Шоир Бҳаратрихари ижоди - Литература - Рефераты

Шоир Бҳаратрихари ижоди

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Шоир Бҳаратрихари ижоди Bharatrihari Бҳаратрихари яшаган давр император Ҳарша шоҳлик қилган даврга тўғри келади. У ҳақидаги дастлабки маълумот Хитойлик сайёҳ И Цзинь асарларида учрайди. Унга кўра Бҳаратрихари VII аср ўрталарида яшаган деб тахмин қилинади. Лекин унинг қачон оламдан ўтгани хақида маълумот йўқ. И. Цзиньнинг Бҳаратрихари ҳақидаги маълумоти кўп асрларгача Хитой чегараларидан ташқарига чиқмаган. Фақат XIX асрда И. Цзиньнинг саёҳат таассуротлари инглиз тилига таржима этилганидан кейин Европа Бҳаратрихари номи билан биринчи бор танишади. Ҳиндистонда эса унинг номи дастлаб IX асрда Сомадева Сур нинг «Янастилака» асарида учрайди. Номаълум муаллиф томонидан ёзилган бир шеърда ҳам Бҳаратрихари ҳақида сўз юритилган бўлиб у қуйидаги мисраларни битган: Есть много великих поэтов, Есть много великих ученых, Но только один Бҳаратрихари Велик как поэт и ученый. Бҳаратрихари ўз дунёқараши га кўра умумжамият қарашларидан фарқли равишда динийликдан йироқ бўлган. Бҳаратрихари шеъриятининг мазмуни муқаддас китоблар, улардан ҳам аввал яратилган ведалар, ва қолаверса, Яратганни ҳам танқид қилиш билан боғлиқ бўлгани сабаб ўз даврида ва ундан кейинги кўп асрлар давомида унинг шахсияти ҳам, ижоди ҳам тан олинмай келинган ва унга қаршилар ҳам жуда кўп бўлган. Айниқса, унинг «Вакьяпадия»  «Сўз ҳақида илм» асари ҳақида турли хил фикрлар билдирилган. Фақатгина X асрда Утпалачарья биринчи бор Бҳаратрихарининг номини тилга олган. Унинг грамматика соҳасида кўп

янгиликлар, назариялар яратгани, айниқса санскритни ўрганиш борасидаги илмий изланишларига кўп танқидий фикрлар билдирилган. Жумладан, С. Айяр Бҳаратрихари асари ҳақида фикр билдириб, «Бҳаратрихарининг хатоси шуки, у санскрит тилининг қоидаларини тушунтириш ўрнига фалсафий қарашларга берилиб кетган» деган эди. Лекин бу хусусият деярли барча давр адабиётига хос бўлиб ҳинд адибиётини фалсафасиз тасаввур этиб ҳам, фалсафасиз тушуниб ҳам бўлмайди. Уларда «артха»  бойлик, «кама»  севги, «дҳарма»  дунё ҳақида фикр мулоҳазаларнинг ҳаётий аҳамияти айнан адабиёт саҳифаларида ёритиб берилади. Жумладан, мокша  руҳ озодлиги ҳақидаги қарашлар эса «Махабҳарата» эпосининг ўн иккинчи китобини тўлиқ эгаллаган. У «Мокшадҳарма» деб аталади. Бхагавадгитанинг олтинчи китоби ҳам шу муаммога бағишланган. Бҳаратрихари асосан грамматик а мутахассиси бўлган. У Патанжали, Панини каби буюк грамм а тик ларнинг асарларига ҳам изоҳлар ёзган. У граммати кани барча билимларнинг асоси деб билган ва уни қуйидагича баҳолаган : Высочайшим из подвижничеств, Наиближайшим к Брахману, Мудрые называют первой Грамматику среди вед. Яна бир шеърида: Есть первая ступень На лестнице к освобождению; Это прямая дорога Для всех, жаждущих мокши.

