Гармоник функциянинг хоссалари

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

409.5 KB

Скачать

Гармоник функциянинг хоссалари Режа : 1. Ўрта қиймат ҳақида. 2. Максимум принципи. 3. Йў қ атиладиган маҳсуслик ҳақида.

Таянч тушунчалар Сфера учун ўрта арифметик формула , шар учун ўрта арифметик формула , қандай шартда функция соҳанинг чегарасида максимумга эришади . . Грин формулалардан ва гармоник функциянинг интеграл тасвиридан, унинг оддий хоссаларини келтириб чиқарамиз: Теорема 1. Агар D соҳада гармоник ) (x u функция учун, ) ( ) ( 1    D C x u бўлса, у ҳолда 0 ) (     y d v y u   (1) бўлади. Исбот. Гриннинг биринчи формуласида фойдаланамиз, чунки теорема шартига кўра       D C D C u 1 2 , шунинг учун 1 – Грин формуласи              D n k D k k udy dy y u y dv u 1      ўринли. Бу ерда 1  деб оламиз, у ҳолда 0 0 0         dv u . Теорема 2. Агар ) (x u функция D соҳада гармоник бўлса, у

ҳолда u ( x ) чексиз дифференциалланувчидир, яъни   D C x u  ) ( бўлади. Исбот. ) (x u функция D соҳада гармоник бўлсин. У ҳолда ўзининг чегараси билан тўла D соҳада ётувчи 1 D соҳани оламиз. 1 D соҳани шундай танлаб оламизки унинг чегараси 1 1  D - бўлаклари силлиқ сиртдан иборат бўлсин. ) ( ) ( 1 2 D C x u  бўлгани учун (7) гармоник функция учун интеграл тасвирдан                      1 ) , ( ) ( ) ( ) , ( 2 1 ) ( d v y x y u v y u y x n x u n n n (2) фойдаланамиз. Бу ерда 2 1 ) , (    n n y x y x  (2) интеграл остидаги функция х ва у ўзгарувчиларнинг узлуксиз функция бўлиб  nx x x x ...,, , 2 1  ну қ танинг барча jx – координаталари бўйича барча тартибли ҳосилаларга эга . Параметрга боғлик интегралларни дифференциаллаш ҳа қ идаги теоремега асосан ) (x u функция х – бўйича барча тартибли ҳосилаларга эга . Теорема 3. ( Ўрта қ иймат ҳа қ ида ) Агар ) (x u функция  R x K , – шарда гармоник бўлиб ,  R x K , – ёпи қ шарда узлуксиз бўлса , у ҳолда

       xy y n n d y u R x u ) ( 1 ) ( 1 (3) формула ўринли бўлади. Исбот. Ушбу   R R x y R x K    1 1 1 1 : , шарни караймиз. Танлашимизга кўра K K 1 ва   12 ) ( K C y u  бўлгани учун, гармоник функцияга интеграл тасвир ёзамиз. 1 K – шар учун                  1 ) , ( ) ( ) ( ) , ( 2 1 ) ( Rxy y n n n d v y x y u v y u y x n x u     1 1: R x y    сферада               2 , 1 3 , 1 2 , 1 ln , 2 1 1 1 1 n R const n R n R y x n y n   1  сферага ташки  – нормалнинг йуналиши 1 R – радиус йуналиши билан бир ҳил бўлади. Шунинг учун                           2 , 2 3 , 1 2 , 1 , , 1 1 21 1 1 1 1 n Rn const n R n R R y x v y x n y n y n     . Буларни эътиборга олиб юқоридаги интегрални қуйидагича ҳисоблаймиз: ; ) ( 1 ) ( )2 ( )2 ( ) ( )2 ( 1 1 1 1 11 11 2 1                   Rxy y n n Rxy Rxy y n n y n n d y u R d y u R n n d v y u R n       Демак,

    1 ) ( 1 ) ( 1 1 R xy y n n d y u R x u   ) 3(  ) (x u функция  R x K , – шарда узлуксиз бўлгани учун бу тенгликда R R 1 да интеграл остида лимитга ўтиш мумкин.     R x y y n n d y u R x u   ) ( 1 ) ( 1 формулани ҳосил қиламиз.     3 , 4 2 , 2 2 1 n агар R n агар R R n n   ) 3(  формулани     R xy y n n d y u x u R   ) ( 1 ) ( 1 1 кўринишда ёзиб оламиз. Бу тенгликни 1 R бўйича R R   1 0 оралиқда интеграллаб, yd y u R n x u Rx Kn n   ),( ) ( ) (  ) 3(  формулага эга бўламиз. Бу ерда ) , ( R x K n R n n   шарнинг ҳажми. (3) ва ) 3(  формулалар мос равишда сфера ва шар бўйича гармоник функциялар учун ўрта арифметик формулалар номи билан юритилади.

