Баъзи маҳсулот сифат курсаткичларини моделлаштириш - Алгебра - Рефераты

Баъзи маҳсулот сифат курсаткичларини моделлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.103515625 KB

Баъзи маҳсулот сифат курсаткичларини моделлаштириш Режа: 1. Ишлаб чиқарилаётган цемент ва газлама сифатини моделлаштириш 2. Маҳсулот сифатини моделлаштириш асосида уни бошқариш самарадорлигини ошириш омиллари

Ишлаб чиқарилаётган цемент ва газлама сифатини моделлаштириш ва бошқаришнинг ҳозирги даврдаги ҳолати Ҳозирги даврда ишлаб чиқарилаётган маҳсулот сифат кўрсаткичларини моделлаштириш ва бошқариш жараёнларини цемент ва газлама ишлаб чиқариш мисолларида кўриб чиқамиз. Маҳсулот сифат кўрсаткичларини моделлаштиришда кўп тарқалган усулларидан бири регрессион таҳлилдир. Математик модель қуриш ҳамда моделнинг кўрсаткичларини баҳолашда чизиқли ва ночизиқли моделлаштириш услубларидан фойдаланилади. Бунда энг кичик квадратлар усули қўлланилади. Баъзи ҳолларда ночизиқли моделлар ҳар хил алмаштиришлар воситасида чизиқли кўринишга келтирилади. Бундай моделлар ва чизиқли моделлар дейилади. Чизиқли моделларни қуришда чизиқли тенгламалар тизимини ечишга тўғри келади. Ночизиқли моделларни қуришда тенгламалар тизимини ечиш мураккаблашади. Баъзан модель қуришда энг кичик квадратлар усулини қўллаш қисман мумкин бўлади ёки умуман бу усулни қўллаш имкони бўлмай қолади. Умумий ҳолда маҳсулот бирор сифат кўрсаткичининг технологик кўрсаткичлари билан боғланишини K(x) = y(Х 1 , Х 2 ,..., Х N ), (6.1.) кўринишда ёзайлик, бунда y -маҳсулотнинг сифат кўрсаткичи; Х 1 ,Х 2 ,......Х N - маҳсулотнинг сифат кўрсаткичига таъсир этувчи кўрсаткичлар. Бунда асосий масала кўрсаткичларни ва уларни аниқлаш усулларини тўғри танлаш масаласидир. Одатда ҳар бир янги деб тан олинган модель жараён ёки тизимни эски моделга нисбатан аниқроқ акс эттиради.

Шунинг учун қуйидаги қоида ўринли бўлади:∑ j=1 n (K j(x)− K j ¿(x))2≤ ∑ i=1 n (K j(x)− K j //(x))2 (6.2) бунда j – тажриба номери; К j (х) – реал сифат; К j / (х) – янги моделp бўйича аниқланган сифат; К j "(х) - эски моделp бўйича аниқланган сифат; Ҳозирги даврда ишлаб чиқарилаётган цемент ёки газламанинг сифат кўрсаткичларини моделлаштириш бўйича жуда кўп усуллар қўлланилган. Шулардан баъзиларини кўриб чиқамиз. 3,7 ва 28 кун қотирилган цемент устунчаларида физик-механик синовлар ўтказиш усули. Бунда устунчаларнинг мустаҳкамлиги эгиб синдириш ва сиқиб синдириш йўллари билан ўлчанади. Бу синовлар кўрсаткичлари бўйича цементнинг сифати ҳақида баҳолар ҳисоблаб чиқилади. Намуналарни тайёрлаш технологияси ва шартларига аниқ риоя қилинганда бу усулнинг хатолиги 5 фоиздан ошмайди. Баъзи цемент заводларида цемент сифатини юқори босим ва температурали пар ёрдамида физик моделлаштириш усули қўлланилади. Бунда цемент устунчалар 15-20 соат мобайнида 28 кунлик мустаҳкамликка эришади. Бу ҳолда цементнинг сифат кўрсаткичи қуйидагича аниқланади. K ( x ) = F  К  ( x ), (6.3) бунда, К(х)-реал сифат; Км (х) -қўлланилаётган усул бўйича аниқланган сифат; F-мунтазам созланиб туриладиган ҳамда технологик кўрсаткичларга боғлиқ бўлган тузатиш коэффициенти, яъни: F = f ( x 1 , x 2 ,..., x n ). (6.4) Ҳозирги даврда тузатиш коэффициенти учун бирор меҳёр қабул қилинмаган. Шунинг учун, бу усул 1-усул билан параллел тарзда қўлланилади. Бу усулни қўллаш жараёни қийинчиликларни вужудга

