Muzeyshunoslik amaliyoti hisoboti - Психология - Курсовые работы

Muzeyshunoslik amaliyoti hisoboti

Загружено в:

27.09.2023

Скачано:

0

Размер:

51.8623046875 KB

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MANBASHUNOSLIK VA ARXIVSHUNOSLIK KAFEDRASI Tarix yo’nalishi 3-bosqich 103/3 guruh talabasi Muzeyshunoslik amaliyoti HISOBOTI Amaliyot rahbari: __________ Toshkent 2023

Reja: I. Kirish II.Asosiy qism 2.1. Fakultetda amaliyotga bag’ishlangan davra suhbati 2.2. O’rol Tansiqboyev uy-muzeyi 2.3. Qurolli Kuchlar muzeyi 2.4. Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyi 2.5. Oybek uy-muzeyi 2.6. Islom Karimov muzeyi 2.7. G’ofur G’ulom uy-muzeyi 2.8. Tabiat muzeyi 2.9. G’alaba bog’i va Shon Sharaf muzeyi III.Xulosa Foydalangan adabiyotlar Ilovalar 2

Kirish O’zbekistonning mustaqillikka erishishi iqtisodiy va siyosiy hayotning barcha jabhalarida bo’lganidek madaniy sohada, shu jumladan, boy o’tmish merosimizni o’rganish, saqlash va uni keng xalq ommasiga targ’ib etish borasida ham tub burilish yasadi. Vatanimiz ijtimoiy hayotidagi o’zgarishlar, yangilanishlar qatorida O’zbekiston hududidagi muzeylar faoliyatida ham yangi davr boshlandi. Respublikamiz Prezidentining “Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to’g’risida”gi farmoni 1998 yil 12 yanvarda qabul qilinib, u muzey va muzey xodimlarining hayotida katta ahamiyat kasb etdi. Mamlakatimiz hududida mavjud bo’lgan muzeylar faoliyatini takomillashtirish, ularni xalqning ma’naviy axloqiy kamolotida tutgan o’rnini yanada oshirish maqsadida “O’zbekmuzey” jamg’armasi tuzildi. Bugungi kunda mamlakatimiz hududidagi turli muassasalar, korxonalar, qurilish tashkilotlari, qishloq, jamoa boshqaruv xo’jaliklari qoshida, shahar, tuman, viloyat markazlarida, xalq ta’limi tizimida ja’mi 1200 dan ortiq muzeylar bo’lib, ularning eng yiriklari poytaxtda joylashgan. Shu bilan birgalikda o’nlab yozuvchilar, shoirlar, rassomlar, olimlar va mashhur san’at arboblarining uy muzeylari ham faoliyat ko’rsatmoqda. Muzeylar madaniy-ma’rifiy muassasa hisoblanib, uning vazifasi tarixiy hujjatlar, madaniy va ma’naviy yodgorliklarni to’plash, tabiiy boyliklardan namunalar jamlash va saqlash, ularni ilmiy jihatdan o’rganib ko’rgazmalarga qo’yish va keng xalq ommasiga havola qilishdan iborat. Muzeylar aholining keng tabaqalari o’rtasida madaniy-ma’rifiy ishlarni olib boradi. Muzeylar faoliyati xalqning tarixiy taraqqiyot jarayonida rivojlanib borishi, qo’lga kiritgan yutuqlari hamda qoldirgan boy madaniy-ma’naviy merosi xususida juda katta bilimlar beradi. Muzeylar madaniy-ma’rifiy muassasa sifatida ommaning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, ularni ma’naviy kamolotga yetkazishning eng yetakchi vositalaridan hisoblanadi. Yurtimizda yangi-yangi muzeylarning tashkil etilishi, poytaxtdagi eng yirik va nufuzli Temuriylar davri tarixi, qatag’on qurbonlari xotirasi, mamlakatimiz janubida joylashgan Termiz shahridagi Arxeologiya muzeyining ochilishi 3

hukumatimiz tomonidan muzey va muzeyshunoslik sohasida nihoyatda katta ishlarning amalga oshirilayotganidan dalolat beradi. Yangi muzeylarning tashkil etilishi bilan bir qatorda shu vaqtgacha ham faoliyat ko’rsatib turgan barcha kattakichik muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash, milliy istiqlol ruhida qayta tashkil etish masalasiga ham alohida e’tibor bilan qaralmoqda. Jumladan, O’zbekiston tarixi muzeyining qaytadan ochilishi, muzey ekspozitsiya zallarining yangi loyiha va rejalar asosida jihozlanishi fikrimizning yorqin dalilidir. Barcha viloyat hududlarida joylashgan boshqa muzeylar faoliyatida ham yangilanish, yaxshilanish sari qadam qo’yilayotgani sezilib turibdi. Muzeylar faoliyatini yaqindan o’rganish, ularning mazmun va ma’no jihatdan rang-barang turlarini ajrata bilish, xalq ommasi orasida keng targ’ib etishning xilma-xil usullarini joriy qilish bugungi kunda dolzarb masala hisoblanadi. Muzeyshunoslik fanining maqsadi ham ana shulardan kelib chiqadi. Fan doirasida Respublikamizda muzeylarning tashkil topish tarixi, ularni tashkil etishda mahalliy to’plovchi-yig’uvchilarning o’rni masalalari, muzeyga to’plangan ashyolarning mazmun va ma’no jihatdan umumlashtirilishi, muzeylar tuzilishi uslubiyati, muzeylarning yig’uv-to’plov, ilmiy sharhlov hamda noshirlik faoliyatining ilmiy asoslari, muzey ekspozitsiyalarini tashkil etish va takomillashtirish, ularni targ’ib va tashviq qilish, muzey xazina-fondida saqlanayotgan noyob-nodir eksponatlar tarixi va hozirgi holati, umuman muzeylar va ularning faoliyati bilan bog’liq masalalar o’rganiladi Yuqoridagi vazifalarni amalga oshirish hamda o’quv yili davomida Muzeyshunoslik fani doirasida egallangan nazariy bilimlarni yanada mustahkanlash, Respublikamizdagi muzeylar faoliyati bilan bevosita tanishib yangi bilim va ma’lumotlarga ega bo’lish maqsadida biz tarix yo’nalishi 3 bosqich talabalari uchun 29.05.2023 dan 03.06.2023 gacha Muzeyshunoslik amaliyoti tashkil etillib unda biz Toshkent shahrida joylashgan muzeylarga tashrif buyurish, muzeylar faoliyati bilan tanishish va o’z navbatida nazariy bilimlarimizni amaliyotda qo’llash imkoniyatiga ega bo’ldik. 4

2.1. Fakultetda amaliyotga bag’ishlangan davra suhbati Bugun 29-may kuni biz 103 guruh uchun Muzeyshunoslik amaliyoti boshlandi. Bugun 11:30 da fakultetda Manbashunoslik va arxivshunoslik kafedrasi ustozlari Botirov Elbek, Nazarov Aziz, Musoyev Umrzoq ustozlar ishtirokida Arxivshunoslik tanishuv amaliyotiga bag’ishlangan davra suhbati bo’lib o’tdi. Suhbat davomida ustozimiz Elbek Alisherovich tomonidan amaliyot jarayonlari to’g’risida batafsil tushunchalar berildi. Jumladan: -Muzeyshunoslik amaliyoti 1 hafta mobaynida davom etishi; -Yakunlovchi kunda amaliyot doirasidagi hujjatlarni topshirish E’tibor berilishi kerak bo’lgan muhim jihatlar: -yo’l harakati xavfsizligi qoidalari -texnika xavfsizligi qoidalari -odob axloq qoida va me’yorlariga amal qilish qoidalari tushuntirildi. Amaliyot davomida muzeylarga tashrif chog’ida: -amaliyot jarayonida muhim na’lumotlarni qayd etish uchun yondaftar zarurligi; Amaliyot davomida yuritiladigan hujjatlar: -Kundalik; -Umumiy hisobot (amaliyot yakunida) yozish tartib qoidalari tushuntirib berildi. Amaliyot davomida rejaga binoan belgilangan manzilga, belgilangan vaqtda yetib borish, muntazam ishtirok etish, aks holda uning oqibatlari bo’yicha tushuntirish ishlari olib bordilar. Bizning 2 guruhga amaliyot rahbari etib Umrzoq Musoyev tayinlandi hamda ular ham amaliyot jarayoniga oid qo’shimcha ma’lumotlar berib o’tdilar. 6