Грамматикани билмасдан туриб гапни тўғри тушуниш мумкин эмас, демак гапни тўғри тушунмаслик ведаларни тўғри тушунмасликка олиб келади. Шу сабаб грамматика ни билим лар асоси деб ҳисоблаган Бҳаратри - хари. Унинг бундай қарашлари ортодоксал брахманлар фикрига доим қарши бўлиб улар билан доим тўқнашувга учрар эди. Шу сабабли ҳам кўп вақтларгача у ҳақида ҳеч ким ҳеч нарса ёзмаган. Унинг ҳаёти ҳақидаги маълумотлар кўпинча и ккинчи даражали манба деб қараладиган мерослар таркибидан қидирилган. X асргача Бҳаратрихари ҳақидаги фақат учта эслатмани учратиш мумкин ва у ларнинг ҳаммаси танқидий мазмунда . XI асрда Кшемендра ўз асарида унинг номини тилга ол ган . XIII-XIV асрларга қарашли бир ёзма ёдгорлик таркибида ҳам унинг номи учрайди , лекин асар муаллифи аниқ эмас. Тахминларга қараганда муаллиф жайн дини вакили Мерутунга д еб ҳисоблашади. Асар «Ярим тарихий шахслар ҳаёти ҳақида афсоналар китоби» деб номланган . Бҳаратрихари ҳақида у ерда биринчи марта ижобий фикр билдирилган: «Бир брахман Панини грамматикасини яхшилаб ўрганиш учун Ганеша маъбудига мурожаат қилади. Ганеша эса унинг илтижосини қабул қилади ва амалга оширади. Брахман эса саройга бориб грамматикани тўлиқ гапириб беради ва шоҳ унинг бу билими учун тақдирлайди. Натижада у тўрт хотинлик бўлади: тўрт аёли тўрт каста вакиллари эди. Кшатри кастаси вакили бўлган хотинидан Викрама - дитья туғилади, шудра кастасидаги аёлидан Бҳаратри ха ри туғилади. Паст табақа вакили бўлганлиги сабабли дарсда барча ўқувчилар билан бирга ўтириб эмас , балки пастда, ер остида ўтириб билим олади. Устози икки мисра шеърни таҳлилга берганида юқоридаги уч ўғил шеърнинг иккинчи қаторини тушунмаганлигини билдири ши керак эди. Шуни қилмаганлиги учун устоздан гап эшитади. Шунда у ўрнидан туриб юқорига чиқиб иккинчи мисрани мазмунини айтиб беради. Устози эса унинг билимдонлигидан ҳайратда қол ган экан » .

Голландиялик миссионер Рогер ҳам Ҳиндистонга сафар қилиб у ерда Бҳаратрихари ҳақида эшитганларини ўз китобида ёзиб қолдирган. Кўп китобларда Бҳарат рихарига «шудра» кастаси вакили, лекин жуда ақлли, зеҳнли, илмли деб таъриф берилади. Бҳаратрихари, юқорида айтганимиздек, асосан грамматик а мутахассиси сифатида танилган. Лекин у яхшигина шоир ҳ ам б ў лган ва ундан ажойиб мазмундаги шеърлар мерос бўлиб қолган. Бҳаратрихари икки янги жанр яратиш билан ўз даври шеърияти ривожига катта ҳисса қўшган. Улар: «шатака» ва «дашака» («ўз миралик») жанрлари бўлиб «шатака» «юз мисра», «дашака» эса «ўн миср» деган маъноларни англатади. Бҳаратрихарининг «шатака» жанрида яратган учта асари маълум, улар: «Нитишатака», («Сиёсат ҳақида»), «Шрингарашатака» – («Севги ҳақида»), «Вейрагья – шатака» («Ҳижрон ҳақида»). Рогер асарида биринчи марта Бҳаратрихари асарларининг шакли ҳақида маълумот берилган. Унинг ёзишича, ҳар бир шатака ўн бобга бўлинган. Демак, бир «шатака»да ўнта «дашака» бўлиб, ўнта ўн мисралик дашакадан битта юз мисралик шатака тузилган. Голландиялик Рогер Бҳаратрихарининг «Нитишатака» ҳамда «Вейрагьяшатака» асарлари тўғрисида сўз юритади ва уларни дидактик аҳамиятга эга бўлган, халқ илмини ўзида мужассамлаштирган, худди кинояли ҳикоялар, яъни притчаларга ўхшаб ёзилганлигини таъкидлаб ўтади, лекин иккита шатакада тўққизинчи ва ўнинчи боблар йўқлиги ҳам айтиб ўтади. Дарҳақиқат, шатакалар, ҳанузгача, худди шу шаклда мавжуд. Рогер Бҳаратрихарининг яна бир асари ҳақида сўз юритади. Бу «Шатакатраям» бўлиб уни «Тришати», яъни «Уч юз мисра» деб ҳам атайдилар. Бу асар тўлиқ ҳолда мавжуд. Бҳаратрихарига тегишли бошқа асарлар ҳақида бошқа сўз юритилмаган.

