Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi - Алгебра - Рефераты

Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi

Загружено в:

16.12.2023

Скачано:

0

Размер:

68.9755859375 KB

Kasr tushunchasi bilan tanishtirish metodikasi Reja: 1.Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko’ra butunni topish. 2.Maxraji 10 dan oshmagan kasrlarni taqqoslash. 3.Maxrajlari bir xil bo’lgan kasrlarni qo’shish va ayirishning ma’nosi. 4.Sonning kasr qismi va kasrga ko’ra sonni topishga doir masalalar yechish. Tayanch iboralar:kasr, miqdor,miqdorlarning ulushlari.

1 . Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko’ra butunni topish. Boshlang’ich maktabda ulushlar va kasrlar bilan dastlabki tanishini 2- sinfda kasrlarni o’rganishga tayyorgarlik sifatida qarash lozim. Boshlang’ich maktabning 3- sinfi dasturida sonning ulushini va ulushiga ko’ra sonning o’zini topish masalasi qaraladi. 4- sinfda esa sonning bir n е cha ulushlarini topishga doir masallar е chiladi. Ulush va kasr nima? «Ulush» va «kasr» tushunchalari bolalar uchun odatdan tashqarii tushunchalar bo’ladi. Bu tushunchalarni o’zlashtirib olish uchun o’qitishni to’la ko’rsatmali qilish zarur. Amaliyotda eng ko’p qog’oz tasmalar, chiziqLar, kasr sanog’i hilindrlari qo’llaniladi. O’qitishning birinchi bosqichida bu ko’rsatma qo’llanmalardan foydalanishning kamchiligi shundaki, bo’lishdan k е yin qolgan, masalan, qog’oz tasmalar bo’laklarining o’zlari shakli bo’yicha dastlabki tasmalarga o’xshash bo’lib, ularni yana butun birlik sifatida qabul qilish mumkin. Ulush nima? Agar b е rilgan ob' е ktni (narsani, narsalar to’plamini) bir n е cha t е ng bo’laklarga bo’lish mumkin bo’lsa, u holda bu bo’laklarning har biri ob' е ktning (narsaning, narsalar to’plamining) ulushi d е b ataladi. Ulush ikkita natural son va chiziqcha yordamida yoziladi: , , . Chiziqcha ostidagi son ob' е kt n е chta bo’lakka bo’linganligini, chiziqcha ustidagi son esa bunday bo’lakdan bitta (ulush) olinganligi bildiradi. Kasr (yoki kasr son) d е b shunday natural sonlar juftiga aytiladiki, ulardan chiziqcha ostiga yozilgani ob' е kt n е chta t е ng bo’lakka bo’linganligini, ikkinchisi, chiziqcha ustiga yozilgani esa hosil bo’lgan ulushlardan n е chtasi olinganligini bildiradi: , . Ulushning va kasrning ta'riflarini solishtirish ulush kasr sonining xususiy xoli ekanligini ko’rsatadi. Boshlang’ich sinf o’quvchilari kasr va ulush tushunchasiga oid masalalar yechish jarayoni ijobiy – hissiy ta’sir etib, o’quvchi uchun muhim matematik bilimlar tarkib toptirdi. Bu ayniqsa, matematik bilimlar

mustahkamlanadigan ko’nikma va malakalarning hosil bo’lishiga yordam berdi. O’quvchilarni kasrlar bilan tanishtirish dasturga binoan 3-sinfdan boshlanadi. Kasrlarning hosil bo’lishi, ularni taqqoslash, sonning ulushini topish va berilgan ulushiga ko’ra sonning o’zini topish bilan tanishadilar. 4-sinfda 1 ning ulushi va bir necha ulushi va uning yozma ko’rinishi tasavvurlariga ega bo’ladilar. Kasr tushunchasi geometriyada kesma ulushi, miqdorlarning ulushi va boshqa geometrik shakllarning ulushlari bilan bevosita bog’langan. Kasr tushunchasini hosil qilish har xil narsalarni teng bo’laklarga bo’lish, kesish, sindirish, maydalashdan kelib chiqadi deyiladi. Boshlang’ich sinfdan oldin, ya’ni maktabgacha yoshdayoq kasr tushunchasining boshlang’ich tushunchalari berilgan. Masalan, olma, tarvuz, bodring, non boshqalarni bir necha bo’laklarga bo’lib ko’rgan va boshlangich tushunchalarni olgan. Shu maqsadda bolalarni ulushlar bilan, ularning yozilishi bilan tanishtirish, taqqoslashni o’rgatish, sonning ulushlari va ulushi bo’yicha sonni topishga doir masalalarni yechish kuzda tutiladi. Aytib o’tilgan barcha masalalar ko’rgazmali qilib ochib beriladi. 2.Maxraji 10 dan oshmagan kasrlarni taqqoslash. Yuqorida ko’rdikki, 3-sinfda birning ulushlari, ya’ni 1/2, 1/3, 1/4 va hokazo ulushlarga oid tasavvurlarni hosil qilishdan iborat. Kasrlarni o’rgatish ko’rgazma asosida tushuntiriladi. Bu ko’rgazmalarga meva, qovun, tarvuz, geometrik shakl, cho’p, qog’oz va boshqa atrofdagi narsalarni olish mumkin. Turli xil geometrik shakllar bilan ishlayotganda bu shakl yordamida ulushlarni hosil qiladilar, hamda uning ba’zi xossalarini keltirib chiqaradilar. Masalan, kvadratni teng 4 bo’lakka bo’lishda, uni ikkita yo’l bilan bo’lib, burchaklarining o’zaro tengligiga, hamda tomonlarining ham o’zaro tengligiga asoslanib, shuningdek, kvadrat simmetriyasi haqida tasavvurlarga ega bo’ladilar.