2.2. O’rol Tansiqboyev uy-muzeyi Oʻrol Tansiqboyev memorial uy-muzeyi - Oʻzbekiston xalq rassomi, O’zbekiston Badiiy Akademiyasining faxriy a’zosi Oʻrol Tansiqboyevga bagʻishlangan. Oʻrol Tansiqboyev 1904-yilda Toshkent shahrida tug’ilgan. Rassom 1967-1974 yillar yashagan uyi Tansiqboy е v uy-muz е yiga aylantirilgan Mazkur muzey 1981-yil 16- yanvar da Oʻzbekiston davlat sanʼat muzeyi filiali sifatida ochilgan. Uning asoschisi va birinchi direktori Oʻrol Tansiqboyevning bevasi Yelizaveta Yakovlevna boʻlgan. 1988 yil rassomning jiyani hisoblangan Taxoyev Sulton Ibragimovich qoʻliga oʻtgan. Keyinchalik 2012 yil direktor vazifasini bajaruvchisi etib Nodirbek Pirmuxamedov tayinlangan. Mazkur muzey Mirzo Ulug ’ bek tumani Bo ’ z 1 mavzesi 5- uyda joylashgan . Ushbu memorial uy-muzey faoliyati Oʻzbekiston tasviriy boy sanʼatini Xalq rassomi, akademik Oʻrol Tansiqboyev hayoti va ijodi sifatida oʻrganish, saqlash, ommalashtirish, namoyish etishga qaratilgan. Muzeyning koʻrgazmalar zalida shaxsiy va guruh koʻrgazmalarini oʻtkazishdan iborat. Bundan tashqari, muzeyning asosiy vazifalaridan biri tasviriy sanʼat mutaxassislariga ilmiy-uslubiy yordam berish, muzey arxivi asosida oʻquv muassasalari uslubiy xonalarni tashkil etishdir. Mazkur muzeyga quyidagi binolar kiradi:  Asosiy bino-memorial qism (ikki qavatli kottej), rassom umrining oxirgi 7 yili ushbu binoda oʻtkazgan (1967—1974-yil);  Maʼmuriy binolar (maʼruzalar zali);  Rassomning 90 yilligi munosabati bilan (1994) foydalanishga topshirilgan jamgʻarmalar saqlanadigan ikki qavatli koʻrgazmalar zali (galereya)  Rassom oʻzi yaratgan, muzeyni oʻrab turgan bogʻ ham memorial sanaladi. Bugungi kunda muzey ekspozitsiyasida rassom qalamiga mansub 400 danortiq asarlar mavjud. Mazkur uyda buyuk rassom yashab o’tgani xotirasiga 1976 yilda 7

xotira-ustaxonasi ochilgan. Unda rassom ijod namunalari ekspozitsiyasi, rassom hayoti va ijodiga oid xujjatli materiallar, molbert, bo’yoqlar uchun stolchalar, fotoxujjatlar va musavvirning chet el muzeylarida saqlanayotgan asarlaridan nusxalar bor. Uy-muzeyga tashrif buyurish davomida 90-yillar uy qurilish uslubi, javonlarning joylashuvi, turli ro’zg’or buyumlarni uchratish mumkin. Ko’cha eshikdan kirishda kichik hovli bo’lib unda shaxsan rassom tomonidan ekilgan shamshod (110 yillik), nastarin daraxtlari bor. Uy-muzeyiga kirishda daxliz va kiyimlar uchun ilgich bo’lib, u ham aynan O’rol Tansiqboyevning o’zi tomonidan yasalgan. Bundan ko’rinib turibdiki, ular nafaqat rassom balki duradgorlik ishlarini ham yaxshi bilgan. Daxlizdan o’ng tarafda ustaxona joylashgan bo’lib, u yer O’rol Tansiqboyevning ijodxonasi hisolanadi. Ustaxona ijodkor vafotidan ikki yil o’tib, me’morial bino hisobiga kiritilgan. Uy-muzeyi ikki qavatdan iborat bo’lib, birinchi qavatida ustaxona va mehmonxona joylashgan bo’lsa, ikkinchi qavatida esa yotoqxona va kichik ijod uyi o’rin olgan. U yerda O’rol Tansiqboyevning shaxsiy uy-ro’zg’or ishlarida ishlatiladigan anjomlari, kitoblari, chizgan asarlari saqlanadi. Uy-muzeyi yashagan davrlarida qanday holatda bo’lsa, hozir ham shu ko’rinishda saqlanib kelinmoqda. Uy muzeyidan tashqari yana, orqa hovlida kichik bog’ mavjud. Bog’dan o’tganda ikki qavatli ko’rgazmalar zali-galereya joylashgan. Ko’rgazmalar zalida bugungi kunda ijod qilayotgan yosh rassomlarning asarlari ko’rgazmasi bo’lib o’tadi. . Barcha rassomlar singari O’rol Tansiqboyev ham sayohat qilishni yaxshi ko’rgan. Binoning ikkinchi qavatida o’zi tashrif buyurgan maskanlarda chizgan manzarali sur’atlari joylashtirilgan. 1 Bu yerga har yili Ispaniya, Fransiya, Germaniya, Qozog’iston, Tojikiston va boshqa davlatlardan 200 ga yaqin xorijiy sayyoh, 500 ga yaqin mahalliy aholi tashrif buyuradi. 1 https://www.youtube.com/watch?v=9Bv5C4lHPsk 8

Xulosa, O’rol Tansiqboyev uy-muzeyiga tashrif davomida ijodkorning hayoti va faoliyati bilan tanishdik. Ijodkor tomonidan foydalanilgan ish qurollar, kitoblar, shaxsiy buyumlar, ijod xonasini o’rgandik. E’tiborlisi va bizga manzur bo’lgani uy-muzeyining ijodkor yashagan paytdadgidek saqlanib qolinganligi bo’ldi. Mehmonxona va undagi buyumlar o’sha davr holatini ko’z oldimizda gavdalantirdi. Ko’rgazmalar zalida rassomning ijodi bilan batafsil tanishib, buyuk ijodkor tomonidan yaratilgan go’zallikdan bahramand bo’ldik. Muzey xovlisidagi bog’da rassom o’z qo’llari bilan ekkan daraxtlarni ko’rib yakunda O’rol Tansiqboyevni nafaqat rassom balki, turli sohalarda yetarli bilimga ega ijodkor sifatida kashf etdik. http://360.vrmuseum.uz/museum8/- havolasi orqali O’rol Tansiqboyev uy- muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 2.3. Qurolli Kuchlar muzeyi Oʻzbekiston Respublikasi qurolli kuchlari Davlat muzeyi -Oʻzbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligiga qarashli muassasalardan biri. 1965-yilda Markaziy ofitserlar uyi qoshida Turkiston harbiy okrugi jangovarlik shuhrati muzeyi sifatida tashkil etilgan. 1975-yil 7-mayda hozirgi binosiga koʻchgan. Umumiy maydoni 3 ming kv. m dan ortiq. Eksponatlari 40 mingga yaqin. Muzeyning asosiy ish faoliyati ekspozitsiyalar (buyumashyolar, hujjatlar, jangovar mukofotlar va qurolyarogʻlar) orqali yoshlar va harbiy xizmatchilarni harbiy vatanparvarlik, ona yurtga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalashga qaratilgan. Muzey binosi "Jasorat" nomli bogʻda joylashgan. Bino oldida qoʻlida qurol ushlagan askar haykali qoʻyilib, unda "Vatan himoyachisiga" yozuvi bor. Haykal atrofida Ikkinchi jahon urushida Qahramon unvoniga sazovor boʻlgan 338 oʻzbekistonlik jangchilarning, 53 ta Shuhrat ordeni nishondorlari va "Oʻzbekiston Qahramoni" unvonini olgan vatandoshlarimiz nomlari marmarga oʻyib yozilgan. Bogʻ xiyoboni boʻylab Ikkinchi jahon urushi davridagi va jangovar zamonaviy, haqiqiy texnika (MIG21 samolyoti, "Katyusha" JM13 mashinasi, tanklar, 9

