Романтизм адабиёти Байрон ва Гюго ижоди - Литература - Рефераты

Романтизм адабиёти Байрон ва Гюго ижоди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Романтизм адабиёти Байрон ва Гюго ижоди Режа: 1. Романтизм ва реализм ҳақида назарий тушунча. 2. Немис адабиётида танқидий реализм ва романтизм. 3. Инглиз адабиётида романтизм ва танқидий реализм. 4. Француз адабиётида романтизм ва танқидий реализм.

Европа романтизм адабиёти XVIII асрнинг охири ва XIX асрнинг бошларида шаклланди. 1789-1794 йиллардаги биринчи француз буржуа революцияси Европада феодализм асосларига зарба бериб, буржуа муносабатларини майдонга келтирди. Феодал тартиблари ўрнига келган буржуа таритблари одамлар онгида, фанда, маданият ва адабиётда, санъатнинг барча соҳаларида кескин ўзгаришлаврга олиб келди. Тараққийпарвар романтизм вакилларидан Англияда Байрон, Шелли, Вальтер Скотт, Францияда Виктор Гюго, жорж Санд, Польшада Адам Мицкевич, Юлиус Словацкий ва бошқаларни кўрсатиш мумкин. Образларнинг бойлиги ва ранг-баранглиги, чуқур лиризм ҳаётий воқеалар тугунидаги мраккабликлар ва қарама-қаршиликларни кўра билиши билан тараққийпарвар романтиклар жаҳон адабиёти ривожида янги босқич яратдилар. Немис адабиётида романтизм. Германия XIX аср бошларида ҳам қолоқ феодал давлат бўлиб, унинг иқтисодий заифлиги ва сиёсий тарқоқлиги ҳали давом этмоқда эди. Лекин энди у XVIII асрда бўлганидек, 300 дан ортиқ митти давлатчалар эмас, балки Наполеоннинг хоҳиши билан уларнинг сони 36 давлатга қисқартирилган эди. Немис тараққийпарвар романтизмининг вакиллари Ф.Гельдерлин, А.Шамиссо, А.Гофман, ака-ука Гриммлар ҳисобланади. Бу давр немис адабиётида эртак жанри ниҳоятда ривожланди. Халқ оғзаки ижодининг бой хазиналаридан тўпланган ака-ука Гриммлар ҳамда Гофманнинг эртаклари алоҳида аҳамият касб этади. Эрнест Теодор Амадей Гофман ҳаёти ва ижоди (1776-1822). Эрнест Теодор Амадей Гофман ижоди XIX аср бошгларидаги немис адабий ҳаётида муҳим воқеа бўлди. Гофман Кенигсберг шаҳрида амалдор иласида туғилди. Бўлажак ёзувчи ўн олти ёшида университетнинг ҳуқуқ факультетига ўқишга кирди. Аммо у ҳуқуқ ишларига эмас, музика, тасвирий санъат ҳамда адабиётга зўр иштиёқ кўрсатди. Наполеон рушлари авж олиб турган бир

вақтда Гофман ўз тирикчилигини ўтказиш учун турли шаҳарларга кўчиб юришга мажбур бўлди. Жозибадор новеллалар муаллифи Гофманнинг “Тунги ҳикоялар” (1817), “Серапион муридлари” (1821), “Циннобер лақабли митти Цахес2 (1819) эртаги, “Мушук Муррнинг хотиралари” (1821) романи ҳам машҳур. Инглиз адабиётида романтизм. Инглиз адабиётида романтизм Европа инқилобий ҳаракати даврида шаклланган бўлиб, инглиз романтиклари мавзуни қайси даврдан олишларига қарамай, ўз замонасига мурожаат қилдилар. Байрон ижодида даврнинг барча зиддиятлари акс этган. Шарқ достонларида шоирнинг адолатсиз жамиятга нисбатан муносабати кўрсатилган. «Дон жуан» асарида шоир замонасидаги муҳим ижтимоий воқеаларга,масалаларга ўзининг танқидий муносабатини билдиради. Инглиз романтикларидан Шелли поэмалар, ҳажвий ва ишқий мавзудаги лирик шеърлар муаллифи. В.Скотт эса тарихий романлар муаллифи сифатида адабиётда ном қолдирди. XVIII аср охиридаги француз буржуа революцияси ўз моҳиятига кўра умумевропа аҳамиятига эга бўлди. Инқилобдан чўчиган инглиз ҳукмрон доиралари меҳнаткашларга қарши уюшган ҳолда ҳужумга ўтди. XIX аср бошларида Ангиляда луддитлар ҳ аракати авж ол ади. Луддитлар – машина бузувчилар. XIX аср бошида Англияда саноат тараққиёти натижасидаишсизликдан хонавайрон бўлган ишчилар ҳаракатидир. Жорж Гордон Ноэль Байрон ҳаёти ва ижоди (1788-1824). Байронни «Жаҳон қайғусини куйлаган шоир»деб аташади. Жорж Гордон Ноэль Байрон – инглиз ромнтизм адабиётининг забардаст вакилларидан бири. Байрон ижоди у яшаган аврнинг барча зиддиятларии ўзида акс эттиради. Буюк шоир асарларида замонасидаги миллий озодлик ҳаракатини (Испания, Албания, Италия, Греция), ирланд халқининг Англия зулмига қарши олиб борган курашларини, саноат пролетариати бўлган луддитларнинг дастлабки чиқишларини ифодалади.

