Главная страница
Курсовые работы
Педагогиka
Abduqodir Shakuriyning ta’lim tarbiyani rivojlantirishda tutgan o’rni
Abduqodir Shakuriyning ta’lim tarbiyani rivojlantirishda tutgan o’rni
Загружено в:
31.07.2024
Скачано:
0
Размер:
999.0419921875 KB
Скачать
Похожие
Oilada bola tarbiyasi
O’zbek xalq pedagogikasining imkoniyatlari va istiqbollari
Sharq mutafakkirlarning maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashga oid qarashlari
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ilm-fan va ishlab chiqarishning integratsiyalashuvi
O’quvchilar bilan sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar
![KIRISH Mavzuning dolzarbligi. O’zbekistonda so’nggi paytlarda jadidlar mavzusi tez-tez tilga olina boShladi. Bu haqda Prezident Shavkat Mirziyoyev ham gapirdi.“Bu kimgadir yoqadimi yoki yo’qmi, xalqimiz jadid bobolarimiz ko’rsatib bergan yo’ldan og’ishmay borishi kerak. Chunki ularning g’oya va dasturlari Yangi O’zbekistonni barpo etish strategiyasi bilan har tomonlama uyg’un va hamohangdir”, - dedi [3] Prezident so’nggi chiqishlaridan birida . Mirziyoyev bu fikrlarini 22-dekabrda Respublika Ma’naviyat va ma´rifat kengaShining kengaytirilgan majlisida bildirdi. Prezident o’z chiqishida aniq topshiriqlar belgiladi, jumladan, jadidlar g’oyasini o’rganish va rivojlantirish ko’zda tutilgan Prezident qarorini qabul qilish, “Jadid” nomli gazeta chop etish. Prezident qarori hali qabul qilinganicha yo´q, ammo Shavkat Mirziyoyevning mushtariylarga bildirgan tilaklari joylangan “Jadid” gazetasining ilk soni chop etildi.[1] “Jadid” gazetasi ezgu an’analarni davom ettirib, ulug’ ajdodlarimizning Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi bilan mushtarak bo’lgan g’oya va dasturlarini atrof licha yoritish, bu qutlug’ merosni el-yurtimiz, birinchi navbatda, yoshlarimining qalbi va ongiga yetkazishda, jamoat chilik fikrini shakllantirishda o’ziga xos erkin minbar bo’ladi, deb ishonaman”,[1] deb tilak bildiradi Mirziyoyev gazeta mushtariylariga. Mamlakatdagi bir qator faollar gazeta lotin yozuvida emas, kirillcha chiqqanidan norozi bo’ldi. Shoir Iqbol Mirzo bosh muharrirlikka tayinlangan “Jadid” gazetasi mamlakatdagi eng ko’hna nashrlardan bo’lgan “O´zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi negizida tashkil qilingan. bu ayrim ziyolilarda allaqachon e’tirozlar uyg’otgan, “jadid” gazetasi jadidlar g’oyasini taqdim qiluvchi ijtimoiy siyosiy minbarga emas, adabiy- ma’rifiy nashrga aylantirilishi taxmin qilinmoqda. chor ho’qumati bunday maktablar ochilishiga qarshi edi, ularni qattiq nazorat qilardi. bu maktab bolalarni 6 oyda savodli qilib chiqarardi. bunga eski maktab domlalari ,](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-3.png)
![mulla , eshonlar ham qarshilik qiladilar . shakuriy yilda bir marta umumiy imtixon uyushtirib , ota - onalar oldida o ’ quvchilar bilimini namoyish qildirar edi . shakuriy ona tilida darsliklar zarurligini tushunib , bolaning yoshiga mos tarzda , axloq - odob , turmush qoidalaridan dastlabki ma ’ lumot berishni ko ’ zda tutuvchi darslik tuzishga kirishadi . Birinchi alifbe kitobi “Raxnomai savod” (Savod chiqarish rahbari)ni yaratadi. Kitobda so’zlar bo’g`inlarga bo’lib ko’rsatilgan, oxirida o’qiSh uchun kichik xrestomatiya berilgan. U o’z pedagogik faoliyatida “harf-tovus” metodi (har tovuShni alohida harf bilan yozish) qulay va osonligini aniqlaydi.[4] 1913 yili uning rahbarligida shogirdi I.Raxmatillayev tovush-harf metodi asosida yangi alifbe tuzadi. U arab alifbosi bilan tojik tilida yozilgan bo’lib, ko’p yillar qo’llanib kelinadi. Kitobning kirishida tez savod chiqarishga oid maslahat berilgan. Alifbe 46 betdan iborat bo’lib, 90 ta dars uchun mo’ljallangan edi. 1907 yili Shakuriyning 2-kitobi “Jameul hikoyat” (Hikoyalar to’plami) yoziladi. U boshlang`ich sinf 2- sinfi uchun xrestomatiya tarzida bo’ladi. Shakuriy 1923 yili “Pravda” gazetasi e’lon qilgan “Eng yaxshi o’qituvchi” konkursining g’olibi deb topiladi. Shuningdek, u qisman tatar tilida yozilgan kitoblardan xam foydalanar edi. Kurs ishning maqsadi. Boshlang’ich sinflarda Abduqodir Shakuriyning ta’lim- tarbiyaga oid qarashlari to’g’risidagi ma’lumotlarning mazmunini o ’ rgatishni rivojlantirish. Kurs ishning vazifalari: – o’rganilayotgan mavzu yuzasidan ijtimoiy- pedagogik manbalarni o’rganiSh; – jadid ma’rifatparvarlari asarini tahlil qilish; – jadidlarning xalq ma’rifatparvarlari uchun kurashi va yangi usul maktablari ochilish tarixini o’rganish; Kurs ishining ob’ekti: Abduqodir Shakuriyning hayoti haqidagi adabiyotlar; Abduqodir Shakuriyning jadid ma’rifatparvarlarining ta’limiy qarashlari; Kurs ishning predmedi: Abduqodir Shakuriyning tarbiyaga oid qarashlari haqida boshlang’ich sinf o’quvchilarida umumiy tushuncha va bilim hosil qilish jarayoni.](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-4.png)