Shuningdek, boshqa o’quvchilarga doirani, ba’zilariga to’g’ri to’rtburchakni 4 bo’lakka bo’lish topshiriladi. Bundan keyingi ish teng bo’laklarga bo’lingan ulushlardan bittasini, ikkitasini, uchtasini olib ularni qanday sonlar bilan yozish mumkinligi o’qitiladi. Kasrlarni ikkidan bir, uchdan bir, to’rtdan bir kabi o’qish va 1/2, 1/3, 1/4 larga narsalarni qanday bo’lib, qancha qismi olinayotganligi orasidagi bog’lanishni hosil qilish lozim. Shu asosda surat va maxraj hamda kasr kabi yangi atamalar kiritmasdan o’qiladi. Lekin chiziq chizish, chiziqning pastida butunni nechaga bo’lgan son, yuqorisiga necha ulushni olgan son yozilishi tushuntiriladi. “Ulushlar” mavzusida figuralarni teng bo’laklarga bo’lish asosida ulushlarni taqqoslash ham tushuntiriladi. Masalan, o’qituvchi 5 ta bir xil to’g’ri to’rtburchakli qog’ozdan yo’lakchali qilib qirqishni taklif qiladi. Bu yo’lakchaning birinchisini teng ikkiga, ikkinchisini teng to’rtga, bo’lib, ularni ustma-ust qo’yish asosida har bir teng bo’laklarni taqqoslaydi. Unda 1/2 >1/4, 1/4 > 1/8, 1/3 >1/6 kabi ekanligiga ishonch hosil qiladilar. 3-sinfda sonning ulushini topishni amaliy masalalardan boshlash kerak. Masalan, uzunligi 12 sm bo’lgan qog’oz yo’lakchani olib uni ikkiga buklash topshiriladi. Yo’lakchaning yarmi necha sm? 12/2=6 sm. Endi yo’lakchani yana ikki buklab to’rt qismga bo’ladi. Yo’lakchaning qanday qismi hosil bo’ldi va uning uzunligi qancha? Javob: 12:4=3 sm. 1/4 qism. Bu ish chizg’ich yordamida ham o’lchab ko’riladi. Masala. Kitob 80 bet, o’quvchi uning 1/4 qismini o’qidi. Necha bet kitob o’qilgan? 80 betning 1/4 qismi qancha? 80:4=20 bet. Keyinchalik, sonni uning ulushi bo’yicha topishga doir masalalar bilan sonning ulushini topishga doir masalalar aralashtirib kiritiladi. 3-sinfda ulushni va ulushga qarab sonni topishga doir faqat sodda masalalar, 4-sinfda esa murakkab masalalar yechdiriladi.

