logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Литература
  4. Миф ва жаҳон адабиёти энг қадимги Шарқ адабиёти

Миф ва жаҳон адабиёти энг қадимги Шарқ адабиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB
Скачать
Миф ва жаҳон адабиёти э нг қадимги Шарқ адабиёти Режа: 1. Жаҳон адабиёти ва унинг энг қадимги манбалари. 2. Шарқ ва Антик адабиётнинг ўзаро таъсирида мифологиянинг ўрни. 3. Қадим Миср адабиёти намуналари. 4. Қадимги Хитойнинг илк адабий ёдгорликлари. 5. Қадим Ҳиндистон адабиётининг ўзига хос хусусиятлари. Жаҳон адабиёти фани бўйича маълумотлар жуда катта ҳажмда бўлиб, у фақатгина антик адабиётни эмас, балки бугунги кунгача бўлган давр адабиётини ўз ичига қамраб олади. Бунга Антик адабиётдан ташқари Ўрта асрлар адабиёти ва унинг ижтимоий сиёсий характерини ёритиш, илк ўрта асрлардаги лирика. Халқ қаҳрамонлик эпослари, рицар-куртуаз адабиётига, антик адабиётнинг таъсири, ўрта асрлардаги шаҳар адабиёти унинг тараққиёт босқичларини ўз ичига олади. XVII аср классицизм адабиёти, боракко адабий оқими ва XVIII аср маърифатчилик адабиёти, XIX аср реализм ва танқидий реализм адабиёти вакилларини ҳамда XX аср жаҳон адабиётидаги тараққийпарвар адибларнинг ижоди янги ижодий йўналишлар, жаҳон адабиётида нобель мукофоти совриндорлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига қамраб олади. Чет эл адабиёти ўз ичига 5 қисмни олади: Антик адабиёти (қадимги замон адабиёти). Бу ўз эрамиздан аввалги XII асрдан илгари, бизнинг эрамиздан IV-V асрларигача бўлган даврни олади. Бу адабиётда қабила тузумининг емирилиши, қулчилик тузуми, қулларнинг оғир аҳволи акс этади. Ўрта асрлар ва уйғониш даври адабиёти. Бу адабиёт ўз ичига V асрдан то, XVII асрларгача бўлган даврни олади. Қабила, уруғчилик тузуми емирилган, феодализм юзага келган бир вақт бўлади. Христиан дини, черков жуда кучаяди. Кишилар динга, феодализмга хизмат қилишга ундалади, нариги дунёдаги роҳат учун бу дунёда азоб чекиш керак, деган дин тарғиботи ўсади. Хуллас, ўрта асрлар адабиётининг тузилиши дин билан боғланган бўлади. Бу даврда антик адабиёт йўқолади, чунки у турмуш севинчини куйлар эди, бу эса ўрта аср диний адабиётининг манфаатлари билан сиғишмас эди. Лекин XIV-XVI асрларда ҳунар, саноатнинг ўсиши билан мамлакатлар идеологиясида катта ўзгаришлар рўй беради, кишилар онгида уйғониш бўлади, эскиликка қарши кураш бошланади, шунинг учун бу давр уйғониш даври деб аталади. Динга қарши улуғ гуманист ёзувчилар етишиб чиқади: Сервантес, Шекспир ва бошқалар. Масалан: Шекспир ўзининг “Ромео ва Джульетта”, “Гамлет”, “Отелло” трагедияларида феодализм муносабатларини қақшатади, минг йиллик феодализм урф-одатларини емириб ташлайди, ҳақиқий севгини тарғиб қилади. Масалан: “Отелло”да қора танли мавр (араб) билан оқ танли қиз Дездемона ўртасидаги севгини катта жасорат билан тасвирлайди. XVIII аср маърифат даври адабиёти. XVII асрнинг охири ва XVIII асрнинг бошларида ёш ва у вақтда прогрессив бўлган бур жуазия давлатни қўлга олиш учун феодализмга қарши кураш олиб борди, бу кураш идеоло гия қуроли бўлган маърифатчилик адабиётида акс этди. Бу адабиёт дин, ўрта асрчилик феодал муносабатларини танқид қилди, маърифатчилик ғояларини олға суради. Бу адабиёт биринчи француз буржуа (1789-1794) революция сини ғоявий жиҳатдан тайёр лашда катта роль ўйнайди.