![Kurs ishi tuzilishi: Kirish, ikkita bob, rejalar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovadan iborat. I BOB. ABDUQODIR SHAKURIYNING PEDAGOGIK QARASHLARI 1.1.Abduqodir Shakuriyning ta’lim faoliyati Abduqodir Shakuriy – tojikistonlik ma’rifatparvar va samarqandlik o’qituvchi , yangi usul maktablari uchun qator darsliklar muallifi, jurnalist, samarqandlik jadidchilikning mashhur namoyandalaridan biri. 1875 yilda Samarqand chekkasidagi Rajabamin qishlog’ida bog’bon va dindor oilasida tug’ilgan. Uning otasi imom bo’lganligi haqida ma'lumotlar bor . Uning onasi otin bo’lib, qizlar uchun uy islom maktabida dars bergan. U boShlang’ich ma'lumotni mahalliy eski usul maktabida olgan , so’ngra Samarqandga ko’chib o’tgan va Orifjonboy madrasasiga o’qiShga kiradi. Keyinchalik u rus millatiga mansub gimnaziya faoliyati va o’qitish uslublari bilan tanishdi. Yoshligida u o’qituvchilik qila boshladi va o’zining yangi metodik maktabini ochishni orzu qildi. U adabiyot, she'riyat va tarixni yaxshi ko’rardi. O’zining ona tili tojik (fors) tilidan tashqari o’zbek va arab tillarini ham bilgan . Keyinchalik rus va turk tillarini ham o’zlashtirgan . U Rossiya jadidlarining gazetalarini , xususan, Ismoil Gasprinskiyning materiallarini o’qigan. Yoshligida u jadidchilik gʻoyalari bilan bir qatorda Samarqand va boshqa Oʻrta Osiyoning koʻzga koʻringan jadidlari bilan ham tanishdi. Mahmud Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Saidahmad Vasliy, Said Rizo Alizoda , Xoja Muin, Sadriddin Ayniy, Siddiqiy Ajziy, Abdulqayum Qurbiy, Toʻraqul Zehniy, Hamza Niyoziy va boshqalar bilanshaxsan tanish boʻlgan.[4] Jadidchilar muntazam ravishda birovning uyiga yig’ilib, birga vaqt o’tkazar, reja va yangiliklarni muhokama qilar, fikr almashgan , asar va she’rlarni o’qib, muhokama qilar edilar. Bir qator jadid gazeta va jurnallariga maqolalar yozgan. Abduqodir Shakuriy 1943 yilda 68 yoshida vafot etdi. Shakuriy o’z xotiralarida tatar pedagogi](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-5.png)
![Abdulxodiy Maqsudiyning “Muallimi avval”, “Muallimi soniy” kabi darsliklaridan o’z vaqtida foydalanganligini ko’p martaba eslaydi. Chor hukumatining mahalliy amaldorlari bu maktabning ochilishiga rasman qarshi bo’lib, uning o’quv dasturini qattiq nazorat qilardilar. Ular maktabda o’tiladigan diniy darsliklarga hech qanday to’sqinlik qilmas, ammo dunyoviy fanning o’qitilishidan tashvishlanar edilar. Shogirdlarining aytishicha, Shakuriy qiyinchiliklar bilan qo’lga kiritgan yagona globusni faqat maxsus vaqtda sinfga olib kirar , boshqa vaqtda esa yashirib qo’yar ekan.Shakuriy maktabida tojik va o’zbek bolalari birga o’qitilar edi. Bu yerda tojik tili asosiy til hisoblanar, bolaning savodi chiqqach, o’zbek va tojik tillarida yozilgan kitoblar o’qitilar edi. Shu bilan bir qatorda, o’quvchilarni ozarbayjon va tatar adabiyoti namunalari bilan tanishtirish maqsadida Shu tillarda yozilgan ayrim parchalar ham o’qitilar edi. Shakuriyning tarjimai holida aytilishicha , bu maktabning to’liq dasturi bo’lgan. U vaqtlarda maktablarda Qur’oni Karim o’qitilar va yodlatilar edi. Shuning uchun yangi usul maktablarida ham diniy kitoblar o’qitilar edi, chunki hech bir ota-ona Qur’on yoki biror diniy kitob [8] o’qitilmagan maktabga bolalarini bermas edi. SHuning uchun maktablarda “Haftiyak” ham asosiy o’qish kitoblaridan biri hisoblanar edi. Tatar pedagogi Maqsudiy o’z maktabi uchun darsliklar tuzganda, arab tili qoidalari va alfavitini o’qitishga alohida e’tibor bergan. Shakuriy ham o’z maktabida bunga rioya qilgandi. O’qitishdagi bu usul eski maktablardagi o’qitish usullariga qaraganda savod chiqarishni ancha yengillashtirar edi. Shakuriy o’z o’quvchilar uchun bir yilda bir marta imtihon uyushtirar edi. Imtihonda u ota- onalar oldida o’quvchilar bilimining natijalarini namoyish qildirar edi, ota-onalar esa o’z bolalarining qisqa muddat ichida xat-savodli, hisob, geografiya va tibbiyotdan ma’lumotga ega bo’lganini ko’rib hayratlanardilar. Shakuriy maktabining shuhrati keng tarqala boshladi , O’rta Osiyodagi boshqa ma’rifatparvar kishilarning diqqatini jalb etdi.[4] Jumladan, o’zbek adabiyotining asoschisi, buyo’q Shoir, dramaturg va pedagog Hamza Hakimzoda Niyoziy Shakuriy ochgan maktab bilan juda qiziqqan. U 1909 yilda Shakuriy ochgan maktabini ko’rish, uning imtihonlarida qatnashish uchun Samarqandga keladi. Bu maktabdagi o’qish-](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-6.png)
