Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi - Алгебра - Рефераты

Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi

Загружено в:

16.12.2019

Скачано:

0

Размер:

258.5 KB

Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi Agar  chekli n ta elementar hodisadan tashkil topgan bo`lib, har bir elementar hodisa  i ning ehtimoli P  i   ni 1 n ga teng deb olinsa,  i elementar hodisalar teng imkoniyatli deyiladi. Bunday fazoda har qanday A hodisaning ehtimolini quyidagicha aniqlash tabiiy: n sonielementlark irgangaA PAP A i i .... )()(     Agar A ga kirgan elementar hodisalar soni m ga teng deb olsak, P A( ) m n ﴾ 1 ﴿ P(A) funksiya ehtimolning hamma xossalarini qanoatlantirishini tekshirib ko`rish mumkin. Ehtimolning bu ta`rifi uning klassik ta`rifi deyiladi. Klassik tarif faqat teng imkoniyatli chekli sondagi elementar hodisalardan tashkil topgan  fazo uchun kiritilishi mumkin, bu hol klassik ta`rifning qo`llashni chegaralaydi. Klassik ta ` rifdan foydalanib masalalar yechishda kombinatorika nazariyasining ayrim tushunchasi zarur bo ` ladi . 1. Turli guruhlardan bittadan tanlab olishlar kombinatsiyasi. r ta guruh mavjud bo`lsin. Birinchi guruh 1 n ta ( 1 (1) (1) (1)1 2 , , ..., na a a ) elementdan, ikkinchi guruh 2 n ta ( 2 ( 2 ) ( 2) ( 2 )1 2, , ..., na a a ) elementdan elementdan va hokazo, r -guruh rn ta ( ( ) ( ) ( )1 2 , , ..., r r r r na a a ) elementdan tuzilgan bo`lsin. Har bir guruhdan faqat bittadan element olib, nechta r elementli guruh tuzish mumkin? Shunday usulda tuzish mumkin bo`lgan barcha guruhlar soni rn n n N ,...,2 1  (1) ta bo`ladi.

2. Qaytariladigan tanlashlar soni. Faraz qilaylik, n ta turli elementga ega bo`lgan guruh 1 2 ( , , ..., ) n a a a berilgan bo`lsin. Bu guruhdan bittalab element olib uni o`zimizga belgilab olib, o`rniga qaytarib qo`yamiz va bu jarayonni yana takrorlaymiz. Bu usulda r ta elementlar 1 2 ( , , ..., ) r i i i a a a guruhni hosil qilamiz. Bu usulda tanlab olishlar soni r N n  ga teng. Bu formulaning isboti (1) dan bevosita kelib chiqadi, buning uchun r ta bir xil elementlarga ega bo`lgan 1 2 ( , , ..., ) n a a a guruhni qarash kifoya. 3. O`rinlashtirishlar soni (qaytarilmaydigan tanlahlar). n ta turli elementdan o`rinlashtirishlar deb shunday birikmalarga aytiladiki ular bir-biridan tartibi yoki tarkibi bilan farqlanadi va u quyidagicha belgilanadi. )1 ( ...)1 (       m n n n Amn . Bundan n m bo`lsa !n nA n  kelib chiqadi. 4. Guruhlashlar soni (kombinatsiyalar). n ta turli elementdan m elementtadan guruhlashlar deb biri ikkinchisidan hech bo`lmaganda bitta elementi bilan farqlanuvchi birikmalarga aytiladi va bu ! !( )! mn n C m n m  ga teng. 5. n ta elementli to`plamni birinchi guruhga 1 n , ikkinchi guruhda 2 n ,…, k - guruhda k n ( 1 ... k n n n n     ) ta element bo`lgan guruhlarga ajratishlar soni ! !.... ! ! 2 1 kn n n n N  (2) ga teng. 6. Ko`paytirish qoidasi. Agar A obyektni obyektlar orasidan n usul bilan tanlash mumkin bo`lsa, va so`ngra har bir tanlash uchun B obyektni m usul bilan tanlash mumkin bo`lsa u holda ) , ( B A juftliklarni ko`rsatilgan tartibda m n usul bilan tanlash mumkin. 1-misol. Ikkita o`yin soqqasi tashlanganda tushgan ochkolar yig`indisi 10 ga teng bo`lish ehtimolini toping.