Бунга: Бомаршенинг “Фигаронинг тўйи”, “Севилия сартароши” номли комедияси мисолбўла олади. Маърифатчи ёзувчи Жонатан Свифт "Гулливернинг саёҳатлари" асарида Англия феодал муносабатларини қаттиқ танқид қилади. Фридрих Шиллер "Макр ва муҳаббат" номли трагедиясида ёвузликни фош қилади. (Гер мания феодализмини). Буржуазия давлатни ўз қўлига олгач, халқ оммасини алдайди, энди у реакцион сиёсат тута ди. Маърифатчилик адабиёти ҳам кризисга учрайди. XIX аср чет эл адабиёти. Бу ва қ тда буржуазия феодал аристократия устидан узил-кесил тантана қи лади. Буржуажамияти юксалади, унинг вакиллари эса турли йўллар билан, турли найранглар билан бойликорттиришниўйлайди. Бу вақтдаги реализм адабиёти ўлаётган аристократия ва ғалаба қозонаётган буржуазия нинг ва унинг ярамас қиёфасини очиб ташлайди. Шунинг учун бу адабиётни танқидий реализм адабиёти (критичекий реализм) дейилади.Масалан: Улуғ француз реалисти Бальзак ва унинг «Одамзод комедияси» деган романлар серияси асарини кўрсатиш мумкин. XIX асрнинг 30-40 йилларида ишчилар синфининг курашини акс эттирувчи революцион адабиёт юзага келади. Бу даврдаги революциялардан сўнг буржуазия ўзининг реакцион қиёфасини жуда очиқ кўрсатиб қўяди. 1871 йилга Париж Коммунаси вақтида буржуа қонли террор билан революцияни бостиради. Антик дунё адабиёти ва унинг мифологияси. Антик адабиёт ўз ичига халқ адабиётини олади. 1- Юнон, яъни грек адабиёти. 2- Рим, яъни Румо дабиёти. Антик адабиёти бизгача бўган эрада, яъни қулчилик жамиятида юзага келган. Милод дан аввалги V-IV асрларда грек трагедиясида, яъни саҳнасида шундай актуал масалалар қўйилганки, улар ўз қийматларини то кейинги замонларгача йўқотган эмас. Бу масалалар давлат билан шахс ўртасидаги масалалардир. Антик дунё адабиётида хозирги адабий жанр ларнинг бошланғич нуқтатаси бўлган. Масалан: Трагедия, комедия. Эпос, лирика, сатира сўзла ри антик терминлардир. Сатира сўзи римча, бошқалари эса грекчадир. Шу тариқа антик ма данияти ва адабиёти ўзидан сўнгги жамият маданиятига ва уйғониш давр адабиётига каттатаъсир кўрсатган. Грек мифологияси. Антик адабиётни ўрганишимиздаги биринчи восита мифологиядир. Антик адабиёти ми фология асосида юзага келгандир. Мифология миф, афсона ва эртакдардан иборат. Буюк адиб Горький мифология халқ бадиий фаолиятининг ало ҳ ида бадиий устқурмаси, деб кўрсатилган. Мифология ҳ али кишилар онги жуда паст бўлган пайтида юзага келган. Шунинг учун инсонлар ўзлариrа турли туман худоларяратганлар. Масалан , мифолоrиянинг кўрсатишича, энгаввалги худо Уран, сўнг Геявужудга келган, буларнинг бирлашувидан Крон, Океан. Рейлартуғилган. Крон билан Peя бирлашувидан яна бошқа худо авлодлари юзага келган, шу лардан бири Зевс эди. Зевс катта бўлгач, отасини тахтдан тушириб, ўзи тахтга чи қ ди. Унинг ҳ укмронлигига қарши чиққан худоларни Зевс қаттиқ қўллик билан бошқаради. Зевс Олимпто ғла рида яшовчи худоларнинг Худоси бўлиб қо лади. Милоддан илгариги XII асрда вужудга кедган «Иллиада» ва «Одиссея» афсоналарида Зевс булутларни ҳайдовчи худо сифатига тасвирланади. Антик дунё, хусусан Миср, Бобил, Юнонистон каби минтақалар билан Марказий Осиёнинг маданий алоқалари қадим-қадим замонларгача бориб боғланади.