Ergash Jumanbulbul o’g’li - Литература - Рефераты

Ergash Jumanbulbul o’g’li

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37.5 KB

Ergash Jumanbulbul o’g’li Ergash Jumanbulbul o’g’li xalq dostonlarini mahorat bilan ijro etuvchi ijodkor baxshi edi. Uning yetti ajdodi shoir o’tgan va mashhur baxshilar sifatida hamisha ustozlar qatorida olgan, otasining Jumanbulbul nomiga ega bo’lishining o’zi bu oiladagi iste’dod egalari ko’p yetishganligidan dalolat beradi. Undan Hodi Zarif, G’ozi Olim Yunusov, Muhammad Iso Ernazar o’g’li kabi olim va ziyolilar 33 nomdagi asarlarni yozib olishgan. Uning asarlaridan namunalar va ijodi haqidagi maqolalar soni 200 ga yaqin. Ayniqsa, o’zbek folklorshunosligining asoschisi Hodi Zarifov tomonidan yozilgan maqola, ilmiy tadqiqotlarda Ergash shoirning ulkan xalq san’atkori ekani asosli tarzda misollar bilan tahlil qilingan. Ergash Jumanbulbul o’g’li 1868- yilda Nurota tumaniga qarashli Qo’rg’on qishlog’ida tug’ilgan. Shoirning ota-bobolari shu qadar doston aytishga mohir edilarki, ularning ijro usulidagi o’ziga xoslik Ergash tug’ilgan qishloq nomini o’zbek dostonchiligidagi alohida maktab sifatida tan olinishiga sabab bo’ldi. Ergash Jumanbulbul o’g’li esa bu maktab nomini abadiylashtirishga munosib hissa qo’shdi. 1875-76- yillarda Jumanbulbul o’g’lini qishloq masjidi huzuridagi maktabga o’qishga beradi. O’qishga bo’lgan havasini hisobga olgan ota o’z o’g’lini Buxoro madrasasida o’qitadi. Natijada, Ergash shoir o’z davridagi o’nlab baxshilardan farqli ravishda o’qish- yozishni o’rgandi, Nizomiy, Navoiy, Mashrab kabi shoirlar asarlarini mutolaa qildi, hatto keyinchalik mirza (kotib) bo’lib ishladi. Ergash shoirning shaxsiy hayotida oilaviy musibatlar ko’p bo’ldi. 18 yoshida uning otasi vafot etgan. Ukalari Abduhalil, Abdujalil, singlisi Mahkamoy yosh paytlarida dunyodan ko’z yumganlar. Shuning uchun shoirning termalarida oilaviy baxtsizlik haqidagi misralar ijodining salmoqli qismini tashkil etadi. Xususan, ukasi Abduhalil o’limi bilan bog’liq aytgan yig’ida shunday deyiladi: Emrandi tanimda jonim ,

Xazon bo’ldi gulistonim, Yig’lashib yor -yoronim, Bemahal qurib bo’stonim, Qo’ldan uchdi bo’z tarlonim, Eshitinglar qadrdonim, Yolg’iz inim, suyanganim, Shunqorimdan judo bo’ldim. Oilaviy qiyinchilik va tashvishlar baxshining umr bo’yi Samarqand, Zarafshon atrofida qishloqma-qishloq doston, terma aytib yurishga majbur qildi. Ammo shu bilan birga bu muttasil safarlar uni odamlarga tanitdi, mashhur baxshi sifatida nom qozonishga olib keldi, baxshilik san’atining mukammal egasi, ustoz shoir bo’lib yetishishiga sabab ham bo’ldi. Ergash shoir umri davomida yana o’qituvchilik, dehqonchilik bilan shug’ullanadi. Hayotning so’nggi yillarida asosan dostonlarni yozdirdi, doston aytdi, termalar yaratdi. Har bir baxshi o’z ijodi davomida bir-ikkita dostonni alohida mehr bilan ijro etadi. Unga butun vujudini, iste’dodini bag’ishladi. Ergash Jumanbulbul o’g’li “Ravshan”, “Kuntug’mish” dostonlarini ana shunday muhabbat bilan ijro etgan. Shuningdek baxshi “Alpomish”, “Qunduz bilan Yulduz”, “Dalli”, “Xushkeldi”, “Avazxon”, “Hasanxon ” kabi o’nlab dostonlarni maroq bilan ijro qilgan. Shoir ijodiga xos xususiyatlardan biri ijrosidagi dostonlarning syujet va kompozitsiyasidagi mukammallik edi. Yozma adabiyot namunalaridan yaxshi xabardor bo’lgani sababli baxshi Alisher Navoiy dostonlaridagi mukammallikni og’zaki ijodga tatbiq etadi. Shuning uchun “Ravshan”, “Kuntug’mish” dostonlaridan biron lavhani olish ham, unga qo’shish ham mumkin emas. Ma’lum bo’ladiki, har bir ishga ijodiy yondashishga o’rgangan Ergash shoir madrasada olgan bilimlarini o’zi ijro etadigan dostonlarga tatbiq etdi va xalq dostonlarining badiiy jihatidan mukammallashuviga munosib hissa qo’shdi. Ustoz olim Hodi Zarifov bu fikrni tasvir vositalaridan omonim so’zlarni qo’llashdagi shoir mahoratini dalillab shunday ko’rsatadi: “Shu jihatdan biz bilgan xalq shoirlari

orasida so’zga boy Ergash Jumanbulbul o’g’lining tajnis so’zlari diqqatni jalb etadi. Biz uning tajnisli to’rtliklaridan bir nechtasini qayd etmoqchimiz: Tog’ning adiri o’radi, O’raga qo’ylar o’radi. Uch tol qilib sanamlar, Chochini mayda o’radi ”. Ustoz olim birinchi misradagi “o’radi” ko’tariladigan balandlikni, ikkinchi misrada oralab yurishni, to’rtinchi misrada soch o’rishni anglatishini ta’kidlaydi. Muhimi shundaki, shoir o’zbek tilidagi bunday go’zal imkoniyatni alohida mashqlarda, ya’ni terma aytishlarda emas, balki qulay imkoniyat kelgani zahoti xalq dostonlarida ko’rsatishga uringan. Masalan, “Ravshan” dostonida Hasan safarga otlangan o’g’liga nasihat qilib shunday deydi: Qo’lingdan kelganicha chiqar yaxshi ot, Yaxshilik qil, bolam, yomonlikni ot. Nasihatim yodingda tut, yolg’izim, Yolg’iz yursa chang chiqarmas yaxshi ot. Ergash shoir butun hayoti davomida o’z vatanini, ona yurtini sevdi, e’zozladi. Shuning uchun u qalbidagi bu muhabbatni ijro etayotgan dostonlaridagi qahramonlar xatti-harakati orqali ifodalanadi. U kuylagan Go’ro’g’li turkumidagi doston qahramonlari mardligi, halolligi, to’g’ri so’zligi bilan tinglovchilarni o’ziga maftun etardi. “Ravshan” dostonida Hasanxon dorga olib kelinayotgan o’g’lini shu zahoti qutqarmoqchi bo’lganida, Jaynoq masxaraboz unga avval Ravshanni sinash kerakligini maslahat qiladi. Hasanxon rozi bo’ladi. Qoraxon podshohning mulozimlari Ravshanga o’z yurtidan, Go’ro’g’lidan voz kechsa, Zulxumorni unga berishlarini, shu yurtga- Shirvonga Ravshanni podshoh bo’lib qolishini aytadilar. Shunda yosh yigit dor ostida mag’rur turib: “Sen aytgan odaming, zolim, men emas, Bir nechalar o’z holini tenglamas, Men o’lmasam, o’z elimdan kechmayman! Aziz boshing oyog’imga teng emas!”-deydi.

Bunday misralar doston ijro etilayotgan hududlardagi yuzlab mard o’g’lonlarning tarbiyasiga ta’sir qilgan. Shoir yurt mehri haqida ularga ortiqcha nasihatlar qilmay yuraklariga ona diyor qimmati naqadar ulug’ ekanini singdirib qo’yaqoladi. Professor Hodi Zarifov shoir hayotining so’nggi davri haqida hikoya qilib, baxshi o’z yurtiga borib, bir qator qo’lyozmalarni topmoqchi bo’lganini, yangi- yangi termalar, dostonlar aytib berishga va’dalar qilganini yozadi. Biroq og’ir kasallikdan shoir 1937- yil 12- may kuni vafot etadi. Zukko baxshidan qolgan badiiy meros bugungi kunda yurtimiz kelajagi uchun xizmat qilmoqda.

Похожие

Fozil Yo’ldosh o’g’li

Islom shoir Nazar o’g’li

Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan

Termalar

Xalq og’zaki ijodi va uning o’ziga xos xususiyatlari, tarixiy taraqqiyoti va o’rganilish tarixi