Og‘zaki bibliografik obzorlarni tayyorlash va o‘tkazish - Литература - Рефераты

Og‘zaki bibliografik obzorlarni tayyorlash va o‘tkazish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.9072265625 KB

Og‘zaki bibliografik obzorlarni tayyorlash va o‘tkazish Reja: 1. Bibliografik obzorlarning maqsadi, ahamiyati, uni tayyorlash qoidasi 2. Bibliografik obzorlarning turlari 3. Ommaviv axborot vositalari (OAV) uchun obzor tayyorlash. Press reliz

Bibliografik obzorlarning maqsadi, ahamiyati, uni tayyorlash qoidasi Adabiyotlar haqida axborot berish va ularni targ‘ib qilishning eng tezkor, ko‘p qo‘llaniladigan usuli og‘zaki bibliografik sharhlardir. Og‘zaki bibliografik sharh hujjatlar va ularning turlari, matbuot asarlari haqidagi hikoyadan, bibliografik axborotdan iborat. Boshqa tadbirlarga ko‘ra og‘zaki bibliografik sharhlar o‘zining tezkorligi, dolzarbligi, hozirjavobligi, kitobxon ongiga tez yetib borishi va ta’sir etishi bilan farq qiladi. Bibliografik sharhlar maqsadiga va kitobxonlar guruhiga ko‘ra tavsiyaviy va axborot, mazmuniga ko‘ra universal, tarmoq, mavzuli, shaxslarga oid turlarga ajratiladi. Sharhda hikoya qilinayotgan matbuot asarlarining turiga ko‘ra kitoblar sharhi, jurnallar sharhi, ruknli nashrlar sharhiga bo‘linadi. Yangi adabiyotlar sharhida kitobxonlar yangi kitoblar, jurnallar va axborot materiallari bilan tanishishlari mumkin. Har qanday bibliografik sharh yagona reja asosida tayyorlanadi: mavzuni o‘rganish, adabiyotlarni aniqlash va tanlash, matbuot asarlarini guruhlashtirish va ta’rif berish, sharh uchun matn yozish, matnni adabiy tahlil qilish. Mavzuni o‘rganish unga oid barcha manbalarni o‘rganishdan boshlanadi. Matbuot asarlarini aniqlashda katalog va kartotekalar, fondning shu mavzuga taalluqli qismi, bibliografik hujjatlar, kasbga oid jurnallar va gazetalarda berilayotgan ro‘yxatlar ko‘zdan kechiriladi, mavzuni yoritib beruvchi adabiyotlar tanlab olinadi. Har birining mazmuni, ahamiyati ko‘rib chiqish jarayonida o‘rganiladi, buning uchun yozilgan annotatsiyalar, so‘zboshi, kirish so‘zi, so‘nggi so‘z, asarga berilgan tanqidiy materiallar o‘rganib chiqiladi. Sharh uchun ajratilgan adabiyotlarning soni mavzuning mohiyatidan, kitobxonlar guruhining xususiyatlaridan kelib chiqadi. Agar sharh tavsiya xarakterida bo‘lsa, 3 tadan 10 tagacha, axborot xarakterida bo‘lsa, 12 — 15 ta adabiyot olinadi. Asarlarni guruhlashtirish, mavzuga oid umumiy mazmundagi adabiyotlar, keyin esa shu mavzuga oid maxsus adabiyotlar joylashtiriladi. Bu kitobxonga berilayotgan hikoyani to‘g‘ri va to‘la tushunishiga yordam beradi, axborotni aniq qabul qilishiga olib keladi. Ba’zida adabiyotlar janrlariga ko‘ra, ilmiy ahamiyatiga ko‘ra, bilim sohalariga ko‘ra joylashtiriladi. Tarixiy mavzuda bo‘lsa, adabiyotlar