келтириб, хом ашё ёки технологик жараён кескин ўзгарганда яроқсиз натижаларни беради. Корхонада кўпинча цементнинг баъзи хусусиятларини таҳлил қилинади. Масалан, хом ашёга, клинкерга қўшилаётган фаол моддалар ва эркин оҳак миқдорларини майдалаш ва куйдириш жараёнларига сезиларли таъсир этади. Ыўшилмаларнинг миқдорий хусусиятларини формула ёки жадвал бўйича аниқланади. Агар қўшилмалар сони биттадан ортиқ бўлса, уларни таҳлил қилиш анча қийин кечади. Эркин оҳак миқдорини петрографик усулда аниқланади. Усулни қўллашда юқори малака, тоза реактивлар, сифатли асбоб -ускуналар ва шартларни аниқ бажариш талаб этилганлиги туфайли бу усулдан кам фойдаланилади. Тўла ва аниқ химиявий ва физик таҳлил ўтказиш масаласини ечиш қийинчиликлар туғдирганлиги сабабли, цемент таркиби, сифати бўйича бундай таҳлиллар саралаш йўли билан маълум муддатларда ўтказилади. Тўла ва ҳар томонлама таҳлил минералогик таркиб меъёрида бўлиб, кўзда тутилган сифат кўрсаткичларига эришилмаган пайтларда бу кўрсаткичларнинг меъёрида бўлишини таъминлаш мақсадида ўтказилади. Статистик усул цементнинг 28-кунлик фаоллигини физик-механик синовлар ва баъзи химиявий хусусиятлар ёрдамида моделлаштириш жараёнида қўлланилади. Моделнинг умумий кўриниши А 28 = А 28 (Х 1 ,Х 2 ,...,Х n ) (6.5) бўлади, бунда А 28 башорат қилинаётган фаоллик. Бу усул қуйидаги сабабларга кўра, кенг кўламда қўлланилади: а) кўп сондаги бир – бирига боғлиқ физик-механик хусусиятларнинг мавжудлиги. Тезкорлик билан олинадиган бошқа кўрсаткичлар цементнинг фаоллигига кам таъсир қилади. бу кўрсаткичлар фаолликнинг 10 фоизини ташкил қилади; б) химиявий маълумотларни тезкор ва аниқ олиш имконияти ҳар доим ҳам мавжуд бўлавермайди. Шунга қарамай, цементнинг фаоллигини химиявий маълумотлар бўйича таҳлил ўтказмай башорат қилиш мумкин