pushkalar, gaubitsalar) qoʻyilgan. Razvedkachilar, desantlar, havo hujumidan mudofaa jangchilari, dengizchilar, uchuvchilar, artilleriyachilar, tankchilar, piyoda askarlar, chegarachilar, harbiy tibbiyot xodimlari, aloqachilar va sapyorlar byustlari oʻrnatilgan. Harbiy xizmatga chaqirilganlar bogʻda qasamyod qilishadi. Muzey 1965-yilda ochilgan, bu uning ko’p yillik tarixga egaligi haqida gapiradi. Dastlab u Amir Temur maydoni yaqinida joylashgan bo’lib, faqat 1975-yilda muzey eksponatlari hozirgi binoga ko’chirilgan. Muzeyning birinchi ekspozitsiyalari O’zbekistonning Rossiya imperiyasiga kirishiga bag’ishlangan, keyinchalik - o’zbek qo’shinlarining Ikkinchi jahon urushida ishtirok etishiga atalgan. Bugun siz paleolit davridan XX asrgacha bo’lgan harbiy tarix haqida hikoya qiluvchi eksponatlarni ko’rishingiz mumkin. Barcha xonalar multimediya uskunalari bilan jihozlangan bo’lib, ularning yordamida muzeyga tashrif buyuruvchilar har bir muzey stendi orqali qiziqtirgan eksponatlar haqida batafsil ma’lumot olishlari mumkin. Harbiy eksponatlar O’zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasining turli tarixiy davrlariga tegishli: zamonaviy mustaqil O’zbekiston, Ulug’ Vatan urushi davrlari, o’rta asrlar va qadimgi dunyo. Birinchi qavatda O’zbekistonning zamonaviy armiyasida xizmat qilayotgan harbiy xizmatchilarning plakatlari va fotosuratlari, Amir Temur portretlari va O’zbekistonning rang-barang panoramasi joylashtirilgan. Ikkinchi qavatda O’zbekistonning zamonaviy qurolli kuchlariga bag’ishlangan ikkita asosiy ekspozitsiya bor: “Mustaqil O’zbekiston posbonlari to’g’risida” va “Xalqaro harbiy hamkorlik”. Eksponatlar O’zbekiston mustaqillikka erishgunga qadar va undan keyingi tarix davriga tegishli: -Afg’on urushi paytida jangchilarning qurollari, bayrog’i, ordenlari va nishonlari, asbob -uskunalari va jihozlari; -zamonaviy mustaqil O’zbekiston askarlarining tantanali va kundalik kiyimlari.; 10

O’zbekistonga dunyoning boshqa armiyalaridan sovg’alar: diplomlar, mukofotlar, kuboklar, kitoblar stendini ko’rish ham juda qiziqarli. Uchinchi qavatda siz ko’plab qimmatbaho va rang-barang buyumlar va yodgorliklarni ko’rishingiz mumkin. Iskandar Zulqarnayn fathlari davridagi qadimiy topilmalar, jangchilar qurollari (qilich, qalqon, zirh), bosh kiyimlar va boshqa atributlar bilan bog’liq harbiy tarix. Eng qadimgi topilmalar dastlabki paleolit davriga - miloddan avvalgi V asrga to’g’ri keladi. Ilk o’rta asrlar davri – “Temuriylar” davri, Amir Temur hukmronligi - yurish chodiri va shohlik taxtining rang-barang qayta ta’mirlangani; Temurning To’xtamish va Oltin O’rda bilan bo’lgan urushlariga bag’ishlangan diorama, shuningdek, o’rta asrlar jangchilarining qurollari va jihozlari. Siz boshqa ko’plab qiziqarli narsalarni ko’rishingiz mumkin: harbiy yurishlar xaritalari, jangchilar bayroqlari. XVI-XIX asrlar - Turkiston viloyatining gullab-yashnagan davri - bu erda Buxoro amirligiga, shuningdek, Xiva va Qo’qon xonliklariga va XIX asr o’rtalarida ularning mustaqilligini yo’qotishiga bag’ishlangan to’plamlarni ko’rasiz Ko’p eksponatlar Sovet ittifoqi davriga to’g’ri keladi. Oktyabr inqilobidan keyin va urushdan oldingi yillarda O’zbekistonning SSSR tarkibiga kirishiga bag’ishlangan bir nechta stendlar. Siz Ulug’ Vatan urushi davrini aks ettiruvchi O’zbekiston ekspozitsiyalarini ko’rasiz: eski harbiy texnika modellari, o’sha davr qurollari, mukofotlar, harbiy unvonlar chiziqlari, qo’shin turlari bo’yicha boshqa nishonlar. Janglar haqida juda ko’p ma’lumotlar bor. O’sha paytda respublikalarda bir yarim milliondan ortiq aholi qatnashgan. O’zbekistondan 300 dan ortiq odam Sovet Ittifoqi Qahramoni unvonini olgan. Xulosa, Qurolli kuchlar muzeyi o’zining zamonaviy va muhtashamligi bilan e’tirofga loyiq bo’ldi. Bizni muzey direktori polkovnik Nuriddinov Musalim Sultanovich kutib oldi va muzey tarixi bilan tanishtirib o’tdi. 3 qavatli binoda joylashgan 40 mingga yaqin eksponatlarni o’z ichiga olgan muzey harbiy muzeylar 11

ichida O’zbekistonda 1 o’rinda, Markaziy Osiyoda 1 o’rinda, MDH davlatlari orasida 3-o’rinda (Rossiya va Belorussiyadan keyin) turadi. Muzey bilan tanishish davomida O’zbekistondagi harbiy ish tarixi, armioyaning vujudga kelish va rivojlanish tarixi va bugungi kundagi holati haqida ma’lumotlarga ega bo’ldik. 2.4. Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyi Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyi - Oʻzbekiston FA tizimidagi ilmiy maʼrifiy muassasa. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Qatag’on qurbonlarini yod etish kunini belgilash toʻgʻrisida” (2001-yil, 1-may) gi farmoni asosida Toshkent shahrida “Shahidlar xotirasi” yodgorlik majmui (2002-yil, 31-avgustda) barpo etilgan. Muzey chor va sovet hokimiyati davrida vatan ozodligi yoʻlidagi faoliyati hamda xattiharakati uchun qatagʻon etilgan vatandoshlar xotirasini abadiylashtirish maqsadida tashkil qilingan. Muzey ekspozitsiyasi 3 zal va 10 ta bo’limni o’z ichiga oladi: 1) O’rta Osiyo (Turkiston)ning chor Rossiyasi tomonidan mustamlaka qilinishi va mahalliy aholining kurashi. 2) Milliy tiklanish harakati, uning ko’rinishlari va amaliy yo’nalishlari. O’zbekistonda jadidchilik harakati. 3) Turkiston Muxtoriyatining tugatilishi va Sovet davlatining repressiv siyosatining boshlanishi (1917-1924). 4) Oʻrta Osiyodagi zulm va zoʻravonlikka, qurolli qoʻzgʻolonlarga qarshilik koʻrsatish harakati (1918-1924). 5) Sovet hukumatini “Kollektivlashtirish” va “quloqlashtirish” siyosati, uning fojiali oqibatlari (1930-1936). 6) 30-yillar boshidagi siyosiy repressiyalar (1929-1936). 7) 1937-1938 yillardagi siyosiy qatag’onlar. 12

8) 1940-1950 yillardagi siyosiy repressiyalar. 9) 1980-yillardagi repressiya: “Paxta ishi” kampaniyasi. 10) Tarixiy adolatni tiklash, qatag’on qurbonlari xotirasini abadiylashtirish, mustaqillik yillarida milliy qadriyatlarni asrab-avaylash va rivojlantirishga qaratilgan muhim tarixiy voqealar (1991 yildan) Muzeyning asosiy vazifalari quyidagilar: qatagʻonchilik siyosatining paydo boʻlish sabablari va oqibatlarini tadqiq etish va uni mamlakatimiz tarixining tarkibiy qismi sifatida aks ettirish; mamlakatimiz fuqarolarini, ayniqsa, yosh avlodni mustaqillik va adolat tantanasi uchun kurashgan fidoyi otabobolarimizning xotirasiga hurmat ruhida tarbiyalash; qatagʻon qurbonlari xotirasini abadiylashtirish, ularni yod etish bilan bogʻliq maʼnaviymaʼrifiy tadbirlarni amalga oshirish va targʻib etish; qatagʻon qurbonlari hayoti va faoliyatini oʻrganish; ilmiyijodiy merosini toʻplash, nashrga tayyorlash va chop etish; muzey fondlari va ekspozitsiyalarini mamlakatimiz hamda xorijdagi turli hujjatlar va boshqalar eksponatlar bilan muntazam ravishda boyitib borish. Muzey “Shahidlar xotirasi” xayriya jamgʻarmasi bilan hamkorlikda „Qishloq fojiasi Abdulla Qodiriy (S.Mirvaliyev), „Choʻlpon“ (N.Karimov) tadqiqotlari, Munavvarqori Abdurashidxonov va Botuning „Tanlangan asarlar“ini nashr etgan, Oʻzbekiston hujjatli va badiiy filmlar kinostudiyasi hamda „Oʻzbektelefilm“ studiyasi bilan hamkorlikda „Barhayot xotira“, „Armonli yillar koʻzgusi“, „Fidoyi olim“, „Mirtemir“ singari hujjatli filmlar yaratgan. Muzey binosi mamlakatimizning noyob meʼmoriy inshootlaridan biri hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov tashabbusi va gʻoyasi asosida loyihalangan va bunyod etilgan (2002, meʼmori A. Turdiyev va boshqalar). Bino anʼanaviy meʼmorlik uslubi (ayvon, gumbaz, peshayvon, ravoq va boshqalar) da qurilib, milliy bezaklar bilan ziynatlangan. Muzey binosi murabba tarhli (20x20 m), balandligi 20 m, gumbazli (balandligi 6,2 m, diametri 5,8 m; feruza rang gumbazi „Shahidlar xotiras yodgorlik majmuidagi ayvon gumbazi bilan uygʻun), bino atrofi 13

kengligi 4 m boʻlgan ochiq ayvon bilan oʻralgan, undagi 28 ta ustun va toʻsinlar hamda 4 tarafdagi kirish zinapoyalari binoga oʻziga xos salobat baxsh etadi. Binoning pastki qismida texnikmuhandislik, maʼmuriyat va boshqalar qoʻshimcha xonalar joylashgan, ular koʻrgazma zali bilan maxsus yoʻlak va zinapoyalar orqali uzviy bogʻlanadi. Bino bezagida marmar, haqiq, granit toshlar, rangli koshinlardan foydalanilgan, yogʻoch oʻymakorligi (AAbdullayev, S. Rahmatullayev, N. Sohibnazarov va boshqalar), ganchkorlik (M. Murodov va boshqalar), naqqoshlik (A.Karimov va boshqalar), koshinkorlik (M.Mamajonov, R.Muhammadjonov, M.Shedrin, V.Gan va boshqalar), gumbazning ichki bezagida murakkab iroqi muqarnas mahorat bilan qoʻllanilgan. Binoni barpo etishda Toshkent shahri meʼmorlik bosh boshqarmasi hamda Usto ijodiy ishlab chiqarish uyushmasi ustalari faol ishtirok etgan. Xulosa, Qatag’on qurbonlari xotirasi Davlat muzeyiga tashrif davomida biz O’zbekistonning mustamlaka qilinishi, Jadidchilik harakati, Milliy ozodlik harakati va o’sha davrdagi ziyolilarning qatag’on qilinishi haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldik. Muzey o’zining boy eksponatlari bilan bizda yaxshi taassurot qoldirdi. http://360.vrmuseum.uz/museum7/ - havolasi orqali Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 14

2.5. Oybek uy-muzeyi Bizning uy muzeyimiz bugungi kunda o’zbek adabiyotini o’rganish va targ’ib qilish bo’yicha ilmiy-tadqiqot va ilmiy-ma’rifiy markaz bo’lib, ekspozitsiya yozuvchining hayot va ijodiy yo’lini bilish uchun vizual asos bo’lib xizmat qilmoqda. va kimdir uchun bu odamlar uchun ziyoratgohdir, chunki qadim zamonlardan beri taniqli shaxslar yashagan joylar o’ziga xos ziyoratgohga aylangan. Toshkentning "ishchilar shaharchasi" deb nomlangan tumanlaridan birida ilm-fan va madaniyat vakillari uchun ayniqsa qimmat bo’lgan uy bor. Bu yerda Oybek 1940-1968 yillarda bu uyda yashagan va ishlagan. Oybek Musa Toshmuhamedov (1905-1968)-taniqli yozuvchi, o’zbek adabiyotining yirik klassikasi, buyuk nasrning mislsiz ustasi, shoir va olim, tarjimon va publitsist, akademik, SSSR va O’zSSR davlat mukofoti laureati, ko’plab romanlar muallifi. 20-asr o’zbek adabiyotining rivojlanishi va shakllanishi Oybek nomi bilan bog’liq. Uning ismi nafaqat bizning davlatimizda, balki undan tashqarida ham keng tanilgan. Yozuvchining eng yaxshi asarlari sovet va jahon adabiyotining oltin fondiga kiritilgan. Muzey Oybekning o’zi tomonidan qurilgan ikkita binoda joylashgan bo’lib, yodgorlik majmuasi (1958-1968), adabiy-tarixiy ekspozitsiya (1940-1957) va kichik bog’ga bo’lingan. Ekspozitsiya adabiy va memorial qismdan iborat. Adabiy qismda „Kirish“, „Bolalik“, „Qutlugʻqon“, „Navoiy“, „Abadiyat va umr“ deb nomlangan 5 ta asosiy zal, ish kabineti va Saidnosir otaga bagʻishlangan boʻlim bor. Memorial qism esa mehmonxona , ish kabineti, kutubxona , yotoqxona va muzey fondi saqlanadigan xonalarni tashkil etadi. Muzeyda 10 mingdan ortiq eksponat saqlanadi. Ular, asosan, qoʻlyozmalar, fotosuratlar, uy jihozlari, turli sanʼat asarlari va buyum lardan iborat. 2008 yilda muzeyni 5000 ga yaqin kishi kirib koʻrdi. Katta , eski , o ’ yilgan darvoza orqali yozuvchi dam olishni yaxshi ko ’ radigan yaxshi saqlangan bog ’ i bo ’ lgan shinam hovliga kiriladi . Kichkina bog ’ ida u o ’ zi daraxt ekib , gullar o ’ stirdi . U ekkan daraxtlar orasida - katta Chinar va uchli archa , yarim 15

asrdan ko ’ proq vaqt davomida mehmonning ko ’ zini quvontirdi va muzey hovlisini bezaydi . Bu yerda manzarali daraxtlar , butalar va gullar orasida , tarvaqaylab ketgan Lola daraxti soyasida yozuvchiga ulug ’ vor bronza yodgorlik o ’ rnatilgan . Bog ‘ va park haykali buyurtma asosida , uy muzeyi uchun haykaltarosh Ivan Klinitskiy tomonidan tayyorlangan . Muzey ekspozitsiyasi xronologik va tematik printsiplarga muvofiq qurilgan bo ’ lib , u Oybekning hayoti va faoliyatining butun davrini o ’ z ichiga oladi . Butun ekspozitsiya buyuk ustozning katta hayotining yilnomasidir . Adabiy ekspozitsiyaning predmet seriyasi yozuvchining o ’ zi guvohliklari asosida shakllantirilgan , adabiy ekspozitsiyani yaratish uchun materiallar kundaliklar , eslatmalar , xatlar , fotomateriallar , etnografiya , tasviriy va amaliy san ’ at ob ’ ektlari , shuningdek , Oybekning badiiy va jurnalistik asarlari , zamondoshlarining guvohliklari edi . Yozuvchi xotirasini abadiylashtirishda Oybekning rafiqasi va ijodiy hamkori Zarifa Saidnasirova (1908-1986) katta rol o ’ ynadi . U muzey asoschisi , yozuvchining birinchi va eng to ’ liq bibliografiyasini tuzuvchisi - xizmat ko ’ rsatgan fan arbobi , kimyo bo ’ yicha bir qator darsliklar va ilmiy ishlar muallifi , o ’ zbek ayollari orasida birinchi rassom va birinchi kimyogar . Bizning Oybek adabiy va yodgorlik uy - muzeyi 1980 yilda O ’ zSSR Vazirlar Kengashining qarori bilan tashkil etilgan ( O ’ zSSR KP Markaziy qo ’ mitasining 1980 yil 23 fevraldagi 148- sonli qarori ) muzey 1985 yil 9 sentyabrda yozuvchining 80 yilligini nishonlash munosabati bilan ochilgan . Uyning bir qismi Oybek o ’ zining birinchi romani " Qutlug ’ qon " (1941) uchun yangi nashr etilgan to ’ lov evaziga qurishni boshladi . Dastlab bitta kichik xona bor edi. Keyinchalik, asta-sekin, qolgan xonalar qo’shildi. Biz bu yerda O’zbekiston hukumatining qarorlari va farmonlari, 2000-yilda Oybekni "Buyuk xizmatlari uchun" hukumat mukofoti bilan taqdirlash (vafotidan keyin) va 2005-yilda "Oybek tavalludining 100 yilligini nishonlash to’g’risida" gi qarori haqida ma’lumotga ega planshetlar joylashtirilganini ko’ramiz. Mashhur adabiyotshunos ozod Sharafiddinovning "Millatni uyg’otgan adib"nomli katta 16

