Бозор модели Bozor modeli - Алгебра - Рефераты

Бозор модели Bozor modeli

Загружено в:

14.12.2019

Скачано:

0

Размер:

253 KB

Бозор модели Режа: 1. Баҳо мувозанати ва баҳо динамикаси 2. Биринчи тартибли рекуррент тенгламалар 3. Ўргамчик тўрисимон модел Умумий мувозанат модели 5. Икки – секторли ишлаб чиқариш модели 6. А сосий мавзулар 7. Таянч иборалар, формулалар 8. Саволлар 9. Машқлар

1. Баҳо мувозанати ва баҳо динамикаси Истеъмол билан ишлаб чиқариш ўртасида мувозанат ўрнатишда бозор муҳим воситачи ҳисобланади . Бу бобда бозор жараёнига оид асосий тушунчалар , жумладан баҳо ва унинг бозордаги ўрни кўриб чиқилади , баъзи бир кенг тарқалган иқтисодий математик моделлар ўрганилади Маълумки баҳо бозор иқтисодиётининг асосий категориялардан бири бўлиб , у ғоят муҳим иқтисодий восита , бозор иқтисодиётнинг қудратли қуроли ҳисобланади . Баҳонинг маълум вазифалари ( функциялар ) мавжуд . Бозорнинг мувозанатини таъминлаш функцияси Рақобат воситаси функцияси . Ҳисоб - китоб ва ўлчов функцияси . Иқтисодий тартиблаш каби маълум вазифалари функциялари мавжуд . Баҳонинг мувозанатни таъминлаш функцияси талаб ва таклиф мувозанати орқали амалга ошиирилиб , бозордаги талаб ва таклифини хажмини шунга мос келишини таъминлайди . Баҳо туфайли амалга ошириладиган мувозанат товарларнинг йиғилиб қолмай сотилиб кетишини , таъминлайди , ҳамда шу билан бирга товар тақчиллилига йўл қўймайди . Баҳо орқали ишлаб чиқариш билан истеъмол ўртасида мослик ўрнатилади . Рақобатнинг асосий тури бу баҳо воситасида рақобат қилишдир . Бозорда рақобатчилар нархларни тез - тез ўзгартириб турадилар . Маълум товар ишлаб чиқарувчилар ўз рақибларини бозордан сиқиб ва харидорларни ўзларига оғдириб олишлари мақсадида имкони борича баҳони пасайтиришдан фойдаланишга ҳаракат қиладилар . Баҳо бозорнинг тартибга солинишида катта ўрин эгаллайди . Муайян товар нархининг ошиши унга талаб кўплигини , яхши фойда келтиришини билдиради . Баҳонинг пасайиб кетиши товарга талаб камлигини ёки унинг талабга нисбатан кўплигини , ундан фойда камлигини кўрсатади . Баҳонинг ошиб бориши товар ишлаб чиқариладиган соҳаларга ресурсларнинг кўплаб олиб келинишини тақозо этади , чунки бунда фойда кўп бўлади , натижада товарлар таклифи кўпайиб , кейинчалик баҳо пасаяди . Шу билан ресурслар бу ердан чиқиб , бошқа соҳага кўчади . Демак , баҳонинг тебраниб туриши ресурсларни керакли соҳаларга буриб туради . Шу билан баҳо орқали ишлаб чиқариш тартибланади . Умуман олганда , баҳо иқтисодиётни тартибга солишда , моддий бойликлар ва хизматлар ўлчовини бажаришда катта аҳамиятга эга . Қуйида бозордаги мувозанатга қандай эришилади , бунда баҳонинг таъсири қандай – деган саволларга тўхталамиз , аввал моделлаштириш жараёнида қўлланадиган рекурент тенгламалар хақида маълумотлар келтирилади , кейин эса конкрет бозор моделлари кўриб чиқилади .

