Қаторлар сонли қаторлар ва уларнинг яқинлашиш белгилари - Алгебра - Рефераты

Қаторлар сонли қаторлар ва уларнинг яқинлашиш белгилари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

215 KB

Қаторлар сонли қаторлар ва уларнинг яқинлашиш белгилари Режа : 1. Сонли қаторлар ҳақида тушунчалар . 2. Қатор йиғиндиси ва унинг яқинлашуви. 3. Қатор яқинлашишининг зарурий белгиси (шарти). 4. Мусбат ҳадли қаторлар яқинлашишининг етарли белгилари. 5. Ишоралари алмашинувчи қаторлар(Лейбниц қатори).

Сонли қатор, чексиз йиғинди, умумий ҳад, гармоник қатор, қатор йиғиндиси, қисмий йиғинди, яқинлашувчи қатор, узоқлашувчи қатор, зарурий белги, етарли белги, таққослаш белгиси, Даламбер белгиси, Коши белгиси, интеграл белги, ишоралари навбат билан алмашинувчи қаторлар, ўзгарувчан ишорали қаторлар, Лейбниц белгиси, абсолют ва шартли яқинлашиш . 1. Сонли қаторлар ҳақида тушунчалар 1-таъриф. ,... , ..., , , 3 2 1 nu u u u сонлар кетма-кетлигидан тузилган.         1 3 2 1 ... ... n n u u u u u (1) чексиз йиғиндига сонли қатор дейилади. ..., , ..., , , 3 2 1 nu u u u ларга қаторнинг ҳадлари, nu га эса n - ҳади ёки умумий ҳади дейилади. Қаторларга бир неча мисоллар келтирамиз:         1 ... 1 ... 3 1 2 1 1 1 )1 n n қаторга гармоник қатор дейилади;         1 3 2 ... 2 1 ... 2 1 2 1 2 1 2 1 )2 n n қатор биринчи ҳади 2 1 1 a , махражи 2 1 q бўлган геометрик прогрессияни ифодалайди;         1 ... 1 ... 3 1 2 1 1 1 )3 n n 2. Қатор йиғиндиси ва унинг яқинлашуви. Сонли қатор таърифидан маълумки, унинг ҳадлари чексиз кўп бўлиб, йиғиндисини оддий йўл билан қўшиб, топиб бўлмайди. Шунинг учун қаторнинг йиғиндиси тушунчасини киритамиз. (1) қатор ҳадларидан nn S u u u u S u u u S u u S u            .... ,..., , ,321 332122111 қисмий йиғиндилар тузамиз.

2-таъриф. S Sn n  lim чекли лимит мавжуд бўлса, S га қатор йиғиндиси дейилади ва қатор яқинлашувчи деб аталади. Чекли лимит мавжуд бўлмаса, қаторнинг йиғиндси бўлмайди ва у узоқлашувчи дейилади. 1-мисол. ... )1 ( 1 ... 4 3 1 3 2 1 2 1 1          n n қ атор яқинлашишини текширинг. Ечиш. Берилган қаторнинг n қисмий йиғиндиси 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 .... 4 1 3 1 3 1 2 1 2 1 1 1 )1 ( 1 ..... 4 3 1 3 2 1 2 1 1                                       n n n n n n Sn бўлиб, 1 1 1 1 lim lim          n S n n n . Шундай қилиб, берилган сонли қатор яқинлашувчи ва унинг йиғиндиси 1 S бўлади. 3. Қатор яқинлашишининг зарурий белгиси (шарти). Теорема. ... ... 2 1     nu u u ( 2 ) қатор яқинлашувчи бўлса, 0 lim   n n u шарт бажарилади. Исбот. (2) қатор яқинлашувчи бўлганлиги учун 0 lim lim ) ( lim lim ; 1 1 1                 S S S S S S u S S u n n n n n n n n n n n n . Шундай қилиб, 0 lim   n n u келиб чиқди. Натижа. Қатор умумий ҳадининг  n даги лимити 0 га тенг бўлмаса, у узоқлашувчи бўлади. Лекин 0 lim   n n u шартдан қаторнинг