Мифларни қадимги юнон адибларидан Гесиод ва Гомерларнинг, юнон драматурглари Эсхил, Софокл, Эврипид ҳамда анча кейинроқ яшаган ёзувчиларнинг асарларида кўрамиз. Шунинг учун ҳам юнон мифларини ҳар хил манбалардан тўплаб бир тизимга йиғишга тўғри келган. Ҳеч қачон ҳеч қайси халқ, элат бошқа халқлардан узилиб қолган, ўз ҳолича яшаган эмас, акс ҳолда ҳеч қандай тараққиёт бўлмаган бўлар эди. Энг қадимий ва антик давларда узоқ масофаларни от-уловда босиб ўтиш анча мушкул бўлган вақтларда аждодларимиз Миср, Бобил, Марказий Юнонистон каби минтақалар билан алоқа қилганлар. Ипак йўлининг кўп қисми мамлакатимиздан ўтиши ҳунармандчилик,савдо- сотиқнинг эрта ва кенг ривожланишига олиб келди. Аждодларимиз шунчалик ишчан ва уддабурро бўлганларки, Византия императорлари узоқ вақтларга қадар ўзларининг дипломатик ва молия ишларига самарқандликларни, умуман, ватанимиз вакилларини жалб этганлар. Антик, айниқса, юнон маданияти, адабиёти ҳеч қачон Шарқ адабиёти ва маданиятидан айрим, ажралган ҳолда бўлмаган. Ҳар икки минтақанинг алоқаси икки даврни бошдан кечирди: бири милоддан аввалги биринчи минг йиллик адабиётнинг шаклланиш даври бўлса,иккинчиси ва якунловчиси эллинизм даврини ўз ичига олади. Бу даврдаги Шарқ ва Ғарб адабиёти бир-биридан фарқ қилса-да, бир-бирига қарама-қарши эмас. Ўзаро муносабат, бир маданият ва адабиёт иккинчисини бойитиши узоқ ўтмишдан бошланган бўлса керак деган фикр, қараш Гопатшоҳ билан Минотавр, грек мифологияси Марказий Осиё халқларининг исломга қадар бўлган миф, афсона ва фольклор асарлари ўртасидаги ўхшашликларни аниқлаганимиздан кейин келиб чиқди. Умуман, ҳар икки минтақа адабиётлари учун муштарак ҳодиса бу мифология,асотирлар заминида бадиий адабиёт намуналарининг яратилганлигидир. Бир сўз билан айтганда, мифлар қадим адабиётнинг қон томири бўлган. Мифология муайян халқ томонидан яратилган мифологик тасаввурларнинг изчил тартибга солинган тизими, асотирлар мажмуидир. Масалан, юнон мифологияси, ҳинд мифологияси, ўзбек мифологияси. Инсоният маънавий тараққиётининг илк босқичи сифатида муҳим амалий аҳамият касб этган мифология ибтидоий маданиятнинг негизи, оламни идрок этишнинг асосий воситаси, бадиий тафаккурнинг ибтидоси ҳисобланган. Унинг асосини қадимий одамнинг коинот, табиат, инсон, само жисмлари, нарса ва ҳодисалар, унинг пайдо бўлиши ҳақидаги асотирлар ташкил этади. Мифологиянинг архаик қатлами қуёш, ой ва юлдузлар тўғрисидаги шамсий, қамарий ва астраль мифлар, оламнинг пайдо бўлиши ҳақидаги самовий мифлар, одамзотнинг яратилиши ҳақидаги антропогеник мифлар, қадимий эътиқодий қарашларни ўзида ифода этган тотемистик, анимистик ва культ мифларидан ташкил топган. Деҳқончилик маданияти юксак даражада ривожланган ҳудудларда эса табиий-иқлимий ўзгаришларнинг метафорик- рамзий талқинлари асосига қурилган тақвимий (календарь) мифлар ва ўлиб-тирилувчи табиат культлари ҳақидаги мифлар кенг тарқалган. Хусусан, Осирис (Қадим Миср), Адонис (Финикия), Дионис (Юнонистон), Сиёвуш (Ўрта Осиё) ҳақидаги мифологик сюжетлар шу тариқа