“Чайльд Горальднинг зиёрати” асари ч уқур лиризм билан суғорилган, сиёсий мавзуда ёзилган бўлиб, у Байрон ижодида алоҳида ўрин тутади. Асарда китобхон эътибори замонасидаги муҳим масалаларга қаратилади. Достоннинг асосий йўналиши золим ва босқинчиларга қарши нафрат билан тўлиб-тошган. Байроннинг жўшқин халқона нутқлари 1813-1816 йилларда яратган «Шарқ достонлари» номли тўпламига кирган «Гяур», «Абидосс келинчаги», «Корсар», «Лара», «Коринф қамали» ҳамда «Паризина» номли романтик поэмалари унинг душманларини ҳаддан ташқари ғазаблантирган эди. “Шарқ достонлари”. Байрон ватанини ташлаб кетгач, Бельгияда, Швейцарияда, сўнгра Италия шаҳарларида бўлади. Ёлғизлик, ватандан жудолик шоир кайфиятида тушкунликни кучайтириб юборади. «Гяур » достонининг қаҳрамони Лейла исмли аёлни севади. Аммо Лейланинг рашкчи эри Ҳасан ўз хотинининг Гяур билан севишганидан хабар топиб, уни ўлдиради. Бунга чидай олмаган Гяур Лейла учун Ҳасандан ўч олади. Асар охирида унинг Лейла ишқида азоб чекиб вафот этиши тасвирланади. «Корсар » достонининг қаҳрамони Конрад денгиз қароқчиларининг бошлиғи. Конрад жамиятдан безиб, денгиздаги ороллардан бирида яшайди. Унинг мақсади маданий жамиятдан ўч олиш, унга қарши курашишдир. Байрон қаҳрамонлари эҳтиросли. Исёнкор шахслардир. Аммо улар ёлғиз курашчилар. Байрон 1817-1821 йиллар орасида янги адабий романтик драмалар туркумини яратди. Бунга «Манфред», «Осмон ва Ер», «Каин» номли ажойиб фалсафий мулоҳазаларга бой драматик асарларини яратди. Байрон 1821 йилда ёзган “Каин” драмасининг сюжетини диний китоблардан олган. Асар қаҳрамони Каин ҳар қандай зулмга қарши исён кўтарган киши. Диний афсонага кўра, Каин ер юзида биринчи қотил – одам ўлдирган шахс. Байрон талқинида эса у зулмга, худонинг осмоний тартибларига қарши чиққан эрксевар киши образи.

“Дон Жуан” романи Байрон ижодининг чўққиси ҳисобланади. Б у роман 1824 йилда ёзилади. Шоир бу асарининг воқеаларини XVIII асрга кўчирган. Шунинг учун китобхон кўзи ўнгида XVIII асрнинг муҳим воқеалари, давлат арбоблари, саркардалари ўтиб туради, аммо, бундан Байрон ўзи яшаб турган даврнинг энг долзарб воқеаларини четлаб ўтибди, деган хулоса чиқмайди. Аксинча Байрон замонасидаги муҳим сиёсий-ижтимоий масалаларга ўзининг танқидий муносабатини билдиради. Дон Жуан ҳамма ерда зулм, зўравонлик, адолатсизликни кўради. Роман қаҳрамони Дон Жуан Испаниялик дворян. У аёлларга нисбатан суюқоёқ, енгилтак зодагон йигит сифатида тасвирланади. Қаҳрамон ўз ватани Испаниядан қочиб чиқиб кетишга мажбур бўлган эди. Узоқ денгиз қирғоғида Гайдени учратиб, чинакам севгисини топди. Аммо унинг ва Гайденинг бу бахти узоққа чўзилмади. Севишганларнинг бири қул бўлишга, иккинчиси ўлимга маҳкум этилади. Узоқ денгиздаги оролда ҳам севги эркин эмас. Туркия султони саройига тушиб қолган Дон Жуан бу ерда ҳукм сураётган шафқатсизлик билан бузуқликларнинг гувоҳи бўлади. Дон Жуан айни пайтда замонасида ҳукм сураётган урушларни, адолатсизликларни, халқ бошига тушган оғир кулфатларни фош қилувчи одил ҳакамлик ролини ўйнайди. Шунинг учун ҳам Дон Жуан образи доимо ўсишда, ўзгаришда кўрсатилади. Перси Биши Шелли ҳаёти ва ижоди (1792-1822). Инглиз адабиётининг кўзга кўринган вакилларидан бири Перси Биши Шелли дворян оиласида туғилди. Аввал Итон коллежида, сўнгра Оксфорд университетида ўқиди. Шелли ҳам ёшлигидан бошлаб ўзининг буюк замондоши, дўсти Байрон сингари зулм ва адолатсизликка муросасизлик билан қаради. Шеллининг муҳим асарлари “Қиролича Маб” (1813), “Ислом қўзғолони” (1818), “Озод қилинган Прометей” (1820) поэмалари, “Ченчи” (1819) фожиаси ва бир қанча сиёсий, ҳажвий, ишқиймавзудаги лирик шеърларидир. “Озод қилинган Прометей”. Прометей инсонларнинг дўсти. Юпитер золим, эксплуататор. Бу романтик, фантастик образлар орқали Шелли