эмас; в) ишлаб чиқариш корхонасида моделлаштириш ишларини бажара оладиган мутахассислар кам. Юқорида кўриб ўтилган усулларнинг бир нечтасини бир вақтда қўллаш яхши натижалар беради. Бундай тажриба Ыирғизистон Республикасининг Кант цемент заводида қўлланилмоқда. Бунда цемент устунчалари 1 сутка мобайнида юқори босим ва температурада сақланиб, 28-кунлик пишиқлик ҳосил қилинади. Сўнгра бу устунчаларда синовлар ўтказилади. Синов натижалари, эзилиш майдалиги, сирт ҳиссаси кўрсаткичлари ЭҲМ га киритилиб, 28 кунлик фаоллик башорат қилинади. Цементнинг фаоллигини башорат қилиш алгоритми сифатида цемент сифатини у ёки бу маркага ажратувчи адаптациянинг нокўрсаткич алгоритмидан фойдаланилади. Алгоритм қуйидагилардан иборат:^C (U )= 1 S ∑ i=1 S D WY (i).Ф (U 1− u1(i))/¿δjY (i)− ,...,− uj(i)/δjY(i) (6.6) бунда, ^Cs(U) - нокўрсаткич баҳо; DWY(i) - у ёки бу ечимни қабул қилишда йўқотиш функцияси; S - статистикалар сони; Y(i) - чиқувчи кўрсаткич; u j (i) - кирувчи кўрсаткич; j =1, 2, ......., n - кирувчи кўрсаткичлар сони;  j Y(i) - идентификацияловчи образ. Ечиш қоидаси қуйидаги формула бўйича аниқланади: Y(i)  М 300, ^Cs  0; бўлса ; Y(i)  M400, если ^Cs >0 бўлса , бунда М300, М400 - цементнинг маркалари. Цемент маркасининг бу алгоритмга асосланган автоматлаштирилган башорат қилиш тизими қуйидаги схема бўйича бажарилади: 1) Тегирмон тагидан синов ўтказиш учун зарур миқдордаги цементни олиш.

2) 008 элакдаги қолдиқлар, сирт ҳиссаси миқдорларини ўлчаш ва қўшимчалар рўйхатини ёзиш. 3) Цемент устунчаларини ясаш, цемент конусининг тарқалишини ўлчаш. 4) Намунавий цементни гидравлик ваннада сақлаш. 5) Намунани пар камерасида юқори босим остида ва юқори темпиратурада қиздириш. 6) Пар камерасидан чиққан намунанинг мустаҳкамлигини синаш. 7) Синов натижаларини ЭҲМ га киритиш. 8) Корхонага жўнатилаётган цементнинг маркасини ЭҲМда башорат қилиш. 9) Натижани лабораторияга маълум қилиш. Баён қилинган усул талаб этилган аниқлик ва тезкорликни таъминлайди. Кейинги даврда рентген техникаси ва рентген таҳлили усулларидан кенг фойдаланилмоқда. Бу усул ўзининг юқори даражадаги аниқлиги ва тезкорлиги билан бошқа усуллардан устун туради. Ҳозирги даврда рентген техникасини қўллаш усули цемент ишлаб чиқариш жараёнини назорат қилиш ва бошқаришда кенг қўлланилмокда. Кўпгина цемент корхоналари рентген аппаратлари билан таъминланган. Айниқса, ФРК-1Б рентгентоспектрал анализатор (квантометрни) ҳамма цемент заводларида учратиш мумкин. Квантометр хом ашё ташкил этувчиларининг миқдорий кўрсаткичларини аниқлаш имконини беради. Бунда химиявий таҳлил учун зарур бўладиган кўпгина аппаратларга эҳтиёж йўқолади, реактивлар тежалади. Таҳлилнинг мақсадига қараб натижалар сигналлар, рақамлар, жадвал кўринишида чиқариб берилади. Бу ҳолат цементнинг сифат кўрсаткичларини моделлаштиришда ахборотларни йиғиш жараёнини автоматлашатириш имконини беради. Кўплаб текширишлар натижалари цементнинг сифатига унинг минералогик таркиби ҳал қилувчи таъсир этишини кўрсатди. Лекин спектрал таҳлил ёрдамида цементнинг минералогик таркибини аниқлашда баъзи қийинчиликлар туғилади. Шунга