![o’qitish tartibi va imtihon natijalari Hamzada yaxshi taassurot qoldiradi. Hamza va Shakuriy bir-birlari bilan do’stlashib, ko’p yillar davomida xat yozishib turadilar. Shuni qayd qilish kerakki, Shakuriy faqat o’qituvchilik qiliSh bilangina cheklanib qolmagan , u o’z maktabi uchun darsliklar yozib, ularni o’z mablag’lari hisobiga nashr qildirgan. Chunki, tojik va o’zbek bolalarini tatar tilida yozilgan darsliklar bilan o’qitish katta qiyinchiliklar tug’dirar, bu darsliklar bolalar uchun uncha tushunarli emas edi. Shuning uchun, u o’quvchilarga ularning ona tilida darsliklar yaratish zarur, deb hisoblardi. Shunday bir Sharoitda Shakuriy bolalarning o’z ona tilida o’qiSh kitoblari , darsliklar yaratiSh zaruriyatini yaxshi tushunadi. U bolaning yosh xususiyatiga muvofiq tarzda axloq, odob va turmush qoidalaridan dastlabki ma’lumot berishni ko’zda tutib, ana shunday darsliklar tuzishga kiriShadi. Birinchi navbatda, alifbeni Shakuriyning o’zi tuzdi. “Rahnamoi savod” (“Savod chiqarish rahbariyati”), deb atalgan bu kitob yaxShi qog’ozda nasta’liq xati bilan yozilgan edi. Shakuriyning Shogirdi, yozuvchi Rahim Hoshimning aytishiga qaraganda , bu kitobda so’zlar bo’g’inlarga ajratib ko’rsatilgan, kitob oxirida o’qish uchun kichik- kichik material berilgan ekan. Shakuriy ko’p yillik pedagog faoliyati natijasida bolalarni o’qitishda “tovush-harf” metodi (har bir tovuShni alohida harf bilan yoziSh)ning qulay va oson ekanligini aniqladi va 1913-yilda uning rahbarligida o’z shogirdlaridan va Samarqandning mashhur pedagoglaridan biri Ismatulla Rahmatullayev tovush-harf usuli asosida yangi alifbe tuzdi. Bu kitob Toshkent shahrida nashr qilindi. Bu kitob arab harfida tojik tilida yozilgan bo’lib, u ko’p yillar davomida savod chiqarishda eng yaxshi o’quv qo’llanmasi sifatida qo’llanib kelindi. Kitobning kirish qismida tez va osonlik bilan savodli bo’lish masalasiga oid metodik maslahatlar beriladi. “Alifbe ta’limi” Ismatulla Rahmatullayevning 10 —12 yillik ijodiy ishlari va uning ustozi Abduqodir Shakuriyning ko’p yillik amaliy faoliyatining natijasida yaratildi.[4] Ular ko’p yillar davomida boshlang’ich ta’limning turlicha metodlarini qo’llash, o’z tajribalari, Shuningdek yangi usuldagi o’qish-o’qitish usullari va ko’pdan-ko’p alifbe kitoblarini o’rganish, umumlashtirish asosida bu kitobni tuzdilar. Alifbe 46 betdan iborat bo’lib, taxminan 90 ta dars uchun mo’ljallangan.[5]](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-7.png)
![Shakuriy tomonidan 1907 yilda yozilgan ikkinchi kitob “Jome’ ul hikoyat”(“Hikoyalar to’plami”)dir. U qayta tuzatilib, to’ldirilib, 1911 yilda ikkinchi marta nashr qilingan. Kitob boshlang’ich maktabning ikkinchi sinfi uchun xrestomatiyadir. Yetmish ikki betli bu kitobning matni nafis qog’ozda aniq, chiroyli xat bilan yozilgan. Birinchi qismiga tarbiyaviy ahamiyatga molik 48 ta kichik-kichik hikoyalar kiritilgan. Ikkinchi qismida mumtoz yozuvchilarning asarlari va tarjimalaridan olingan 15 ta she’riy parcha berilgan. Kitobning ta’lim- tarbiyaviy ahamiyati shundan ibortaki, undagi o’quv materiallarining hammasi bolalarda axloqiy sifatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Shakuriy tomonidan tuzilgan va nashr qilingan yana bir kitob “Zubdat ul ash’or” to’plami bo’lib, unda ko’p shoirlarning she’rlari berilgan. Kitobdagi yangi usul maktabiga atab yozilgan tojik tilidagi she’rda shunday deyiladi:[4] — Ey muallim , maktabing taraqqiyot topib, sernur bo’lsin, yaxshi noming to abad dunyoda mashhur bo’lsin. G’ayrat qil, toki biz olimu dono bo’laylik, - axir, bir savtiya usulining sevguchilarimiz, tarbiyat qil, har kishining xotirini shod qil. Har fandan bizga o’rgat, biz bahramand bo’lib nodonlikni nari quvaylik. Garchi nodon kishilar senga ta’na-haqorat etsalar ham g’am yema. Albatta, dushmanlar Sharmsor bo’lurlar! O’sha davrdagi qiyinchilik va to’sqinliklarga qaramay, xalqning bu sodiq do’sti, ma’rifatparvar pedagog Shakuriy butun kuch-quvvatini yangi usuldagi maktab tashkil qilishga sarf qildi , katta g’ayrat, zo’r havas bilan yangi usul asosida o’qish-o’rgatish tartiblarini o’rgandi, savodga o’rgatishning eng qulay va oson usullarini tanlab oldi, yangi usul maktablari uchun darslik va qo’llanmalar tuzib naShr qildirdi. Shakuriy dastlab qizlar uchun ham yangi usuldagi maktab tashkil qilib, unda o’z rahbarligida xotini muallimalik qilar edi. Keyinchalik o’g’il va qiz bolalar guruhini birlashtirib o’qita boshlaydi. Demak, u Samarqandda yangi usuldagi maktabning targ’ibotchi va tashkilotchilaridan biri edi. Bu ishda u hech qanday moddiy manfaatni ko’zda tutmas va ayni choqda hech kim unga moddiy yordam bermas edi. Abduqodir Shakuriy 1917 yil to’ntariShiga qadar o’qituvchilik faoliyati bilan Shug’ullandi. 1917 yilda Samarqand Shahrining bir guruh ilg’or kiShilari A.](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-8.png)
