Адабиёт укитишда укувчиларнинг ёш хусусиятларини хисобга олиш - Литература - Рефераты

Адабиёт укитишда укувчиларнинг ёш хусусиятларини хисобга олиш

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

43.5 KB

Адабиёт ўқитишда ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш Режа 1. А дабиёт ўқитишда ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш. 2. Адабиёт дарсларида ўқувчиларнинг оғзаки нутқини ўстириш. 3. Адабиёт дарсларида ўқувчиларнинг ёзма нутқини ўстириш.

Адабиёт ўқитишни ташкил этиш адабий таълим негизида туради. Ўқувчиларнинг адабиёт дарсларида олган билимлари уларнинг юксак ахлоқий-маънавий қадриятлар билан танишишига, шу соҳадаги эҳтиёжларнинг тарбияланишига имкон беради. Адабиётнинг ниҳоятда катта таълимий ва тарбиявий роли ҳам ана шунда. У ўқув предмети сифатида ўқувчилар нутқининг такомилида, болаларнинг китобхонлик маданиятининг юксалишида, китобнинг тўлиқ бадиий идрок этиш қобилиятининг шаклланиши ва ривожида беқиёс аҳамиятга молик. Бунда ўқитувчи ва ўқувчи ҳамкорлиги ҳал қилувчи омилдир. Ана шу омил ишга тўлиқ тушсагина ўқувчи шахсидаги ғоявий, ахлоқий- маънавий, эстетик ривожланиш содир бўлади.Ундаги тасаввур имконлари кенгайиб, ижодий ҳамкорлик қобилияти камол топади, айни пайтда ҳикоя қилиш, ифодали ўқиш, фикрни оғзаки ва ёзма баён эта олиш кўникма ва малакалари, истеъдод ва қобилиятлари шаклланади ва ривожланади.Бунинг учун аввало адабиётни ўрганиш принципларини тушуниш, бу фанга оид таълим-тарбия жараёнидаги ўзига хослик ва қонуниятларни, ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини ўрганиш ва уларни ҳисобга олиш зарур. Адабиёт дарслари ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқларини ўстириш да беқиёс катта имкониятларга эга. Бу ерда адабий ўқиш, ифодали ўқиш, матнни изоҳлаш, ёд олиш, қайта ҳикоялаш, матннинг режасини тузиш, асар нинг ажратиб олинган алоҳида бир қисми, номланмаган асарлар (хусусан, классик адабиётимиздаги лирик асарлар)га сарлавҳа топиш, асар муаллифи ёки қаҳрамонларга мактублар ёзиш, адабий асар ёки адабий-танқидий мақолаларга тақриз ёзиш сингари бир-бирига ўхшамайдиган иш турлари мавжуд. Иншо ёзиш ўқув фаолиятидаги энг қийин нуқталардан биридир. Иншо жуда узоқ ва мураккаб тайёргарлик ва тажрибаларни талаб қиладиган ижо дий жараёндир. Иншо ёзиш учун нималар талаб қилинади?

Бунинг биринчи асоси муайян адабий-бадиий материални ўқиш, анг лаш ва унинг асосий моҳиятини, факт ва ҳодисаларини пухта ўзлаштириш билан боғлиқ. Ниҳоят, мана шу ўзлаштирилган адабий факт ва ҳодисаларнинг қайта ифодаси ўқувчининг мушоҳадаси билан тўлдирилган ва унинг онгида қайта ишланган шаклда иншо шаклига келади. Ўқувчилар ўз тажрибаларида диктант, баён сингари ёзма иш турлари билан яхши таниш бўлишади. Бу тажрибалар уларга бошланғич синфларданоқ яхши маълум. Юқори синфларда уларга бундай ёзма ишларнинг и жодий топшириқли турларини кўпроқ бериш мақсадга мувофиқ бўлади. Буларнинг орасида ўқувчининг ўзи мустақил тарзда давом эттирадиган баён турлари ўзига хос ўрин тутади. Унинг асосий моҳияти шундан иборатки, ўқувчига муайян бир матн тав сия этилади. Бу матн тугалланмаганлиги билан ўзига хослик касб этади. Мат ннинг асосий хусусияти шундаки, унда муайян типдаги фикр (тасвир, тав сиф, ҳикоя) бошлаб берилади. Бу фикр ўқувчининг қизиқишларини, диққат- эътиборини ўзига тортгунга қадар (матн мазмунига кўра бир-икки, баъзан беш-олтитагача гап доирасвда) давом этгирилади ва худди шу ерда тўхта тилади (узиб қўйилади). Уни давом этгириш ва якунлаш ўқувчининг ўзига тоширилади. Демак, «воқеалар»ни давом эттириш, ривожлангириш ва улар ни ўзаро боғлаш, шулар асосида мантиқий бир ечим ва якунга келиш ўқувчи нинг ўзига қолади. Худди мана шу жараёнда ўқувчининг бевосита ўзига, унинг индивидуаллигига хос бўлган барча жиҳатлар: ижодкорлик, дунёқа рашнинг кенглиги, мантиқийлик, сўзни ҳис этши ва ҳис этилган ҳодиса ва ҳолатларга мос келадиган сўзларни ўз ўрнида қўллай олиш тўлиғича намоён бўлади. Тажрибаларнинг кўрсатишича, машқдан машққа ўтган сари бундай ижодий ишларнинг натижалари анча сезиларли ва жиддий бўлиб боради. Бунинг айрим намуналарини тавсия этишимиз мумкин. Ўқувчилар бу на мунага қараб истаганча эркин ва ижодий ёндошишлари мумкин: Иншони ёзишга тайёргарлик ва уни ўтказиш қанчалик муҳим бўлса, уни таҳлил қилиш, хатолар устида ишлаш ва баҳолаш ҳам шунчалик катта