Теорема 4. (максимум принципи). Агар ) (x u – функция: 1. Чекли D соҳада гармоник. 2.   D D да узлуксиз. 3. const x u ) ( , бўлса, у ҳолда ) (x u функция максимум ва минимумга D соҳанинг чегараси D да эришади. Исбот. ) (x u функция ёпиқ   D D соҳада узлуксиз бўлгани учун ) ( max x u мавжуд. Теоремани тескаридан фараз қилиш усулидан фойдаланиб исботлаймиз. Фараз қилайлик ) (x u функция max . га D соҳанинг ичида D x 0 нуқтада эришсин, яьни M x u x u D x Dx       ) ( ) ( max 0 0 бўлсин. D соҳада жойлашган 0 : 0 0 0    R x y  сфера чизиб оламиз. У ҳолда ўрта қиймат ҳақидаги Теорема 3 га асосан 10 0 0 0 0 ; ) ( 1 ) (      n nR d y u x u M      (4) M x u x  0 ) (  тенгсизлик ўринлидир. Энди ) (x u функция 0  да M дан кичик қиймат қабул қила олмаслигини кўрсатамиз: Агар бирор 0 0   y нуқтада

$M M y u    2 ) ( 0 деб фараз қилсак, у ҳолда ) (x u нинг узликсизлигидан 0 0 0 0 0 \ , , ) (              y M y u белгилаймиз, яъни 0 0 0                 M M M M M M M d y u d y u x u M                               0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 ) ( ) ( 1 ) ( 0 0                     Демак, M < M қарама – қаршилик келиб чиқади. Шундай қилиб M x u x  0 ) (  бўлар экан. 0 R - иҳтиёрий бўлгани учун M x u ) (   0 0 0 0 : , R x y R x K y    шарда бажарилади. Энди D x 1 нуқтани оламиз ва M x U ) ( 1 эканлигини кўрсатамиз. Бунинг учун 1 0,x x нуқталарни D L - синиқ чизиқ билан туташтирамиз ҳамда L нинг 0  билан кесишиш$

нуқтасини 1y орқали белгилаб оламиз: M x u ) ( 1 бўлишини кўрсатамиз: Худди юқоридагидек M x u ) ( ,   1 1 1 1 : , R y y R y K y    кўрсатиш мумкин. Агар L чизиқнинг узунлиги L орқали белгиласак ва     y L x y x d , , inf десак, d L N 2  тенгсизликни қаноатлантирувчи бутун сон бўлса, у ҳолда радиуслари 2 d дан бўлган N та шар L чизиқни қоплайди. Бу шар       2, :2 d y K d y y N N шар 1x нуқтани ўз ичига олади ва бу шарда ҳам M x u ) ( бўлади, яьни M x u ) ( 1 . Шундай қилиб D соҳанинг ичидаги D x 0 нуқтада max .га эришади деган фаразимиздан D x M x u    , ) ( экани келиб чиқади. Бу эса теореманинг 3 – шартига зид. Демак гармоник функция теоремадаги 1),2),3) шартларни қаноатлантирса у max .га соҳанинг чегарасида эришар экан. Натижа 1. Агар ) (x u функция D соҳада гармоник   D D да узлуксиз бўлиб ва 0 ) ( 0 x x u бўлса, у ҳолда D x x u    ,0 ) (

бўлади. Исбот. Натижанинг шартига кўраD x x u u x u u u u         ,0 ) ( ) ( 0 max min min max . Натижа 2. Агар ) ( ), ( 2 1 x u x u функциялар D соҳада гармоник,   D D да узлуксиз бўлиб   0 ) ( ) ( 2 1   x x u x u бўлса, у ҳолда D x x u x u     ,0 ) ( ) ( 2 1 бўлади. Исбот. Ушбу ) ( ) ( ) ( 2 1 x u x u x u   функцияни қараймиз. Натижа шартига кўра ) (x u функция D соҳада гармоник, D да узлуксиз D x x u    ,0 ) ( бўлиб. max . принципига асосан D x x u    ,0 ) ( келиб чикади, бунда эса   D x x u x u    ,0 ) ( ) ( 2 1 . Натижа 3. Агар ) ( ), ( 2 1 x u x u функциялар D да гармоник, D да узлуксиз бўлиб,   ) ( ) ( 2 1 x u x u 