to‘g‘ri xronologik tartibda ham joylashtirilishi mumkin. Bibliograf 3 qismdan iborat sharhning matnini tayyorlab oladi: kirish (bunda mavzu asoslab beriladi, uning xususiyatlari, dolzarbligi, tanlangan kitobxonlar uchun ahamiyati aytiladi), asosiy qism (asarlarga ta’rif — hikoya qismi), xulosa (mavzuga oid yana qanday qo‘shimcha adabiyotlar mavjudligini, ularning qaysi manbalardan olib o‘qish mumkinligini, ularga berilgan tanqidiy materiallar va taqrizlar eslatib o‘tiladi). Sharhning har bir qismi umumiy maqsadga bo‘ysunishi lozim. Asarlarga ta’rif berish. Bunda, bibliograf har bir asardagi eng muhim jihatni, ichki mantiqni bera olishi zarur. Shu mavzuga oid boshqa asarlar bilan muqoyasa qila olish mahoratiga ega bo‘lishi talab etiladi. Avval asarning bibliografik elementlari — muallifi, sarlavhasi, chiqish ma’lumotlari, agar maqola bo‘lsa, manbasi aytib o‘tiladi, lekin o‘qib berilmaydi. Keyin asardagi asosiy jihatlar ochib beriladi. Sharhda bog‘lovchi matnlar majburiy element hisoblanadi, bu sharhni bibliograf mehnatining natijasi— mustaqil asar sifatida ko‘rsata olish uchun zarur. Unda muallifning mashhurlik darajasi, asarning badiiy qimmati, ilmiy ahamiyati haqida gapiriladi. Bog‘lovchi matn sifatida hikoyaning o‘zi ham xizmat qilishi mumkin. Axborotning turli-tumanligini ta’minlash uchun ba’zan asar qahramonlarining taqdiri, unga bog‘liq hayotiy faktlar, voqealar, asarning yozilish tarixi, nashr haqida ma’lumotlar keltiriladi. Sharh matniga adabiy ishlov berish sharhni tayyorlashning yakuniy qismi bo‘lib, kamchiliklar to‘ldiriladi, xatolar tuzatiladi. Og‘zaki bibliografik obzorni o‘tkazishda quyidagi talablarga e’tiborni qaratish lozim: matn o‘qib berilmaydi, asardan o‘qib beriladigan fikrlar, parchalar avvaldan xatcho‘plar yordamida belgilab qo‘yiladi, bibliografik ma’lumotlar aniq va tushunarli aytib beriladi, kutubxonachining o‘ziga notanish, tushunarsiz so‘zlar ishlatilmaydi, hikoya ravon, tushunarli, nutq madaniyati qoidalariga amal qilgan holda, to‘g‘ri talaffuz va ohang bilan so‘zlab beriladi. Sharhni olib borayotgan shaxs auditoriyaning o‘ziga munosabatini, hikoyaning ularga ta’sirini kuzatib borishi kerak.

Bibliografik obzorlarning turlari Yangi adabiyotlar obzori. Kutubxona fondiga kelib tushgan yangi kitoblar kitobxonlarda qiziqish uyg‘otadi. Bunday sharhlar mazmuniga ko‘ra universal, ahamiyatiga ko‘ra axborot xarakterida bo‘ladi. Bunday sharhga hamma bilim sohasiga oid kitoblar, jurnallar va boshqa hujjatlar olinadi. Ular hozirjavoblik bilan, tezda, muntazam olib borilishi zarur. Bunday sharhlarda kirish qismi va xulosa jqisqa bo‘ladi. Asosiy qismda hikoya qilinadigan adabiyotlar bilim sohalari bo‘yicha ketma-ketlikda joylashtiriladi. Yangi adabiyotlar sharhining maqsadi kitobxonlarga yangiliklar haqida ma’lumot berish, ular bilan yaqindan tanishtirish. Agar faqat jurnallar olinsa, uning maqsadi kutubxona fondiga kelib tushgan jurnallarning mazmuni haqida axborot berish. Kirish qismida jurnal, uning tashkil etilgan vaqti, kimlarga mo‘ljallangani, qanday tuzilishga egaligi, ahamiyati haqida gapiriladi. Asosiy qismida aniq maqolalarga sharh beriladi. Adabiy-badiiy jurnallar sharhi axborot yoki tavsiya xarakterida bo‘ladi. Buning uchun bitta jurnalning so‘nggi 2 — 3 ta soni yoki bir necha nomdagi jurnalning so‘nggi sonlari olinadi. Ulardan eng qiziqarli badiiy asarlar tanlab olinadi. Xulosa qismida adabiy-tanqidiy qismi haqida, shunga yaqin boshqa jurnallarda nashr etilgan materiallar haqida ma’lumot beriladi. Bu kitobxonda axborot olish madaniyatini va bibliografik bilimni tarbiyalaydi. Mavzuli obzorlar mustaqil bilim olishga yordam, yo‘llanma berish va kitobxonlarning bilim doirasini kengaytirish, tavsiya etilayotgan adabiyotlarga qiziqish uyg‘otish maqsadida o‘tkaziladi. Ular ko‘proq u yoki bu bilim sohasiga oid ilmiy-ommabop adabiyotlar asosida tayyorlanadi. Agar sharh mazmuni faqat badiiy asarlarga bog‘liq bo‘lsa, har bir asarning faqatgina mazmuni haqida emas, balki har bir muallif — yozuvchi va shoirning o‘ziga xos tomonlari, ijodiy xususiyatlari, bir asarning boshqa asarlardan farqi haqida ma’lumot beriladi. Sharhning har bir elementi, mazmuni va qurilishiga alohida ahamiyat beriladi. Kirish qismida mavzuning ahamiyati, tanlab olingan mualliflar haqida ma’lumot, asarlarga umumiy ta’rif beriladi. Asosiy qismida har bir asar alohida olinib, uning mazmuni yoritiladi, ahamiyati, badiiy qimmati haqida ma’lumot beriladi. Shundan