![xususiyatiga muvofiq tarzda axloq , odob va turmush qoidalaridan dastlabki ma'lumot berishni ko’zda tutib darsliklar tuzishga kirishadi. Birinchi navbatda , alifbe tuzadi. “ Rahnamoi savod ”, deb atalgan bu kitob yaxshi qog’ozda nasta’liq xati bilan yozilgan edi. Shakuriyning Shogirdi , yozuvchi Rahim Hoshimning ayti s higa qaraganda , bu kitobda so’zlar bo’g’inlarga ajratib ko’rsatilgan, kitob oxirida o’qi s h uchun kichik-kichik matnlar berilgan ekan. Shakuriy ko’pyillik pedagogik faoliyati natijasida bolalarni o’qiti s hda “ tovu s h- harf ” metodi(har bir tovu s hni alohida harf bilan yozish)ning qulay va oson ekanligini aniqladi va 1913-yili uning rahbarligida o’z shogirdlaridan va Samarqandning maShhur pedagoglaridan biri Ismatulla Rahmatullaev tovu s h-harf usuli asosida yangi alifbe tuzdi. Bu kitob Toshkent shahrida nashr qilindi. Kitobning kirish qismida tez va osonlik bilan savodli bo’lish masalasiga oid metodik maslahatlar beriladi. “Alifbe ta’limi” Ismatulla Rahmatullaevning 10-12 yillik ijodiy ishlari va uning ustozi Abduqodir Shakuriyning ko’pyillik amaliy faoliyatining natijasida yaratildi.[4] Ular ko’pyillar davomida boshlang’ich ta’limning turh metodlarini qo’llash, o’z tajribalari , yangi usuldagi o’qish-o’qitish usullari va ko’pdan-ko’p alifbe kitoblarini o’rganish, umumlashtirish asosida bu kitobni tuzdilar. Alifbe 46 betdan iborat bo’lib, taxminan 90 dars uchun mo’ljallangan. Shakuriy tomonidan 1907-yili yozilgan ikkinchi kitob “Jome’ ul hikoyat” (“Hikoyatlar to’plami”) dir. U qayta tuzatilib , to’ldirilib, 1911- yili ikkinchi marta naShr qilingan. Kitob boshlang’ich maktabning ikkinchi sinfi uchun xrestomatiyadir. Yetmish ikki betli bu kitobning matni nafis qog’ozda aniq, chiroyli xat bilan yozilgan. Birinchi qismiga tarbiyaviy ahamiyatga molik 48 kichikkichik hikoyalar kiritilgan. Ikkinchi qismida mumtoz yozuvchilarning asarlari va tarjimalaridan olingan 15 She’riy parcha berilgan. Kitobning ta’lim- tarbiyaviy ahamiyati Shundan iboratki , undagi o’quv materiallarining hammasi bolalarda axloqiy sifatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Abduqodir Shakuriyning pedagogika sohasining rivojlanishidagi sa’y- harakatlari tahsinga loyiqdir. Shakuriyl а r ха lq о mm а sining ko’pr о q yuq о ri q а tl а mini ziyoli qiliSh о rq а li o’z m а qs а dl а rini а m а lg а о ShiriShdi va “ilm-](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-11.png)
![m а rif а t shund а y bir v о sit а ki , uning yord а mid а butun bir ijtm о iy tuzumni ya х Shi t о m о ng а o’zg а rtriSh mumkin, l е kin buning uchun m а rif а t iShl а rid а , h а mm а ning m а nf аа tl а rini birg а qo’shish k е r а k”, [12] d е g а n b а rch а d а vrl а r uchun d о lz а rb fikrni ilg а ri surishdi v а а n а shuni х is о bg а о lib m а kt а bl а r t а shkil etShdi. 1.2. Abduqodir Shakuriyning hayot yo’li 1890-yillarning oxirlarida jadidlar taklifiga binoan Qoʻqonga joʻnab ketadi va jadidlar tomonidan ochilgan mahalliy yangi usul maktablari bilan taniShadi. Samarqandga qaytib, 1901-yilda o’zi tug’ilib o’sgan Rajabamin qishlog’ida asosan dunyoviy fanlar va fanlar o’qitiladigan zamonaviy maktab ochadi. Abduqodir Shakuriy o’z maktabida dars berishdan tashqari darsliklar ham yozgan va ularni o’z mablag’i hisobidan chop etgan. Uning mashhur darsliklaridan biri fors tilidagi “Savod o’rgatiSh yo’riqnomasi” ( Toj. Rahnamoi Savod ) dir. “Jomi’-ul-hikoyat” (1907), “Zubdat-ul-aSh’ar” (1907) kabi darsliklar ham yozgan. Darsliklarning bir qismi ham Saidahmad Vasliy va Mahmud Behbudiy bilan hamkorlikda yozilgan. 1909- yilda Shakuriy Qozonga borib , u yerda tatar jadidlari bilan uchrashadi. 1912-yilda Istanbulga borib , u yerda yangi usuldagi maktablarning oʻqitish usullari bilan taniShdi. Ko’plab taniShlar va do’stlar orttirdi. Shakuri keyinchalik qizlar uchun zamonaviy maktab ochdi. Bu maktabning mudiri Shakuriyning oʻzi, oʻqituvchisi esa otin boʻlgan rafiqasi Roziya edi. Keyinchalik, er-xotin ikkita maktabni birlaShtiriShga qaror qiliShdi va alohida ta'limni bekor qiliShdi , bu esa mahalliy ruhoniylar va aholining konservativ qismini hayratda qoldirdi.[11] 1921 yilda Abduqodir Shakuriy Samarqand Shahridagi 13-maktabga mudir etib tayinlanadi. Ayni paytda uShbu maktabda til va adabiyot o’qituvchisi ham edi. 1925-yilda Shakuriy koʻmagi va Samarqand chekkasidagi qiShloqlardan birining aholisi hisobidan boShlangʻich maktab ochiladi. Xalq ta’limida xizmat](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-12.png)
