Chizmalarda geometrik yasashlar - Алгебра - Рефераты

Chizmalarda geometrik yasashlar

Загружено в:

16.08.2021

Скачано:

0

Размер:

3521.5 KB

Chizmalarda geometrik yasashlar Reja: 1. Asosiy geometric yasashlar. Qiyalik va konusliklar. Aylanalarni teng bo’laklarga bo’lish. 3. Tutashmalar 4. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. 5. Lekolo egri chiziqlari.

1.Asosiy geometric yasashlar. Chizmalarni bajarishda geometric qonun qoidalarga rioya qilib chizilgan chizmalar aniq va to’liq bo’ladi. Biz quyida bir nechta geometric yasashlarni ko’rib chiqamiz. a) Paralel to’g’ri chiziqlar o’tkazish. O’zaro parallel to’g’ri chiziqlarni o’tkazishda leneyka, gonyalar va sirkuldan foydalanish mumkun.Mabodo leneyka o’rnida reshinadan foydalansa ish yanada osonlashadi (1-shakl). 2 shaklda sirkul yordamida parallel to’g’ri chiziqlar o’tkazish ko’rsatilgan. 1-Shakl 2- Shakl b) Perpendikulyar to’g’ri chiziqlar o’tkazish. Bunday chiziqlarni o’tkazishda xam parallel to’g’ri chiziqlarni o’tkazishda qo’llanilgan qoidalardan foydalaniladi, ya’ni gonya va sirkul ishlatiladi. 3-shaklda AB to’g’ri chiziqda joylashgan S nuqtadan shu to’g’ri chiziqga perpendikulyar to’g’ri chiziq o’tkazish gonya va leneyka yordamida perpendikulyar to’g’ri chiziq o’tkazish ko’rsatilgan. 4-shaklda AB kesmaning uchlaridan R radius bilan aylana yoylar chiziladi xamda bu yoylarning o’zaro kesishgan 1 va 2 nuqtalarini o’zaro birlashtiramiz. Xosil bo’lgan 12 to’g’ri chiziq AB kesmani teng 2 ga bo’lnadi va unga perpendikulyardir.

3-Shakl 4-Shakl v) To’g’ri chiziq kesmasini teng bo’lakga bo’lish. To’g’ri chiziqni teng bo’laklarga bo’lish 5-shaklda ko’rsatilgan. Buning uchun kesmaning bir uchidan, m; A uchidan ixtiyoriy yo’nalishda to’g’ri chiziq tortamiz va unga o’zaro teng bo’lgan o’n ikkita kesmani, ya’ni A1 1 , 1 1 , ….11 1 , 12 1 bo’lgan kesmalarini o’lchab qo’yamiz, so’ng 12 1 nuqtani B nuqta bilan birlashtiramiz. So’ngra 12 1 B to’g’ri chiziqga parallel qilib 11 1 , 10 1 …1 1 nuqtalardan to’g’ri chiziqlar o’tkazamiz xamda bu chiziqlarning AB to’g’ri chiziq bilan kesishga 11,10…01 nuqtalarni aniqlaymiz. Xosil bo’lgan 01, 12…11,12 kesmalar AB kesmani teng 12 bo’lakga bo’ladi. 5-Sakl g) Burchaklarni teng bo’laklarga bo’lish. 2,6 shaklda ABS burchakning teng ikkiga bo’lish ko’rsatilgan. Buning uchun burchakning B undan ixtiyoriy R radiusi bilan AB va VS tomonlarini kesadigan yoy chizamiz. So’ngra yoy bilan burchak tomonlari kesishgan 1 va 2 nuqtalardan ixtiyoriy R 1 bilan yoylar chizamiz va o’zaro kesishgan K nuqtani topamiz, keyin K va B larni birlashtirsak burchakni teng ikkiga bo’ladi.