юзага келган. Ўзининг илк тараққиёт босқичида энг содда ибтидоий ишончлардангина иборат бўлган мифология инсоният тафаккурининг тадрижий ривожи давомида олам, табиат ва жамият ҳақидаги асотирий сюжетлар, мифик образ ҳамда тасаввурлар силсиласини ўз ичига олган мукаммал тизимга айланган. Мифлардан ҳикоя қилинишича, ерда даставвал даҳшатли маҳлуқлар: ДЕВлар, оёқлари ўрнида баҳайбат илонлар биланглаб турган ГИГАНТлар, катталиги тоғдай ЮЗ-ҚЎЛЛИКлар, пешонаси ўртасида биттагина чақчайган кўзи бор ваҳший КИКЛОП (ЦИКЛОП)лар, Ер ва осмоннинг даҳшатли болалари -- қудратли ТИТАНлар яшаган. Юнонлар ГИГАНТлар ва ТИТАНлар образида табиатнинг ёвуз кучларини гавдалантирганлар. Мифларнинг ҳикоя қилишича, табиатнинг бу ёвуз кучлари дунёда тартиб ўрнатган ва унга ҳукумронлик қилган Чақмоқ, Булут осмон илоҳи ЗЕВС томонидан жиловланган ва бўйсундирилган. ТИТАНлар ўрнига ЗЕВС салтанати бунёдга келган. Гомер эпослари мифология асосида яратилган. Эпик асар деб каттa, қаҳрамони халқ бўлган достонлар га айтилади. Милоддан илгариги XII асрда греклар билан кичик Осиёдаги Троя шаҳари ўртасида 10 йил уруш бўлиб, бу урушда греклар ғалаба қозонадилар. Натижада Троя уруши қаҳрамонларини куйлаган достонлари юзага келади. Бу достонларни (бахшилар) юзага кел тирадилар. Шундай ном билан бизгача келган бахши Гомердир. Гомер афсонавий шоир булиб, V асрда яшаган грек тарихчиси Геродот Гомерни ўзидан 400 йил илгари яшаганлигини айтади. Демак, Гомер милоддан илгариги IX асрда яшаган. Баъзи бир буржуа олимлари Гомер номидаги «Илиада» ва «Одиссея» достонларини турли ки шилар томонидан яратилган деб даъво қиладилар. Баъзилари бу асарларнинг компазицион қурилишида бирлик бор, шунинг учун бир киши томонидан яратилган, дейдилар. Бизга шy ниси маълумки, бу достонлар мифология асосида яратилган халқ ижодиётидан иборатдир. Ўзининг сўнгги такомиллаштиришни бир киши қўлига топганки, бу Гомердир. Мил.авв. VI асрда Тиран-физистирант саройида бу достонларни ёзиб олганлар. А) «Илиада» ва «Одиссея» достонларида ҳар хил даврнинг қатлами из қолдирган.«Одиссея», «Илиада»дан таҳминан 100 йил (бир аср) кейин яратилган. Б) «Илиада» ва «Одиссея»да бирлик элементлари мавжуд. В)«Илиада» ва «Одиссея»да бир қ атор уйғунсизликлар, келишмовчиликлар сюжет ҳ ара катда етказилмаган. Г) Кичик қўшиқлар эпосга қадар бўлган, поэмага кичик қўшиқларнинг йиғиндиси деб қараш нотўғридир, қўшиқ қисқа, поэма кенг бўлади. «Илиада» ва «Одиссея» кенг поэмалардир. Д) Ҳар иккала асардаги уйғунсизликлар шуни кўрсатадики, «Илиада» билан «Одиссея»кенг поэма бўлганлари учун бирқатор янги мижозлар билан тўлдирилган. «ИЛИАДА» достони. «Илиада» икки сўздан иборат, яъни Илион (қадимги Троя шаҳарнинг номи, Одас -қўшиқ деганидир. Достон 24 қўшиқдан иборат бўлиб, гекзаметрда (олтили шеърий ўлчовда) ёзилган. Биз юқорида грек адабиёти мифология асосига қурилган деган эдик, «Илиада»нинг асо сида ҳам миф ётади. Бу миф шундан иборат: “Бир куни худо Зевс Олимп тоғида яшовчи барча худоларни чақириб, зиёфат беради, бу зиёфатга жанжал худоси Эридани чақирмайди. Бундан ғазабланган Эрида Зевсдан ғч олмоқчи бўлади. Зиёфат вақтида осмондан «Энг гўзалига» деган бир олма ташлайди. Худолар