maqolasi ham shu yerda. Ushbu zalning Markaziy qismini haykaltarosh Tulagan Toshxo’jayev tomonidan ishlangan Oybekning bronza byusti egallaydi. Bu yerda tashrif buyuruvchilar kitobi ham mavjud. Kirish bo’limi (chap tomonda joylashgan "bolalik" zali) O’rta Osiyodagi jadidlar va jadidlar harakatiga bag’ishlangan. Jadid Turkiston harakatining taniqli vakillari ma’rifatli odamlar bo’lib, keng ma’noda bilim tarqatuvchilar edilar. O’ng tomonda jadid harakatining taniqli vakillarining fotosuratlari-Abdulla Avloniy, Mahmudxoja Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Elbek, Abdulhamid Cho’lpan, Hamza, Tavalloning suratlari bor. "Bolalik" zali (5 qismdan iborat). Ushbu zalda taqdim etilgan materiallar Oybekning bolalik va o’spirinlik yillariga bag’ishlangan. 1-bo’lim. Yozuvchining avtobiografiyasida uning bolaligining uzoq oy oqshomlaridan biri haqida qiziqarli xotira mavjud bo’lib, u xayolotning erta uyg’onishi, tasavvurning boyligi va she’riy instinktdan dalolat beradi. Zalning Markaziy o’rnini eski Toshkent ustidagi yulduzli osmonda oy tasvirlangan fotosurat maydoni egallaganini ko’ramiz. "Qutlug qon" zali 5 qismdan iborat. Ushbu zalda taqdim etilgan material Aybekning birinchi romani "Muqaddas qon"ga bag’ishlangan. 1 bo’lim-ushbu bo’lim yozuvchining katta tarjima faoliyatini aks ettiradi. 30- yillarda allaqachon Aybek o’zini ajoyib tarjimon sifatida ko’rsatdi. U rus va boshqa qardosh tillardan o’nlab she’riy asarlarni o’zbek tiliga tarjima qilgan. U deyarli barcha yirik rus va xorijiy klassikalarni ona tiliga tarjima qilgan: Gyotening" Faust", Bayronning" Qobil", Molyerning" Tartuf", Geyn, Gyote, Gomer asarlari, Rim adabiyoti. Rus adabiyotidan Lermontovning "Maskarad", Gorkiy hikoyalari, Krilovning ertaklari, Axmatova, Tvardovskiy she’rlari," David Sasunskiy " ermon eposi va boshqalar. A. S. Pushkinning "Evgeniy Onegin" tarjimasi nafaqat milliy madaniyatning oltin fondini boyitibgina qolmay, balki Aibekni "entsiklopedik ijodiy g’oyalar"ga ilhomlantirdi. Ushbu asar chinakam ijodiy ilhomning samarasidir, u Aybekning she’riy qiyofasida ko’p narsalarni, birinchi navbatda rus she’riyatiga va ayniqsa Pushkinga bo’lgan katta muhabbatni ochib beradi. Ushbu tarjima klassik o’zbek tarjimasining marvaridi deb ataladi. 17

Vitrinada ushbu asarning birinchi va keyingi nashrlari namoyish etiladi. Bundan tashqari vitrinada 1934 yilda SSSR SSP raisi M. Gorkiy imzosi bilan Aybekning a’zolik chiptasi ham bor. Buyuk Vatan urushi yillarida Anna Axmatova, Aleksandr Deych, Vladimir Lugovskaya, Yevgeniy Bertels, V. Jirmunskiy va Toshkentga evakuatsiya qilingan boshqa ko’plab taniqli yozuvchi va olimlar Aybek oilasining tez-tez mehmonlari bo’lishgan. Xulosa. Oybek uy-muzeyida adibning hayot yo’li, asarlari va o’zbek adabiyotidagi buyuk hissasi bilan tanishdik. http://360.vrmuseum.uz/museum6/ - ushbu havola orqali Oybek uy-muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 2.6. Islom Karimov muzeyi O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov nomidagi ilmiy- ma’rifiy yodgorlik majmuasi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 25 apreldagi tegishli qarori asosida Islom Karimovning xotirasini abadiylashtirish va merosini har tomonlama o’rganish maqsadida tuzilgan. Yodgorlik majmuasining asosiy vaziflari: - O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining xotirasini, uning mustaqillikni qo’lga kiritishga, davlatchilikni qurishga qo’shgan ulkan hissasini va Islom Karimov shaxsining tarixiy rolini abadiylashtirish, shuningdek uning merosini ommalashtirish; - ulkan shaxs, zamonaviy O’zbekistonning asoschisi, yaratuvchisi va me’mori, mustaqillik yillarida O’zbekiston yutuqlarining ijodkori, jahon hamjamiyatida mamlakatning obro’-e’tibori mustahkamlanishi asoschisi sifatida Islom Karimovning hayoti va faoliyatini, uning shaxsiy va axloqiy fazilatlarini o’rganish; - O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov rahbarligida mustaqil davlat sifatida O’zbekistonning qaror topish va mustahkamlanishini namoyish qilish; 18

-aholini, ayniqsa yoshlar va xorijiy mehmonlarni mustaqil O’zbekistonning dastlabki qadamlardan boshlab va keyingi yillardagi rivojlanishi tarixi bilan tanishtirish, respublika yutuqlarini targ’ib qilish; -yosh avlodni tarixiy va siyosiy madaniyat, vatanparvarlik va o’z Vatani uchun mas’uliyatni his etish ruhida tarbiyalash; -ilmiy-tadqiqot, ta’lim va ma’naviy-ma’rifiy faoliyat olib borish; -yoshlarni, aholining keng qatlamlarini va mamlakat jamoatchiligini, xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlar boshliqlarini Yodgorlik majmuasining faoliyati bilan keng tanishtirishni tashkil etish; - konferentsiyalar, seminarlar, mahorat darslari, ijodiy kechalar, ko’rgazmalar kabi tadbirlar tashkil etish; - O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti hayoti va faoliyati bilan bog’liq kitoblar, kataloglar, bukletlar, yo’l ko’rsatkichlar va boshqa materiallar nashr etilishi, tarqatilishini tashkil etish; -Islom Karimovning hayoti va faoliyatiga tegishli kollektsiyalar va ashyolarni saqlash, hisobga olish, eksponatga qo’yish; -muzeyning kollektsiyalari va ashyolari ma’lumotlar bazasini shakllantirish, yuritish va yangilash; - muzeyning kolleksiyalari va ashyolarini bosma va elektron variantda O’zbekiston Respublikasi Milliy muzey fondiga kiritish yuzasidan takliflar kiritish; Majmua tarkibida: Muzey Ilmiy-tadqiqot va ta’lim markazi Kutubxona va o’quv zali Konferentsiya zali 19

Majmua o’z faoliyatini Islom Karimov nomidagi Respublika xayriya jamoat fondi bilan o’zaro hamkorlikda olib boradi. Islom Karimov muzeyi ikkita zaldan iborat bo’lib birinchi zalda Birinchi Prezident faoliyati bilan bog’liq foto suratlar jamlangan. Ikkinchi zalda Prezidentning rassomlar tomonidan ishlangan suratlari va turli tadbirlarda taqdirlangan medal va ordenlari o’rin olgan. Xulosa. Islom Karimov muzeyida mamlakatimiz birinchi Prezidentining hayot yo’li, siyosatdagi qadamlari, O’zbekistonni mustaqillikka olib chiqish yo’li haqida ma’lumotlar oldik. https://islomkarimov.uz/panovr/ ushbu havola orqali O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov nomidagi ilmiy-ma’rifiy yodgorlik majmuasiga va Islom Karimov muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 2.7. G’ofur G’ulom uy-muzeyi Gʻafur Gʻulom uy-muzeyi - Atoqli oʻzbek yozuvchi-shoiri, Oʻzbekiston xalq artisti Gʻafur Gʻulom tavalludining 70 yilligi munosabati bilan tashkil etilgan. 1903-yilning 10-mayida Toshkent shahrining Qoʻrgʻontegi mahallasida dehqonlar oilasida tugʻilgan. Toʻqqiz yoshida otasidan, oʻn besh yoshida onasidan yetim qolgan Gʻafur Gʻulom avval eski maktabda, soʻngra rus-tuzem maktabida taʼlim olgan. 1916 yilning kuzida G’ofur o’qishga kiradi. Onasining vafotidan so’ng (otasi avvalroq vafot etgan), u ishlashga majbur bo’lgan. Ko’plab kasblarda o’zini sinab ko’rgach, u nihoyat, matbaaga harf teruvchi bo’lib ishga kiradi, so’ngra, pedagogik kurslarda tahsil oladi. Toshkent pedagogika institutini tamomlagan.1919 yildan 1927 yilgacha u o’qituvchi, maktab direktori, Ma’naviyat uyushmasi ishchilari raisi bo’lib ishlaydi, bolalar uyini tashkil etishda faol ishtirok etadi. „Shum bola“ (1936) avtobiografik qissasida ijodkorning bolaligi, asr boshidagi Toshkent hayoti tiniq tasvirlangan. Bu muzey ikki qavatli hovli - uyi Toshkent ning Chilonzor tumani da joylashgan bo ʻ lib , 1944-1966- yillarda adib u yerda yashab ijod qilgan . 20