6-Shakl d) Qiyalik va konusliklar chizish. To’g’ri burchakning ABS burchakning AB gipotenizasi bilan AO kateti orasida xosil bo’lgan tangnis (  tg ) qiyalik deyiladi. 2,7-shakl a da to’g’ri burchakli katetlari nisbati 1:4 bo’lishi uchun ularning uzunligi 10 mm bo’lsa, ikkinchi katetning kattaligi 40 mm bo’lib yasalishi kerak. 2,7-shakl, b da qiyalikning foizlar, ya’ni yuzaning ulushi bilan aniqlash usuli ko’rsatilgan, ya’ni yuzaning ulushi bilan aniqlash usuli ko’rsatilgan. Bunda qiyalikning 20 % bo’lishi uchun to’g’ri burchakning uchburchakli katetlarining nisbati 1:5 bo’lish kerak. 8-shaklda qo’shtavr kesilishining profilini yasash ko’rsatilgan. 7-Shakl 8-Shakl Konuslik. To’g’ri doiraviy konus asosi diometrining shu konus balandligiga bo’lingan nisbati ya’ni K= L D konuslik deyiladi kesik konusda esa ikki asos, ya’ni ikki ko’ndalanga bo’lgan nisbatiga teng (9- shakl)

9-Shakl k= itgld D 22  10-shakl, a da detalning uzunligi l=100 mm, asoslari D=50mm va d=30mm berilgan. Uning konusligini aniqlash uchun k= ,5 10030 50 L   demak k 1:5 ga teng. Konussimon teshikning (10-shakl,b) bo’yi L=60 mm, konusligi k= 34 kichik asosi diometri d=30 mm. Uning katta asosi diometri D ni aniqlash ko’rsatilgan. Konuslik formulasidan katta asos diometri quyidagicha bo’ladi: D=KL+d 31 x 60 +30 = 50 Shunday qilib katta asosning diometri D+50 mm ekan. 10-Shakl

Aylanalarni teng bo’laklarga bo’lish. Chizmalarni cizishda, muntazam ko’pburchaklarni yasashga to’g’ri keladi, shuning uchun boshlang’ich geometriyadan ma’lum bo’lgan va ko’p uchraydigan ba’zi bir oddiy geometrik shakllarning yasalishini ko’rib chiqamiz. 11-shakl, a da aylana ichida teng tomonli uchburchak yasash ko’rsatilgan. Buning uchun aylananing K nuqtasidan aylana radiusi R bilan yoy chiziladi, bu yoy bilan aylananing kesishgan A va S nuqtalari aniqlanadi xamda bu nuqtalar o’zaro birlashtiriladi B ni topish uchun AS kesmaga teng bo’lgan yoy chiziladi. Bu yoy aylana bilan kesishib, B nuqtani xosil qiladi. ABS larni o’zaro utashtirsak teng tomonli uchburchak yasalsdi. a) b) v) g ) d) e) j)

11-Shakl Aylana muntazam to’rtburchak 11-shakl, b da radusi R va markazi O nuqta bo’lgan aylanaga urinuvchi muntazam to’rtburchak yasash ko’rsatilgan. 11-shakl, v da radusi R va markazi O nuqta bo’lgan aylanaga urinuvchi muntazam beshburchak, 11-shakl, g da muntazam oltiburchak, 11-shakl, e da etti burchakli, 11-shakl, d ga muntazam sakkizburchak, 11-shakl, j ga muntazam o’n ikki burchak yasashi ko’rsatilgan. 3.Tutashmalar. Chizmalarni chizishda, ko’pincha, bir chiziqdan ikkinchi chiziqqa ravon o’tishga to’g’ri keladi, demak bunda chiziqlarni ravon qo’shish zarur bo’ladi buni odatda tutashma deyiladi. Tutashmalar xar qanday egri chiziqdan iborat bo’lishi mumkin. 2,12-shaklda o’tkir burchakli AB va BC to’g’ri chiziqlar R radius bilan 2,13-shaklda o’tmas burchakli va 2,14-shaklda o’zaro perpendikulyar to’g’ri chiziqlar bilan R radius bilan tutashtirilishi ko’rsatilgan. Ikki yoni tashqi ichki va aralashga tutashtirish mumkin. Tashqi tutashmalar R 1 va R 2 radiusli tutashuvchi yoylar O va O 1 markazi R radiusli tutashtiruvchi yoyning tashqi tomonida yotadi (2,15-shakl). Bunda tutashma markazini topish uchun berilgan R radiusga aylana radiuslari R 1 va R 2 larni qo’shadi.R+R 1 va R+R 2 yoylar kesishgan O nuqta tutashma markazi bo’ladi. O ni O 1 bilan tutashtirib va O ni O 2 bilan tutashtirib 2 tutashish nuqtalari topiladi. 12-Shakl 13-Shakl