яқинлашувчилиги келиб чиқмайди. Бу шарт фақат зарурий шарт бўлиб, етарли эмас. 4. Мусбат ҳадли қаторлар яқинлашишининг етарли белгилари 1) Қатор яқинлашишининг таққослаш белгиси . )4( ... ... )3( , ... ... 2 1 2 1         n n v v v u u u қаторлар учун ,... ,..., , 2 2 1 1 n n v u v u v u    тенгсизликлар ҳамма n лар учун бажарилиб: (4) қатор яқинлашувчи бўлса, (3) қатор ҳам яқинлашувчи бўлиди ва унинг йиғиндиси (4) қатор йиғиндисидан катта бўлмайди; (3) қатор узоқлашувчи бўлса, (4) қатор ҳам узоқлашувчи бўлади. 2-мисол. ... 2 1 ... 2 3 1 2 2 1 2 1 1 1 3 2           n n қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. Берилган қаторни ... 2 1 ... 2 1 2 1 2 1 1 3 2       n қатор билан таққослайимз. Маълумки, кейинги қатор махражи 2 1 q га тенг бўлган геометрик прогрессия бўлиб, яқинлашувчидир. Ҳамма n лар учун . n n n 2 1 2 1   тенгсизликлар бажарилади, демак таққослаш белгисига асосан, берилган қаторнинг ҳам яқинлашувчи эканлиги келиб чиқади. 2). Даламбер белгиси . Мусбат ҳадли ... ... 1 2 1      n n a a a a қатор берилган бўлсин. d a a n n n    1 lim лимит мавжуд бўлиб: 1 d бўлса, қатор яқинлашувчи; 1 d бўлса, қатор узоқлашувчи; 1 d бўлса, қатор яқинлашувчи ҳам узоқлашувчи ҳам бўлиши мумкин, бундай ҳолларда қаторни бошқа белгилардан фойдаланиб текшириш керак бўлади. 3-мисол. ... ! 1 ... !3 1 !2 1 1      n

қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. .1 0 1 1 lim ! 1 !)1 (1 lim         n n n d n n Демак, берилган қатор Даламбер белгисига асосан яқинлашувчи. 4-мисол. ... 1 2 ... 5 3 3 2 1       n n қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. 1 2 2 2 1 2 lim )1 2( )1 2)(1 ( lim )1 2/1 2 1 ( lim 2 2                  n n n n n n n n n n n n d n n n . Бу ҳолда Даламбер белгиси саволга жавоб бермайди. Берилган қатор учун қатор яқинлашишининг зарурий белгисини текширайлик. .0 2 1 1 2 lim lim       n n u n n n Қатор яқинлашишининг зарурий шарти бажарилмайди, демак берилган қатор узоқлашувчи. 3) Коши белгиси . ... ... 2 1     na a a мусбат ҳадли қатор берилган бўлиб, k an n n  lim лимит мавжуд ва 1k бўлса, қатор яқинлашувчи; 1k бўлса, қатор узоқлашувчи; 1 k бўлса, қатор яқинлашувчи ҳам, узоқлашувчи ҳам бўлиши мумкин, бу ҳолда Коши белгиси саволга жавоб бермайди. 5-мисол. ... 1 2 ... 7 3 5 2 3 1 1 2 3 1 2                         n n n n n n қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. Коши белгисидан .1 2 1 1 2 lim 1 2 lim lim               n n n n a k n n n n n n n Шундай қилиб, берилган қатор Коши белгисига асосан яқинлашувчи бўлади. 4) Қатор яқинлашишининг интеграл белгиси

... ... 2 1     na a a мусбат ҳадли қатор берилган бўлсин. na n f ) ( натурал аргументли функция тузамиз. ) (n f узлуксиз, мусбат ва камаювчи функция бўлсин.  b b dn n f 1 ) ( lim хосмас интеграл яқинлашувчи бўлса, берилган қатор ҳам яқинлашувчи, хосмас интеграл узоқлашувчи бўлса, қатор ҳам узоқлашувчи бўлади. 6-мисол. ... 1 ... 3 1 2 1 1 2 2 2      n қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. 2 2 1 )(1 )( xxfyoki nnf  функцияни тузиб, ушбу хосмас интегрални ҳисоблаймиз: .1 1 1 1 lim 1 lim lim 1 ) ( 1 1 2 1 2 1                        b x dx x dx x dxx f b b b b b Демак, хосмас интеграл яқинлашувчи, интеграл белгига асосан, текширилаётган қатор ҳам яқинлашувчидир. 7-мисол. ... 1 .... 3 1 2 1 1      n гармоник қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. x x f yoki n n f 1 ) ( 1 ) (   бўлганлиги учун            b b dxx dx x f b b ln lim )1 ln (ln lim 1 ) ( 1 1 . Демак, хосмас интеграл узоқлашувчи, интеграл белгига асосан, гармоник қатор ҳам узоқлашувчи эканлиги келиб чиқади. 5. Ишоралари алмашинувчи қаторлар(Лейбниц қ атори). Ишоралари ҳар хил бўлган қаторларга ўзгарувчан ишорали қаторлар дейилади.