ўртасида жанжал чиқиб, ниҳоят олма учта чиройли мабуда (аёл) худолар ўртасида талаш бўлиб қолади. Улардан бири Гера Зевснинг хотини, иккинчиси Афина уруш ва донолик худоси, учинчиси Афродита гўзаллар худоси эди. Бу нарсани Зевс хам хал қилол майди. «Сизлар паст га тушингар, инсонларга мурожаат қ илсангизлар, инсонлар олмани кимга тегишли эканли гини айтиб берадилар»дейди Зевс. Мабудалар ерга тушиб, Троя подшоси Приамнинг ўғли Парисга йўлиқадилар. «Шу ол мани менга хукм қ илиб берсанг, сени давлатманд қ иламан» дейди Гера. Афина эса уни до нишманд ва қ удратли қ илишга ваъда беради. Гўзал Афродита бўлса Парисга дунёдаги энг гўзал хотинни олиб бермоқчи бўлади. Па рис олмани Афродитага хукм қилиб беради. Шу вақтдан бошлаб Афродита Троялилар дўсти га, Гера билан Афина эса Троялиларнинг душманига айланадилар. Бир неча вақтдан сўнг Парис Грецияга саёхат қилиб бориб, шох Менслайнинг саройига мехмон бўлиб киради ва унинг гўзал хотини Еленани олиб қочиб кетади. Fазабланган шох Менслай қабила бош лиқларидан Агамемнон, Ахилес, Одиссей ва барчаларини чақириб, қўшин тузади ва Трояга қарши уруш бошлашга буюради. Фақат Агамемнон ўз боласини худоларга қурбон қилгач, шамол пайдо бўлиб, харбий кемалар Троя томон кетадилар. Тўққиз йил Трояни қамал ҳолда сақлаган греклар ўнинчи йилда уни қўлга оладилар. Сюжети. Урушнинг ўнинчи йили Атаменон билан Ахиллес ўртасида жанжал чиқади. Атамемнон нинг қўлида Аполлон худосининг (қуёш худоси ) қохининг (ердаги Авлиёси) қизи Хриссида асира эди. Қ изнинг отаси қ изини олиб кетгани келади лекин, Атамемнон уни бермайди. Fазабланган қ изнинг отаси худонинг нафратини тилайди. Шундан кейин урушда грекларнинг ахволи ёмонлашади. Атамемнон бу ишга худоларнинг аралашганини сезиб, қ изни отасига қ айтариб беради, лекин Ахиллес қўл идаги иккинчи асира қ из Брисеидани тортиб олади. Ате мемноннинг манманлигидан хафа бўлган Ахиллес урушга қ атнашмай қў яди. Греклар енгила бошлайдилар. Атемемнон Ахиллес билан ярашиши учун унинг олдига Одиссейни юборади, лекин Ахиллес ярашмайди. Грекларнинг зўрайиб қол ганини эслаб Ахил лес ўз дўсти Патроклни урушга юборади. Патрокл Трояликларга қ арши жангда ўлади, униТрояли қ ахрамон, Троя шохининг ўғли Гектор ўлдиради. Икки ўртада қон тўкишни тўхтатиш учун урушга сабабчи булган Менелай билан Па рисни олишуви хал қилсин деб таклиф қиладилар. Яккама-якка жангда Трояли Парис енги лади, ўлимга махкум этилганда, гўзал Афродита келиб уни олиб қочиб кетади ва ўлимдан сақлаб қолади. Ахиллес ўз дўсти Патроклнинг ўлимига чидаёлмай темирчи худо Гефестнинг ясаган қуроли билан қуролланиб, Атамемнон билан сиртдан ярашиб, яна жангга киришади. Троя шахари яқинида Гекторни учратиб, уч марта қувиб ва нихоят уни ўлдиради, асосий душмани сифатида уни аравага судратиб масхара қилади. Троя шохи, Гекторнинг отаси чол Приам Ахиллес олдига катта тўлов билан келиб, Гекторнинг жасадини қайтариб олишга му ваффақ бўлади. Троялилар ўз қахрамонининг жасадини куйдириб, у билан (Гектор) хайрла шадилар. Достон бир хулқий масала атрофида воқеани тасвирлайди, у хам бўлса Ахиллесдаги ғазабнинг туғилиши ва унинг кучайиши хамда Троялиларга қарши бу ғазабнинг