Uy - muzeyi ochish to ʻ g ʻ risidagi qaror O ʻ zbekiston rahbari tomonidan 1981- yil imzolandi . G ʻ afur G ʻ ulom muzeyiga 1983- yil asos solingan bo ʻ lib , 1988- yildan 1998- yilgacha muzey kolleksiyalari doimiy ravishda yangilangan va boyitilib borilgan . Ushbu uy direktori yozuvchining qizi Olmos Gafurovna bo ʻ lgan . 1993- yil yozuvchi G ʻ afur G ʻ ulomning 90 yilligi , 1998- yilda esa 95 yilligi nishonlangan . Muzeyning birinchi qavati uchta zaldan tashkil topgan bo ʻ lib , undagi eksponatlar yozuvchini kundalik hayoti va asosiy ijodiy tetapoya davri haqida hikoya qiladi . Birinchi va ikkinchi zallar G ʻ afur G ʻ ulomning bolalik va o ʻ smirlik chog ʻ larini , ilk ilhom parisida yozgan she ʼ r va hikoyalarini o ʻ z ichiga oladi . Uchinchi zalda shoirning ijodiy ishlari, koʻpgina stend va yubiley materiallarni guvohi boʻlasiz. Ikkinchi qavati — uy-muzeyining memorial qismi boʻlib, mehmonxona, dam olish xonasi, kutubxona, ijod xonasi mavjud. Shoir foydalangan uy-roʻzgʻor buyumlari, kutubxonada esa yozuvchining kitoblari va unga hadya etilgan asarlar saqlanadi. Muzey ikki qismga boʻlingan. Birinchisi u foydalagan memorial buyumlar. Ikkinchisi — asosiy ekspozitsiya joylashgan ikki qavatli bino. U 2003-yil Gʻafur Gʻulom tavalludining 100 yilligi munosabati bilan qurib bitkazildi. Muzeyda adabiy ekspozitsiya va yodgorlik majmuasi mavjud.Birinchi qavatdagi uchta zal 1903-yil 10-mayda Toshkentda tug’ilgan, butun umri shu shaharda yashab, el mehrini qozongan shoirning hayoti va ijodiy yo’lining muhim bosqichlaridan hikoya qiladi.Muzeyning birinchi va ikkinchi zallari shoirning bolalik va yoshlik yillari, uning ijodiy shaxsining shakllanishi, Ikkinchi jahon urushi yillarida G’afur G’ulom she’rlari qozongan ulkan shuhrat – “Sen yetim emassan”, “Men” she’rlariga bag’ishlangan. Yahudiy» hikoyasi «Yovuz» hikoyasi dunyoning ko’plab tillariga tarjima qilingan. Maxsus stendlarda shoirning tarjimonlik faoliyati, akademik sifatidagi faoliyati haqida hikoya qilinadi. Uchinchi zalda G’afur G’ulomga bo’lgan hurmat va mehr-muhabbat ifodasi – shoirning sa’y- harakatlari bilan uy ajratilgan Qo’qon shahridagi Toshkent metrosi, ko’cha, yirik adabiyot nashriyoti, o’lkashunoslik muzeyi, uning nomi bilan atalgan. Mustaqil 21

O’zbekistonda shoir tavalludining 90 va 95 yillik yubileylariga bag’ishlangan materiallar shu yerda. Uyning ikkinchi qavati yodgorlikdir. Ishxona, yashash va dam olish xonalarida shoirni “eslab qoladigan” uy-ro’zg’or buyumlari, kutubxonada G’afur G’ulomning dastxati tushirilgan kitoblar, unga yozuvchi hamkasblar sovg’a qilgan asarlar saqlanadi. G’afur G’ulom uy-muzeyi 1983 yilda tashkil etilgan. Ikki marta – 1988 va 1998 yillarda ekspozitsiyalar yangilandi, shoir ijodiga bo’lgan talab va uning xotirasini saqlashning yangi dalillari bilan to’ldirildi. Muzey direktori shoir Olmos G’ofurovnaning qizi. Xulosa G’ofur G’ulom uy-muzeyiga tashrif davomida O’zbek adabiyotining yirik vakili hayoti va ijodi bilan tanishdik. G’ofur G’ulomning adabiyotimizga qo’shgan hissasi va muzey ko’rgazmasidan o’rin olgan eksponatlar orqali adib haiqda yetarlicha ma’lumot oldik. 2.8. O’zbekiston Davlat Tabiat muzeyi 1876-yilda O’zbekiston Davlat tabiat muzeyi Markaziy Osiyoning dastlabki yirik ilmiy-ma’rifiy muassasalaridan biri bo’lib hisoblangan. Ilgari “Toshkent muzeyi” deb nomlangan bu muassasa 1876 yildan tabiatshunoslik, antropologiya va etnografiya bilan qiziquvchilar tashabbusi bilan tashkil etilgan edi. 1921 yilda muzey, qadimgi yodgorliklarni saqlash, san’at tabiat ishlari bo’yicha qo’mita tasarrufiga o’tkazilib, O’rta Osiyo bosh muzey nomini oldi. 1930 yilda tabiat bo’limlari, qishloq xo’jaligi muzeyi hamda zoologiya bog’i bilan birga O’rta Osiyo tabiat muzeyi va ishlab chiqarish kuchlari nomini oldi. 1935 yil yanvar’ oyida ushbu tashkilotning tabiat shu’basi O’zbekiston Davlat tabiat muzeyiga aylantirildi. Muzey Toshkent shahri Sag’bon ko’cha 16 uyga joylashtirildi. 1944 yilda O’zbekiston Davlat tabiat muzeyi boy ilmiy fondlarni saqlaydigan muassasa sifatida O’zbekiston FA sining tizimiga o’tkazilib “O’zbekiston Fanlar akademiyasining tabiat muzeyi” deb nom oldi. 22

1963 yilda O’zbekiston FA tizimidan chiqarilib, O’zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi ixtiyoriga o’tkazildi va “O’zbekiston Davlat tabiat muzeyi” deb yuritila boshladi. Shu davrdan boshlab muzey ilmiy xodimlari asosiy diqqat e’tiborini ilmiy-ma’rifiy va madaniy ommaviy ishlarni kuchaytirishga qaratdilar. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 17 noyabr 02-11- 47-sonli protokoli, Toshkent shahar hokimiyatining 2004 yil 18 noyabr’ 01-B-546- sonli protokoli, O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligining 2004 yilning 13 dekabr 325-buyrug’i, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 22 dekabr “O’zbekiston Davlat tabiat muzeyini bino bilan taminlash maqsadida” gi 600-sonli qaroriga asosan Olmazor tumani A.Niyozov ko’chasi 1-uy manzilida joylashgan binoga ko’chib o’tdi. O’zbekiston Davlat tabiat muzeyi tomashabinlarga ko’pgina noyob va turli tuman qiziqarli ilmiy-ommabop ma’lumotlar beradi. Muzeyning asosiy vazifalari aholining keng ommasi o’rtasida tabiatni o’rganish, o’kuvchilarning tabiatshunoslik sohasidagi bilimlarini chuqurlashtirish, jumladan o’lka tabiatini o’rganish ishida yordam ko’rsatishdan iboratdir. Ko’rsatib o’tilgan vazifalar muzey ichida mavsumiy ekspozisiyalar tashkil etish va muzeydan tashqarida keng ilmiy-ma’rifiy ishlarni olib borish yo’li bilan amalga oshiriladi. Muzeyga har yili minglab tomoshabinlar tashrif buyuradi. Muzeyning asosiy maqsadi, har bir tomoshabinni O’zbekiston tabiati, noyob, nodir eksponatlarni avaylab-asrashga o’rgatish, boyitib borish, yaqindan tanishtirish, qishloq xo’jaligida erishilayotgan ilg’or yutuqlarni, tabiatda bo’layotgan hodisalarni, eng muhimi insonlarning tabiatga bo’lgan mehrini shakllantirish va ularni tabiatimizni asrab avaylashga o’rgatishdir. O’zbekiston Davlat tabiat muzeyi boy ilmiy zaxiraga ega. Unda geologiya, botanika, zoologiya va entomologiya kolleksiyalari mavjud. Zaxira materiallari, birinchidan, muzeyning ekspozisiyalarini tuzish va to’ldirish uchun boshlang’ich 23