2. Биринчи тартибли рекуррент тенгламалар Кўп ҳолатларда иқтисодий жараёнларни тенгламалар ёрдамида ифодалашда унинг қандайдир хусусиятини белгиловчи t- вақт боғлиқ миқдорини ва ва ҳоказолар орқали боғловчи рекурент тенгламалар деб аталувчи муносабатларни ўрганиш муҳм ахамиятга эгадир .b t ky t y    )1 ( )( (1) бу ерда k,b – ўзгармас коэффициентлар . Бу тенгламанинг умумий ечими қуйидаги формула билан аниқланади : Akt y ty   * )( (2) бу ерда - вақтга боғлиқ бўлмаган ечим , A- параметр . Агар бошланғич қиймат берилган бўлса , юқоридаги ечим қуйидаги кўринишда бўлади : kt y y y ty ) ( )( * 0 *    (3) 1- масала . Рекуррент тенгламанинг бошланғич шартни қаноатлантирадиган ечимини топинг . Ечиш . Демак , . (3) формулага кўра t t t y 3 2 1 3))1 ( 1( 1 )(          3. Ўргамчик тўрисимон модел Умумий ҳолат Бу бўлимда якка маҳсулотли бозор модели кўрилади . Бунда биз бозордаги маҳсулот баҳоси , таклифи ва унга бўлган талаб орасидаги боғланишларни ўрганамиз . Бозор иқтисодиётида талаб ва таклиф мувозанати муҳим рол ўйнайди . Талаб ва таклиф баҳо орқали бир - бири билан боғланади . Асосий кўриладиган масаламиз , берилган шароитда қандай қилиб бозор мувозанатига эришилади , деган саволга жавоб топишдан иборат бўлади . Фараз қилайлик , бозордаги якка маҳсулот қандайдир вақт давомида кўрилмоқда . Унга бўлган талаб D, унинг баҳоси P ва таклифи S қуйидаги чизмадагидек бўлсин :

1- расм Идеал ҳолатда бозордаги баҳо , таклиф ва талаб P*,S*,D* қийматларга тенглашади . Бунда мувозанат тенглиги бажарилади . Аммо аслида ҳар хил сабабларга кўра ( Мисол учун , қишлоқ хўжалиги маҳсулоти учун сув танқислиги туфайли етиштирилган ҳосил камайиши мумкин ва унинг бозордаги баҳоси кўтарилиб кетади ) бозор бу идеал ҳолатда бўлмайди . Фараз қилайлик , биз кузатияпган Т 0 вақтда баҳо Р (0) бўлсин . Бу баҳодан келиб чиққан таклиф вақтда S(1) га тенг бўлади ( Расм 1. да А 1 нуқта ) ва миқдори унга тенг бўлган талаб D(1) ( А 2 нуқта ) ва мос баҳо Р (1) бўлади . Бу баҳога нисбатан кейинги вақтдаги таклиф яна ўзгаради ( А 3 нуқта ) ва яна янги талаб ( А 4 нуқта ) ва янги Р (2) баҳо ҳосил бўлади . Кейинги даврларда юқоридаги циклик ўзгаришлар Расм 1. да кўрсатилгандек ўргамчик тўрисимон бўлади . Кўриниб турибдики , биз ўрганаётган жараёнда баҳолар Р (0), Р (1), Р (2), … кетма - кетликни ташкил қилиб , мувозанат Р * баҳога яқинлашмоқда . Чизиқли ҳолат Фараз қилайлик , бозор жараёни маълум . Бозорда муайян бир товарга бўлган эҳтиёжнинг t моментдаги ёки ундан олдинги моментдаги талаб ва таклиф функциялари (P(t) баҳодан ёки P(t-1) баҳодан ) қуйидагича бўлсин : талаб функцияси (1) бу ерда a, b - ўзгармас мусбат параметрлар ва Р (t) - t моментдаги маҳсулот баҳоси ; таклиф функцияси (2) бу ерда c, d - ўзгармас мусбат параметрлар , Р (t-1) - (t-1) моментдаги маҳсулот баҳоси . S(t) таклиф аввалги t-1 даврдаги Р (t-1) баҳога қараб шаклланади , D(t) талаб эса кўрилаётган t даврдаги Р (t) баҳога боғланади . (1) ва (2) функцияларнинг текисликдаги графикларини ясаймиз :