қарамай ҳозирги пайтда цементнинг минералогик таркибини аниқлаш жараёнини квантометр аппаратлари ёрдамида автоматлаштириш усуллари ишлаб чиқилган. Химиявий элементнинг қайси тузилмага тегишли бўлишини олдиндан билиш зарурлиги квантометрдан цементнинг сифат кўрсаткичларини бошқаришда фойдаланишни кескин чеклайди. Квантометр модданинг минералогик таркибини аниқлаш учун мўлжалланмаганлиги туфайли бу соҳада қўшимча ишларни бажаришга тўғри келади. Квантометрдан муваффақиятли фойдаланиш кўрсаткичларга ва уларнинг сонига боғлиқ бўлади. Модда минералогик таркибини аниқлаш ва бошқаришда дифрактометрдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Бунда маълумотлар дифрактогарамма кўринишида олинади. Дифрактограммадаги чўққилар интенсивлиги бирор фаза (молекула) нинг концентрациясига мос бўлади. Моддадаги ҳамма фазаларнинг концентрацияларини аниқлаш учун кўп каналли ёки дастур ёрдамида ишлайдиган дифрактометрлардан фойдаланиш зарур. Ҳозирги даврда ЭҲМ ёрдамида бошқариладиган дифрактометрлар ҳам яратилган. Цемент саноатида қўлланилаётган 4 каналли дифрактометр ДРПМК-20 бир йўла 4 та фазанинг концентрацияларини аниқлаш имконини беради. Лекин дифрактограммани таҳлил қилиш учун яна қўшимча ишларни бажаришга тўғри келади. Бунда аниқланган характерли чизиқлар бўйича қаралаётган фазанинг моддадаги концентрацияси ҳисобланади. Лекин завод технологик жараёнларининг хусусиятига қараб чизиқларнинг интенсивлиги бир-биридан фарқ қилиши мумкин. Шунинг учун, дифрактометрдан фойдаланишда ҳар бир завод учун алоҳида қўшимча ишларни бажаришга тўғри келади. Бу эса дифрактометрдан цемент сифат кўсаткичларини моделлаштириш жараёнида фойдаланиш ишларини мураккаблаштиради. Шундай қилиб, цементнинг сифат кўрсаткичларини моделлаштиришда қараб чиқилган ҳар бир усул ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, шулар ичида

рентгенотузилма таҳлили усули жараённи автоматлаштириш имконини беради.

Бу усулнинг афзаллиги қуйидагилардир: 1. Энг катта тезкорлик. 2. Кийинчиликларнинг камлиги. 3. Цементнинг фазавий таркибини аниқлашда ЭҲМ нинг қўлланилиши. 4. Цементнинг 28 кунлик фаоллигини башорат қилишда ЭҲМлардан фойдаланиш. Энди ишлаб чиқарилаётган газламанинг сифат кўрсаткичларини моделлаштириш жараёнида қўлланиладиган баъзи усулларни таҳлил қилишга киришамиз. Газламанинг массасини камайтириш масаласи тўқимачилик саноатининг долзарб масаласидир. Бундай масалани ҳал этиш учун К Т =Т ф /Т Н , К ру =Р уф /Р ун , К уг =(У ГФ -У ГН /100)+1 кўринишидаги математик моделлардан фойдаланиш таклиф этилган. бунда, К Т – ип чизиқли зичлигининг коэффициенти; Т Ф ,Т Н – ипнинг фактик ва номинал ўрталаштирилган зичликлари; К ру – арқоқ ипининг технологик зичлиги; К уг – чиқинди иплар; Р уф ,Р ун – газлама арқоқ ипининг фактик ва номинал ўртача зичлиги (10 см.даги иплар сони); У гф ,У гн – ўртача фактик ва номинал чиқинди иплар. Кўпгина олимлар газлама ишлаб чиқариш жараёнини регрессион таҳлил асосида моделаштириш бўйича ишлар бажарганлар. Лекин бу ҳолда моделнинг тузилмаси иҳтиёрий танланиб, моделнинг жараён ёки тизимга мослиги моделp қуришда фойдаланилган маълумотлар бўйича баҳоланади. Тўқимачилик жараёнини эҳтимолий математик моделлар кўринишида ифодалаш бўйича ҳам кўпгина ишлар бажарилган. Бунда алоҳида жараён ёки тизимлар учун тақсимот функциялари яратилган. Газлама ишлаб чиқариш жараёнини назорат қилиш ва лойиҳалаш масалалари ўзаро боғланган ва улар битта услубий асосда ҳал этилиши зарур. Лекин ҳозирги даврда бу масала тўла ҳал этилмаган. Газламани

