Funksiyaning ekstremumlari va ularning xossalari - Алгебра - Рефераты

Funksiyaning ekstremumlari va ularning xossalari

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

314.5 KB

Funksiyaning ekstremumlari va ularning xossalari REJA: 1. Funksiyalarning ekstremumlari 2. Ekstremum mavjud bo`lishining zaruriy sharti 3. Ekstremum mavjud bo`lishining yetarli shartlari. 4. Funksiyalarning kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlari

1 1-1 0 Y X Funksiyalarning ekstremumlari 1-ta`rif. Agar ) (x f funksiya biror ox nuqtada uzluksiz bo`lib, shu nuqtaning shunday atrofi mavjud bo`lsaki, u atrofning barcha nuqtalari uchun ushbu ) ( ) ( ox f x f  (1) tengsizlik bajarilsa, u holda ox nuqta ƒ(x) funksiyaning minimum nuqtasi deyiladi; ƒ( ox ) esa ƒ( x ) funksiyaning minimumi deyiladi. 2-ta`rif. Agar ƒ( x ) funksiya biror ox nuqtada uzluksiz bo`lib, shu nuqtaning shunday atrofi mavjud bo`lsaki, u atrofning barcha nuqtalari uchun ushbu ƒ( x )<ƒ( ox ) (2) tengsizlik bajarilsa, u holda ox nuqta ƒ( x ) funksiyaning maksimum nuqtasi deyiladi; ƒ( ox ) esa ƒ( x ) funksiyaning maksimumi deyiladi. 3-ta`rif. ƒ(x) funksiyaning minimum yoki maksimum nuqtalari uning ekstremum nuqtalari deyiladi , ƒ( x ) funksiyaning minimumi yoki maksimumi uning ekstremumi deyiladi . 4- ta ` rif . Agar ƒ( x ) funksiya ( a , b ) intervalda aniqlangan va uzluksiz , x o nuqta ( a , b ) intervalning ( yoki [ a , b ] kesmaning [ a , b ) ( a , b ] yarim intervallarning ) biror nuqtasi bo ` lib , shu intervalning x o dan farqli barcha nuqtalari uchun ushbu ƒ( x ) <ƒ( x o ) tengsizlik bajarilsa , u holda ƒ( x o ) berilgan ƒ( x ) funksiyaning ( a , b ) intervalda eng katta qiymati deyiladi ; agar ƒ( x )>ƒ( x o ) tengsizlik bajarilsa , ƒ( x o ) berilgan ƒ( x ) funksiyaning ( a , b ) intervalda eng kichik qiymati deyiladi . 1-chizma 1 1- 1 XY

2-chizma Albatta ta`rifda keltirilgan tengsizliklarni ( a, b ) dan olingan barcha x nuqtalarda tekshirib chiqish hamma vaqt oson bo`lavermaydi. Ba`zi sodda funksiyalar uchun bu ta`rifga misollar ko`raylik. 1) ƒ( x )=2 1 x funksiyaning aniqlanish sohasi [-1, 1] kesmadan iborat. Shu kesmaning chetki nuqtalarida, ya`ni x =-1, x =+1 da 2 1 x funksiyaning qiymati nolga teng; ichki nuqtalarida esa, 2 1 x >0. Ammo x ning qiymati absolyut qiymati bo`yicha kamaygan sari 2 1 x funksiyaning qiymati orta boradi, x=0 bo`lganda esa u o`zining eng katta qiymatiga, ya`ni 1ga erishadi. 2) ƒ( x )= 2 1 x funksiya uchun aniqlanish soha: (-1, 1). Bu funksiya maxraji | x |=1 bo`lganda nolga, demak ƒ( x ) funksiyaning qiymati +  ga intiladi. Ammo berilgan funksiya qiymatlari sohasi [1,  ) yarim intervaldan iborat bo`lib, funksiyaning eng katta qiymati bu sohaga tegishli bo`lmaydi, shu bilan birga u istalgancha katta miqdordir. Bevosita tekshirib ko`rish mumkinki, 1-misolda funksiyaning eng kichik qiymati 0, 2-misolda esa 2 1 x funksiyaning eng kichik qiymati 1 bo`ladi. 5-ta`rif. Agar [ a, b ] kesmada uzluksiz bo`lgan ƒ( x ) funksiya uchun shu kesmaning bir necha ichki nuqtasi: 1) maksimum nuqtasi bo`lsa, u holda ƒ( x ) ning shu nuqtalaridagi qiymatlari va ƒ( a ), ƒ(b) qiymatlarining eng kattasi ƒ( x ) funksiyaning [ a, b ] kesmadagi eng katta qiymati deyiladi. 2) minimum nuqtasi bo`lsa, u holda ƒ( a ), ƒ( b ) qiymatlarining eng kichigi ƒ( x ) funksiyaning [ a,b ] kesmadagi eng kichik qiymati deyiladi.