2- расм (1) ва (2) талаб ва таклиф функцияларини тенг - ласак , баҳога нисбатан тенглама ҳосил бўлади : . (3) бўлгандаги P * - баҳо мувозанати учун қуйидаги формула ҳосил бўлади : Юқоридагиларга асосан , да бўлиши учун d<b тенгсизлик асос бўлади . Шунга қараб бозордаги ўзгариш жараёнлар яқинлашувчи ( стабилланувчи ) ёки узоқлашувчи ( стабиллашмайдиган ) бўлади . Бозор жараёнини стабиллантирувчи d<b шартнинг иқтисодий маъноси қуйидагича : агар таклифнинг ўзгариш тезлиги (d параметр ) талабникидан (b параметр ) кичик бўлса , ёки бошқача айтганда , таклиф талабга нисбатан секинроқ ўзгарса , бозор стабилланувчи бўлади , акс ҳолда , бозор мувозанатдан узоқлашиб бораверади . 2- масала . Бозордаги талаб ва таклиф кўринишда бўлсин . P(t) нарх учун рекуррент формулани топинг ва бошланғич нарх бўлганда ихтиёрий t учун таклиф миқдорини аниқланг . Ечиш . Бундан рекуррент тенглама келиб чиқади . Вақтга боғлиқ бўлмаган ечим ва керакли ечим бўлади . Нархлар камаювчи амплитуда билан тебранади ва ошиб борган сари P* 2 га яқин бўлади . Таклиф учун формула қуйидаги топилади : . Умумий мувозанат модели

Умумий мувозанат модели ҳам ўргамчик тўрисимон модели каби бозор фаолиятини ифодалайди . Бу моделни микроиқтисодий таҳлил асосчиларидан бири Л . Вальрас номи билан юритилади . Моделни ўрганишда содда ҳолатни кўриб чиқа - миз . Фараз қилайлик , бозорда иккита корхона ўз маҳсулоти билан қатнашмоқда . Иккови ҳам ягона ресурсдан фойдаланади ( мисол учун , меҳнат ресурси ) ва фақат биттадан турдаги маҳсулот ишлаб чиқаради . Бу маҳсулотларга бозорда битта истеъмолчи томонидан талаб мавжуд ва товар айирбоши фақат битта аукцион - воситачи орқали амалга оширилади . Бундай иқтисод модели қуйидаги кўринишда бўлади : (1) бу ерда D i – i- нчи маҳсулотга бўлган талаб , U- фойда функцияси , Y i - i- нчи маҳсулот таклифи , L i - i- нчи корхона томонидан ресурсга бўлган талаб , F i - i- нчи корхонанинг ишлаб чиқариш функцияси , L – ресурс таклифи ( ўзгармас миқдор ). Моделни конкрет функцияларда ўрганамиз . Ишлаб чиқариш функциялар ва фойда функцияси қуйидагича бўлсин : (2) Бозордаги мувозанатга бирин - кетин яқинлашув итерациялардан иборат алгоритм асосида эришилади . Ҳар бир итерация тўртта қадамдан иборат бўлади : 1) ҳар бир корхонага маҳсулот нархи P i (t) ва ресурс нархи R(t), истеъмолчига эса яна P i (t) нархлар ва (3) лимит фойда формуласи ёрдамида аниқланадиган талаб нархини маълум қилинади ; 2) корхоналар берилган нархларга қараб максимал фойда келтирадиган харажатлар ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишади , бунда уларнинг фойдаси қуйидаги формула билан ифодаланади : (4) бу функцияга максимал қиймат етказиб берувчи L i (t) қуйидагича топилади :