Yechish.Ikkita o`yin soqqasini tashlash tajribasiga mos elementar hodisalar fazosi   ,i j  ( , 1, 6i j  ) ko`rinishidabo`lib u 36 ta elementdan tashkil topadi. Agar A bilan ikkita o`yin soqqasi tashlanganda tushgan ochkolar yig`indisi 10 ga teng bo`lish hodisasini belgilasak, u holda   (4, 6), (5, 5), (6, 4)A  , demak, , 36 n 3 m  . Ehtimollikning klassik ta`rifiga asosan 3 1 ( ) 36 12m P A n   . 2-misol. 36 tadan iborat kartalar dastasidan tavakkaliga to`rttasi olindi. Shu olinganlar ichida ikkita “tuz” karta bo`lish ehtimolini aniqlang. Yechish. 36 dona kartadan 4 tasini 4 36C usulda olish mumkin. Ikkita “tuz” kartani 2 4C usulda va ikkita tuz bo`lmagan kartani 2 32C usulda olish mumkin, u holda ko`paytirish qoidasiga asosan hamma qulaylik tug`diruvchi hollar soni 2 2 4 32C C  bo`ladi. Shuning uchun 205,0 436 232 24    C C C p . G sohada tavakkaliga tashlangan nuqtaning 1 G sohaga tushish ehtimolini topish talab qilinsin ) ( 1 G G  . Bunda  elementar hodisalar fazosi G ning barcha nuqtalaridan iborat va kontinium quvvatga ega. Bu holda klassik ta`rifdan foydalanib bo`lmaydi. Tashlangan nuqta G sohaga tushsin va uning biror 1 G qismiga tushish ehtimoli shu 1 G qismining o`lchoviga ( uzinligiga, yuziga, hajmiga ) proporsional bo`lib, 1 G ning shakliga va 1 G G ning qayerida joylashganligiga bog`liq bo`lmasin . Bu shartlarda qaralayotgan hodisaning ehtimoli mesG mesG p 1  formula yordamida aniqlanadi. Bu yerda ) (G mes - G sohaning o`lchovi. Bu formula yordamida aniqlangan p funksiya ehtimolning barcha xossalarini qanoatlantiradi.Buni isbotlashda o`lchovning xossalaridan foydalanish kerak.

4-misol. (Uchrashuv haqidagi masala ) Ikkita A va B talaba soat 14 bilan 15 oralig`ida kelishilgan joyda uchrashishga kelishib oldilar .Birinchi kelgan kishi ikkinchisini 20 minut ko`tadi, kelmasa keyin ketadi. Agar ular soat 14 bilan 15 o`rtasidagi ixtiyoriy momentda kelishi mumkin bo`lib, kelish vaqtlari 14 bilan 15 o`rtasida tasodifi bo`lsa, bu ikki talabaning uchrashish ehtimoli nimaga teng ? Yechish: A talabaning kelish momentini x , B talabaning kelish momentini y bilan belgilaymiz. Ularning uchrashishlari uchun x y 20 tengsizlik bajarilishi zarur va yetarlidir. x va y larni tekislikdagi Dekart koordinatalari sifatida tasvirlaymiz . Ro`y berishi mumkin bo`lgan barcha imkoniyatlar tomonlari 60 bo`lgan kvadrat nuqtalaridan va uchrashishga qulaylik tug`diruvchi imkoniyatlar shtrixlangan qismning nuqtalaridan iborat bo`ladi. Izlanayotgan ehtimol 9 5 9 4 1 60 60 40 1 60 60 40 60 2 2 2 2 2 2                p 5-misol. Byuffon masalasi. Tekislikda bir-biridan a2 masofada turuvchi parallel to`g`ri chiziqlar o`tkazilgan. Tekislikka uzunligi l2 ) ( a l bo`lgan igna tavakkaliga tashlangan. Ignaning birorta to`g`ri chiziqni kesish ehtimolini toping. Yechish. x orqali ignaning o`rtasidan unga yaqinroq bo`lgan parallel to`g`ri chiziqgacha bo`lgan masofani va  orqali igna bilan bu parallel to`g`ri chiziq orasidagi burchakni belgilaymiz (*). x va  kattaliklar ignaning holatini to`la aniqlaydi. Ignaning barcha holatlari tomonlari a va  bo`lgan to`g`ri to`rtburchak nuqtalari bilan aniqlanadi. Ignaning parallel to`g`ri chiziq bilan kesishishi uchun  sinl x tengsizlikning