қаратилишидир. Достондаги қахрамонлар ўша замонга хос бўлган хусусиятларини уларнинг кучларини, уларнинг заиф томонини акс эттиради. қахрамонлар ўз кучларига қараб харакат қиладилар. Масалан: Ҳар бир қахрамоннинг ўзига хослиги бор. Масалан: Ахиллес жўшқин, пешқадам, Нестор доно, Атамемнон шохларча улуғвор, Одиссей донишманд ва хийлакор си фатида тасвирланади. Достоннинг стили ва эпик асарга мансуб бўлган улу ғ ворлик ва тантаналикка эга. Дос тонда қ адимги қ абила ер аристократиясининг хаёти акс эттирилган. Хал қ хаётига жуда камўрин берилган. Масалан: жангчи Терсит урушга қ арши норозилик билдирганда, Одиссей жимтуришга мажбур қ илиши тасвирланган. Терсит эса автор томонидан салбий образ сифатида тасвирланган. Бу достон қ адимги инсонлар хаётини акс эттирган ёдгорлик сифатида қ имматлидир . “ ОДИССЕЯ ” достони. Трояли Парис Ахиллесни ўлдиргач, (унинг товонидан ўқ билан ўлдиради). Ахиллес То вони деган сўз шундан қ олган. Одиссей бошли қ греклар бир хийла ишлатади. Греклар гўёкичекинган каби ор қ ага кетиб, у ерда от қ олдирадилар. Трояликлар греклар енгилдилар, дебё ғоч отни ғ алаба ёдгорлиги сифатида саройга олиб келадилар. JIаокоон деган киши бунга қ арши турганда, дарёдан ажрархон чи қ иб, уни бўғиб уло қ тиради. Ёғоч отни Троя шахри ич карига олиб кириб қў ядилар. Кечаси унинг ичидан греклар чи қ иб, сарой дарвозасини очади лар ва Трояни енгадилар. Урушдан сўнг грек қ ахрамонлари ўз ватанларига қ айтадилар. Уларнинг кўплари йўлда халок бўлиб кетади, баъзилари узо қ йиллардан cўнг ватанларига қ айтиб келадилар. Шундайлардан бири қ ахрамон Одиссей эди. Агар Иллиадада Троя уруши тасвирланса, «Одиссея»да грек қ ахрамонларнинг ўз ватанларига қ айтишлари ва денгиз саргу заштлари ва шу билан бирга оила драмаси кўрсатилади. Одиссей 10 йиллик Троя урушидабўлган даврда унинг саройини «Оши қ лар» эгаллайди ва унинг хотини Пенелопани, сен эндиэрга чи қ деб, қ истай бошлайдилар. Унинг ўғли Телемах ёш бўлганлигидан хушторларга қ аршилик кўрсатолмайди. Шунинг учун худо Афина Одиссейнинг дўсти сифатида келиб телемахга кема тайёрлаб беради. Телемах энди кема билан отасини қ идириб кетади. Бу ва қ тдайўлда Одиссейни пари Калипсо яхши кўриб қ олиб уни кетишига йўл бермай турган эди. Афина худолар мажлисини ча қ ириб, Одиссейни уйига кетиш масаласини қў яди. Бу масаладан сўнг Калипсо Одиссейга рухсат беради. Одиссей ўз ўртоқлари билан бир оролга келади. У ер даги бир ғо рга киради, мехмон бўлиш учун ғо рнинг эгасини кутади. Бу юрнинг эгаси кўр дев Циклоп Полифем бўлиб, кечқурун келиб қўйларни ғорга кир гизади ва ғорнинг оғзига тош қўйиб қўяди. Fopгa кириб олов ёққанда одамларни кўради. Одиссей унга, бизни мехмон қил деб дўқ уради. Fазабланган дев икки кишини ерга уриб, ютиб юборади. Ўлим хавфи бошқаларга ҳам яқинлашганда, Одиссей ҳийла ишлатади. У девга қараб: Инсонларнинг ажойиб бир ичимлиги бор, агар сен еган гўштларингдан сўнг ўшани ич санг, жуда ҳам роҳатланасан, дейди. Дев ичкиликни (вино) ичиб кайф қилабошлайди. ДевОдиссейдан, сенинг отинг нима, ким бўласан?, деб сўрайди. Одиссей: «Ҳеч ким» деб жавоб беради. “Сени бу қилган яхшилигинг учун сени энг охирида ейман”, - дейди дев ва уйқуга кетади. Шу