kelib chiqib ularning ketma-ketligi aniqlanadi. Adabiyotlar umumiydan xususiyga qarab joylashtirilishi mumkin yoki badiiy asarlar janriga ko‘ra alohida guruhlarga ajratiladi va ketma-ketligi belgilanadi. Yoki avval shu mavzu bo‘yicha yaratilgan asarlar, ularning mualliflari haqida umumiy ma’noda ma’lumot, keyin ularning ayrimlariga alohida to‘xtalish mumkin. Xulosada sharhga yakun yasaladi, tanqidiy materiallar eslatiladi va tavsiya etiladi, shu mavzuga oid qanday adabiyotlar mavjudligi, ularni topish yo‘llari, manbalari beriladi. Shaxslarga oid sharhlar. Bunday sharhlar yozuvchi yoki shoirlarning, san’atkorlarning, mashhur jamoat va siyosiy arboblarning, olimlarning yubileylari munosabti bilan tashkil etiladi. Faqat shu muallif asarlariga sharh beriladigan tadbirda kitobxonlarga ma’lum va mashhur bo‘lgan asarlari bilan birga hali nashr etilmagan, kitobxonlar uchun noma’lum bo‘lgan asarlari, shaxsning hayoti va ijodi haqidagi hujjatlar olinadi. Ruknli nashrlar sharhi. Buning o‘ziga xosligi shundaki, avvalo kitobxonlar uchun rukn haqida to‘la ma’lumot beriladi, uning tarixi, tashkil etilgan vaqti va sabablari, shu ruknda nashr etilgan mashhur asarlar haqida axborot berib o‘tiladi. Keyin tanlangan asarlarga sharh beriladi. Xulosada shu ruknda nashr etilgan yana qanday asarlar mavjudligi, ularning manbasi eslatiladi. «XX asr o‘zbek romani», «Istiqlol qahramonlari», «Mashhur kishilar hayotidan», «Maktab kutubxonasi» kabi ruknli nashrlarni ajratib olish mumkin. Bibliografik qo‘llanmalar sharhi. Bu kutubxona xodimlari uchun o‘tkaziladi. Tavsiyaviy qo‘llanmalar, shaxslarga oid qo‘llanmalar haqida kitobxonlar uchun ham o‘tkazish mumkin. Bu, avvalo, kitobxonning bibliografik bilimini oshiradi, axborot madaniyatini tarbiyalaydi. Kitobxon sharhni tanlash davomida qo‘llanmalar, ularning xususiyatlari, ulardan foydalanish yo‘llari haqida ma’lumot oladi. Sharhlarning ta’siri, samarasi uni o‘tkazgandan so‘ng shu mavzu bo‘yicha adabiyotlarning o‘qilish darajasidagi o‘zgarishidan bilinadi. Ommaviv axborot vositalari (OAV) uchun obzor tayyorlash. Press reliz Radio, televideniya va vaqtli matbuot sahifalarida muntazam ravishda yangi adabiyotlar sharhi berib boriladi. Ko‘pincha, bunday sharhlarni tahririyatning o‘zi