лойиҳалаш асосида омиллар орасидаги эмпирик ва назарий боғланишлардан фойдаланиш ётади. Газламанинг пишиқлиги ва зичлиги орасидаги, ипнинг пишиқлиги ва массаси орасидаги, ипнинг узилиш кучи ҳамда зичлиги ва газламанинг узилиш кучи орасидаги, газламанинг зичлиги ва ипнинг диаметри орасидаги (Н. С. Хромова усули), тўлдириш коэффициенти ва ипнинг шакли, ўлчами, тўқилиш схемаси орасидаги (В. П. Склянников усули) боғланишлар шулар жумласидандир. Лекин бу боғланишлар газламанинг геометрик ўзгаришларини ҳисобга олинмасдан ва технологик жараёнлар стационар деб фараз қилиниб ўрнатилган. Бундан ташқари таҳлил қилинган боғланишларда ипларнинг чўзилиш ҳоссалари ҳам ҳисобга олинмаган. Демак, газламани лойиҳалашда нафақат унинг геометрик схемасини ва ипнинг физик – химиявий хоссаларини ҳисобга олиш, балки ишлаб чиқариш технологиясини, станокларнинг кўринишини, бўёқнинг хоссаларини ҳам ҳисобга олиш мақсадга мувофиқдир. Шунинг учун амалда идеал фаразларга асосланган назарий муносабатлар ўрнига реал ҳолатни акс эттирадиган эмпирик боғланишлардан фойдаланилади. Таҳлил ва тадқиқот қилинган фактлар шуни тасдиқлайдики, цемент ва газламанинг сифат кўрсаткичларини лойиҳалаш ва назорат қилиш масалаларини ечишда ўзи бошқариладиган математик моделлаштириш услубини қўллаш мақсадга мувофиқдир. Маҳсулот сифатини моделлаштириш асосида уни бошқариш самарадорлигини ошириш омиллари Ҳозирги бозор иқтисодиёти даврида маҳсулот ишлаб чиқаришни ривожлантириш йўналишини, мавжуд имкониятлардан фойдаланиш йўлларини, тўғри бошқарув ечимларини топишни аниқлаш муҳим масаладир. Бундай ишлар иқтисодий математик услублар ва компpютерлардан фойдаланиб, чуқур назарий таҳлил қилиш асосида амалга оширилади.

Ҳозирги замон илм – фанининг хусусияти шундаки, алоҳида элементлар орасидаги содда боғланишларни тадқиқ қилишдан кўра кўп сондаги мураккаб боғланишларга эга бўлган объектларни бир бутун деб қараб ўрганиш кенг ёйилмоқда. Бундай тизимли ёндашувнинг пайдо бўлиши маълум объектлар синфини тадқиқот қилишда традицион механик услубларнинг яроқсиз бўлиб қолиши билан боғлиқдир. Тизимли ёндашувни қўллашни талаб этувчи мураккаб объектларни таҳлил этиш натижалари уни мақсадга мувофиқ равишда фаолият кўрсатиши учун объект элементлари орасидаги асосий алоқалар ва муносабатларни хусусиятловчи адекват математик моделлар яратишни тақазо этади. Тизимнинг функционал хусусиятларига қараб, қўлланилган математик аппаратларнинг кўринишларига қараб математик моделлар бир-бирларидан кескин фарқ қилсаларда, уни қуриш жараёнида умумлашган тузилма мавжуддир. Математик модель - бошқариш объекти функциясини амалга ошириш жараёнини тартибга келтириш натижасидир. Тартибга келтириш жараёни қуйидагича амалга оширилади. Биринчи навбатда модели қурилаётган объектнинг долзарб масаласи танланади. Сўнгра танланган масала учун аҳамиятли бўлган омиллар аниқланади. Ундан кейин кўрсаткичлар орасидаги муносабатлар аниқланади. Бунинг учун баъзан ишлаш жараёни кўп сондаги элементар операцияларга ажратилса, баъзан тадқиқ қилинаётган жараённинг физик табиати бўйича олинган статистик маълумотлар асаосида математик моделp қурилади. Кўпинча, қурилган чизиқли математик моделлардан бирини мақсад функция деб танланиб, қолганларига чекланишлар берилади ва чизиқли дастурлаш масаласи ечилади. Мураккаб комплекс жараёнларни моделлаштириш қуйидаги босқичларга ажратилади. Биринчи қадамда тадқиқот қилинаётган жараённинг табиати ва сонли хусусиятлари, бу жараённи ташкил этувчи операциялар, операциялар орасидаги муносабатларнинг хусусияти ва даражаси, ҳар бир операциянинг жойланиши ва қиймати ҳақидаги