Ўзгарувчан ишорали қаторларнинг хусусий ҳоли ишоралари навбат билан алмашинувчи қаторлардир . Масалан, ... 1 )1 ( ... 4 1 3 1 2 1 1 1         n n қатор биринчи ҳади мусбат бўлган ишоралари навбат билан алмашинувчи қатордир. Ишоралари навбат билан алмашинувчи қаторлар яқинлашишини Лейбниц белгиси билан текширилади. Ишоралари навбат билан алмашинувчи ... )1 ( ... 1 3 2 1        n n a a a a (5) қатор берилган бўлсин. Бу ерда ..., , ..., , , 3 2 1 na a a a мусбат сонлар. Лейбниц белгиси . Ишоралари навбат билан алмашинувчи қатор ҳадлари абсолют қиймати бўйича камаювчи, яъни 1) ... 3 2 1    a a a ва 2) умумий ҳадининг  n даги лимити нўлга тенг, яъни 0 lim   n n a бўлса, ишоралари навбат билан алмашинувчи (5) қатор яқинлашувчи бўлиб, унинг йиғиндиси биринчи ҳаддан катта бўлмайди. Бу шартлардан биронтаси бажарилмаса қатор узоқлашувчи бўлади. 8 –мисол. ... 4 1 3 1 2 1 1     қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш. Лейбниц белгиси шартларини текширамиз: 1) ; ... 4 1 3 1 2 1 1     2) 0 1 lim lim     n a n n n . Демак, Лейбниц белгисининг иккала шарти ҳам бажарилади. Шундай қилиб, берилган қатор Лейбниц белгисига асосан, қ атор яқинлашувчи. 9-мисол. ... 001,1 01,1 1,1   

қатор яқинлашишини текширинг. Ечиш: ... 001,1 01,1 1,1    биринчи шарт бажарилади. Лекин n na 1,0 1  бўлиб, 01) 10 1 1(limlim   n nn n a , Лейбниц белгисининг иккинчи шарти бажарилмайди. Демак, берилган қатор узоқлашувчи. Қаторлар назариясидан тақрибий ҳисоблашларда кенг қўлланилади. Тақрибий ҳисоблашларда йўл қўйилган хатоликни баҳолаш катта амалий аҳамиятга эга. Ишоралари навбатлашувчи қаторларда хатолик, ҳисобга олинмаётган биринчи ҳад абсолют қийматидан катта бўлмайди, яъни 1  n n a r . 10-мисол. ... )1 ( ... 4 1 3 1 2 1 1 1          n S n ни 0,1 аниқликда та қ рибий ҳисобланг. Ечиш: Шартга асосан 1,0  nr бўлиши керак. . 74,0 9 1 8 1 7 1 6 1 5 1 4 1 3 1 2 1 1 , .9 , 10 1 , 10 1 1 1 ,1 1 9 1                    S Demak n n n n a r n n Бунда 1,0;7,0  S гача аниқликда ҳисобланди. Энди ўзгарувчан ишорали қаторларнинг айрим хоссаларини қараймиз. Абсолют ва шартли яқинлашиш. 1-таъриф. Ўзгарувчан ишорали қатор ҳадларининг абсолют қийматидан тузилган қатор яқинлашувчи бўлса, ўзгарувчан ишорали қатор абсолют яқинлашувчи дейилади. 2-таъриф. Ўзгарувчан ишорали қатор яқинлашувчи бўлиб, унинг ҳадларининг абсолют қийматидан тузилган қатор узоқлашувчи бўлса, ўзгарувчан ишорали қатор шартли яқинлашувчи дейилади. 11-мисол. ... 27 1 9 1 3 1 1     қатор яқинлашишини текширинг.

Ечиш. Берилган қатор ҳадларининг абсолют қийматидан қатор тузамиз:... 27 1 9 1 3 1 1     бу қатор махражи 3 1  q бўлган геометрик прогрессия бўлиб яқинлашувчидир. Демак, берилган қатор абсолют яқинлашувчи бўлади. 12-мисол. ... )1 ( ... 4 1 3 1 2 1 1 1         n n қатор шартли яқинлашувчидир. Чунки, унинг ҳадларининг абсолют қийматидан тузилган ... 1 ... 4 1 3 1 2 1 1       n гармоник қатор узоқлашувчи эди .

Похожие

Қаторлар сонли қаторлар ва уларнинг яқинлашиш белгилари

Даражали қаторлар, уларнинг яқинлашиш радиуси ва яқинлашиш интерваллари

Функционал қаторлар ва уларнинг текис яқинлашувчанлиги

Функционал ва даражали қаторлар

Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари