Adabiyot o`qitishda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish - Литература - Рефераты

Adabiyot o`qitishda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2098 KB

Adabiyot o`qitishda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish Reja 1. Adabiyot o`qitishda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish. 2. Adabiyot darslarida o`quvchilarning og`zaki nutqini o`stirish. 3. Adabiyot darslarida o`quvchilarning yozma nutqini o`stirish.

Adabiyot o`qitishni tashkil etish adabiy ta`lim negizida turadi. O`quvchilarning adabiyot darslarida olgan bilimlari ularning yuksak axloqiy-ma`naviy qadriyatlar bilan tanishishiga, shu sohadagi ehtiyojlarning tarbiyalanishiga imkon beradi. Adabiyotning nihoyatda katta ta`limiy va tarbiyaviy roli ham ana shunda. U o`quv predmeti sifatida o`quvchilar nutqining takomilida, bolalarning kitobxonlik madaniyatining yuksalishida, kitobning to`liq badiiy idrok etish qobiliyatining shakllanishi va rivojida beqiyos ahamiyatga molik. Bunda o`qituvchi va o`quvchi hamkorligi hal qiluvchi omildir. Ana shu omil ishga to`liq tushsagina o`quvchi shaxsidagi g`oyaviy, axloqiy-ma`naviy, estetik rivojlanish sodir bo`ladi.Undagi tasavvur imkonlari kengayib, ijodiy hamkorlik qobiliyati kamol topadi, ayni paytda hikoya qilish, ifodali o`qish, fikrni og`zaki va yozma bayon eta olish ko`nikma va malakalari, iste`dod va qobiliyatlari shakllanadi va rivojlanadi.Buning uchun avvalo adabiyotni o`rganish prinsiplarini tushunish, bu fanga oid ta`lim-tarbiya jarayonidagi o`ziga xoslik va qonuniyatlarni, o`quvchilarning yosh xususiyatlarini o`rganish va ularni hisobga olish zarur. Adabiyot darslari o`quvchilarning og`zaki va yozma nutqlarini o`stirishda beqiyos katta imkoniyatlarga ega. Bu yerda adabiy o`qish, ifodali o`qish, matnni izohlash, yod olish, qayta hikoyalash, matnning rejasini tuzish, asarning ajratib olingan alohida bir qismi, nomlanmagan asarlar (xususan, klassik adabiyotimizdagi lirik asarlar)ga sarlavha topish, asar muallifi yoki qahramonlarga maktublar yozish, adabiy asar yoki adabiy-tanqidiy maqolalarga taqriz yozish singari bir-biriga o`xshamaydigan ish turlari mavjud. Insho yozish o`quv faoliyatidagi eng qiyin nuqtalardan biridir. Insho juda uzoq va murakkab tayyorgarlik va tajribalarni talab qiladigan ijodiy jarayondir. Insho yozish uchun nimalar talab qilinadi? Buning birinchi asosi muayyan adabiy-badiiy materialni o`qish, anglash va uning asosiy mohiyatini, fakt va hodisalarini puxta o`zlashtirish bilan bog`liq. Nihoyat, mana shu o`zlashtirilgan adabiy fakt va hodisalarning qayta ifodasi o`quvchining mushohadasi bilan to`ldirilgan va uning ongida qayta ishlangan shaklda insho shakliga keladi.