замонасидаги синфий курашманзарасини гавдалантиради. Прометей бошлиқ инсонлар Юпитерни тахтга чиқарадилар. Аммо золим Юпитер кўп ўтмай, ўз ваъдаларидан қайтади. Зулмни кучайтиради. Прометейни севгилиси Азиядан ажратиб, Кавказ тоғларига занжирбанд қилиб ташлайди. Вальтер Скотт ҳаёти ва ижоди (1771-1832). Англиянинг йирик ёзувчиларидан бири. Вальтер Скотт ажойиб санъаткор, тарихий романлар автори сифатида жаҳон адабиёти хазинасига баракали ҳисса қўшди. Вальтер Скотт яшаб ижод қилган давр муҳим воқеаларга, ўзгаришларга жуда бой. Эскилик билан янгилик ўртасидаги курашлар, Англиядаги саноат ўзгариши, биринчи француз буржуа революцияси, Наполеон олиб борган босқинчилик урушлари ёзувчи асарларига сюжет бўлиб хизмат қилди. Унинг тарихий мавзуда ёзган романлари XII асрдан тортиб то XIX асргача бўлган хилма-хил воқеаларни қамраб олади. Вальтер Скотт тарихий жараёнларнинг ривожланишини синчковлик билан кузатди. Вальтер Скотт ҳали ҳаёт эканидаёқ, унинг номи кенг тарқалган ва буюк замондошларининг таҳсинига сазовор бўлган эди. Адибнинг ижодига А.С.Пушкин, В.Г.Белинский, Оноре де Бальзаклар юқори баҳо бердилар. Унинг асарларини Маркс билан Энгельс севиб ўқидилар. Вальтер Скотт ижодини, характерига қараб уч даврга ажратса бўлади. Биринчи давр – 1796-1813 йиллар – дастлабки романтик поэмалари яратилган давр. Иккинчи давр – 1814 – 1818 йиллар бўлиб, бу йилларда Скотт Шотландия тарихидан олиб ёзган ажойиб романларини (“Уэверли”, Гай Моннеринг”, “Антикварий”, “Пуританлар”, “Роб Рой”, “Эдинбург зиндони”) яратади. Учинчи давр – 1819 – 1832 йилларни қамрайди. Бу даврда ёзувчи Англия, Франция ҳамда Шотландия тарихига, бошқа давлатларнинг узоқ ўтмишига мурожаат қилиб, “Айвенго”, “Кенильворт”, “Квентин Дорвард”, “Вудсток”, “Перт гўзали” каби романларини ёзади. “Айвенго”. Роман Вальтер Скоттинг бу даврдаги асарлари расида алоҳида ўрин тутади. Бу роман марказида XII асрдаАнглияда кучайиб бораётган қироллик хокимияти илан ўзбошимча феодаллар ўртасидаги кураш

