Aniq integral 2 - Алгебра - Рефераты

Aniq integral 2

Загружено в:

13.12.2019

Скачано:

0

Размер:

391 KB

Aniq integral Reja: 1. А niq int е gr а l tushunch а sig а о lib k е l а dig а n m а s а l а l а r. 2. А niq int е gr а l v а uning t а `rifi. 3. Аniq intеgrаlning хоssаlаri 4. Y u qоri chеgаrаsi o`zgаruvchi bo`lgаn intеgrаl vа Nyutоn-Lеybni s fоrmulаsi. 5. Аniq intеgrаldа o`zgаruvchini аlmаshtirish. 6. Аniq intеgrаlni bo`lаklаb intеgrаllаsh.

Aniq integral tushunchasiga olib keladigan masalalar. Egri chiziqli trapesiyaning yuzini topish. Yuqoridan tenglamasi y=f(x) egri chiziq bilan , pastdan O Х o`qi bilan, yon tomonlaridan x=a, x=b to`g`ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapesiyaning yuzini toping. Faraz qilaylik   a b, kesmada y=f(x) funksiya aniqlangan, uzluksiz va fx( )0 bo`lsin.   a b, kesmani a x x x x b n       0 1 2 .... nuqtalar bilan n   x x i i 1, ) , (i =1, n ta bo`lakchalarga bo`lib va bo`linish nuqtalaridan OY o`qiga parallel to`g`ri chiziqlar o`tkazsak natijada acdb egri chiziqli trapesiyamiz n ta kichik egri chiziqli trapesiyalarga (trapesiyachalarga) ajraladi. Endi har bir   x x i i 1, kesmachada ixtiyoriy i , (i =1, n) nušta tanlab olib, f(x) funksiyaning bu i nuqtalardagi qiymatlarini f( i ) deb belgilaylik. Bu holda har bir kichik egri chiziqli trapesiyaning yuzi taxminan balandligi f( i ), asosi x x x i i i   1 bo`lgan to`g`ri to`rtburchakning yuziga teng bo`ladi: s f x i i i  ( ) )   (i =1, n y y=f(x) d c 0 x 0 =a 1 x 1 2 x n-1 n b=x n Butun ya`ni acdb egri chiziqli trapesiyaning yuzi taxminan hamma kichik egri chiziqli trapesiyalar yuzalarining yig`indisiga teng bo`ladi: s f x f x f x f x n n i i i n       ( ) ( ) ... ( ) ( )     1 1 2 2 1     (1) Agar [x i-1 ,x i ] kesmalar uzunliklarining eng kattasini  ya`ni    max { } 1in ix desak,  0 da   a b, kesmaning mayda bo`lakchalarga bo`linish soni cheksiz o`sadi, natijada (1) yuza berilgan acdb egri chiziqli trapesiya yuziga cheksiz yaqinlashib boradi. Shuning uchun acdb egri chiziqli trapesiyaning yuzini     n i i i x f s 1 0 ) ( lim   (2) desak bo`ladi. 2. Kuch ta`sirida bajarilgan ishni hisoblash masalasi. Faraz qilaylik biror D moddiy nuqtaga OХ o`qi yo`nalishida biror o`zgaruvchan F=f(x) kuch ta`sir qilsin. Moddiy D nuqtaning F kuch ta`sirida biror a nuqtadan b nuqtagacha harakatlangandagi bajargan ishini hisoblaylik.   a b, kesmani n ta [x i-1 ,x i ] ( , ) i n 1