Qo`shimcha sifatida shuni aytamizki, agar ƒ( x ) funksiyaning aniqlanish sohasi ( a,b ) intervaldan (yoki yarim intervallar ( a, b ], [ a, b ) dan) iborat bo`lsa, u holda 5-ta`rifda ƒ( a ) va ƒ( b ) lar o`rniga) ( lim )0 ( 0 x f a f a x     va ) ( lim )0 ( 0 x f b f b x     miqdorlari olinadi. Ferma teorimasi. ƒ( x ) funksiya biror ( a, b ) intervalda aniqlangan va uzluksiz bo`lib shu intervalning biror x o nuqtasida o`zining eng katta yoki eng kichik qiymatiga erishsin. Agar ƒ`( x o ) hosila mavjud bo`lsa, u holda shu hosila nolga teng bo`ladi, ya`ni ƒ`( x o )=0. Isboti. Aniqlik uchun ƒ( x )funksiya x o nuqtada o`zining eng katta qiymatiga erishsin deylik, ya`ni ). , ( ), ( ) ( b a x x f x f o   Bundan agar x<x o bo`lsa, 0 ) ( ) (    o o x x x f x f (3) Agar x>x o bo`lsa, 0 ) ( ) (    o o x x x f x f (4) tengsizliklarni yozish mumkin. Teorimaning shartiga ko`ra, ƒ`( x o ) hosila mavjud. Shuning uchun (3) tengsizlikdan 0  ox x da 0 ) ('  ox f ni (4) dan 0  ox x da 0 ) ('  ox f ni hosil qilamiz. Bu ikki munosabatdan f`( x o )=0 ekani chiqadi. Teorima isbot bo`ldi. Ekstremum mavjud bo`lishining zaruriy sharti 1- teorima . Agar x o nuqtaning biror atrofida aniqlangan funksiya uchun x o nuqta ekstremum nuqta bo`lsa, u holda ƒ`( x o ) hosila yo nolga teng, yo mavjud emas. Isboti: 0x nuqtaning shunday atrofini olamizki, u atrofda ƒ( x ) funksiyaning boshqa ekstremum nuqtasi bo`lmasin. Jumladan, biror δ>0 uchun (     o o x x , ) interval shunday atrof xizmatini o`taydi. Shuning uchun, (     o o x x , ) intervalning ox nuqtasida funksiya yo eng katta, yo eng kichik qiymatga erishadi; demak, Ferma teorimasiga ko`ra, agar ) (' ox f mavjud bo`lsa, 0 ) ('  ox f bo`ladi. Ammo ox nuqtada ) (' ox f mavjud bo ` lmasligi ham mumkin .

a b0 x 0 a a by xx 0 a-chizma b-chizma Ta`kidlab aytamizki, agar biror ox nuqtada 0 ) ('  ox f yoki ) (' ox f mavjud bo`lmasa, bundan x o nuqtaning ekstremum nuqta ekani kelib chiqmaydi. Jumladan, 3 ) (' x x f  funksiya uchun hosila, ya`ni 0 3 ) (' 2   x x x f nuqtada mavjud va nolga teng. Ammo bu nuqta ekstremum nuqtasi emas. 1-ta`rif. Biror sohada uzluksiz bo`lgan ƒ( ox ) funksiyaning hosilasini nolga aylantiradigan yoki hosila mavjud bo`lmaydigan nuqtalar stasionar(kritik)nuqtalar deyiladi. Mashqlar. Ushbu funksiyalarning stasionar nuqtalarini topish. 1. | x |+2. 5. |cosx|. 6. .23x 2. 3 3 1 x 7. . 1 2x  3. tg3x 8. 2 1 x 4. arc tgx

0 x 0x 0 xy y y 0 0 x xx 0 x 0Ekstremum mavjud bo`lishining yetarli shartlari . Quyida keltriladigan ikki teorima yetarli shartlarni beradi. Ba`zi hollarda bu teorimalar ekstremum izlashning birinchi, ikkinchi qoidalari deb ham aytiladi. 1-teorema(birinchi qoida). Agar ƒ( x ) funksiya ox nuqtada uzluksiz bo`lib, 1) ( ) , ox a intervalda ) , ( 0 ) (' b x va x f o  intervalda esa ƒ( x )>0 bo`lsa, u holda ƒ( x ) funksiya ox nuqtada minimumga ega bo`ladi; 2) ) , ( ox a intervalda ƒ( x )>0 va ( ) ,b xo intervalda esa ƒ`( x )<0 bo`lsa, u holda ƒ( x ) funksiya ox nuqtada minimumga ega bo`ladi. 0 ) (  x f 0 ) (  x f a-chizma Bu teorimaga ko`ra agar ox nuqtada ƒ`( x ) hosila o`z ishorasini minusdan plyusga o`zgartirsa, u holda ox minimum nuqtasi bo`ladi(a, b, v-chizma), aksincha, agar ƒ`( x ) hosila ishorasini plyusdan minusga o`zgartirsa, ox maksimum nuqtasi bo`ladi. b –chizma v-chizma

