Кўрсаткичли тенглама ва тенгсизликни ечишда ўқувчилар хатолари ва уларни бартараф этиш - Алгебра - Рефераты

Кўрсаткичли тенглама ва тенгсизликни ечишда ўқувчилар хатолари ва уларни бартараф этиш

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

145.5 KB

Кўрсаткичли тенглама ва тенгсизликни ечишда ўқувчилар хатолари ва уларни бартараф этиш Режа: 1. Кўрсаткичли функция ва уни хоссаси. 2. Кўрсаткичли тенглама ва уни ечиш. 3. Кўрсаткичли тенгсизлик ва уни ечиш. 4. Йўл қўйилиши мумкин бўлган хатоликлар ва уни бартараф этиш йўли.

Кўрсаткичли функция қуйидаги хоссаларга эга . 1.Функция сон ўқининг барча нуқталарида аниқлангандир, яъни   x 2. Функция фақат мусбат қийматларни қабул қилади, яъни 0< y <Қ  3. Функция монотондир: агар а> x бўлса, у ўсади. 0<а<1 4. хқ0 бўлганда уқа 0 қ1 5. Агар а>1 бўлса, х<0 учун 0<а<1, х>0 учун у>1, агар 0<а<1 бўлса, х<0 учун у>1 ва х>0 учун 0<у<1 бўлади. 6. Функция сон ўқининг барча нуқталарида узлуксиздир. Кўрсаткичли функциянинг хоссаларидан тескари функция мавжудилигининг барча шартлари бажарилиши келиб чиқади. Кўрсаткичли функциянинг графиги қуйидаги схематик кўринишга эга. у уқа х у уқа х а>1 0<а<1 1 0 х 0 х Кўрсаткичли тенглама деб, номаълум миқдор даража кўрсаткичида қатнашган тенгламаларга айтилади. Уларни ечишда кўрсаткичли функциянинг барча хоссаларидан ҳамда логарфмлаш амали ва унинг қоидаларидан фойдаланиш.

Энди кўсаткичли тенгламаларни ечиш усулларини кўриб чиқамиз. Бир хил асосли иккита даражаларнинг тенглигига келтириш. Агар тенгламанинг чап ва ўнг томонларини а z ( x ) қа g (х) кўринишига келтириш мумкин бўлса, даражаларнинг тенглигидан кўрсаткичларнинг тенглиги ҳам келиб чиқади, яъни z ( x )қ g (х) алгебраик тенгламани ечамиз ва уни ечиб, берилган тенгламанинг илдизларини топамиз. Мисоллар: 1-мисол 7 x қ343 тенгламани ечинг. Берилган тенгламани 7 x қ7 3 кўринишила ёзамиз ва бу ердан x қ3 га тенглиги келиб чиқади. Демак жавоб x қ3 2-мисол . 8 4 2 2  х х тенгламани ечинг. Тенгламанинг чап томонининг сурат ва махражи 2 сонининг даражаларидан иборат каср бўлиб, унинг ўнг томони ҳим 2 сонининг даражасидир. Шу сабабли тенгламани 3 2 2 4 2 2 х х кўринишида ёзиш мумкин. Тенг асосли даражаларни бўлиш қоидасидан фойдаланиб, 2 2 х -2 x қ2 3 каби ёзиш мумкин. Бу ерда 322  хх га тенглигини хосил қиламиз. Бундан 0322  хх эканлиги келиб чиқади. Жавоб: х а z ( x ) қ1 кўринишидаги тенгламаларни ҳам юқорида кўриб ўтилган тенгламалар сафига киритиш мумкин. Бундан ноль кўрсаткичли даражанинг таърифидан фойдаланиб, a 0 қ1 деб ёзамиз ва тенглама а z ( x ) қ a 0 кўринишини олади. Натижада z ( x )қ0 тенгламага келамиз. 3-мисол. 1 5 ) 3()2 (2    х х х тенгламани ечинг. 0 ) 3()2 ( 5 5 2    х х х 0 ) 3)(2 ( 2     х х х a) 0 2 2  х х b) 0 3  х 2 1   х 3 3 х 1 2 х II .Янги номаълум киритиш усули.