воқеалари туради. Асарда ёзувчи ўзининг севимли қаҳрамонлари рицарь Айвенго. қирол Шерюрак Ричард ва улар атрофидагиперсонажларнинг романтик қиёфасини гавдалантириб,беради. Асар қаҳрамонлари мард, севгисига содиқ кишилар. Айниқса, асардаги халқ вакилларининг образлари жуда мукаммал: қизиқчи Вамба, чўчқабоқар Гурт, хушчақчақ монах Тук, ўрмондаги камончилар бошлиғи жасур Робин Гуд ана шундай персонажлардир. “Пуританлар» (1816 й.) романида Скотт шотландиялик тоғли деҳқонларнинг стюартлар династиясига қарши қўзғолони кўрсатилади. Бу асарда халқ оммасининг қироллик зулмига қарши норозилик ҳаракатини акс эттиради. В. Скотт Шотландия тарихига оид барча асарларида ўша халқ ҳаётини, урф-одатларини,кийим-кечакларини ҳайрон қоларли даражада усталик билан тасвирлаб беради. Француз адабиётида романтизм. Француз адабиётида романтизм йўналишининг негизида инқилоб туфайли юзага келган тартиблар ётади. Илғор француз романтиклари Ж.Санд, В.Гюголар илғор романтиклардир. Булар мавзуни ўз халқи тарихидан, миллий тарихдан ахтардилар. Бу ёзувчилар ўз асарларида француз халқ тилининг бойликларидан унумли фойдаланади, француз шеър тузилишини янги вазнлар, хилма-хил қофия, миллий колорит кенг халқ луғати билан бойитди. Францияда романтизмнинг қарор топишига асосий сабаб XVIII аср охирида содир бўлган биринчи француз буржуа революциясидир. Бу революция Европанинг бир қанча мамлакатларида жуда мураккаб ғоявий курашни юзага келтирди. Виктор Гюго ҳаёти ва ижоди (1802-1885). Виктор Гюго Франциянинг зўр истеъдодли шоири, драматурги, романнависи ва публицистидир. У ижодининг такомили давомида француз тараққийпарвар романтизмининг юксак чўққисига кўтарилган йирик санъаткордир. Ўзи илгари сурган назарий қарашларини амалда исботлаш учун Гюго 1830 йилдаги Июль революцияси арафасида “Марион Делорм” (1829), “Эрнани”

(1830) каби романтик драмаларини яратди. “Марион Делорм” драмасининг сюжети XVIIаср тарихидан олинган бўлиб, қирол Людовик XIII ва унинг министри Кардинал Ришелье даврини тасвирлаш билан замонасидаги реставрация ва қирол Карл Х нинг ҳажвий карикатурасини чизиб беради. “Париж Биби Марям ибодатхонаси” р омани мавзуини Гюго XV аср Франция тарихидан олган. Инсон тарихида диннинг машъум ролини бўрттириб кўрсатиш мақсадида диний бўёқларни қуюқлаштириб чизиш учун XV аср Париж ҳаёти ёзувчига жуда кенг ижодий имкон беради. Адиб «Париж Биби Марьям ибодатхонаси» романи «Ўлимга ҳукм қилинган кишининг охирги куни», «Клод Гё» қиссаларида ижтимоий мавзуга мурожаат қилиб, қайта тиклаш даврининг қонхўрлигини фош этди. Америка адабиётидаги романтизм 1775-1783 йилларда Қўшма Штатларда юз берган инқилоб туфайли майдонга келади. XIX асрнинг биринчи ярмида яшаб ижод этган йирик романтик ёзувчи Жеймс Фенимор Купер (1789-1851 йиллар.) АҚШ адабиётида кўзга кўринган романнавислардан биридир. Саргузашт романлар устаси, романтизм намояндаси Ф.Купер «Американинг Вальтер Сотти» деб ном олган Купер Қўшма Штатлар адабиётида тарихий роман жанрига асос солади. «Сўнгги Могикан» (1826 й.) романи машҳурдир.

Адабиётлар: 1. Азизов Қ., Қаюмов О. Чет э л адабиёти тарихи. ( XVIII-XX асрлар). – Т.: «Ўқитувчи», 1987, 144-153-бетлар. 2. Бальзак О. Евгения Гранде. Роман. – Т.: Бадиий адабиёт нашриёти, 1964.- 212 бет. 3. Бальзак О. Горио ота . Роман. Русчадан С.Муҳаммаджонов таржимаси. - Т.: Ғафур Ғулом номидаги Бадиий адабиёт нашриёти, 1968. - 296 бет. 4. Бальзак О. Са ғ ри тери тилсими. Русчадан М.Мирзоидов ва М.Маҳмудов таржимаси. -Т.: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1981. - 296 бет. 5. Бойназаров Ф. Жаҳон адабиёти. Жаҳон адабиёти намояндалари портретларига чизгилар. Т.: «Зар қалам», 2006, 83-84-бетлар. 6. Моруа А. Прометей, или Жизнь Бальзака. – М.: « Радуга » , 1983. – 672 с.

Похожие

Маърифатчилик адабиёти ва И.В.Гёте ижоди

Урта асрлар шахар адабиёти.Уйғониш даврига утиш. Уйгониш даври адабиёти.Англияда уйғониш даври адабиёти

Америка адабиёти Ж.Лондон ва Э.Хеменгуэй ижоди

Европада уйгониш даври ва ва XIII аср маърифатчилик даври адабиёти

Европада уйғониш даври ва XVIII аср маърифатчилик даври адабиёти