![“Bir kuni shaharning ko’zga ko’ringan ulamo, ag’niyo va a’yonlari hamda o’quvchilarning otalarini bolalarning olti oylik o’qiShi bo’yicha o’tkazilgan imtihonga da’vat etdim. Bular oldida o’quvchilar maktabda olgan olti oylik bilimlaridan imtihon berdilar. Odamlar bu o’qitiSh usulining afzalliklarini ko’rib, mendan mamnun bo’ldilar. Imtihondan so’ng odamlarning qalbida maktabga nisbatan muhabbat paydo bo’lib, chehralari ochildi”.[11] Shuni alohida ta’kidlash kerakki, Shakuriy ochgan yangi usul maktabining dovrug’i va u yaratgan darsliklarning Shuhrati Hamza Hakimzoda Niyoziy, Sadriddin Ayniy, Mirzo Abdulvohid Munziy va boShqa ma’rifatparvar jadidchilarning ham diqqatini jalb etdi. 1909 yilda Hamza Shakuriyning maktabini ko’riSh va uning imtihonlarida qatnaShiSh uchun Samarqandga keladi. Bu maktabdagi o’qish-o’qitish uslublari va imtihon natijalari Hamza Hakimzoda Niyoziyda katta taassurot qoldirdi. A.Shakuriyning o’qish-o’qitish uslubidagi yangilik-ning ahamiyati Shundaki, birinchidan, u o’Sha davrda mavjud bo’lgan eski o’qitish usullari va o’qiSh kitoblarining hammasini rad qilib, savod chiqariShni engillatish maqsadida dastlab bo’g’in usuli, keyinchalik tovush-harf uslublarini qo’llaydi. Bu o’qitiSh uslubining qulayligi natijasida o’quvchilar ko’pi bilan 6 oy ichida savodli bo’lardi. Ikkinchidan, maktabda kichik yoshdagi o’g’il va qiz bolalarni birga o’qitish uslubini joriy qildi. Uchinchidan, bolalarni avvalo o’z ona tilisida o’qitishga qat’iy rioya qildi va shu bilan birga bolalarni o’zbek, tojik, arab va rus tillarini ham mo’qammal o’rganishga da’vat qildi. To’rtinchidan, yangi usul maktablari uchun juda sodda, tushunarli tilda darsliklar tuzib, ularni naShr etdi. BeShinchidan, Shakuriy tomonidan joriy qilingan dastlabki yangilik – Samarqand maktablariga mehnat va musiqa darslarining kiritiliShi bo’ldi. U o’z o’quvchilarini qiShloq xo’jaligi va bog’dorchilikka oid ishlar bilan tanishtirishdan tashqari, muqovachilik, duradgorlik va boshqa hunarlarni ham o’rgatar, bu maShg’ulotlar uchun maktab dasturidan alohida soatlar ham ajratgan edi.](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-14.png)
![qo’llanma hamda o’qish antologiyasi nashr etildi. Biroq bu chora-tadbirlar kutilgan natijani bermadi. Umuman olganda, rus millatiga mansub maktablarda o’quvchilar soni nisbatan kam edi. Ammo allaqachon 1903 yilda. Turkistonda 102 boShlangʻich va 2 oʻrta jadid maktabi faoliyat koʻrsatgan. Birinchi maktab bitiruvchilari Mannon Uygʻur, Xamza, Qayum Ramazon, Oybek bo’lgan. Samarqand viloyatida Jo’raboyev va Abduqodir AbduSho’qurov (taxallusi Shakuriy, uning maktabi “Shakuriy maktabi” nomi bilan maShhur bo’lgan) jadid maktablarining tashkil etilishi alohida e’tiborga molik voqea bo’ldi. Shakuri birinchi bo’lib o’g’il va qizlar uchun birgalikda ta'limni joriy qildi. Jadidlar yoshlarni xorijiy mamlakatlarga o’qishga yuborish tashabbusi bilan chiqdilar. Ko’pchilik badavlat kishilar jadidlarning bu tashabbusini qo’llab- quvvatladilar, tegishli vositalar bilan yordam berdilar. O’nlab iqtidorli o’smirlar Germaniya, Misr, Turkiya, Rossiyaning markaziy shaharlariga o’qishga yuborildi. 1910 yilda Buxoroda oʻqituvchi Xoja Rafiiy va boShqalar “Bolalar taʼlimi” xayriya fondini tuzdilar, 1911 va 1912 yillarda mos ravishda 15 va 30 nafar talaba Turkiyaga oʻqishga yuborildi. Va 1909 yilda yaratilgan. M.AbduraShidxonov Toshkentdagi “Xayriya jamiyati” kam ta’minlangan ota-onalar farzandlarining ta’lim olishiga, shuningdek, yoshlarning xorijiy mamlakatlarda ta’lim olishiga ko’maklashdi. Jadidlar milliy matbuot rivojiga asos solganligini ham alohida ta’kidlash lozim.[13] M.Abdurashidxonov 1906 yil “Xurshid” (“Nuroniy”) jurnalini chiqarishni tashkil qilgan va unga o’zi muharrirlik qilgan. Jurnal aholi o’rtasida huquqiy bilimlarni targ’ib qilgani, bu ham odamlarning milliy o’zligini anglaShining yo’qsaliShiga xizmat qilgan. Biroq tez orada chor amaldorlari jurnalni nashr qilishni taqiqlab qo’ydilar. Ammo 1913 yilda M.Behbudiy xususiy nashriyot va kutubxona tashkil etib, “Samarqand” gazetasi va “Oyna” (“Oyna”) jurnalini chiqara boShlaydi. Ularning sahifalarida millat va Vatan qadr-qimmati muammolari , xalq ma’rifati, insonning erkin kamol topishi masalalari yoritildi. Ushbu dolzarb maqola va materiallar odamlarni hayajonga soldi. Bunday nashrlar Rossiyaning turkiyzabon aholisi orasida keng munosabatda bo’ldi, ular Eron, Afg’oniston, Hindiston va](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-17.png)
![Turkiyada ham tarqatildi.[12] Turkiston jadidlarining ma’rifiy faoliyati milliy davriy matbuot rivojida muhim rol o’ynadi. Jadidlar o’z mablag’lari hisobidan naShr etilgan gazetalar orqali yangi usul maktablarining afzalliklarini targ’ib qildilar, milliy kadrlar tayyorlash tarafdori edilar. Jadidlar davriy matbuotda ham jaholat va aqidaparastlikka, eski urf-odat va urf-odatlarga qarShi, mustamlaka Turkistonning iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotida islohotlarni amalga oShiriShga qaratilgan faol taShviqot olib bordilar. Jadid davri matbuoti sahifalarida Turkistonning iqtisodiy taraqqiyoti muammolari alohida o’rin tutdi. Bular milliy sanoatni yaratish va rivojlantirish kabi muammolar; milliy banklarning ochiliShi; qiShloq xo’jaligini rivojlantirish; ichki va