XVII-XVIII асарларга келиб Бҳаратрихарининг аниқ учта асари борлиги аниқланган. Булар: «Шатакатраям», «Вакьяпадия» ва «Махабхашьятика». «Шатакатраям» 1948 йилда ҳинд математиги, филологи ва тарихчиси Д.Д. Косамби томонидан ишлан ган. У бу асарнинг танқидий матнини нашр эттиради. Косамби саккиз юз мисралик асарни тўлиқ ўрганиб чиқади. Асарнинг биринчи қисми «Нитишатака дир». У маъбудни куйлаш билан бошланади. Мана шу қисмда муаллиф ҳақида маълумот борилган. «Нити» сўзининг лексик маъноси сиёсат, этика, билим ва шунга ўхшаш маъноларда ишлатилиши мумкин. Лекин бу ерда унинг маъноси «Ҳақ қарашлари» , яъни «Яратганнинг сиёсати» маъносида қўлланилган бўлиб Бхратриҳари Яратган ҳақидаги ўз қарашларини мана шу асар мазмунида берган. «Нитишатака»да ҳам ўнта «дашака» дан ташкил топган. «Дашака»ларнинг номлани ши қуйидагича, Масалан, « Аҳмоқ лар ҳақида ўнлик», «Олим лар ҳақида ўнлик», «Бойлик ҳақида ўнлик», «Ўзгаларга ёрдам ҳақида ўнлик», «Тақдир ҳақида ўнлик», «Карма ҳақида ўнлик» ва бошқалар, масалан, «Аҳ моқлар ҳақида ўнлик» дан намуна: Чтоб скрыть невежество, Молчанье создано Творцом  Всегда глупцов оно украсит. Особенно в собранье мудрых. Шеърлардан бирида Бҳаратрихари шундай дейди: Не рухнет этот мир, Пока жив человек, Который родичей своих

Насытить сможет, И к слугам – добрым быть, И хитрым – с подлецом, С царями – дипломатом, Доблестным – с врачом, Решительным – средь женщин, Терпенья полным  с дряхлым стариком И к добрым людям – полным доброты. * * * Когда слоны могучие в оковах, Томяться птицы в клетках, Затемнены планетами Луна и Солнце, А мудрый нищ,  я верю в мощь Судьбы. Яна бир шеърда дейди: Если хочешь, мудрец, насладиться блаженством, Не стремись ты ни к подвигам, ни к преступленью, Знай лишь молись пред богиней Кривулей – Ведь это она честных  в мерзавцев, Умных людей в дураков обращает. Друзей  во врагов и незримое – в зримое,

Амриты сладость – в смертельнейший яд! Бҳаратрихари дунёни, уни англаш учун яратилган барча билимларни, ундаги қонун қоидаларни, барча динларни, инсон ҳаётинин ҳар бир икир- чикирини, ғам-ташвиш ва муаммоларини чуқур ўрганади. Аввалига адиб бу билимларнинг барчасига, хоҳ улар диний бўлсин, хоҳ фалсафий, хоҳ халқ тажрибаси меваси бўлсин, қаттиқ ишонади ва уларни инсонни бахт-саодатга элтувчи билимлар сифатида қабул қилади. Лекин ҳаёти давомида на мантра(тиловат)лардан, на ибодатдан, на олган чуқур билимларидан инсон бахтли, саодатли ҳаётга эриша олмаётганлигини кузатавериб бу билимлар ҳаётда ўз мазмунини оқламаслигини, улар инсоннинг ҳеч бир муаммосини ҳал қила олмаслигини тушуниб етади. Ҳеч қайси билимдан ўз саволларига тўлиқ жавоб топа олмаган Бҳаратрихари Яратувчини бир «Кривуля», яъни «Ўз ўзини пайсалга солувчи» экан деган хулосага келади ва бу хулосаларини ўзининг шеърий мисралари орқали баён этади. Бҳаратрихаридаги бу ички қарама-қаршиликлар унинг олам ва ундаги билимлар ҳақидаги фикрларининг тубдан ўзгаришига олиб келади. Шоир ўз яшаётган даврини, ва умуман, дунёнинг аслиятини тушуниб етади. Ўзининг ва жамиятнинг ҳаёти тажрибаси асосида борлиқ ва инсоният оламининг муҳим муаммолари уларнинг сабаб ва оқибатлари, барча динлар ва турли диний ғояларнинг ҳаётдаги аҳамияти ва ўрни нимадан иборат эканлигини тушуниб етиб улар у кутган натижани беришга қодир эмаслигига ишонч ҳосил қилади. Натижада Бҳаратрихарининг олам ҳақидаги хулосаси уни қабул қилиш эмас, балки инкор этишдан иборат бўлиб дунё тузатиб бўлмас бир чигаллик экан деган хулосага келади.

Адабиётлар рўйхати 1. Абрамович Г. Л. Введение в литературоведение. М., 1970 2. Адабий тур ва жанрлар. Т., 1992. 3. Анализ литературного произведения Л., 1976 4. Ашурбоева. Дж. Саадат Хасан Минто и его новелистика. Автореферат диссертации. Т.,1969 5. Баранников. А.П. Образы современной прозы Ҳиндустана 4., II А. 1930 6. Брагинский. И.С. Проблемы востоковедения. М., 1974 7. Бычихина. Л.В., Дубянский А.М.. Тамильская литература. М., 1987 8. Вопросы истории, экономики и культуры народов Средней Азии. 9. Взаимодействие культур Востока и Запада. М.,1987 10. www.wiki.arxiv.uz 11. www.pedagog.uz

Похожие

Рам Бхакт шоир Тулсидас ижоди

Драматург Калидаса

Тавалло – тараққийпарвар шоир

Махтумқули ижоди (Махтумкули ижоди)

Табиат тасвири ва шоир маҳорати