va qo’shimcha materiallar bo’lib xizmat qiladi, ikkinchidan muzey soha mutaxasislari uchun ilmiy manba hisoblanadi. Muzeyning ilmiy zahirasi qanchalik boy bo’lsa, u fan uchun shunchalik katta ahamiyatga ega bo’ladi. Muzeyning zahira materiallari muzey tashkil topgan vaqtdan buyon o’tgan davr mobaynida yig’ilgan va asosan respublikamizning turli hududlariga muzey tamonidan uyushtirilgan bir qator ekspedisiyalar natijasida keltirilgan ko’p miqdordagi to’plamlarni tashkil etadi. Muzeyning entomologiya zahirasi muzey tashkil topgandan boshlab vujudga kela boshladi. Bu 350000 dan ortiq hashoratlar namunasi bo’lgan Markaziy Osiyodagi eng katta entomologiya kolleksiyasidir. 1918 yilda A.A. Mel’ tomonidan muzeyga in’om qilingan 1290 ta namunalardan iborat bo’lgan tropik kapalaklar kolleksiyasi ham katta ahamiyatga ega. Zoologiya bo’limining zahirasidagi umurtqali hayvonlar bo’limida 4000 ortiq noyob hayvonlar tulumlari, Oologiya bo’limida qushlar tuxumlari kolleksiyasi, shuningdek, skelet va ho’l preparatlar saqlanadi. Muzeyning geologiya bo’limida respublikamizning turli konlaridan keltirilgan mineral va foydali qazilmalarning kolleksiyasi bor. Paleontologik kolleksiyalarni asosan Qoratov tog’ va Qizilqumdagi Itemir soyidan yig’ilgan namunalar tashkil etadi. Bular baliq, hashorat, o’simlik barglarining izlari, toshga aylanib qolgan daraxt tanalarining bo’laklari, boshoyoqli va qorinoyoqli, mollyuskalarning toshga aylangan namunalari, dinozavrning toshga aylangan suyaklaridan iborat. Rasulov Azimjan Nozimdjanovich- O’zbekiston davlat tabiat muzeyi direktori Xulosa O’zbekiston Davlat Tabiat Muzeyiga tashrif bizda alohida iliq taassurot qoldirdi. Muzey bilan tanishishi davomida O’zbekiston flora va faunasi, foydali qazilmalari dunyosi bilan yaqindan tanishdik. 24

http://360.vrmuseum.uz/museum4/ ushbu havola orqali O’zbekiston Davlat Tabiat muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 2.9. G’alaba bog’i va Shon Sharaf muzeyi O’zbekiston Prezidentining g’oyasi va tashabbusi bilan innovatsion texnologiyalar asosida, O’zbekiston xalqining Ikkinchi jahon urushida ko’rsatgan beqiyos jasoratini abadiylashtirish maqsadida bunyod etilgan «G’alaba bog’i» yodgorlik majmuasi va «Shon-sharaf» davlat muzeyi ekspozitsiyalari xalqimizning urush yillarida ko’rsatgan mardlik va matonatini, yuksak insoniy fazilatlarini namoyon etish hamda yosh avlodni ona Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalashga xizmat qilmoqda.«G’alaba bog’i»ning umumiy maydoni 14,6 gektar. Majmua ramziy 12 ta hududga bo’lingan bo’lib, kirish qismi, urushning dahshatli qiyofasi, markaziy xiyobon, harbiy texnikalar maydonchalari, temir yo’l vokzali, front orti hududi, amfiteatr va ma’muriy bino, motam va anduh hududi, shodu xurramlik hududi, g’alaba hududi, «Shon-sharaf» davlat muzeyi va shukronalik hududidan tashkil topgan.Bog’da urush va uning oqibatlari, urush davri manzaralari, jumladan, okop va blindajlar, palatkalar, dala oshxonalari va boshqa lavhalar aks etgan majmuada o’sha davrdagi harbiy texnika va qurol-yarog’lar, O’zbekiston xalqining front va front ortida ko’rsatgan jasorati, mashaqqatli mehnati, qayg’u-alami, shuningdek, erishilgan buyuk g’alabaga qo’shgan ulkan hissasi ifodalangan. Bog’ning «Matonat madhiyasi» majmuasida butun o’zbek ayollarining sadoqati ramziga aylangan zangiotalik Zulfiya Zokirova va uning urushda halok bo’lgan besh o’g’lining vafodor rafiqalari aks etgan. «Ko’z yoshi» majmuasi urushning mudhishligi, millati va dinidan qat’i nazar, barcha odamlar birligi ramzini ifodalaydi. «Shon-sharaf» davlat muzeyining yuqori qismida Ikkinchi jahon urushida qatnashgan 301 nafar o’zbekistonlik qahramon sharafiga ekilgan daraxtlar, shuningdek, «Mangu jasorat» deb nomlangan majmuada afsonaviy o’zbek generali Sobir Rahimov va barcha o’zbekistonlik botir jangchilarning so’nmas xotirasi ifodalangan. Bu majmua yurtimizda tarbiya topgan qo’rqmas, 25

mard va jasur, matonatli sarkardalar, jangchilardan faxrlanish, jasoratidan doimo ibrat olish, dunyodagi eng buyuk xalqlardan biri ekanimizni his qilish, vatandoshlarimizda shu zamin, shu yurt farzandi ekanligidan g’urur, faxr-iftixor tuyg’ulari uyg’onishiga xizmat qiladi.«G’alaba bog’i» yodgorlik majmuasi huzurida Ilmiy markaz faoliyat yuritmoqda. Markaz faoliyati Ikkinchi jahon urushida ishtirok etgan va halok bo’lgan yurtdoshlarimiz xotirasini tiklashdan iborat. Bugungi kunda Markaz ilmiy jamoasi tomonidan Ikkinchi jahon urushida qatnashgan ikki millionga yaqin (qariyb 1 million 951 ming kishi) mard o’zbekistonliklardan 1 million 100 ming nafari haqidagi ma’lumotlar to’liq tiklandi, Ushbu yo’nalishdagi izmiy izlanishlarga mamlakatimizning qator vazirliklari, Fanlar akademiyasi, professor-o’qituvchilar va tadqiqotchilar jalb etildi. Shuningdek, «Bobomni izlayman» loyihasi tashkil etilgan. 75 yil davomida biz fashizmga qarshi kurashlar haqidagi bir xil ma’lumotlarni takrorlab keldik. Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan amalga oshirilgan qayta o’rganishlar natijasida O’zbekistondan urushda qatnashganlar haqidagi ma’lumotlar qayta aniqlashtirilmoqda. Biroq bu ham oxiri emas. Urushning dastlabki yillari respublikamiz hududidan frontga deb hujjatlari rasmiylashtirilmasdan minglab yigitlar mashinalarga ortib olib ketilgan. Bugun ana shunday holatlar ham yuzaga chiqayapti. Frontda halok bo’lgan vatandoshlarimiz haqidagi ma’lumotlarni topish maqsadida Rosssiya, Belarus, Polsha, Avstriya, Isroil, Yaponiya va boshqa davlatlar bilan yaqin aloqalar o’rnatildi. Ular bizga o’zbek jangchilari haqidagi yangi ma’lumotlarni taqdim etmoqda. Bugungi kunda 301 nafar Sovet Ittifoqi qahramoni va «Shuhrat» ordenining to’liq kavaleri bo’lgan 70 dan ortiq yurtdoshimizning jasorati va jangovor yo’lini o’rganish bo’yicha ilmiy izlanishlar davom etmoqda. O’z navbatida, biz ham xorijiy mamlakatlardan respublikaga olib kelinganlar haqida ma’lumotlarni to’plab, hamkorlarimizga taqdim etayapmiz. Masalan, ana shunday izlanishlar natijasida Ikkinchi jahon urushi davrida mamlakatimizga olib kelingan 50 mingga yaqin yahudiylar haqidagi raqamlarga oydinlik kiritildi. Elimizning bu jasorati, mehr-muruvvat va insonparvarlik 26