bajarilishi zarur va yetarlidir (**). Qilingan farazlarga ko`ra izlanayotgan ehtimol shtrixlangan yuzning to`g`ri to`rtburchak yuziga nisbatiga teng bo`ladi:     a l d l a p 2 sin 1 0    . (*) (**) Byuffon maslasi otishlar nazariyasiga oid ko`pgina masalalarni hal etishda muhimdir. Bundan tashqari, Byuffon masalasidan  sonining qiymatini tajriba yo`li bilan hisoblashda foydalanish mumkin. Haqiqatan ham, yechilgan masaladan pa l2   formula hosil bo`ladi. Tajribalar soni yetarlicha katta bo`lganda m a n l    2  formula o`rinli bo`lib, bunda n -tajribalar soni, m esa ignaning parallel chiziqlardan birini kesib tushgan hollari soni. Ignani tashlash yordamida  ni aniqlash uchun juda ko`p tajribalar o`tkazilgan. Ulardan ba`zi birlarining natijalarini keltiramiz. Tajriba o`tkazgan kishi Yili Igna tashlashlar soni  ning eksperimental qiymati Volf 1850 5000 3,1596 Foks 1894 1120 3,1419 Lassarini 1901 3408 3.1415929 Shartlar kompleksi o`zgarmas bo`lganda biror A ho disaning ro`y berishi yoki ro`y bermasligi ustida uzoq kuzatishlar o`tkazilganda, uning ro`y berishi yoki ro`y bermasligi ma`lum turg`unlik (barqarorlik) xarakte riga ega bo`ladi.

A hodisaning n ta tajribada ro`y berishlar sonini  deb olsak, u holda juda ko`p son dagi kuzatishlar seriyasi uchun n  - nisbat deyarli o`zgar mas miqdor bo`lib qolaveradi. n  - nisbat A hodisaning ro`y berish chastotasi deyiladi. Chastotaning turg`un lik xususiyati birinchi bor, demografik xarakterdagi hodisalarda ochilgan. Bizning eramizdan 2238 yil bu run qadimiy Xitoyda o`gil bola tugilishlar sonining jami tugilgan bolalar soniga nisbati deyarli 2 1 ga teng deb hisoblangan. Laplas Londonda, Peterburgda va butun Fransiyada yig`ilgan juda ko`p statistik materiallarga tayanib, tug`ilgan o`g`il bolalar sonining jami tug`ilgan bola lar soniga nisbati taxminan 43 22 ga tengligini ko`rsat di. Bu sonning bir necha o`n yillar mobaynida o`zgar may qolishini statistik ma`lumotlar tasdiqladi. Tajribalar soni oshirib borilsa, ma`lum bir qonuniyatni payqash mumkin. Tangani n marta tashladik deb faraz qilaylik va „gerb" tushishlar sonini  deb belgilaylik. Agar absissa o`q ida o`tkazilgan tajribalar sonini, ordinata o`qida esa n  nisbatni belgilab borsak. n ning ortib borishi bilan ( n , n  ) nuqtalarni tutashtiruvchi siniq chiziq 2 1 y chiziqqa yaqinlashadi. Bu holni tekshirish maqsadida Byuffon tangani 4040 marta tashla di, shulardan 2048 marta gerb tushdi, gerb tushishi chastotasi 5080,0  n  .

Pirson tangani oldin 12000 marta tashlagan, 6019 marta gerb tushdanda, gerb tushishlar ehtimoli 5016,0 n  , so`ngra 24000 marta tashlaganda, shulardan 12012 tasida gerb tushdi, 5005,0 n  . Bu hol umumiy xarakterga ega: bir xil sha roitda o`tkazilgan tajribalar ketma-ketligida u yoki bu hodisani ro`y berishi chastotasi biror  1,0 p soni ga „yaqinlashib” boradi. Agar, tajribalar soni yetar licha ko`p bo`lsa, u holda shu tajribalarda qaralayotgan A hodisaning ro`y berish chastotasi biror o`zgarmas  1,0 p son atrofida turg`un ravishda tebransa, shu p sonni A hodisaning ro`y berish ehtimoli deb qabul qilamiz. Bunday usulda aniqlangan ehtimol hodisa ning statistik ehtimoli deyiladi. Mizes hodisa ning ehtimolini ushbu munosabat yordamida kiritgan: n p n  lim   . Ehtimolning bu ta`rifi juda noqulay, chunki biror hodisaning ro`y berishi chastotalari ketma-ketligi turli eksperimentlar o`tkazilganda turlicha bo`ladi. Bundan tashqari, amalda biz chastotalar ketma-ketli gini emas, balki uning chekli elementlarini olgan bo`lamiz. Hamma ketma-ketlikni olib bo`lmaydi. Shu sababli, ehtimollar nazariyasini aksiomalar asosida qurish maqsadga muvofiqdir.

Похожие

Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi

Tasodifiy hodisalar

Statistik taqsimotlar

Statistik baholar va ularning turlari

Statistik gipotezalarni tekshirish