(5) 3) истеъмолчининг маҳсулотга бўлган талаби қуйидаги формула билан ифодаланади : , (6) бу ерда k– ўзгармас пропорционаллик коэффициенти ; истеъмолчи талабини ҳосил қилишда қуйидагича иш тутади : агар лимит фойда лимит харажатлардан кичик бўлса , ёки мавжуд талаб йўқ бўлса , талаб ўзгартирилмайди , акс ҳолда талаб миқдорини лимит фойда билан лимит харажатлари айирмасига пропорционал кўпайтирилади ; 4) аукцион - воситачи томонидан нархлар ўзгартирилади : (7) бу ерда m,s – ўзгармас пропорционаллик коэффициентлари ; агар маҳсулотга талаб таклифдан юқори бўлса , нарх оширилади ва аксинча ; лекин агар ортиқча талаб манфий бўлса ва мос нархлар нолга тенг бўлса , нархларни мавжуд қийматидан пасайтириб бўлмайди . 5. Икки - секторли ишлаб чиқариш модели Фараз қилайлик , иқтисодда фақат икки хил маҳсулот ишлаб чиқарилмоқда (2 ишлаб чиқариш сектори мавжуд ) ва ҳар бир турдаги маҳсулот ишлаб чиқариш учун иккинчи турдаги маҳсулот ҳам сарфланади ( ички истеъмол ). Масалан , электр энергия ва газ ишлаб чиқа - риш секторларини олсак , электр энергия ишлаб чиқариш учун газ - ёқилғи сифатида ва , аксинча , газни ишлаб чи - қаришда маълум миқдорда электр энергия ишлатилади . Ўрганиладиган муаммо , ҳар бир турдаги маҳсулотдан қанча ҳажмда ишлаб чиқарилса , иқтисоднинг ички талаби қондирилади , ҳамда маълум қисми товар сифатида четга чиқиши мумкин , деган саволга жавоб топишдан иборат . Бу муаммони ҳал қилиш учун қуйидаги системани қурамиз : , (1) бу ерда маҳсулотларни ишлаб чиқиш режаси , - манфий бўлмаган параметрлар бўлиб , шу - лардан - четга чиқариладиган маҳсулотлар ҳажми , нчи турдаги 1 бирлик маҳсулот учун 3-i нчи маҳсулотнинг сарфи .

(1) системани икки - секторли ишлаб чиқариш модели дейилади . Тенгламалар системаси қуйидаги ечимга эга : (2) бу ерда деб фараз қилинади , ва ечим ягона бўлади . Агар бўлган ҳолатни кўрсак , бунда бўлади ва бу ифодани (1) системага қўйсак , , ёки система ҳосил бўлади . Бундан эса ифода ке - либ чиқади . параметрлар манфий бўлмагани - ни ҳисобга олсак , ўринли бўлади , ва (1) система ечимга эга эмас деган хулосага келамиз . Шундай қилиб (1) система билан ифодаланган икки - секторли ишлаб чиқариш модели бўлса , ягона ечимга эга бўлади , акс ҳолда ечим мавжуд бўлмайди . Ечимнинг мавжудлиги ва ягоналиги ўз - ўзидан келиб чиқади , агарда моделдаги барча параметрлар ва ўзгарувчилар пул бирлигида ифодаланса . Бу ҳолатда , ва - пул ҳисобида ишлаб чиқариладиган ва четга чиқариладиган маҳсулотлар ҳажми , - ҳар бир тур - даги бир сўмлик маҳсулотни ишлаб чиқариш учун иккин - чи турдаги маҳсулотнинг пул ҳисобидаги сарфи бўлади . Табиий равишда k 1 <1, k 2 <1, ва k 1 k 2 <1, демак , шарт бажарилади . 3- масала . Икки - секторли ишлаб чиқариш моделида 1 сўмлик биринчи маҳсулотдан ишлаб чиқариш учун 0,2 сўмлик иккинчи маҳсулот сарфланади , 1 сўмлик иккинчи маҳсулот ишлаб чиқариш учун 0,3 сўмлик биринчи маҳсулот сарфланади . Яна 2 млн . сўмлик биринчи маҳ - сулот ва 5 млн . сўмлик иккинчи маҳсулот четга сотилиш режалаштирилади . Бу режани амалга ошириш учун маҳсулотларни қандай ҳажмларда ишлаб чиқариш зарур ? Ечиш . Икки - секторли ишлаб чиқариш модел қуйидаги кўринишда бўлади : , бу ерда k 1 0,3; k 2 0,2; s 1 2000000; s 2 5000000 ва k 1 k 2 0,3 · 0,2 ≠ 1. Система ягона ечимга эга : млн . сўм

млн . сўм Бундан кўринадики , 2 млн . сўмлик биринчи маҳ - сулот четга чи қ ади ва 1,72 млн . сўмлиги ички истеъ - молга сарфланади , худди шунингдек , иккинчи маҳсулот - дан 5 млн . сўмлиги четга чи қ ади ва 0,74 млн . сўмлиги ички истеъмолни ташкил этади .

Похожие

Бозор модели

Транспорт масаласи ва унинг математик модели

Математик дастурлаш фанининг асосий масаласи ва математик модели

Гиперболик текисликнеинг кэли-клейн модели. Лобачевский аксиомалари системасининг зидсизлиги

Иккинчи тартибли ўзгармас коэффициентли чизиқли бир жинсли бўлмаган дифференциал тенгламалар