bo`lakchalarga bo`lib, har bir [x i-1 ,x i ] bo`lakchada F kuchni deyarli F 0 a D b x o`zgarmas deb qarasak, u holda har bir bo`lakchada bajarilgan ish taxminan A f x i i i  ( )   bo`ladi. Bu yerda i i i x x   [ , ] 1 , f i ( )  esa kesmadagi ta`sir etayotgan kuch. U holda   a b, da F=f(x) kuch ta`sirida bajarilgan ish taxminan A f x f x f x f x n n i i i n       ( ) ( ) ... ( ) ( )     1 1 2 2 1     Agar max { } 1  in ix  desak va  0 bo`lsa, u holda bajarilgan ish quyidagicha bo`ladi: A f x i i i n    lim ( )   0 1  (3) Juda ko`p texnika, mexanika va fizika masalalarini yechishda (2),(3) ko`rinishdagi yig`indilarning limitini hisoblashga to`g`ri keladi. 2. Aniq integral va uning ta`rifi. y=f(x) funksiya   a b, kesmada aniqlangan bo`lsin.   a b, ni a x x x b n      0 1 .... nuqtalar bilan n ta bo`lakchalarga ajratib va har bir [x i-1 ,x i ] ( , ) i n 1 kesmada ixtiyoriy ii n ( , ) 1 nuqta olib, bu nuqtalardagi f(x) funksiyaning qiymatlarini f i ( )  deylik. [x i-1 ,x i ] kesmalarning uzunliklarini x x x i i i   1 deb belgilab quyidagi ko`paytmalar yig`indisini tuzaylik:           n i i i n n x f x f x f x f s 1 2 2 1 1 ) ( ) ( ... ) ( ) (     (1) (1) ga f(x) funksiyaning   a b, kesmadagi integral yig`indisi deyiladi. max { } 1  in ix  deylik Ta`rif. Agar   a b, da aniqlangan f(x) funksiya uchun tuzilgan (1) integral yig`indi ,  0 da   a b, ni ixtiyoriy n ta bo`lakchalarga bo`lish usuliga va har bir [x i-1 ,x i ] bo`lakchada ixtiyoriy i nuqtani tanlab olish usuliga bog`liq bo`lmagan limitga ega bo`lsa, bu limitga   a b, kesmada f(x) funksiyadan olingan aniq integral deyiladi va f x dx a b ( )  ko`rinishda yoziladi. Shunday qilib ta`rifga ko`ra f x dx f x a b i i i n ( ) lim ( )        0 1  (2) a,b-larga mos ravishda integralning quyi va yuqori chegarasi,   a b, ga integrallash sohasi deyiladi.

Agar f(x) funksiya uchun (2) limit mavjud bo`lsa, f(x) funksiyani   a b, kesmada integrallanuvchi funksiya deyiladi. Aniq integralning geometrik ma`nosi yuqoridagi 1-masaladagi egri chiziqli trapesiyaning yuzini beradi: s f x i i i n       0 1 lim ( ) = f x dx a b ( )  2-masalada esa bajarilgan ish F=f(x) kuchdan olingan integralga teng: A f x i i i n       0 1 lim ( ) = f x dx a b ( )  1-teorema .   a b, kesmada uzluksiz bo`lgan har qanday f(x) funksiya shu kesmada integrallanuvchi bo`ladi. 2-teorema. f(x) funksiya   a b, da integrallanuvchi bo`lishi uchun shu kesmada chegaralangan bo`lishi zarur. 1-eslatma.   a b, da chegaralanmagan funksiya shu kesmada integrallanuvchi bo`lmaydi. 2-eslatma . Agar f(x) funksiya   a b, da chekli, ya`ni sanoqli uzilish nuqtalariga ega bo`lib, chegaralangan bo`lsa, bu funksiya shu kesmada integrallanuvchi bo`ladi. Agar a>b bo`lsa f x dx a b ( )  =- f x dx b a ( )  bo`ladi, chunki a x x x b n      0 1 .... bo`lib x x x i i i    1 0 bo`ladi. Agar a=b bo`lsa f x dx a b ( )  =0 bo`ladi. Integral o`zgaruvchini har qanday harf bilan belgilash mumkin: f x dx a b ( )  = f t dt a b ( )  = f z dz a b ( )  = f y dy a b ( )  3. Aniq integralning xossalari. 1-xossa. O`zgarmas ko`paytuvchini aniq integral belgisidan tashqari chiqarish mumkin: Af x dx a b ( )   A f x dx a b ( )  (A-o`zgarmas son ) Isboti. Af x dx a b ( )       ra ko' rifiga ta' integral aniq =     0 1 lim ( ) Af x i i i n  =     ra ko' hossasiga limitning     A f x i i i n lim ( )   0 1  = A f x dx a b ( )  Keyingi xossalari ham aniq integralning ta`rifidan va limitning xossalaridan foydalanib osongina isbotlanadi. Shuning uchun biz ularning isbotini o`quvchilarga havola qilib, ba`zilarining geometrik ma`nosini ko`rsatib ketamiz.