14-Shakl Ichki tutashmada R va R 1 radiusli tutashuvchi yoylar O va O 1 markazi R radiusli tutashtiruvchi yoyning ichki tomonida bo’ladi (2,16- shakl). Bunday tutashmani yasash uchun birinchi tutashma markazi O topiladi. Buning uchun berilgan R radiusdan R 1 va R 2 radiuslar olib tashlanadi va O 1 markazdan R-R 1 yoy va R-R 2 yoy chizilib O nuqta topiladi. O bilan O 1 ni tutashtirib 1 va O bilan O2 tutashtirilib 2 tutashuv nuqtalari topiladi. O nuqtada R radius orqali 12 nuqtalarga yoy chiziladi. 15-Shakl

16-Shakl 4.Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqla r. Sirkul yordamida aylanalar oval va ovaidlar egri chiziqlar chiziladi. Oval xar xil radiusli aylana yoylaridan tuzilgan yopiq va ravon egri chiziq bo’lib shaklan O xarfiga o’xshaydi. Bunday ovallar ovaid deyiladi. 2,17-shaklda ovalning katta va kichik o’qlarining uzunligi AB va CE berilgan ovalni chizish ko’rsatilgan. Buni chizish uchun o’zaro perpendikulyar chiziq o’tkaziladi va ularning kesishgan nuqtasi O aniqlanadi. Bu O nuqta ovalning markazi bo’ladi. O nuqtadan bir biriga perpendikulyar chiziqlarga oval o’qlari kattaligining yarmi ya’ni R=2AB va r= 2CE kesma o’lchab qo’yiladi yoki radiuslar bilan aylanalar chiziladi. So’ngra C va B uchlar to’g’ri chiziq bilan birlashtiriladi. BC kesmada CM kesma ayriladi va N nuqta topiladi. NB ga perpendikulyar 12 to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bu to’g’ri chiziq AB o’qi O 2 nuqtada CE o’qni esa O 3 nuqtada kesadi hosil bo’lgan OO 2 va OO 3 masofalar O nuqtadan o’qlar bo’yicha chap tomon va yuqoriga o’lchab qo’yiladi.Topilgan O 1 , O 2 , O 3 , va O 4 nuqtalar ovalni tuzuvchi yoylar markazi bo’ladi. Agar nuqtalar o’zaro birlashtirilsa yoylarni chegaralovchi O 1 O 4 , O 1 O 3 , O 2 O 3 , va O 2 O 4 , to’g’ri chiziqlarga ega bo’lamiz. Endi O 1 , O 2 , O 3 , va O 4 markazlarda R 1 =O 1 A=O 2 B va R 2 =O 3 C =O 4 E radiuslar chiziladi natijada xosil bo’lgan 3A4,4C6, 6B5, va 5E3 yoylar yig’indisi ovalni tashkil qiladi. 2,18-shaklda AB to’g’ri chiziq kesmasi bo’yicha ovaid yasash ko’rsatiladi.