0 xy x / y x 0 x 0Birinchi qoidani isbot etishdan avval bir necha misollar ko`ramiz: 0 ) (  x f 0 ) (  x f 0 ) (  x f 0 ) (  x f a-chizma b-chizma 1. 2 ) ( x x f  funksiyaning ekstremumlarini toping. Yechish. x x f 2 ) ('  hosila mavjud, 2 x =0 dan stasionar nuqta x =0 ekani kelib chiqadi. Endi ) ('x f funksiyaning x =0 dan chapda va o`ngda ishorasini tekshiramiz. Buning uchun ixtiyoriy, ammo yetarli kichik musbat h sonini olamiz. So`ngra ) (' h x f o va ) (' h x f o miqdorlarni hisoblab, ishorasini aniqlaymiz. Bizning misol uchun 0ox . Shunday qilib, ƒ`(-h)=2*(-h)=-2h<0, (h>0- tanlanish bo`yicha) ƒ`(h)=2*(+h)=2h>0.

y x0 x 0 Ko`rinadiki, ox =0 nuqtada ƒ`( x ) hosila ishorasini minusdan plyusga o`zgartiryapdi. Demak, 1- teorema bo`yicha 0ox nuqta minimum nuqtasidir. ) (x f funksiyaning minimumini topib qo`yamiz; 0 ) ( 0 2 0     x x x x f Demak, .0 min  f Mashqlar. Ushbu funksiyalarning ekstremumlarini toping. 1. y= . 2 sin x 5. y= 2 1 x 2. y= . arctgx 6. y= 2 1 1 x 3. y= 3/2x 4. y= 2 1 1 x  7. y= x e2 3 Endi 1-teoremani isbotlaymiz. Agar 0x x bo`lsa, u holda ) , ( b a intervalining 0x dan farqli barcha x nuqtalar uchun ushbu ). )(( ) ( ) ( 0 0 x x c f x f x f     Lagranj formulasini yozish mumkin, unda yo 0x c x   yoki x c x  0 . Teoremaning 1- holi uchun ) ( ) ( 0x f x f  ekanini ko`rsatamiz. Haqiqatan ham, agar 0x x a   (ya`ni )0 0 x x bo`lsa, teoremaning shartiga ko`ra 0x c a   va 0 )(  c f bo`ladi. Demak, 0 ) )(( 0    x x c f bo`ladi, ya`ni 0 ) ( ) ( 0   x f x f yoki ). ( ) ( 0x f x f  Agar b x x  0 (ya`ni 0 0 x x ) bo`lsa, u holda b c x  0 va teoremaning shartiga ko`ra .0 )(  c f Shuning uchun 0 )( ) ( 0    c f x x va yana ) ( ) ( 0x f x f  tengsizlik kelib chiqadi. Demak, ( a, b ) intervalning 0x dan farqli ixtiyoriy x nuqtalari uchun