маълумотлар йиғилади. Кейинги қадамларда жараёнларни ўрганиш натижалари, ўтказилган тажрибалар натижалари, лойиҳаланаётган тизимга ўхшаш синовлардан фойдаланиш натижалари ёзилади. Булар жадвал, графиклар кўринишида бўлади. Ишлаб чиқарилаётган цемент ва газламанинг сифат кўрсаткичларини таҳлил қилиш ва юқори кўтариш масалаларини кўриб чиқамиз. Цемент ишлаб чиқариш ҳажми йилдан - йилга ўсиб бормоқда. Шу билан бирга ишлаб чиқарилаётган цементнинг тан нархи ортиб бормоқда. Бунинг иккита сабаби бор. Биринчи сабаб – юқори маркали цемент ишлаб чиқаришга интилишдир. Ҳисобларга қараганда цементнинг маркасини 100 бирликка ошириш унинг ҳажмини 10–15 % оширишга эквивалентдир. Цемент таннархи ортишининг иккинчи сабаби технологик ходимнинг цемент маркасини 100 бирликка ошириш учун унинг фаоллигини неча бирликка ошириш зарурлиги ҳақида маълумотга эга бўлмаслигидадир. Бунда баъзан сарф-харажат кўпайганлиги билан ҳеч қандай фойдага эришилмайди. Бу ҳолат кўпгина цемент заводларида қўлланилиб, қолган заводларда ҳам қўлланиш тавсия этилган «Цемент заводларида Маҳсулот Сифатини Бошқаришнинг Комплекс Тизими (МСБКТ) ни ишлаб чиқиш бўйича усулик материаллар» да ҳам яққол кўзга ташланади. Бу материаллар бўйича муҳандис-техник ходимлар, ишчилар куйдиришда ҳар 5 бирлик оширилган клинкер фаоллиги учун 0,3 меъёрий коэффициент мукофот билан, майдалаш жараёнида ҳар 5 минг тонна юқори фаолликка эга бўлган режадан ташқари ишлаб чиқарилган цемент учун 0,1 меъёрий коэффициент мукофот билан тақдирланадилар. Цемент фаоллигининг ва ҳажмининг камайиши эса ишчиларни мукофотдан маҳрум этади. Шундай қилиб, цемент маркасининг ортишини таъминламайдиган 60- 70 бирлик фаоллик учун ходимлар ва ишчиларга мукофот берилади. Масалан фаоллик 410 бирликдан 480 бирликка орттирилганда ҳамма ишчи ва ходимлар мукофот оладилар. Бунинг учун эса ортиқча ёқилғи, электр