5.Lekala egri chiziqlar. Egri chiziqlar bir necha nuqtalar orqali berilgan bo’lib bir-biriga ravon o’tadigan radiusning uzunligi xar-hil o’lcham sirkulda chizib bo’lmaydigan ko’pgina yoylar ko’rinishida berilgan bo’lsa bunday egri chiziq lekala egri chizig’i deyiladi. Konus kesimlarining egri chiziqlari. Ellips, parabola, giperbola to’g’ri doiraviy konusning konus o’qiga turlicha joylashgan tekisliklar bilan kesishuvidan xosil bo’ladi. Ellips. To’g’ri doiraviy konusni uning o’qiga perpendikulyar bo’lmagan ammo birdaniga hamma yasovchilarni kesadigan xar qanday tekislik bu sirt bilan kesishib ko’rinishi ovalga o’xshash ellips hosil qiladi (2,19-shakl). Parabola. To’g’ri doiraviy konusni kesuvchi tekislik shu konusning yasovchilaridan birortasiga parallel qilib o’tkazilsa ular o’zaro ochiq ravon egri chiziq bo’yicha kesishadi. Begri chiziq parabola deb ataladi. 17-Shakl 18-Shakl

20-Shakl Parabolaning o’qi EX va faks masofasi P berilgan (2,23-shakl) bo’yicha parabola uchi S o’qi SX hamda parabolaga tegishli bo’lgan t nuqtasi bo’yicha parabola yasash ko’rsatilgan. Giperbola.Tekislik to’g’ri doiraviy konusning bir yo’la ikkita yasovchiga parallel o’tkazilgan kesuvchi tekislik ochiq ravon egri chiziq bo’yicha kesishib giperbola hosil qiladi (2,25-shakl).

21-Shakl 22-Shakl 2,26-shaklda giperbolaning fokuslari va uchlari orasidagi masofalar FF 1 =2c va AA 1 =2a kesmalar qiymati bo’yicha giperbola va uning asimlatalari yasash ko’rsatigan. Aylana evalventasi. Aylana bo’yicha surilmasdan yumalab harakatlanuvchi to’g’ri chiziqda yotgan nuqtaning teroektoriyasi aylana evalventasi deyiladi (2,27-shakl).

23-Shakl 24-Shakl 26 -Shakl

27-Shakl Arximed spirali. Nuqtaning O markaz atrofida tekis aylanma radius bo’yicha ilgarilanma qilib chizilgan egri chiziqdir (2,28-shakl). Sikloida. Aylanada yotgan A nuqtaning AA 12 to’g’ri chiziq bo’yicha sirpanmasdan yumalab harakatlanish teroektoriyasidir (2,29- shakl). Episikloida. D diametri aylanada yotgan A nuqtaning R radiusli yo’naltiruvchi aylana bo’yicha sirpanmay yumalab harakatlanish teroektoriyasi (tashqi urima)dir (2,30-shakl). Giposikloida. Agar biror aylana qo’zg’lmas ikkinchi aylananing ichki tomoni bo’yicha sirpanmay yumalab harakat qilsa uning urinish nuqtasi giposikloidani hosil qiladi (2,31-shakl). 9-Shakl

28-Shakl 29-Shakl

30-Shakl 31-Shakl

ADABIYOTLAR 1. Yu. Qirqizboyev, Z. Inog’omov, T. Rixsiboyev “Texnik chizmachilik kursi” Toshkent “O’qituvchi” 1987 yil. 2 .S.K. Bogolyubov, V.A. Voinov “Texnikaviy chizmachilik kursi” Toshkent “O’qituvchi” 1977 yil. 3. G.P. Vyatkin, A.N. Andreva, A.K. Boltukin i dr. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Grafning geometrik ifodalanishi

Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi

Ehtimollikning klassik, geometrik va statistik ta`rifi

Hosila, uning geometrik va mexanik ma`nolari

Kompleks sonning geometrik tasviri kompleks tekislik riman sferasi