педагогик аҳамиятга моликдир. Таълим босқичларида ёзма ишларни, жум ладан, иншоларни таҳлил қилишнинг ҳозирги аҳволи, афсуски, кўп жой ларда бир мунча ўзгартишга, такомиллаштиришга муҳтождир: «баъзан унинг ўтказиб юборилиши, нотўғри муносабат билдириш, хатоларни ту затишда касб маҳоратининг етишмаслиги, кўпинча хатоларни тузатишда, оғзаки тузатишлар ва тақризлар ёзишда бир хилликнинг етишмаслиги» 1 кузатилади. Иншоларни баҳолашда бир қатор мезонлар амал қилади. Булар орасида энг муҳимлари сифатида ёзма нутқнинг тўғрилиги, равонлиги, мавзуга му- таносиблик даражаси, ифоданинг аниқлиги ва ҳаққонийлиги, мантиқийли ги, таъсирчанлиги, бойлигини кўрсатиш мумкин. Хатолар устида ишлаш билан боғлиқ фикрларда мутахассисларнинг иккига ажралганини кўриш мумкин: бир гуруҳ методистлар ўқувчи иншо сидаги бирорта ҳам хато эътибордан четда қолмаслигини мақсадга муво фиқ деб билишса, бошқалари кўпчиликда учрайдиган, асосий хатолар ус тидагина тўхталиб, майда хатолар устида тўхташни шарт эмас, деб ҳисоб лашади. Буни агар ўқувчининг ҳар бир хатоси кўрсатиб борилаверса, унинг ўзига бўлган ишончи бутунлай йўқолиб кетиши мумкинлиги билан изоҳла шади. Демак, бундай ишларни амалга оширишда ҳам меъёрга амал қилиш энг тўғри йўл бўлади. Д.Қуронов: «Бадиий асарни у яратилган давр воқелигига боғлаб қўй ишлик унга ноижодий ёндашишнинг натижасидир. Ҳолбуки, бадиий ком муникациянинг якунловчи босқичи-асарнинг ўқилиши ва уқилиши ҳам том маънодаги ижодий жараёндир. Ўқувчининг диққат-эътибори асар ба диий воқелигининг реал воқеликка нечоғли мослигига эмас, унинг замири даги МАЪНОга қаратилиши лозим. Ўқувчи ўз воқелигидан кечиб, бадиий асар воқелигида тўлақонли яшасагина ижод онларидаги санъаткорга ру ҳан яқинлашади, шундагина ўша санъаткор МАЪНО воситасида англаган оламу 1 Арефьева С.А. Проверка сочинении учашихся. - Русский язьж в школе. - 2001, № 1, с.7.

одам моҳияти унга очилиши мумкин бўлади. МАЪНОнинг «скелети» бўлмиш моҳият ўзгармас табиатга эгадирки, унинг воситасида ўқувчи ўз замонасини, замондошларини, ўзини теранроқ идрок этади» 2 . 2 Қуронов Д. “Адабиёт надир” ёки Чўлпоннинг мангу саволи. Адабий-танқидий мақолалар. –Т.: “Zarqalam”, 2006, 38-39-бетлар.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Toshkent: «Sharq nashriyoti kontserni», 1999 . 2. Ahmadjon B., Islom odobi va madaniyati. Toshkent: «Cho`lpon», 1995 . 3. Zunnunov A., Hotamov N. Esonov J. Maktabda adabiyot o`qitish metodikasi. Toshkent: «O`qituvchi», 1993 . 4. Yo`ldoshev K. Adabiyot o`qitishning ilmiy-nazariy asoslari. Toshkent: «O`qituvchi», 1996 5. www. pedagog.uz 6. www.tdpu.uz

Похожие

Адабиёт ўқитишда ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш

Адабиёт укитувчиси

Адабиёт буйича факультатив машгулотлар, адабиёт тугараги

Адабиёт ўқитишнинг асослари

Адабиёт ўқитиш методлари