3.Maxrajlari bir xil bo’lgan kasrlarni qo’shish va ayirishning ma’nosi. “Ulushlar” mavzusiga asoslangan holda kasrlarning hosil bo’lish bilan 2- sinfda tanishtriladi. Bu yerda ham ko’rgazmali qurol bilim berishning bosh mezoni bo’ladi. Narsalarni, shakllarni va boshqa atrofdagilarni teng bo’laklarga bo’lish va shu bo’laklardan bittasini, ikkitasini, uchtasini, ... olish masalasi, uni ifodalash, va yozish asosiy vazifa bo’ladi. Bunda kasr, kasrning surati, maxraji kabi atamalar bilan tanishtiriladi. Oddiy kasr. Uning o’qilishi va yozilishi. AB kesma teng 4 bo’lakka bo’ling. Quyidagilarni ayting. A C D F B Har bir bo’lak (ulush,qism) AB ning qanday qismini tashkil etadi? Butunning bitta yoki bir necha teng ulishlaridan tuzilgan son kasr deyiladi. Kasr chizig’i ustida 3 raqami kasrning surati, tagidagi 4 raqami kasrning maxraji deyiladi.Kasrlar quyidagicha o’qiladi. ikkidan bir, beshdan uch, sakkizdan besh. 1) Quyidagi iboralarni kasr ko’rinishida yozing. Beshdan to’rt, uchdan ikki, mingdan bir, yettidan besh, oltidan to’rt, yuzdan uch. Rasmdagi shakillar nechta teng qismlarga ajratilgan va ulardan nechtasi bo’yalgan? Bo’yalgan qismini kasr ko’rinishida yozing. Kasrlarni so’zlar bilan yozing : , , , . Bir maxrajli kasrlarni taqqoslash.

1. Maxraji 4 bo’lgan 3 ta kasr yozing. Maxraji 8 bo’lgan 4ta kasr yozing. Maxraji 10 bo’lgan 5 ta kasr yozing. 2. Surati 1 bo’lgan 4 ta kasr yozing. Surati 3 bo’lgan 4 ta kasr yozing. Surati 5 bo’lgan 4 ta kasr yozing. 3. Yulduzchalar o’rniga >yoki < belgilaridan mosini qo’ying. * ; * ; * Bir xil maxrajli kasrlarni qo’shish va ayirish. Masala. Ona tortni teng 8 ta qisimga bo’ldi. Bir bo’lagini kichik o’g’liga, ikki bo’lagini katta o’g’liga berdi. Ikkala o’g’ili tortning qancha qismini olishdi? Yechish. Kichik o’g’il tortning qismini, katta o’g’il qismini oldi. Ikkala o’g’il birgalikda tortning + = + = ulushini oldi. Bir hil maxrajli kasrlarni qo’shish uchun: 1) Ularning suratlari qo’shiladi; 2) Natija yig’indining suratiga yoziladi; 3) Berilgan maxraj yig’indining maxrajiga yoziladi. 4.Sonning kasr qismi va kasrga ko’ra sonni topishga doir masalalar yechish. 4. Quyidagi kasrlarga qanday kasrlarni qo’shganda yig’indi 1 ga teng bo’ladi . Masala. Diyoraning 150 so’m puli bor edi. U pulning qismiga muzqaymoq olib yedi. Muzqaymoqqa necha so’m sarflangan? Yechish: 1) kasrning maxraji 3 bo’lgani uchun 150 so’m 3 ga bo’linadi. 150 / 3 =50 Demak, 150 so’mning qismi 50 so’m.

2) Kasrning surati 2 bo’lgani uchun 50 so’mni 2 ga ko’paytiriladi. 50*2=100. Demak, muzqaymoq uchun 100 so’m to’langan. Qismga ko’ra sonning o’zini topish. Masala . Dinora 360 so’mga kitob xarid qildi. Bu pul undagi hamma pulning qismiga teng bo’lsa, Dinorada necha so’m bor edi? Yechish.1- savol. Dinoradagi pul nechta teng qisimga bo’lindi? Javob: pul 4 ta teng qismga bo’lingan, chunki kasrning maxraji 4 ga teng 2- savol. Kitobning bahosi nechta qisimga mos keladi? Javob: 3 ta qismga, chunki kasrning surati 3 ga teng 3- savol. Bitta ulushga necha so’m to’g’ri keladi? Javob: 360 so’m / 3=120 so’m 4- savol.Dinorada necha so’m pul bor edi? (4ta ulushga necha so’m to’g’ri keladi?) 120 so’m *4=480 so’m. Masalaning javobi: Dinorada 480 so’m pul bor edi. Masalani yechishda bajarilgan amallarni qisqacha bunday yozish mumkin. 360 /3*4=480 (so’m ) Masala. Maxraji 10 ga teng bo’lgan kasrlarni yo’lakchalar yordamida ko’rsatamiz. 1/10, 2/10, 5/10 Kasrlarni yozishni bajarishda quyidagi qoidaga amal qilish eslatiladi. Chiziq ostiga yozilgan son kasrning maxraji deyilib, butun narsa nechaga teng bo’linishini ifodalaydi. Kasrning ustiga yozilgan son kasrning surati deyilib, teng qismlardan qanchasi olinganini ko’rsatadi. Boshlang’ich sinfda maxraji 10 dan katta bo’lmagan kasrlar qaraladi. Bundan keyin kasrlarni maydaroq ulushlarga maydalash va yiriklashga doir masalalar qaraladi. Masalan, 3/4=6/8 yoki 2/8=1/4 larni tushuntirish uchun bir xilda yo’lakcha olamiz va 1-sini 4 ta teng bo’lakka, 2-sini 8 ta teng bo’lakka bo’lib, 1-sidan 3 ta ulushni, 2-sidan 6 ta ulushni olamiz. Bu ikkala