пайтда Одиссей найзани қиздириб, унинг соғ кўзига босади. Чидолмаган дев наъра торта ди. Қ ўшни ғ ордаги девлар дар ҳ ол етиб келиб, таш қ аридан туриб, «Сенга ким озор берди?» дебсўрайдилар. Дев эса « Ҳ еч ким» деб жавоб беради. Сен бизни овора қ илдинг деб, улар ҳ афабўлиб қ айтиб кетадилар. Дев тонг отгач, сенларни тутиб ейман, дейди ва молларни бирма-биртекшириб ташқарига чиқара бошлайди. Одиссей билан унинг шериклари молларнинг қ орнига ёпишиб чиқиб кетадилар. Бундан ташқари Одиссейнинг нариги дунёга саёхати, аждахо ҳ авфидан қутил маганлиги ва яна кўп воқеалар тасвирланади. Одиссей кемага тушиб келаётганида денгиз худоси Посейдон ўғли Пожипемни кўр қилибқў йгани учун Одиссейга қ арши бўрон юборади. Кемаси ҳ алокатга уч - райди, ўзини эса тўлқин бир қирғоққа чи қ ариб ташлайди. Бу қирғоқ даги бир мамалакат шо хининг қизи ўрто қ лари билан денгиз бўйига чиққан эди. Улар Одиссейни саройга олиб бориб, унинг шарафига катта зиёфат уюштирадилар. Бахшилар 10 йилликТроя уруши ва унинг қ а ҳ рамонлари ҳақ ида қўшиқ айтади. Бу қўшиқ да Одиссейнинг номини ҳам тилга оладилар. Бу ва қт Одиссей кўзидан ёш чиқади. Сўнг ундан сўраганларида, у Троя урушдиа қ атнашган қаҳ рамон Одиссей эканлигини айтди. Одиссейни катта дабдаба билан ўз ватанига жўнатади лар. Одиссей сарой воқеаларини эшитади ва ошиқлардан ўч олиш учун режа тузади. Одиссейўз саройига гадой қ иёфасида бориб яшай бошлайди. Одиссейнинг хотини ошиқларига бир шарт қўйган эди: Мен Одиссей учун бир гилам тўқимоқдаман, шуни тўқиб бўлиб, кейин турмушга чиқаман, дейди, кундузи гилам тўқийди, кечалари эса, гиламни бузади, кўп вақт ўтказаверади. Ни ҳ оят, Пенелопа, кимки Одиссей ўқидан нишонга урса, унга тегаман, дейди. Ошиқлар Одиссейнинг ўқ ёйини кўтара олмайдилар ҳ ам. Одиссей нишонга уради ва ўғли Теле мах билан бирга ошиқларни уло қ тиради, ўз юртини яна қ ўлга олади. Бу достон ҳам 24 қўшиқдан иборат бўлиб, «Илиада»дан сўнг ижод этилган. Асар қаҳрамони Одиссей донишманд ҳам ҳийлакор у азоб чекади охирида ғалаба қилди. Асарнинг қиймати ҳам шу ерда Бу икки асарда Гомер қабила аристократиясининг идеологи сифатида майдонга чиқади. Нафақат Шарқ, балки бутун дунё маданиятининг бешикларидан бири бўлган Мисрдаги энг қадимги ёдгорликлар милоддан аввалги учинчи минг йилликка, сўнггилари эса милоднинг бошларига оиддир. Миср адабиёти намуналари бизгача кўплаб иероглиф, иератик ва демотик матнларда етиб келган. Миср адабиёти дунёдаги энг қадимий адабиётлардан биридир. Бу адабиётининг асосий жанрлари: эртаклар, қиссалар, мадҳиялар ва дуолар, дидактик асарлар, масаллар, достонлар, севги лирикаси ва бошқалардир. Бадиий адабиёт ёдгорликлари билан бирга Миср адабиётига эҳром матнлари ва адабий салоҳиятга эга бўлган шоҳлар ва амалдорларнинг битиклари ҳам киритилади. Миср адабиёти қадимда бошқа халқлар адабиётига, жумладан, юнон адабиёти (айниқса, юнон-рим) га ҳам таъсир кўрсатган. Баъзи сюжетлар юнонлар орқали Европа халқлари адабиётига кириб келган. Xитой адабиёти жаҳонда энг қадимий адабиётлардан бири бўлиб, уч минг йиллик анъаналарга эга. Ушбу адабиётининг биринчи йирик шеърий асари «Шицзин» («Қўшиқлар китоби», милоддан аввалги XI - VI