2-xossa. [ ( ) ( )] ( ) ( ) f x f x dx f x dx f x dx a b a b a b 1 2 1 2       3-xossa. Agar   a b, da f(x) va ( )x funksiyalar f(x)  ( )x tengsizlikni qanoatlantirsalar, u holda f x dx x dx a b a b ( ) ( )    munosabat o`rinli bo` ladi. Isboti. Geometrik nuqtai nazardan ko`raylik. Agar f(x)>0 , ( )x >0 bo`lib, f(x)  ( )x bo`lsa u holda aA 1 B 1 b egri chiziqli trapesiyaning yuzi aA 2 B 2 b egri chiziqli trapesiyaning yuzidan kichik bo`lmaydi. y y=  (x) A 1 B 1 y=f(x) A 2 B 2 0 a c b x 4-xossa. Agar f(x) funksiya [a,c],[c,b] (a<c<b) kesmalarning har birida integrallanuvchi bo`lsa, u holda bu funksiya shu [a,b] da ham integrallanuvchi bo`lib f x dx f x dx f x dx a b a c c b ( ) ( ) ( )      bo`ladi. Bu xossaning geometrik ma`nosi: asosi [a,b] bo`lgan egri chiziqli trapesiyaning yuzi asoslari [a,c] va [c,b] bo`lgan egri chiziqli trapesiyalar yuzalarining yig`indisiga teng bo`ladi. 5-xossa. Agar [a,b] da differensiallanuvchi bo`lgan f(x) funksiyaning shu kesmadagi eng kichik va eng katta qiymatlari mos ravishda m va M bo`lib, a b  bo`lsa, u holda m b a f x dx M b a a b ( ) ( ) ( )      munosabat o`rinli bo`ladi. Isboti. m f x M M b a a a a a              ( ) ( ) mdx f(x)dx Mdx m(b -a) f(x)dx b b b b 6-xossa . (O`rta qiymat haqidagi teorema). Agar f(x) funksiya [a,b] kesmada uzluksiz bo`lsa, u holda bu kesmada shunday  nuqta topiladiki, bu nuqtada f x dx b a f a b ( ) ( ) ( )     munosabat o`rinli bo`ladi. Isboti . Geometrik nuqtai nazardan aA 1 B 1 b egri chiziqli trapesiyaning yuzi taxminan aABb y B 1 A B

to`g`ri to`rtburchakning yuziga teng. A 1 0 a  b x 4. Yuqori chegarasi o`zgaruvchi bo`lgan integral va Nyuton-Leybnis formulasi. Faraz qilaylik [a,b] kesmada integrallanuvchi bo`lgan f(x) funksiyadan olingan integral f x dx a b ( )  bo`lsin Biz bilamizki integral o`zgaruvchini istalgan harf bilan belgilash mumkin, shuning uchun f x dx a b ( )  = f u du a b ( )  deylik. Biz bilamizki agar f(x) funksiya [a,b] da integrallanuvchi bo`lsa, [a,x] da ( a x b   ) ya`ni   x a b [ , ] ) ham integrallanuvchi bo`lib, integral qiymati x ning funksiyasi bo` ladi.  ( ) ( ) x f u du a x   (1) (1) integral acdx egri chiziqli trapesiyaning yuzini ifodalaydi. Agar [a,b] da x o`zgarsa  ( )x ham o`zgarishi ravshan. y d c 0 a x  x+  x b x Teorema. Agar f ( u ) funksiya u = x a b [ , ] nuqtada uzluksiz bo`lsa, u holda f u du a x ( )  integraldan yuqori chegarasi bo`yicha olingan hosila integral ostidagi funksiyaga teng bo`lib, unda integrallash o`zgaruvchisi o`rniga integralning yuqori chegarasi qo`yiladi, ya`ni  '( ) ( ) x f x  yoki ' ) (        x a du u f =f(x) bo`ladi. Isboti. x ga x orttirma bersak  ( )x funksiya ham  ( )x orttirma oladi:        ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) x x x x f u du f u du f u du f u du f u du f u du a x x a x a x x x x x x x a x                     ( ) ( ) x f u du x x x    . Agar f u du x x x ( )    integralga o`rta qiymat xaqidagi teoremani tatbiq qilsak f u du f x x x x ( ) ( )       ( x x x      ) bo`lib,   ( ) ( ) x f x   bo`ladi.