энергияси, майдаловчи воситалар сарфланади. Цементнинг маркаси эса ўзгармайди, яъни унинг таннархи ортади. Бу ҳолат МСБКТнинг камчилигидир. Бундай камчиликларни йўқотиш учун цементнинг фаоллигини қайси ҳолатларда ошириш зарурлиги ҳақида тавсиялар ишлаб чиқувчи механизм яратилиши мақсадга мувофиқдир. Ҳозирги даврда цементнинг сифат кўрсаткичлари технологик кўрсаткичлар ва техник– иқтисодий кўрсаткичлар билан боғланмаган. 1990 йилда 400 маркага эга бўлган цемент фаоллигининг ўзгаришини таҳлил қилинганда қуйидаги маълумотлар олинган: Кувасой цемент заводида сулpфатостойкий цементнинг фаоллиги 416 дан 472 бирликкача, минерал қўшимчали портланд цементнинг фаоллиги 407 дан 446 бирликкача ўзгарган; Бекобод цемент заводида асбестошифр цементнинг фаоллиги 407 дан 485 бирликкача, йўл цементининг фаоллиги 407 дан 476 бирликкача ўзгарган. Оҳангарон, Навоий цемент заводларида ҳам шунга ўхшаш натижалар кузатилган. Бундай натижалар кейинги йилларда кам ўзгарган. Кўплаб ўтказилган илмий - тадқиқот ишлари цемент фаоллигининг ўзгаришини нормал қонун бўйича тақсимланганлигини тасдиқлайди (6.2.1.расм). 6.2.1-расм. Цемент фаоллиги ўртача йиллик оғишининг тақсимот қонуни Цемент корхоналари цемент фаоллигини 350, 450, 550 ва ҳ.к. қийматларга келтиришга ҳаракат қилишади. Нега шундай қилишади?

Цементнинг фаоллигини орттириш учун қўшимча ёқилғи, электр энергияси, махсус қўшилмалар сарф бўлади-ку? Гап шундаки, цементнинг аниқ фаоллиги цемент устунчаларини махсус шароитларда 28 кун қотирилгандан сўнг физик-механик синовлар натижасида маълум бўлади. 28 кун ишлаб чиқарилган цементни заводда сақлаб туриш имконияти бўлмаганлиги туфайли 2-3 кун ичида унинг маркасини маълум хатолик билан башорат қилиб, кафолатланади ва қурилиш корхоналарига жўнатиб юборилади. Кафолатлаш даврида химиявий лаборатория бошлиғи цемент фаоллигининг кафолатланаётган маркадан паст бўлмаслиги учун цемент фаоллигини тоборо кўтариб боришга интилади. Чунки қурилиш корхонасида рўй бериши мумкин бўлган ҳалокатнинг жавобгарлиги охир - оқибатда унга келиб тақалади. Шундай қилиб, корхона цементнинг фаоллигини маркадан 70-80 бирлик ошириб сотишга ҳаракат қилади. Агар цементнинг фаоллигини маркадан 10- 20 бирлик орттириб ишлаб чиқарилса фаолликнинг маркадан паст бўлиб қолиш эҳтимоли ёки цемент корхонаси ходимларининг жавобгарликка тортилиш эҳтимоли кўпаяди. Кўпгина олимлар цементнинг майдалиги стабиллашганда унинг фаоллиги фақат минералогик таркибга боғлиқ бўлади, деб ҳисоблайдилар. Лекин цементнинг минералогик таркибини аниқлаш масаласи алоҳида муаммони ҳал этишни тақозо этади. Бунда асосий мақсад-олинадиган ечимнинг тезкор бўлишини таъминлашдир. Бу масаланинг ечилмаслиги цемент саноатини ишончли маҳсулот тайёрлаш имкониятидан маҳрум этади. Шундай қилиб цемент ишлаб чиқариш жараёнида унинг сифат кўрсатгичларини тезкор бошқариб бориш масаласи долзарб масаладир. Ҳар қандай цементнинг фазавий таркиби ўнлаб ҳар хил минералогик бирикмалардан иборат.