) ( ) ( 0x f x f  munosabat o`rinli ekan. Bu esa 0x nuqtada f ( x ) funksiya minimumga egaligidan darak beradi. 2- teorema(ikkinchi qoida). f(x) funksiya ( a, b ) intervalda uzluksiz bo`lib , uning 0x nuqtasida birinchi va ikkinchi tartibli hosilasi mavjud bo`lsin. 1) Agar 0 ) ( 0  x f va 0 ) (0  x f bo`lsa, u holda 0x -maksimum nuqtasi bo`ladi; 2) Agar 0)( 0  xf va 0)( 0  xf bo`lsa, u holda 0x minimum nuqtasi bo`ladi. Funksiyalarning kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlari Ma`lumki, [ a, b ] kesmada uzluksiz bo`lgan ) (x f y funksiya shu kesmada o`zining eng katta va eng kichik qiymatlariga erishadi. Shu qiymatlarni qanday topish mumkin? Agar ) (x f y funksiya monoton bo`lsa (uning hosilasi o`z ishorasini saqlasa, ya`ni u yo manfiymas, yoki musbatmas bo`lsa), u holda funksiyaning eng katta va eng kichik qiymatlari [ a, b ] kesmaning oxirlarida - x=a va x=b nuqtalarda bo`ladi. Agar ) (x f y funksiya monoton bo`lmasa (ya`ni uning hosilasi ishorasini o`zgartirsa), u holda funksiya ekstremumlarga ega bo`ladi. Bu holda eng katta va eng kichik qiymatlar ekstremumlar bilan bir xil bo`lishi mumkin, ma`lumki, ekstremumlar kritik nuqtalarda bo`ladi. Shunday qilib, ) (x f y funksiyaning [ a, b ] kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlarini topish uchun: 1) funksiyaning kritik nuqtalarini aniqlash; 2) funksiyaning kritik nuqtalaridagi va kesmaning oxirlaridagi qiymatlarini hisoblash; 3) topilgan qiymatlardan eng katta va eng kichik qiymatlarni tanlash kerak, ana shu qiymatlar funksiyaning [ a, b ] kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlarini ifodalaydi. 1-misol. 1 9 3 2 3     x x x y funksiyaning [-2, 5] kesmadagi eng katta va eng kichik qiymatlarini aniqlang. Yechish. a) Kritik nuqtalarni topamiz: y hosilani hisoblaymiz: 0 .9 6 3 2     y x x y tenglamani yechamiz: ,0 9 6 3 2    x x .3 ,1 2 1    x x berilgan kesmaga faqat 1x nuqta kiradi. b) Funksiyaning x=1, x=-2, x=5 nuqtalardagi qiymatlarini hisoblaymiz: . 156 )5( , 23 )2 ,4 )1(     f f f v) topilgan qiymatlardan eng katta M ni va eng kichik m ni tanlaymiz : 44 )1( , 156 )5(     f m f M Shunday qilib, funksiyaning eng katta qiymati kesmaning x=5 o`ng oxirida ekan, eng kichik qiymati esa x=1 nuqtadagi minimum bilan bir xil ekan.

2-misol. Tomoni a ga teng bo`lgan kvadrat shakldagi kartondan asosi to`g`ri to`rtburchak shaklda bo`lgan eng katta hajmli usti ochiq quti tayyorlang. Yechish. Odatda, kvadrat shakldagi kartonning burchaklaridan teng kvadratlarni qirqib va uning chetlarini buklab, ochiq to`g`ri to`tburchak shakldagi quti yasaladi. Agar kesilgan kvadratlarning tomoni x desak, quti asosining tomoni a-2x , qutining balandligi esa x ga teng. U holda qutining hajmi2) 2 ( x a x V   bo`ladi. Masalaning shartidan ]2,0[ a x ekani kelib chiqadi. Endi V funksiyani ]2,0[ a kesmada eng katta va eng kichik qiymatga sinash qoladi. V  ni topamiz, uni nolga tenglaymiz va kritik nuqtalarni aniqlaymiz : .6 ,0 6 ,2 ,0 2 .0 ) 6 ( ) 2 ( ,0 ). 6 )( 2 ( ) 2 ( 4 ) 2 ( 1 2 a x x a a x x a x a x a V x a x a x a x x a V                   V funksiyaning 0,6,2 a a nuqtalarda qiymatlarini hisoblaymiz: . 27 2 )6( ,0 )0( ,0 )2( 3a a V V a V     Shunday qilib, 6 a x da funksiya eng katta qiymatga ega. Demak, eng katta hajm asos tomoni a 3 2 balandligi 6 a ga teng bo`lganda hosil bo`ladi.

ADABIYOTLAR 1. А.Г.Хикматов, Т.Т.Турдиев. “Математик анализ”. –Т.: Укитувчи, 1980, 248-б. 2. Й.У.Соатов. “Олий математика”. 1-том -Т.: Укитувчи, 1992. 3. Т.Азларов, М.А.Собиров, М.Сахаев. “ Математикадан кулланма ” . – T .: У қ итувчи, 1979 й . 4. А . Н . Колмогоров , А . М . Абрамов ва бошкалар. “ Алгебра ва анализ асослари ”. 9-10 синфлар учун укув кулланма . – Т .: Укитувчи , 1987 й , 352- б . 5. F.Rajabov, S.Masharipova, R.Madraximov. “Oliy matematika”. (O`quv qo`llanma), - T. : “Turon-iqbol”, 2007 y.

Похожие

Komplеks uzgaruvchili funksiyaning intеgrali va xossalari

Determinantlar va ularning xossalari

Akslantirishlar va ularning xossalari

Aniqlovchilar va ularning xossalari (matematika)

Binar munosabatlar va ularning xossalari