tayyorlaydi. Sharhning samarali va sifatli o‘tishi uchun, albatta, axborot-resurs markazlari bilan hamkorlikda tayyorlash lozim. Bunda sharhning mavzusi aniqlanadi, mavzu uchun axborot-resurs markazida mavjud hujjatlar tanlanadi. Ular sharhni tayyorlash qoidasiga ko‘ra tayyorlanadi. Tayyor matn OAV tizimiga uzatiladi. Ba’zi hollarda televideniya orqali berilayotgan sharhlarda ketma-ketlik noto‘g‘ri tanlanadi, muntazamlilikka e’tibor berilmaydi yoki hozirjavoblik yo‘qoladi. Press reliz OAV uchun yirik tadbirlarni reklama qilish maqsadida tayyorlanadigan axborot qog‘ozi bo‘lib, firmalar, korporatsiyalar, tashkilotlarning maxsus bo‘limlari, xizmatchilari, PR byurolari, PR agentligi vositasida bepul tarqatiladigan qisqa axborot. Bu, asosan, yarim, yoki bir sahifaga mo‘ljallanadi va buning uchun quyidagi talablarga javob berishi lozim: mazmun va jumlalar tushunarli va oddiy tilda berilishi; fikrlarning qisqa va yig‘ma holda berilishi; asosiy fikrlarning belgi yoki qora chiziq bilan ajratilishi; asosiy fikrni 15 — 20 ta so‘zda bera olish; bosh abzasdagi g‘oyaning keyingi abzaslarda davom ettirilishi. Bosh abzasning vazifasi iste’molchini birinchi fikrdanoq qiziqtirishdan iborat. Keyingi vazifasi tashrif qog‘ozi o‘rnini egallashdir. Bosh abzas jurnalistikada tashrif qog‘ozi deb ham yuritiladi. Bosh abzasda birorta oshiqcha so‘z bo‘lishi mumkin emas, uslub sodda bo‘lishi shart. Press relizning xususiyatlari: shu kunning muhim yangiligini aks ettirishi; o‘z vaqtida berilishi, hozirjavobligi. Kutubxona tomonidan o‘tkaziladigan yirik tadbirlar— yubileylar, kitobxon benefisi, kitobxon marofoni, turli uchrashuv kechalari, ilmiy-amaliy anjumanlar, kitobxonlar konferensiyasi munosabati bilan uni keng jamoatchilikka ma’lum qilish, reklama qilish, targ‘ib qilish maqsadida ilg‘or kutubxonalar OAV bilan hamkorlik o‘rnatganlar. Press reliz uch qismdan iborat bo‘ladi: 1- qism bosh abzas bo‘lib, murojaat qismi, unda rahbariyatga Press relizni jo‘natish maqsadi, asosiy g‘oya, uning ahamiyati tushuntiriladi. 2-qismida aniq va ravon, qisqa matnda qachon, qayerda, nima maqsadda, kimlar uchun tadbir o‘tkazilayotgani, undan kutilayotgan natija ko‘rsatiladi. 3- qismda tadbirni o‘tkazish joyi, vaqti, yordami uchun avvaldan

minnatdorchilik bildiriladi. Press reliz, albatta, korxonaning rasmiy qog‘oziga yozilishi, tashkilotning birinchi rahbari imzo qo‘yishi shart.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I. A. Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. 1997. 2. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot— pirovard maqsadimiz. Asarlar . - „ O ‘ zbekiston“, 2000. 3. Karimov I. A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. — 10- jild. O’. „O‘zbekiston“, 2000. 4. Milliy istiqlol g‘oyasi. — O’. „O‘zbekiston“, 2001. 5. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi // Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — O’. 1987. 6. Axborotlashtirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: 1993- yil 7- mayda qabul qilingan // „Xalq so‘zi“, 1993. 7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002- yil 12apreldagi 123- sonli „Alisher Navoiy nomli O‘zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish to‘g‘risida“gi qarori // „Xalq so‘zi“. 2002. 8. Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkiletish to‘g‘risida O‘zbekiston Prezidenti qarori // „Xalq so‘zi“, 2006. 9. Mamatraimova H. Bibliografiya // O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi. 2-jild. 2001. 10. Mamatraimova H. Bibliografiyashunoslik// o‘sha joyda. 11. Mamatraimova H. Davlat bibliografiyasi//o‘sha joyda.—3- jild

Похожие

Kutubxonani bibliografik axborotlashtirish

Xalqaro bibliografik formatlar

Kutubxonalarning bibliografik ishi

Maxsus bibliografik qo‘llanmalar

Nashriyot va kitob savdosida bibliografik qo‘llanmalar