Шулардан цементнинг сифатига кўпроқ таъсир этадиганлари қуйидагилардир: -уч калpцийли силикат (алит)—Са 3 S ; -икки калpцийли силикат (белит) –Са 2 S (алpфа ва гамма); -калpций алюмоферритлари- Ca 4 AF 2 , Ca 6 A 2 F , Ca 8 A 3 F ; -калpций феррити-Са 2 Ь; -алюминатлар - C a А l 3 , C a 3 A l ,С a 5 А l ; -эркин оҳак- Ca Осв; -периклаз - Mg О; - шелочи - C 8 N 2 ОA 3 , C 23 К 2 О S i 2 ; -олтингугурт ангидриди – S О 3 ; -фосфор ангидриди - Р 2 О 5 ; -қўшимчалар. Битта фазанинг бир неча бирикмаларда иштирок этиши цементнинг сифатига сезиларли таъсир этади. Баъзан тайёр клинкер таркибида асосий фаза ва бир неча фазалар бирикмалари ҳам иштирок этади. Цементнинг сифатига булардан ташқари унинг гранулометрик таркиби ҳам таъсир этади. Энди ишлаб чиқарилётган газламанинг сифат кўрсатгичларини моделлаштириш ва бошқариш масалаларини таҳлил қиламиз. Газламанинг сифатини аниқловчи асосий омиллар қуйидагилар: газламани тайёрлаш учун меъёрий-техник ва лойиҳавий хужжатларнинг сифати; хом -ашёнинг сифати ва миқдори; асосий ва ёрдамчи асбоб- ускуналар, машиналар ишининг сифати; бажарувчилар меҳнатининг сифати; назорат қилишнинг сифати. Газлама тўқилиш жараёнини моделлаштиришда оптималлаштириш функциясига омиллар таъсирларининг ҳиссалари аниқланади. Бундай омиллар қаторига тўқув дастгоҳи ишини характерловчи омиллар –дастгоҳ бош ўқининг айланиш частотаси, босиб туриш миқдори, ипларнинг ажралиш баландлиги, ипларнинг таранглашиш даражаси, арқоқ ипини жипслаштириш бошланган пайтда танда иплариннг таранглашиш даражаси, арқоқ ипининг

танда иплари билан қисилган пайтдаги таранглиги, урилиш бурчаги, наводаги танда ипининг диаметри, танда ипини ўтказиш ҳолати, дастгоҳда танда ипи ва газламанинг узунликлари, иплар ажралишининг кўриниши ва шакли ва шунга ўхшашлар киради. Ишлаб чиқарилаётган газламанинг тўқилишини характерловчи омиллар-танда ва арқоқ ипларининг чизиқли зичлиги, танда ва арқоқ иплари бўйича газламанинг зичлиги, тўқилишнинг кўриниши, ипнинг кўриниши, танда ва арқоқ иплари бўйича газламанинг тўлдирилиш коэффициенти, газламанинг тўқилиш фазаси. Оптималлаштириш функцияси сифатида газламанинг зичлиги, қисқариши, кенглиги, пухталиги, чўзилиши, массаси, емирилишга бардошлилиги олинади. Тўқимачилик саноати асбоб ускуналари унумдорлигининг ортиши, технологиялар мураккаблигининг ўсиши муносабати билан ишлаб чиқариш жараёнларини бошқариш муаммоларини ҳал этиш қийинлашиб бормоқда. Бундай қийин шарт-шароитларда технологик жараёнларни, машина ва тизимларни янги усуллар, алгоритмлар ёрдамида автоматлаштирилган тарзда рационал бошқариш муаммоларини ҳал этиш муҳим ўрин эгаллайди.

Адабиётлар: 1. Севастянов А.Г. – Метод и средство исследования механико – технологических процессов текстилной промшленности. М., Легкая индустрия, 1980г. 2. Ивахненко А.Г. – Индкутивний усул саморганизации моделей сложних систем. Киев., Науково – Думка, 1982г. 3. Тетелбаум И.М., Шнайдер Ю. Р.- Практика аналогового моделирования динамических систем. М., Энергоиздат, 1987г. 4. Алиев Э.М., Уразов Н. – Прогнозирование и управление качеством технологических продкуций. Т., Фан, 1984г. 5. Кадиров Ш. М., Муҳитдинов М.М., Уразов Н. – Моделирование и уравление качеством промшленных изделий. Т., Фан 1994г. 6. Уразов Н. и др. – методические указания “Построение орднофакторних регрессионих математических моделей”, Фергана, ФерПИ, 1989г.

Похожие

Истеъмолни моделлаштириш

Моделлаштириш технологияси

Моделлаштириш муаммоси

Синхрон моделлаштириш

Моделлаштириш технологияси 2