Бу усулда одатда Aa 2 x Қ Ba x Қ C қ0 кўринишдаги, яъни кўрсаткичлари бир- биридан фарқ қиладиган ьенгламаларга қўлланилади. Агар a x y алмаштириш киритилса, Ay 2 Қ By Қ C қ0 квадрат тенгламага келамиз. Бу тенгламанинг илдизлари 1у ва 2у бўлса, эски ўзгарувчига қайтиш натижасида иккита 1у ах ва 2уа х  тенгламаларни оламиз. 1-мисол. 0 5 7 6 72     х х Тенгламани ечинг. 7 x қ y a лмаштириш киритсак, тенглама 0 5 6 2    у у квадрат тенгламага келади, унинг илдизлари 5 ;1 2 1   у у бўлади. Демак, а) 7 x қ1 0 7 7 1 0     х х б) 7 x қ5 5 log 7 7 7 7 2 5 log     х х Жавоб:  5 log;0 7 2-мисол. 26 2 3 2 2 3    x x . Тенгламани ечинг.  2 3 2 x у белгиларни киритсак, у ҳолда 2 2 3 8 2 2 у у х х      муносабатларни оламиз ва тенглама 0 26 3 8 2      у у кўринишини олади, демак, D ; 841 832 9    2 ; 16 29 3 2   у у 2 3 2 x >0 бўлганлигидан 8 13 1   у да берилган тенглама ечимга эга бўлмайди.  2 3 2 x 2 тенгламадан 5 2 3 1 2 3        х х х жавоб:  5 III. Умумий кўпайтувчини қавсдан ташқарига чиқариш . Бу усул кўрсаткичи ўзгармас сонга фарқ қиладиган мисолларни ечишда қўлланилади. Мисолларга қараймиз. Мисол 1 24 5 5 1 1     х х тенгламани ечинг. Бўлганлигидан 2 1 1 5 5 5     х х тенглик ўринли. Демак, тенглама 24 5 5 5 1 1      х х кўринишини олади. 5 х-1 ни қавсдан ташқарига чиқарамиз: 24 )1 5( 5 2 1    х Бу ердан 1015515 011   хххх

Жавоб: (1) IV .     0 2 2        x x x х b b a m а     кўринишдаги тенгламаларни ечиш усули. Бу ҳолда асосан даражанинг хоссаларидан фойдаланамиз. Мисоллар келтирамиз. Мисол. x x x 36 5 81 2 16 3      тенгламани ечинг.    m m m nm n m ab b a a a   , формулалардан фойдаланиб, тенгламани 0 9 4 5 9 2 4 3 2 2        x x x x кўринишида ёзиб оламиз ва унинг хадларини 9 2х га бўламиз. Натижада 0 9 4 5 2 9 4 3 2            x x тенгламага келамиз. Мисоллар келтирамиз. Мисол 1. 3 2 2 2 4 1,0 1,0 2     х х х тенгсизликни ечинг. D ( x ):      , х Ечиш. Даражаларнинг асослари бир хил ва бўлгани учун тенгсизликда қанташаётган кўрсаткичли функциялар камаювчи, шу сабабли Бу тенгсизлик эса исталган учун ўринли жавоб (ихтиёрий сон). Мисол 2. 9 2 2 2 2 2 1 1 2         х х х х Тенгсизликни ечинг. D ( x ):      , х Ечиш. Тенгсизликда қатнашувчи кўрсаткичлар бир-биридан ўзгармас сонларга фарқ қилади, шу сабабли 2 2 х умумий кўпайтувчини ажратиб, уни қавсдан ташқарига чиқарамиз: 92222222 223242   хххх 9 )1 2 8 16( 2 2      х 9 9 2 2  х 1 2 2 х 0 2 2 2  х Оҳирги тенгсизликдаги даражанинг асоси ақ2>1, демак, кўрсаткичли функция ўсувчи. Шунинг учун

0 2 х ва 2 х жавоб 21 ; 1    Фойдаланилган адабиётлар 1. «Таълим тўғрисида» ги қонун. 2. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури». 3. ДТС талаби.

4. Дарслик ёки қўлланма 5. Лидский ва бошқалар элементар математикадан мисоллар ечиш. 6. Леоитьева ва бошқалар «Мактабда математика» 7. Иш тажрибалар 8. «Халқ таълими» журнали. 9. «Мураббий» рўзномаси 10. «Маърифат» рўзномаси. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Чизикли тенгламалар системаси ва уларни ечиш усуллари, амалий масалаларни ечишда куллаш

Математика дастурлаш фанининг предмет ва масалалари

Тенгсизликларни ечишнинг оралик (интервал)лар усули

Нукта, сирт, фазо, туплам, кесишув, тенглама

Хусусий ҳосилали дифференциал тенгламаларни ечишда тўрлар усули