O`quvchilar o`z tajribalarida diktant, bayon singari yozma ish turlari bilan yaxshi tanish bo`lishadi. Bu tajribalar ularga boshlang`ich sinflardanoq yaxshi ma`lum. Yuqori sinflarda ularga bunday yozma ishlarning ijodiy topshiriqli turlarini ko`proq berish maqsadga muvofiq bo`ladi. Bularning orasida o`quvchining o`zi mustaqil tarzda davom ettiradigan bayon turlari o`ziga xos o`rin tutadi. Uning asosiy mohiyati shundan iboratki, o`quvchiga muayyan bir matn tavsiya etiladi. Bu matn tugallanmaganligi bilan o`ziga xoslik kasb etadi. Matnning asosiy xususiyati shundaki, unda muayyan tipdagi fikr (tasvir, tavsif, hikoya) boshlab beriladi. Bu fikr o`quvchining qiziqishlarini, diqqat-e`tiborini o`ziga tortgunga qadar (matn mazmuniga ko`ra bir-ikki, ba`zan besh-oltitagacha gap doirasvda) davom etgiriladi va xuddi shu yerda to`xtatiladi (uzib qo`yiladi). Uni davom etgirish va yakunlash o`quvchining o`ziga toshiriladi. Demak, «voqealar»ni davom ettirish, rivojlangirish va ularni o`zaro bog`lash, shular asosida mantiqiy bir yechim va yakunga kelish o`quvchining o`ziga qoladi. Xuddi mana shu jarayonda o`quvchining bevosita o`ziga, uning individualligiga xos bo`lgan barcha jihatlar: ijodkorlik, dunyoqarashning kengligi, mantiqiylik, so`zni his etshi va his etilgan hodisa va holatlarga mos keladigan so`zlarni o`z o`rnida qo`llay olish to`lig`icha namoyon bo`ladi. Tajribalarning ko`rsatishicha, mashqdan mashqqa o`tgan sari bunday ijodiy ishlarning natijalari ancha sezilarli va jiddiy bo`lib boradi. Buning ayrim namunalarini tavsiya etishimiz mumkin. O`quvchilar bu namunaga qarab istagancha erkin va ijodiy yondoshishlari mumkin: Inshoni yozishga tayyorgarlik va uni o`tkazish qanchalik muhim bo`lsa, uni tahlil qilish, xatolar ustida ishlash va baholash ham shunchalik katta pedagogik ahamiyatga molikdir. Ta`lim bosqichlarida yozma ishlarni, jumladan, insholarni tahlil qilishning hozirgi ahvoli, afsuski, ko`p joylarda bir muncha o`zgartishga, takomillashtirishga muhtojdir: «ba`zan uning o`tkazib yuborilishi, noto`g`ri munosabat bildirish, xatolarni tuzatishda kasb mahoratining yetishmasligi, ko`pincha xatolarni tuzatishda, og`zaki tuzatishlar va taqrizlar yozishda bir xillikning yetishmasligi» kuzatiladi.

Insholarni baholashda bir qator mezonlar amal qiladi. Bular orasida eng muhimlari sifatida yozma nutqning to`g`riligi, ravonligi, mavzuga mu-tanosiblik darajasi, ifodaning aniqligi va haqqoniyligi, mantiqiyligi, ta`sirchanligi, boyligini ko`rsatish mumkin. Xatolar ustida ishlash bilan bog`liq fikrlarda mutaxassislarning ikkiga ajralganini ko`rish mumkin: bir guruh metodistlar o`quvchi inshosidagi birorta ham xato e`tibordan chetda qolmasligini maqsadga muvofiq deb bilishsa, boshqalari ko`pchilikda uchraydigan, asosiy xatolar ustidagina to`xtalib, mayda xatolar ustida to`xtashni shart emas, deb hisoblashadi. Buni agar o`quvchining har bir xatosi ko`rsatib borilaversa, uning o`ziga bo`lgan ishonchi butunlay yo`qolib ketishi mumkinligi bilan izohlashadi. Demak, bunday ishlarni amalga oshirishda ham me`yorga amal qilish eng to`g`ri yo`l bo`ladi. D.Quronov: «Badiiy asarni u yaratilgan davr voqeligiga bog`lab qo`yishlik unga noijodiy yondashishning natijasidir. Holbuki, badiiy kommunikatsiyaning yakunlovchi bosqichi-asarning o`qilishi va uqilishi ham tom ma`nodagi ijodiy jarayondir. O`quvchining diqqat-e`tibori asar badiiy voqeligining real voqelikka nechog`li mosligiga emas, uning zamiridagi MA`NOga qaratilishi lozim. O`quvchi o`z voqeligidan kechib, badiiy asar voqeligida to`laqonli yashasagina ijod onlaridagi san`atkorga ruhan yaqinlashadi, shundagina o`sha san`atkor MA`NO vositasida anglagan olamu odam mohiyati unga ochilishi mumkin bo`ladi. MA`NOning «skeleti» bo`lmish mohiyat o`zgarmas tabiatga egadirki, uning vositasida o`quvchi o`z zamonasini, zamondoshlarini, o`zini teranroq idrok etadi».

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Toshkent: «Sharq nashriyoti kontserni», 1999 . 2. Ahmadjon B., Islom odobi va madaniyati. Toshkent: «Cho`lpon», 1995 . 3. Zunnunov A., Hotamov N. Esonov J. Maktabda adabiyot o`qitish metodikasi. Toshkent: «O`qituvchi», 1993 . 4. Yo`ldoshev K. Adabiyot o`qitishning ilmiy-nazariy asoslari. Toshkent: «O`qituvchi», 1996 5. www. pedagog.uz 6. www.tdpu.uz

Похожие

Turkistonda adabiyot o`qitish tarixi. Adabiyot o`qitish metodikasining tarixiy taraqqiyoti

Adabiy ta`lim metodlari. Adabiyot o`qituvchisi va adabiyot darslari

Adabiyot o`qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi

XIV asr o`rtalaridan XVII asrgacha bo`lgan adabiyot

Adabiyot darslarida o`quvchilar mustaqil ijodiy ishlarini tashkil etish