tashqi savdo ; Turkistondan foydali qazilmalar va boshqa moddiy boyliklarni olib chiqishni cheklash; ularni joyida qayta ishlashni, viloyatdan xomashyo emas, balki tayyor mahsulotni eksport qilishni tashkil etish; fan va texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish va boshqalar. Turkiston jadidlari, ayniqsa, ularning rahbarlari, boshqa xalqlarga dushmanlik tuyg’usi begona edi. Ular Yevropaning rus, yahudiy, arman, nemis va boshqa xalqlarining iqtisodiyot, siyosat, madaniyat , fan va texnika sohalarida erishgan yutuqlari haqida katta hayrat bilan yozdilar. Ular o’z vatandoshlarini Yevropa xalqlarining tarixi, adabiyoti, madaniy yutuqlari, tili, siyosiy va huquqiy tajribasini o’rganishga chaqirdilar, yevropa madaniyatini, fan va texnika yutuqlarini o’zlashtirish va o’zlashtirish tarafdori edilar. Qolaversa, davriy matbuot sahifalarida jadidlar nafaqat tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan, balki bugungi kun bilan hamohang bo’lgan qator muammolarni ko’tardilar. Bular shunday muammolar: jahonning rivojlangan mamlakatlari, birinchi navbatda, Yevropa ta’lim muassasalarida milliy kadrlar tayyorlash; islom dinidan Turkiston xalqlarini yo’qsak axloq , vatanparvarlik, hamjihatlik ruhida tarbiyalash vositasi sifatida foydalanish; ayollarni ijtimoiy foydali mehnatga, siyosiy va madaniy hayotga jalb qilish uchun shart-sharoitlar yaratish; fuqarolarga ijtimoiy va milliy kelib chiqishi, dinidan qat'i nazar, keng demokratik huquq va erkinliklarni berish.](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-18.png)
![Turkiston jadidlari faoliyatining oʻz davri uchun muhim boʻlgan yana bir sohasi teatr ijodi edi. Jadidlar teatrni g’oyaviy kurashning o’tkir quroli sifatida darhol baholadilar. 1911-yildan boshlab ular davriy matbuotda muntazam ravishda maqolalar e’lon qilib, teatrning ma’naviy-ma’rifiy iShda naqadar foydali ekanligini isbotladilar. Jadidlar milliy teatrning asosini yaratdilar. 1913 yilda Munavvarakari Abdurashidxonov tashabbusi bilan “Turon” guruhi – dramatik san’at ixlosmandlarining musulmon jamiyati taShkil etildi. 1914 yil 27 fevral Toshkentdagi Kolizey teatri binosida ilk o’zbek milliy teatrining rasmiy ochiliSh marosimi bo’lib o’tdi. Munavvarqori teatr pardasini ochib, Shunday dedi: “Barchamizga ma’lumki, Shu paytgacha ona tilida teatr bo’lmagan... “teatr” so’zi aslida ular “hayot sabog’i”, obodonchilik yoki “maktab” degan xonani bildiradi. buyoqlardan". [14] Teatr sahnasi xuddi oynaga o’xshaydi, unga kirgan har bir kishining ijobiy va salbiy tomonlari har tarafdan aks etadi, har kim o’zining yaxshi va yomon tomonlarini ko’radi, undan to’g’ri saboq oladi. Maʼrifatparvarlik targʻiboti yoʻnalishida turkistondagi jadidchilik harakati yetakchisi Mahmudxoʻja Behbudiy, maʼrifatparvar Abdulla Qodiriylar faol faoliyat olib bormoqdalar. Ularning “padarkush” (“Patrisit”, M. Behbudiy) va “Baxtsiz Kuev” (“Baxtsiz kuyov”, A. Qodiriy) pyesalari butun Turkistonda katta muvaffaqiyat qozondi. Birinchi pyesa[6] yigitning nodonligi va dangasaligi uni qanday qilib otasini o’ldiriShga yetaklagani haqida hikoya qiladi. Asar tomoshabin e’tiborini faqat ma’rifatgina solih amallardan og’ishning oldini oliShi mumkinligiga qaratadi , chunki u poklaniSh imkonini beradi. Ikkinchi asarda[14] esa mahalliy urf-odatlarga aqidaparastlik bilan rioya qilish oshiq yigitning to’yni o’tkazish uchun ko’p qarz yig’ib qo’yishiga sabab bo’liShi aytiladi. Kreditorlar tomonidan belgilangan kuni u qarzlarini to’lay olmaydi va ojizlik tufayli o’zini va yosh xotinini o’ldiradi. Shunday qilib, milliy teatr jamiyatning ahvoli yo’naltirilgan ko’zguga aylanadi, u go’zalni ulug’laydi, jirkanch, zararli, vahshiylikni fosh qiladi. Jadid matbuoti va teatrida ko’p jihatdan alohida diniy mutaassiblar, ularning poraxo’rligi, axloqsizligi keskin tanqid qilinadi. Jadid jurnalistlari va dramaturglari o’z ijodlarida giyohvandlik, alkogol va tamaki](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-19.png)
![2.2.Abduqodir Shakuriyning pedagogik islohotlari . Shakuriy oʻz xotiralarida tatar pedagogi Abdulkodiy Maqsudining “Muallimi”, “Muallimi soniy” kabi darsliklaridan oʻz vaqtida foydalanganligini koʻp martaba eslaydi. Chor xo’qumatini maxalliy amaldorlari bu maktabini ochiliShiga rasmanqarShi bulib, uning oʻkuv dasturini qattiq nazorat qilardilar. Ular maktabda oʻtiladigan diniy darsliklarga hech qanday toʻsqinlik qilmas ammo dunyoviy fanlarni oʻqitilishidan tashvishlanar edilar. Shogirdlarining aytishicha, shakuriy qiyinchiliklar bilan qoʻlga kiritgan yagona yagona globusni faqat maxsus vaqtda sinfga olib kirar va boshqa vaqtda esa yaShirib qoʻyar ekan.[14] Shakuriy maktabida tojik va oʻzbek bolalari birga oʻqitilar edi. Bu yerda tojik tili asosiy til hisoblanar, bolaning savodi chiqqach, oʻzbek va tojik tillarida yozilgan kitoblar oʻqitilar edi. Shu bilan bir qatorda, oʻkuvchilarni ozarbayjon va tatar adabiyoti namunalari bilan tanishtirish maqsadida shu tillarda yozilgan ayrim parchalar ham oʻkilar edi. Shakuriyning tarjimai holida aytilishicha, bu maktabning toʻliq dasturi bulgan. U vaqtlarda maktablarda Qurʼoni Karim oʻqitilar va yodlatilar Shuning uchun yangi usul maktabdlarida xam diniy kitoblar oʻqitilar edi.Chunki xech bir ota ona quron oʻqitilmaydigan maktabga farzandini berms ediShuning uchun maktablarda “Haftiyak” xam asosiy oʻqiSh kitoblaridan biri](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-21.png)
![aniqladi va 1913-yilda uning rahbarligida oʻz Shogirdlaridan Samarqandning mashhur pedagoglaridan biri. Ismatulla Rahmatullayev tovush-xarf usuli asosida yangi alifbe tuzdi. Bu kitob ToShkent shaxrida nashr qilindi. Bu kitob arab harfida tojik tilida yozilgan bulib , u kup Yillar davomida savod chiqarishda eng yaxshi oʻquv qoʻllanmasi sifatida kullanib kelindi. Kitobning kirish qismida tez va osonlik bilan savd boʻlish masalasiga oid metoodik maslahatlar beriladi. “Alifbe taʼlimi” Ismatulla Rahmatullayevning 10-12 yillik ijodiy ishlari va uni ustozi Abduqodir Shakuriyning koʻp yillik amaliy faoliyatining natijasida yaratildi. Ular koʻp yillar davomida boShlangʻich taʼlimning turlicha metodlarini qoʻllaSh, oʻz tajribalari Shuningdek yangi usulda oʻqiSh oʻqitiSh usullari va koʻpdan koʻp alifbe kitoblarini oʻrganish umumlashtirish asosida bu kitobni tuzdilar. Alifbe 46 betdan iborat boʻlib, taxminan 90 ta dars uchun moʻljallangan. Shakuriy tomonidan 1907-yilda yozilgan ikkinchi kitob “Jome” ul xikoyat» (“Hikoyalar toʻplami”)dir. U qayta tuzatilib, toʻldirilib, 1911-yilda ikkinchi marta nashr qilingan. Kitob boshlangich maktabning ikkinchi sinfi uchun xrestomatiyadir. Yetmish betli bu kitobning matni nafis kogozda anik, chiroyli xat bilan yozilgan. Birinchi qismiga tarbiyaviy ahamiyatga molik 48 ta kichik- kichik xikoyalar kiritilgan. Ikkinchi qismida mumtoz yozuvchilarning asarlari va tarjimalaridan olingan 15 ta Sheʼriy parcha berilgan. Kitobning taklif -tarbiyaviy ahamiyati Shundan ibortki, undagi oʻkuv materiallarining hammasi bolalarda axlokiy sifatlarni ShakllantiriShga xizmat qiladi. Shakuriy tomonidan tuzilgan va nashr qilingan yana bir kitob “Zubdat ul ashʼor” tuplami bulib, unda koʻp shoirlarning Sheʼrlari berilgan.[14] Kitobdagi yangi usul maktabiga atab yozilgan tojik tilidagi Sheʼrda. Shunday deyiladi: Ey muzalim, maktabing tarakkiyot topib, sernur boʻlsin, yaxShi noming to abad, dunyoda mashhur boʻlsin. Gʻayrat qil, toki biz olimu dono bulaylik, axir, bir savtiya usulining sevguchilarimiz , tarbiyat kil, har kishining xotirini Shod qil. Har fandan bizga oʻrgat, biz baxramand boʻlib nodonlikni nari quvaylik. Garchi nodon kiShilar senga tana-haqorat etsalar ham gʻam yema. Albatta, duShmanlar Sharmsor](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-23.png)
![A. Shakuriy, S. Ayniy, M. Behbudiy, Hoji Muin va boShqa taraqqiyparvar pedagoglarning hamkorlikdagi faoliyat va ularning bu sohadagi muvaffaqiyatlari mutaassib ulamolarning hurujlarini, taxdidlarini yanada avjiga chiqardi. 1914-yil 3-yanvarda Ulugbek madrasasi jomeʼsida juma namozdan keyin 5-6 ming namozxon oldida muazzin Mulla Abbos “usuli jadid” maktabdorlarini kofirlikda aybladi: “Usuli jadid” maktabida bolalar dinsiz boʻlub yetiShadurlar. Uning muallimi va homiylari ham dinnyu kofir kimsalardur. Mana Shunday maktablarga har kim uz bolasini yuborsa , oʻzi kofir, xotini taloq!”Samarqandlik maorif va maʼrifat fidoiylarini butun Turkiston taraqqiyparvar ziyodilari matbuotda ximoya qilib chiqdi. “Usuli jadida maktablari faoliyatining taʼqib qiluvchi yanada Makkorraq, yanada xavfliroq kuch bor ediki, mahalliy mutaassiblar ular qoʻlida dastak edi, yaʼni jadid mutafakkirlariga qarshi kurashda ulardan ustomonlik bilan foydalanar edilar. Bunday kuchlar Rossiyaning Turkistondagi mustamlakachilik siyosatining ustunlari N. Ostroumov boShchiligidagi missionerlar edi. Ostroumov Samarqand maktablarini, jumladan, Shakuriy maktabini tekShirganda, Turkiyadan keltirilgan o’quv globus (kurrai arz), xaritalarni koʻrib, tepa sochi tika boʻldi, u butun maktabni, hatto oʻquvchilarning jildidagi kitob-daftarlarigacha Samarqand xalk maktablari inspektori Grachkin bilan tintuv qildi «Ho’qumat tomonidan ham bir toʻp monelar xam bor edi. Bu maktabning birinchi “muxibbi” maʼlum missiyoner Ostromov (Ostroumov demoqchi U. D.) edi. Ul gazetasida (“Turkiston viloyatining gazeti”ni koʻzda tutmokda U. D.) har nechada xoʻjalariga Shakuriy maktabnim eslatar edi. Chunki Ostrom Samarqandga kolganda , uni Turxindan kelgan xaritalar ortiq xur Missiyner (Grachkin) maktabning butun o’qiSh kitoblarini, hatto bolalarning jildlaridagi kitoblarini zabt etib, bir-bir qarab chiqdi. Xech boʻlmaganda, ularning tavsiyalari rus ho’qumatining bu maktabga yomon qaraShiga majbur etar edi”[14]. Abdoqodir Shakuriy faoliyati kuraShlar jarayonida kamol topib borayotgan bir vaqtda Rusiya ho’qumati Turkiston oʻlkasi xalqlaridan mardikor oliSh haqida farmon eʼlon qildi. Mutaassib peshvolar uShbu farmondan foydalanib, Samarqandda faoliyat koʻrsatayotgan jadid pedagoglari, yozuvchilari doirlari Hoji](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-25.png)