yo’lakchadagi yuzalar tengligi ko’rinarli bo’ladi. Shuningdek 2/8=1/4 ifoda tushuntiriladi. Sonning kasrini topishga doir masalalarni yechishda 3-sinfda o’rganilgan sonning ulushini topish masalasi asos bo’lib xizmat qiladi. Masala. Uzunligi 10 sm bo’lgan kesma chizilgan, 3/5 qismi necha sm ga teng. Uzunligi 10 sm bo’lgan kesmani chizadi va uning 1/5 ulushi necha sm ekanligini 3sinfdan biladi. 10:5=2 sm. So’ngra kesmaning 3/5 qismini topishda 23=6 sm ishni bajaradi, yoki birdaniga 10: 53=6 sm deb bajarish ham mumkin. Masala. Daftar 24 betlik, o’quvchi daftarning 5/8 qismini to’ldiradi. Necha bet yozilmay qoldi? Masala shartining qisqacha yozuvi quyidagicha: Bor edi - 24 bet. Yozildi - 5/8 qismi. Qoldi- Yechish. Masalani yechishda kesma tasviridan foydalanamiz. Kesmani 24 bet deb olib, uni 8 ta teng bo’lakka bo’lamiz va uning 5 qismini ajratamiz. 1) 24:8=3 bet 2) 35=15 bet 3) 24-15=9 bet yozilmadi. Umumiy ifoda ko’rinishida 24–24:85=9 bet. Kasrlarni taqqoslashda teng to’g’ri to’rtburchaklarning tasvirlaridan ham foydalanish qulaydir. O’quvchilarga daftar-larida bo’yi 16 sm ga , eni esa 1 sm bo’lgan to’g’ri to’rtburchak chizish topshiriladi. Bu bitta to’g’ri to’rtburchakka 1 sonini yozamiz. 1to’g’ri to’rtburchak tagida shunday to’g’ri to’rtburchak chizing va uni teng ikkiga bo’ling. Qanday ulushlar hosil qildingiz (ikkidan bir, yarim ulushlar)? Bolalarni ulushlar hosil bo’lishi bilan tanishtirishga doir birinchi darsni taxminan bunday boshlash mumkin: “Bugun biz yangi sonlar bilan tanishamiz. Mening qo’limdagi nima? (O’qituvchi olmani ko’rsatadi.) Qaranglar, men uni nima qilyapman? (U

olmani teng ikki bo’lakka ajratadi.) Har bir bo’lakni nima deb atash mumkin? (Olmaning yarmi.) Buni-chi? (Butun olmani ko’rsatadi.) Bir butun olma nechta yarimta olmaga teng? (Ikkita.) Sonning ulushini topishga doir masalalarni yechishda kasrning aniq mazmuni ochiladi va mustahkamlanadi. Bunday masalalarni yechishga sonning bir ulushini topishga doir masalalarni yechish malakasi asos bo’ladi. Sonning kasrini topishga doir masalalarni yechish mos ko’rsatmalilikka asoslangan bo’lishi kerak. O’quvchilarni sonning kasrini topishga doir masalalarni yechish bilan tanishtirishni amaliy xarakterdagi masalani o’rganib chiqishdan boshlash maqsadga muvofiqdir: “Uzunligi 10 sm bo’lgan kesma chizing. Shu kesmaning 3/5 qismi necha santimetrga teng? O’quvchilar uzunligi 10 sm bo’lgan kesmani chizishadi va oldin bu kesmaning 1/5 qismi necha santimetrga teng ekanini topishadi: 10:5=2 (sm). So’ngra kesmaning 3/5 qismi necha santimetrga teng ekanini topishadi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Kasr tushunchasi bilan tanishtirish mеtodikasi. Ulush. Butunning ulushini topish. Ulushga ko’ra butunni topish

Chiziqli va kasr chiziqli funksiyalar

Olti yoshli bolalar bilan matematikaga oid ishlarning mazmuni va metodikasi

Olti yoshli bolalar bilan matematikaga oid ishlarning mazmuni va metodikasi

Tenzor tushunchasi