fazilatlari hali hamon shon-sharaf maktabi, gʼurur-iftixor manbai boʼlib kelmoqda. Vaqt oʼtgani sayin bu oʼlmas qadriyatlarning ahamiyati tobora ortib bormoqda. Shon-sharaf muzeyida esa ana shunday shonli tarix oʼz ifodasini topgan. Tarixiy fakt va voqealar zamonaviy texnologiyalar, interaktiv usullar yordamida aks ettirilgan. Shu vaqtga qadar Ikkinchi jahon urushida Oʼzbekistondan 1 million 500 mingga yaqin kishi ishtirok etgan, deb hisoblanar edi. Yangi topilgan maʼlumotlarga koʼra, 1 million 951 mingga yaqin kishi urushga safarbar etilgani aniqlandi. Shuningdek, 200 mingdan ziyod askar va ofitserlarimiz jangovar davlat mukofotlari bilan taqdirlangani hujjatlar orqali oʼz tasdigʼini topdi. Minglab urush qatnashchilari Oʼzbekistonda tashkil etilgan harbiy gospitallarda davolangan. Yangi aniqlangan maʼlumotlarga koʼra, urush oʼchogʼiga aylangan oʼlkalardan yurtimizga 1 million 500 ming kishi, jumladan, 250 mingdan ziyod bola evakuatsiya qilingan. Xalqimiz ularga oʼz uyidan joy berib, soʼnggi burda nonini ham baham koʼrgan. Muzey oltita boʼlimdan iborat boʼlib, 1-boʼlimda respublikamiz aholisining frontga safarbar etilishi, jang maydonlaridagi jasorati aks ettirilgan. Ikkinchi boʼlim “Oʼzbekiston – front uchun ishonchli tayanch qoʼrgʼoni” deb nomlangan. Keyingi boʼlimda urush yillarida yurtimizdagi ilm-fan, taʼlim, madaniyat, sogʼliqni saqlash sohalari namoyish etilgan. 4-boʼlim “Urush va gʼalaba haqida xotiralar, xalqning quvonch va shodligi” deb atalgan boʼlsa, navbatdagi shoʼʼbada urush yillaridagi badiiy adabiyot, sanʼat va matbuot haqida hikoya qilingan. “Mardlar jasorati mangu yashaydi” nomli 6-boʼlimdan 33 jildlik “Xotira” kitobi, shuningdek, bayram munosabati bilan nashr etilgan kitob-al ь bom va boshqa eksponatlar oʼrin olgan. Xulosa G’alaba bog’i va Shon Sharaf muzeyiga tashrif buyurib, biz ikkinchi jahon urushi voqealari va O’zbekistonning urush davridagi holati, front orti xizmatlari, urushda jasorat ko’rsatgan Vatandoshlar hayoti bilan tanishdik. Muzey o’zining o’sha davr ruhiyati bilan bevosita yo’g’rilgani bilan alohida yodimizda qoldi. http://360.vrmuseum.uz/museum9/ ushbu havola orqali Shon Sharaf muzeyiga virtual sayohat amalga oshirish mumkin. 27

Xulosa Buyuk maqsad sari dadil qadam tashlayotgan O’zbekiston Respublikasida muzeylar yirik ilmiy-ma’rifiy va madaniy markazlardan hisoblanib, xalqimizning boy madaniy merosini, uning taraqqiyot bosqichlaridagi o’rnini xaqqoniy aks ettirib, zamon talablari asosida istiqlol ruxida tarbiyalash, ayniqsa, yoshlarimiz qalbiga badiiy go’zallik va qadimda asos solingan ajdodlarimiz merosiga nisbatan g’urur va iftixor tuyg’usini singdirish zamon talabiga aylandi. Biz Tarix yo’nalishi 3-bosqich 103-guruh talabalari 29.05.2023 dan 04.06.2023 gacha bo’lib o’tgan Muzeyshunoslik amaliyotida. Amaliyot rahbarlarimiz Dildora Yusupova, Guljahon Shaydullayeva, Umrzoq Musoyev Sunnatilla Xamroyev boshchiligida Toshkent shahrida joylashgan muzeylarga tashrif buyurib ularning tarixi va bugungi kundagi faoliyati bilan batafsil tanishdik. O’rol Tansiqboyev uy-muzeyiga tashrif davomida ijodkorning hayoti va faoliyati bilan tanishdik. Ijodkor tomonidan foydalanilgan ish qurollar, kitoblar, shaxsiy buyumlar, ijod xonasini o’rgandik. E’tiborlisi va bizga manzur bo’lgani uy- muzeyining ijodkor yashagan paytdadgidek saqlanib qolinganligi bo’ldi. Mehmonxona va undagi buyumlar o’sha davr holatini ko’z oldimizda gavdalantirdi. Ko’rgazmalar zalida rassomning ijodi bilan batafsil tanishib, buyuk ijodkor tomonidan yaratilgan go’zallikdan bahramand bo’ldik. Muzey xovlisidagi bog’da rassom o’z qo’llari bilan ekkan daraxtlarni ko’rib yakunda O’rol Tansiqboyevni nafaqat rassom balki, turli sohalarda yetarli bilimga ega ijodkor sifatida kashf etdik. 28

Qurolli kuchlar muzeyi o’zining zamonaviy va muhtashamligi bilan e’tirofga loyiq bo’ldi. Bizni muzey direktori polkovnik Nuriddinov Musalim Sultanovich kutib oldi va muzey tarixi bilan tanishtirib o’tdi. 3 qavatli binoda joylashgan 40 mingga yaqin eksponatlarni o’z ichiga olgan muzey harbiy muzeylar ichida O’zbekistonda 1 o’rinda, Markaziy Osiyoda 1 o’rinda, MDH davlatlari orasida 3-o’rinda (Rossiya va Belorussiyadan keyin) turadi. Muzey bilan tanishish davomida O’zbekistondagi harbiy ish tarixi, armioyaning vujudga kelish va rivojlanish tarixi va bugungi kundagi holati haqida ma’lumotlarga ega bo’ldik. Qatag’on qurbonlari xotirasi Davlat muzeyiga tashrif davomida biz O’zbekistonning mustamlaka qilinishi, Jadidchilik harakati, Milliy ozodlik harakati va o’sha davrdagi ziyolilarning qatag’on qilinishi haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldik. Muzey o’zining boy eksponatlari bilan bizda yaxshi taassurot qoldirdi. Oybek uy-muzeyida adibning hayot yo’li, asarlari va o’zbek adabiyotidagi buyuk hissasi bilan tanishdik. Islom Karimov muzeyida mamlakatimiz birinchi Prezidentining hayot yo’li, siyosatdagi qadamlari, O’zbekistonni mustaqillikka olib chiqish yo’li haqida ma’lumotlar oldik. G’ofur G’ulom uy-muzeyiga tashrif davomida O’zbek adabiyotining yirik vakili hayoti va ijodi bilan tanishdik. G’ofur G’ulomning adabiyotimizga qo’shgan hissasi va muzey ko’rgazmasidan o’rin olgan eksponatlar orqali adib haiqda yetarlicha ma’lumot oldik. O’zbekiston Davlat Tabiat Muzeyiga tashrif bizda alohida iliq taassurot qoldirdi. Muzey bilan tanishishi davomida O’zbekiston flora va faunasi, foydali qazilmalari dunyosi bilan yaqindan tanishdik. G’alaba bog’i va Shon Sharaf muzeyiga tashrif buyurib, biz ikkinchi jahon urushi voqealari va O’zbekistonning urush davridagi holati, front orti xizmatlari, urushda jasorat ko’rsatgan Vatandoshlar hayoti bilan tanishdik. Muzey o’zining o’sha davr ruhiyati bilan bevosita yo’g’rilgani bilan alohida yodimizda qoldi. 29

Amaliyot davomida Muzeylar faoliyati va tarixini o’rganish, ularga tashrif buyurib Vatanimiz bilan bog’li bo’lgan shaxslar va voqealarni yanada chuqur o’rganish imkoniga ega bo’ldik. Foydalangan adabiyot va manbalar 1. https://t.me/tansiqboyev_museum- O’rol Tansiqboyev uy-muzeyining Telegramdagi rasmiy sahifasi 2. https://xotira-muzey.uz/- Qatag’on qurbonlari xotirasi muzeyi rasmiy sahifasi 3. https://oybek.daac.uz/ - Oybek uy-muzeyi rasmiy sahifasi 4. https://islomkarimov.uz -Islom Karimov nomidagi ilmiy-ma’rifiy yodgorlik majmuasi rasmiy sahifasi 5. http://gofur-gulom-museum.daac.uz/ -G’ofur G’ulom uy-muzeyi rasmiy sahifasi 6. http://tabiatmuzey.uz/ - O’zbekiston Davlat Tabiat muzeyi rasmiy sahifasi 7. https://shon-sharaf.uz/ - Shon Sharaf muzeyi rasmiy sahifasi 30

Похожие

Xotira va Diqqat

Yu. B. Gippenrepter va V. Ya. Romanov. Diqqatning fenomenologiyasi, turlari va xususiyatlari