асрлар) халқ қўшиқлари ва диний маросим мадҳиялари мажмуасидан иборат. Милоддан аввалги биринчи минг йилликка мансуб бадиий наср фалсафа, тарих, география ва бошқаларга доир асарлар билан узвий боғлиқ («Шан шу» — «Тарихий ривоятлар китоби» ва бошқалар). Сима Цяннинг (милоддан аввалги I аср) «Ши цзи» («Тарихий хотиралар») китоби Хань даври (милоддан аввалги 206 -, милодий 220-йиллар) насрининг йирик ёдгорлиги ҳисобланади. Шеъриятнинг муҳим қисмини ташкил этган лирик ва сатирик халқ қўшиқлари (юэфу) да халқ ҳаёти ўз ифодасини топган. IV аср охири -- V аср бошларида яшаган йирик новатор шоир Тао Юаньмин (365—427) шеърияти ҳаёт ҳақидаги фалсафий мушоҳадалардан иборат бўлди. Мамлакатни Тан сулоласи (618— 907) бирлаштиргач, адабиёт ривожи учун қулай шароит яратилди. Худди ўша даврда вэнь янь - хитой адабий тили узил-кесил шаклланди. VII - X асрларда Чэнь Цзиан, Ван Вэй шеърлари машҳур бўлди. Адабиётнинг янада тараққий этишида Ли Бо, Ду Фу ва Бо Цзюйи каби шоирларнинг таъсири катта бўлди. X – XIIIасрларда шоирлардан Ван Аньши, Су Ши, Лю Юн, Л у Ю, шоира Ли Цинч-жао машҳур бўлган. Оуян Сю тарихий ва фалсафий мавзуда асарлар яратди. Ҳинд адабиётининг уч минг йилдан кўпроқ анъанаси ведалар – санскрит тилидаги диний гимнлардан бошланади. Милоддан аввалги X – IV асрларда халқ оғзаки ижодида йирик эпик достонлар — «Маҳабҳарата» ва «Рамаяна» шаклланди. Қадим ҳинд адабиёти ёдгорликлари - пуранлар муқаддас матнлари бу достонлар матнларига яқин. Қадим ҳинд эртаклари тўпламларидан «Панчатантра», «Хитопадеша», «Веталапанчавиншати», «Шуксаптати» машҳур. Муаллифлик адабиёти милодий I аср бошларида пайдо бўлди. Санскрит адабиётининг буюк шоири ва драматурги Калидасатр Бхаса (III-IV асрлар) ва Шудрака (V-VI аср) ҳам машҳур драматург бўлишган. Санскрит адабиётида Бховабхуги (VIII аср) ҳам сезиларли из қолдирди. Дандин (VII аср) нинг «Ўн шаҳзода саргузашти» романи санскрит бадиий насрининг чўққиси ҳисобланади. Милоднинг дастлабки асрларидан дравид тилларида, жумладан, тамил тилидаги адабиёт ривожланди. Тахминан VII асрдан ўрта асрлар адабиётининг тарихи бошланади. Санскрит ва тамил тилидаги адабиёт билан бир қаторда бошқа тилларда ҳам адабиёт вужудга келди. Умуман, энг қадимги Шарқ адабиёти жаҳон адабиётининг бешиги сифатида, узоқ ўтмишдаги кишиларнинг мифологик тасаввурлар тўғрисида маълумот берувчи улкан хазина сифатида дунё маданиятида беқиёс аҳамият касб этгандир. Адабиётлар: 1. Аристотель. Поэтика. Тошкент, Адабиёт ва санъат, 1980. 2. Алимуҳаммедов А. Антик адабиёт тарихи. Тошкент, Ўқитувчи, 1975. 3. Азизов Қ., Қаюмов О. Чет эл адабиёти тарихи. Тошкент, Ўқитувчи, 1987. 4. Алексеев М.П. и др. История зарубежной литератур ы (средние века и возрождения). Москва, Высшая школа, 1987. 5. Артаманов С.Д. История зарубежной литературы XVII-XVIII в.в. Москва, Просвещения, 1978. 6. Бойназаров Ф. Жаҳон адабиёти. Тошкент, Мусиқа, 2006. 7. Дўстмуҳаммедов Қ. Нобел мукофотини олган адиблар. Тошкент, Маънавият, 2002. 8. Комилов Н. Тафаккур карвонлари. Тошкент, Маънавият, 1999.

Похожие

Қадимги юнон ва Рим адабиёти
Волгабуйи халклари адабиёти. Татар адабиёти
Классицизм адабиёти
Озарбайжон адабиёти
Қозоқ адабиёти