hosilaning ta`rifiga ko`ra         '( ) lim ( ) lim ( ) lim ( ) ( ) x x x f x x f fx x x x        0 0 0   Chunki x 0 da x x x    demak x x x      bo`lgani uchun x 0 da  x ravshan. Shunday qilib  '( ) ( ) x f x  Bu isbot qilingan, matematik analiz kursining asosiy teoremalarining biri bo`lgan teoremadan ko`rinadiki [a,b] da uzluksiz bo`lgan har qanday f(x) funksiya uchun f u du a x ( )  aniq integral boshlang`ich funksiya bo`lar ekan. Uzluksiz bo`lgan f(x) funksiyaning boshlang`ich funksiyasi cheksiz ko`p bo`lgani uchun ularning ixtiyoriy bittasini F(x) boshqasini esa f u du a x ( )  desak, ular bir- biridan o`zgarmas songa farq qiladi: F(x)= f u du a x ( )  +C O`zgarmas C ni topish uchun, x=a desak F(a)= f u du a a ( )  +C  C=F(a), x=b desak F(b)= f u du F a a b ( ) ( )    f u du F b F a a b ( ) ( ) ( )    yoki f x dx F b F a a b ( ) ( ) ( )    - Nyuton-Leybnis formulasi kelib chiqadi. F(b)-F(a)= F x ab ( ) deb ham belgilanadi. Misol. 1 4 1 4 16 1 15 4 1 4 1 2 . ( ) x3 2 dx x        2 1 1 2 0 . cos sinxdx 0        x 5. Aniq integralda o`zgaruvchini almashtirish. Faraz qilaylik bizga   a b, kesmada integrallanuvchi bo`lgan funksiya f(x) berilgan bo`lib, undan shu kesmada olingan f x dx a b ( )  (1) aniq integral mavjud bo`lsin. Bizning maqsad shu (1) aniq integralni hisoblash uchun o`zgaruvchini shunday almashtiraylikki natijada hosil bo`ladigan aniq integral berilgan aniq integralga nisbatan ancha sodda bo`lsin. Teorema. Agar (1) da x t () (2) almashtirish bajarganimizda ()t funksiya quyidagi shartlarni qanoatlantirsa : t d c ()t funksiya [c,d] kesmada aniqlangan va uzluksiz '()t hosilaga ega bo`lsin. 2. Yangi o`zgaruvchi t [c,d] kesmada o`zgarganda ()t funksiyaning qiymati   a b, dan chiqmasin. 3.   ( ) , ( ) c a d b   bo`lsin, bu holda

x b af x dx f t tdt a b c d ( ) ( ()) '()      (3) tenglik o`rinli bo`ladi. Isboti. f(x) funksiya   a b, da uzluksiz bo`lgani uchun uning shu kesmadagi boshlang`ich funksiyasini F(x) desak u holda Nyuton-Leybnis formulasiga ko`ra f x dx F b F a a b ( ) ( ) ( )    (4) tenglik o`rinli bo`ladi. Agar x t () desak F(x)=F( ()t ) funksiyaning f t t ( ()) '()   funksiya uchun boshlang`ich funksiya ekanligini ko`rish qiyin emas. haqiqatan )( )]([ )( )]([ ' ])]([[ t t f t t F ra ko hosilasiga ng funksiyanimurakkab t F                chunki  xf x F   x t () desak F [ ()t ]=f[ ()t ]. Demak Nyuton-Leybnis formulasiga ko`ra f t tdt F t F d F c c d c d [ ()] '() [ ()] [ ( )] [ ( )]           =F(b)-F(a)=( (4) ga ko`ra )= f x dx a b ( )     d c b a dt)(' )]( f[ = f(x)dx t t   Misol yechganda integral ostidagi funksiya yuqoridagi shartlarni qanoatlantirishi shart. Misol . 1) 1 0 2 1 121 2 4 2 2 0 2 0 1 2 0 2 0 2                 xdx x t t dx tdt t tdt tdt tdt sin cos sin cos cos ( cos )      2. xdxx x t dx tdt x tt tdt t dt             1 123 1 2 2 1 10 23 2 2 2 3 3 8 2 2 3 да t =2 x=8 да t =3 ( ) ; 6. Aniq integralni bo`laklab integrallash. Teorema . Agar u(x), v(x) funksiyalar   a b, kesmada uzluksiz bo`lgan  x u va  x v hosilalarga ega bo`lsa, u holda udv uv vdu a b a b a b     ( ) (1) formula o`rinli bo`ladi. Isboti . Haqiqatan [u(x) v(x)]`=u`(x)v(x)+u(x)v`(x) dan ko`rinadiki u(x) v(x) funksiya u`(x)v(x)+u(x)v`(x) funksiya uchun   a b, da boshlang`ich funksiya, bu holda Nyuton-Leybnis formulasiga ko`ra [u' (x) v(x) + u(x) v' (x) ]dx = [u(x) v(x) ] a b  yoki u x v x dx u x v x v x u x dx a b a b a b ( ) '( ) [ ( ) ( )] ( ) '( )     yoki udv uv vdu a b a b a b     ( )

Bu yerdagi asosiy maqsad udv a b  integralda u va dv deb shunday tanlash kerakki natijada vdu a b  integral udv a b  integralga nisbatan ancha sodda bo`lish kerak. 1) arctgxdx u arctgx du dxx dv dx v x xarctgx xdxx x                 1 1 4 12 1 4 2 2 0 1 01 2 20 1 0 1   ln( ) ln xedx u x dx dv du dxv e xe edx ex e x x x x x x             , , ( ) (( ) e 1 2 1 2 1 2 2 1 2 1

Похожие

Aniq integral

Aniq integral va uni hisoblash

Aniq integral va uning asosiy xossalari

Ko`p o`zgaruvchili funksiyaning differensial hisobi. Aniq integral

Aniq integralning tadbiqlari