Sayding qo`yaber sayyod – erk va ozodlik qo`shig`i - Литература - Рефераты

Sayding qo`yaber sayyod – erk va ozodlik qo`shig`i

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2089 KB

Sayding qo`yaber sayyod – erk va ozodlik qo`shig`i Furqat xalqimiz madaniyati, adabiyoti va ilm-fani tarixida talantli shoir sifatida shuhrat topgan. U o`z davrining barakali ijod qilgan shoirlaridan edi. Uning ijodida turli janrlarda yozilgan asarlar mavjud. Jumladan, g`azal, muxammas, musaddas kabi janrlarda yaratgan asarlarida zamona ruhi ufurib turadi. Shoirning “Sayding qo`yaber, sayyod, sayyora ekan mendek” misrasi bilan boshlanuvchi musaddasi uning ijodidagina emas, balki, butun o`zbek milliy uyg`onish davri adabiyotida muhim o`rin egallaydi. Musaddasda asosan uch obraz sayd (ov), sayyod(ovchi), dom(tuzoq) obrazlari mavjud bo`lib, mazkur obrazlar Sharq adabiyotida qadimdan o`rin olgan. Asar o`zining erksevar mazmuni, chuqur insonparvarlik g`oyasi bilan davr adabiyotida alohida o`ringa ega. Ma`lumki, XVIII asrda turkman shoiri Andalib ushbu obrazlardan unumli foydalanib, ovchi tuzog`iga ilingan ohuga hamdardlik tuyg`usi bilan to`lib-toshgan alohida muxammas yozgan edi. Furqat esa musaddas janrida asar yozib, u ham yuqoridagi obrazlarni mujassamlantirdi. Lekin shoir yashagan zamon, Turkistonday yurtning, elning qo`ldan ketib sayyodning qo`liga tushishi unga yangi ma`no, yangi mazmun beradi. Qolaversa, furqatshunoslar ushbu musaddasning maydonga kelishida she`rda nomi zikr etiladigan Sa`dulla Hofizning yomonlar tomonidan fojiali o`ldirilishini ham bir sabab qilib ko`rsatadilar. Asarda shoir asosan haqsizlikni, zulmni, tutqunlikni qoralaydi, o`zining hayot haqidagi orzularini kuylaydi. U erkin va ozod hayotni tarannum etadi. Musaddas erkin hayot, ozod turmush haqidagi qo`shiqdir. Musaddasda shoir yashagan davrdagi adabiyotga, undagi ijobiy qahramonga xos bo`lgan shirin orzulari, kelgusida baxtli hayotga yetishishi haqidagi istaklari ko`tarinki ruhda o`z ifodasini topgan.

Musaddas yetti banddan iborat. Dastlabki band quyidagicha boshlanadi. Sayding qo`yaber, sayyod, sayyora ekan mendek, Ol domini bo`ynidin, bechora ekan mendek. Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek, Kuygan jigari bag`ri sadpora ekan mendek. Shoir tuzoqqa tushgan ohuning holini xilma-xil tashbih va muqoyasalar bilan tasvir etgach, ovchiga xitob qilib, uni banddan ozod etishni so`raydi. Shoir haddan ko`p zulm ko`rgan saydga dildan achinadi, sayyodning esa zo`ravonlik qilganini qoralaydi. “Furqatning qalbida o`z xalqining ozodlikka bo`lgan muhabbati, intilishi jo`sh uradi”, - deb yozadi adabiyotshunos Xolid Rasul. Darhaqiqat, she`rda ozodlikka erishish haqidagi shoir orzusi o`z ifodasini topgan. SHe`rda mehnatkash xalqni erkin, yorug` hayotga chaqirishi ham yorqin sezilib turadi. Mazkur musaddas shoir yashagan davrdagi mustamlakachilik zulmiga qarshi norozilik ifodasi edi. Furqatning shoirlik iste`dodi bu she`rda yanada chuqurroq seziladi. SHe`rda allegorik obrazlar hukmron. SHe`rdagi jo`shqin lirizm Sayyodga bag`ishlangan quyidagi misralarda o`z ifodasini topgan: Tog`da ochilib lola, yer sabza bahor o`lsa, Axir bu nechuk bedod, olam anga tor o`lsa? Chiqmay desa joyidin, uzlatda figor o`lsa, Gar chiqsa banogohi domig`a duchor o`lsa. Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek, Kuygan jigari bag`ri sadpora ekan mendek. Bechorani zulm aylab, qo`l-bo`ynini bog`labsan, Har sori chekib-sudrab, o`ldirgali chog`labsan.

Ko`ksini jafo birla, lola kabi dog`labsan, Sot menga, agar qasding olg`uvchi so`rog`labsan. Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek, Kuygan jigari bag`ri sadpora ekan mendek. Shoir tuzoqqa tushgan ohuning holini xilma-xil tashbih va muqoyasalar bilan tasvir etgach, ovchiga xitob qilib, uni banddan ozod etishni talab qiladi. Yashamoqlik dunyoga shunchaki bir kelib ketmoqlik emas, yashamoq birinchi navbatda, hur, erkin yashamoqdir. O`z orzularing, xayollaring, armonlaring bilan yashamoqdir. Shunday ekan, bas, “rishtani kes – deb hayqiradi shoir, tog`larga chiqsin, o`z yori bilan bo`lsin” - deydi. Besh kun seni davringda bechora xirom etsun, Ohular ila o`ynab, ayshini mudom etsun, Yomg`ur suvi to`lganda tog` lolani jom etsun, Haqqingga duo aylab, umrini tamom etsun, Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek, Kuygan jigari bag`ri sadpora ekan mendek. (260-bet) Ma`lumki, har bir jonivor o`z jinsi bilan bo`lmog`i lozim. Har bir hayvonning o`z yaylov joyi(yalog`i) va qishlog`i(qishlov joyi) bo`lishi zarur. Faqat uni ozod qo`yish lozim – deydi shoir. Ushbu she`r misralarida beixtiyor har bir millat mustaqillikka ega bo`lishi, hamda o`z an`analarini saqlagan holda yashamog`i zarurligi uqtiriladi. Saydni ozod qilish uning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan. Sayyodga xitoban aytilgan quyidagi misralarda “tutqun tabiatning” tiz cho`kib qilgan iltijosidir. Sargashta bu vodiyda bir boshiga rahm etgil, Yo`q toqati bandingga bardoshiga rahm etgil. Yig`lab senga termulur, ko`z yoshiga rahm etgil,

Rahm etmasang o`ziga, yo`ldoshiga rahm etgil. Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek, Kuygan jigari bag`ri sadpora ekan mendek. (260-bet) Xullas, musaddas mazmun jihatdan nihoyatda kuchli va chuqurdir. Kompozitsiyasi ham asarning yozilishi uslubi ham mukammal ishlangan. Musaddas, tarjiband usulida yozilgan. Har bir bandning oxirgi ikki misrasi o`zaro qofiyalashadi. Xullas, “Sayding qo`yaber, sayyod...” musaddasi mislsiz yuksak asardir. Oxiridagi ikki misraning takrorlanib turishi asarning emotsionalligini yanada oshiradi.

Похожие

Maktabda Furqat ijodini o`rganish

Turkman adabiyoti

Qo`qon adabiy muhiti

Matyoqub Qo`shjonov - yetuk munaqqid

Ilmi g`aribani qo`msab