$бўлса, у ҳолда D x x u x u    ), ( ) ( 2 2  бўлади. Исбот. Шартга кўра                   0 ) ( ) ( 0 ) ( ) ( ), ( ) ( ) ( 2 1 2 1 2 1 2 xxx u x u x u x u D x x u x u x u . Бу ерда 2 1 u u  ва 2 1 u u  функцияларнинг D да гармоник ва D да узлуксизлигини эътиборга олсак, у ҳолда D x  D x x u x u x u x u x u x u        ), ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 2 1 2 1 2 1 Теорема 5. ( Йў қ атиладиган маҳсуслик ҳа қ ида ). Агар ) (x u функция  0 \ x D  соҳада гармоник ва 0x ну қ танинг тешик атрофида чегараланган бўлса , у ҳолда ) (x u функцияни  D соҳада гармоник бўладиган қ илиб аниклаш мумкин бўлади . Исбот. Ушбу а>0 сонни шундай танлаймизки a x x Ka   0 : – шар учун   D Ka бўлсин. Энди a K – шарда ) (1 x u – гармоник функцияни қуйидагича танлаймиз: aK x x u    ,0 ) (1 a x x x x u x u a a x a      : ), ( ) (1   Ушбу ) ( ) ( ) ( 1 2 x u x u x u   функция тузилишига кўра } {\ 0x K a да гармоник бўлиб 0 ) (2  a x x u  бўлади. Ќақиқатан ҳам$ $0 ) ( ) ( ) ( ) ( 1           a a a a a x x x x x x u x u x u x u u      0 0 0 ) ( 1 1 2         u u u u uТеорема шартига кўра ) (x u a K – шарда чегараланган, шунинг учун 0  A a K x A x u    , ) (2 , чунки a K x x u  ), (1 да гармоник функциядир. Лаплас тенгламасининг фундаментал ечимидан фойдаланиб a K – ёпиқ шарда манфий бўлмаган ) ( 0 x  – фунуцияни қуйидагича тузиб оламиз:              3 , 1 1 2 , ln ) ( 0 0 n a x x n x x a x    бу ерда 0 . Равшанки ) (x  функция } {\ 0x K a – соҳада гармоник. ) (x v функциянинг аниқланишига кўра 0 ) (  a x x   , чунки a x x x a x x a a      0 0 , ; :   бўлади, бунда эса 0 3 , 1 1 2 , ln ) (            n a a n aa x a x      . Демак, 0 ) (     a a x x u x    . Энди      0 )( 0 xx x бўлгани учун 0      0 : x x a – сферада A x a x    ) ( бўлади. Шундай қилиб ) (x v функция K K x a\  – сферик қатламда гармоник бўлиб, унинг чегарасида:            a a x x u ) ( ) (2 бунда эса   K K x x x u a\ ), ( ) (2    келиб чиқади. x – ни фиксирлаб бу тенгсизликда 0  да лимитга$ $ўтсак 0)(    xx дан K K x x u x u x u x u x u a\ ,0 ) ( ) ( ) ( 0 ) ( 0 ) ( 1 2 2 2         келиб чиқади. Энди 0x x да лимитга ўтсак 0 ) ( lim ) ( lim ) ( lim 1 2 0 0 0       x u x u x u x x x x x x ) ( ) ( lim ) ( lim 0 1 1 0 0 x u x u x u x x x x      Демак, ) ( ) (1 x u x u  агар  0 \ x K x a   бўлиб, ) ( ) ( aK H x u  , яьни u ( x ) нинг гармоник давоми ) (1 x u экан. Теорема 6. Агар 1) u ( x ) функция  0 \x  да гармоник, 2) Шундай ) ( lim ), ( 0 x x x x    топилиб 2 , ) ( ) ( 2 0     n x x x x u n  тенгсизлик бажарилса, у ҳолда ) ( 0 x u нукта x функция учун йўқатилиши мумкин бўлган маҳсус нуқта бўлади, яьни A x ux x   ) ( lim 0 деб, ушбу    00 ,), ( ) ( x x A x x x u x  функция  да гармоник бўлади$ R x x    , 0 ) (Адабиётлар 1.Салоҳитдинов М.С., Математик физика тенгламалари, Т., «Ўзбекистон», 2002. 2.Владимиров В.С., Уравнения математической физики, М, «Наука», 1981. 3.Тихонов А.Н., Самарский А.А., Уравнения математической физики, М, «Наука», 1977.

Гармоник функциянинг хоссалари

12.09.2022

0

409.5 KB

Похожие