![Muin, Faxriddin Rajiy bilan birgalikda A. Shakuriyki ham mardikorlikka joʻnattirdi. U Minsk guberniyasi oʻrmonlarida daraxt kesish, xandaq qazish ishlari bilan mashgʻul buladi. U fevral inqilobi tufayli 1917-yil may oyida vataniga qaytadi va o’zi sevgan pedagoglik faoliyatini davom ettiradi. Abdoqodir Shakuriy Samarqand viloyatida birinchilar qatorida qiz bolalar uchun ham “usuli jadid” maktab ochdi, unda xotini Mujsara muallimalik qildi. U oʻz maktabiga rus tilini aloxida oʻquv predmeti sifatida dars jadvaliga kiritdi va bu fandan Saidaxmad Siddikiy dars berdi. Umuman, u Shakuriy uchun eng yaqin maslakdoSh va maslaxatdoSh edi. 2.3.Abduqodir Shakuriyning tarbiyani rivojlantirishdagi o’rni. Ma’rifatparvar, pedagog Abduqodir Shakuriy 1875 yilda Samarqandning Rajabamin qishlog’ida bog’bon oilasida tug’ildi. Shakuriy eski usuldagi maktabni tamomlaganidan keyin Samarqand shahridagi madrasaga o’qishga kiradi. Shakuriy rus gimnaziyasiga borib, uning ichki tartib qoidalari va o’qitish usullari bilan tanishadi. Shundan keyin yosh muallimda o’z xalqining bolalari uchun ham shu tartibdagi yangi maktab tashkil qilish orzusi paydo bo’ladi. Abduqodir Shakuriy Samarqand gimnaziyasida ko’rgan va o’zi orzu qilgan yangi o’qitish usullari Rossiyaning turli joylarida yashagan boshqa turkiy xalqlarda ham mavjudligini gazetalardan bilib oladi. Shakuriy do’stlari yordamida Qo’qon shahriga boradi va u yerda yangi maktabdagi o’qitish usullari bilan tanishadi. Samarqandga qaytib kelgach, o’z qishlog’i Rajabaminda 1901 yilning kuzida birinchi yangi usuldagi maktabni tashkil qiladi.[14] Shakuriy maktabining shuhrati keng tarqala boshladi, O’rta Osiyodagi boshqa ma’rifatparvar kishilarning diqqatini jalb etdi. Shakuriy faqat o’qituvchilik qilish](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-26.png)
![etdilar , u tashkil qilgan maktabni yopdilar. 1925-yildan boShlab to qatagonga qadar bog’bonlik bilan maShgʻul boʻldi. A. Shakuriy 1937-yil 5-avgustda aksilinqilobiy millatchilik “Milliy Ittifoq taShkilotining aʼzosi, antisovet targʻibotchisi sifatida kichik letenantlar Xotyakov hamda Afanasyevlar imzosi bilan qamoqqa olinadi va 1937-yil 21-noyabrida NKVDning “uchlik” komissiyasi qaroriga binoan un yil ozodlikdan maxrum etiladi. Bu vaqtda u 62 yoShda edi. Abduqodir Shakuriy 1943-yilda Stalin qatagʻonining qurboni buldi. Atoqli pedagog Abduqodir Shakuriy 1956-yilda mutlaqo aybsiz sifatida oqlandi. Samarqand hududida yetiShib chiqqan Vadud Mahmud. Ismatullo Raxmatullayev kabi koʻzga koʻringan oʻnlab olim shogirdlaridir. O’zbekiston respublikasi istiqlol yillarida ta’lim va tarbiyani tubdan isloh qilish, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg’unligi asosida zamonaviy taraqqiyot asoslarini barpo etiSh yo’lida dadil qadamlar qo’yildi. “Ta’lim to’g’risida”gi qonun vazifalarini bajariSh bu boradagi boy tarixiy tajribani o’rganiShni taqozo qiladi. Sovet hokimiyati yillarida ajdodlar davridagi ta’lim dargoxlari asossiz ravishda jaxolat va qoloqlik namunasi, diniy xurofot markazi sifatida qoralandi.[4] To’g’ri, ta’lim tizimida amirlik davrida Buxoroda turg’unlik va zamon talablaridan ortda qolish yuz bergandi. Biroq o’tmiSh ta’lim va tarbiya maktablarida o’rnak olsa arziydigan jihatlar xam mavjud edi. Ta’lim va tarbiya jarayonlarining uzviy bog’liqligi, inson mafkuraviy immunitetini yuzaga keltiriShdagi axamiyati, jamiyat barqaror rivojlaniShidagi o’rni masalalarining beqiyosligi isbot talab qilmaydi. O’tmishdagi voqeliklarni nuqul bir xil qora bo’yoqda tavsiflaSh uslubi esa ana’naviylik bilan zamonaviylik bog’liqligi tizimiga darz keltiradi. Shuningdek, ajdodlar va avlodlar o’rtasidagi aloqadorlikni yo’qolishiga sabab bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.M. Mirziyoev “El - yurtimizning qon - qonida azaldan bo’lgan aql – zakovat, ilm - marifat tufayli zaminimizda yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ulug’beklar yetiShib chiqiShiga iShonch bildirdilar. 1 “O’zbekiston Respublikasini rivojlantiriShning 2017-2021 yillarga mo’ljallangan harakatlar strategiyasi“ning 320 – banddan 38 ta bandi ta’lim, ilm va maorif fanni rivojlantiriSh strategiyasidagi qaratilgan bo’lib, ta’limda:](/data/documents/51cecedf-50d8-4aa0-912c-3d8bcabccb7c/page-28.png)
