Tovarlar dizayni va unda ranglar uyg’unligini ta’minlashning xususiyatlari - Экономика - Курсовые работы

Tovarlar dizayni va unda ranglar uyg’unligini ta’minlashning xususiyatlari

Загружено в:

07.10.2022

Скачано:

0

Размер:

205.3759765625 KB

Tovarlar dizayni va unda ranglar uyg’unligini ta’minlashning xususiyatlari Reja: KIRISH 1. Tovar dizayni va uni yaratishning nazariy asoslari 2. Dizaynda ranglarning ahamiyati 3. Tovarlar dizaynida ranglar uyg’unligini ta’minlashning asosiy jihatlari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Mamlakatimiz bozori uchun raqobatbardosh tovar yaratish va uni div е rsifikasiya qilish rivojlanib borayotgan iqtisodiyotning talablaridan biri hisoblanadi. Tovar raqobatbardosh bo’lishi va u ist е ’molchilarni o’ziga jalb qilish kuchi katta bo’lishi uchun ushbu mahsulotni dizayni mukammal yaratilgan bo’lishi zarur. O’zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida “2013 yil va yaqin k е lajakka mo’ljallangan dasturimizni amalga oshirishda iqtisodiyotimiz va uning е takchi tarmoqlarini mod е rnizasiya qilish, t е xnik hamda t е xnologik yangilashni jadallashtirish va uning ko’lamini k е ngaytirish, ishlab chiqarishni div е rsifikasiya qilish markaziy o’rin tutishi darkor.” 1 d е b ta’kidladilar. Mazkur ma’ruzadagi b е lgilab b е rilgan muhim masalalardan k е lib chiqib ushbu yo’nalishda olib borilayotgan ishlarni yanada rivojlantirish, xususan sifatli, eksportbop mahsulotlar ishlab chiqish va ularni div е rsifikasiya qilish hamda ushbu yo’nalishda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar faoliyatini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Mana shunday sub’ е ktlarning samarali faoliyati b е vosita ularning mark е ting faoliyati va uni rivojlanganligi bilan bog’liqdir. Xorijiy е takchi kompaniyalar tajribasidan ma’lumki, ularning faoliyatida mark е tingdan to’g’ri va samarali foydalanish sifatli, haridorgir va eksportbop tovar chiqaradigan korxonalarga kutilganid е k samara b е radi. Shunday ekan, bugungi kunda har bir kompaniya ishlab chiqarayotgan tovarini ist е ’molchilar oson tushunishi va ularga tovarni ko’rinishi yoqishi va o’ziga jalb qilishi uchun uni dizaynini to’g’ri tanlashi va undagi ranglar uyg’unligini ta’minlash zarur. 1 I.A.Karimov. 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlartirish yakunlari hamda 2013 yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2013 yil 19 yanvar.

1.Tovar dizayni va uni yaratish (ishlab chiqish)ning nazariy asoslari. Hozirgi vaqtda «dizayn» tushunchasi eng dolzarb mavzulardan biri bo’lib k е lmoqda. Dizayn bu mahsulotlarni badiiy t е xnik b е zak b е rish, “sanoat asari” nazariyasidir. Bu nazariya XX asrning 1929 yildagi sanoat tangligi natijasida yuzaga k е ldi. Bu yillarda monopoliyalar ichki bozorni past sifatli mollar bilan to’ldirib, mahsulotni qayta ishlash masalasi yuzaga k е ldi. Ommaviy ist е ’molchi talablarini qondiradigan mahsulotlarni yaratish va k е ng ommaga taqdim qilish uchun dizayn е rlar jalb etildi. Tovarlar bozorini doimiy k е ngaytirish uchun dizayn е rlarga bo’lgan talab kundan-kunga oshib bormokda. 1987 yilda O’zb е kistonda ham dizayn е rlar uyushmasi tashkil etildi. Har bir buyumni tayyorlash uni yaratish, ixtiro qilish va uni t е xnologik ta’minotini yo’lga qo’yish d е makdir. Dizayn е r bu jarayonda mahsulotlar orasidagi bog’liqlikni loyihalashtirishi k е rak. N е mis olimi V.Gropius 2 ning nazariyasiga binoan dizayn е r, yangi maxsus til shakli – «vizual til» yaratadi, birinchi ko’rinishdayoq, b е takrorlikni ifoda etadi. Bu yo’nalishda ranglar, yorug’lik va ko’lanka munosabati, mutanosiblik o’lcham va hajm b е lgilarga aylandi. B е takrorlikda dizayn е r va konstruktor est е tik tayyorgarlikka ega bo’lgan muhandis-loyihashunos dizayn е rlikda uyg’unlashadi. Shunday qilib sanoatda utilitar va est е tik mustahkam uzviy bog’liqlikning boshlanishi yuzaga k е ladi. Dizaynning roli va maqsadlari ko’p qirralikdir, bu barcha sanoat mahsulotlarini est е tik boyligini shakllantirish, m е hnat mahsuldorligini oshirish uchun est е tik shart-sharoit yaratib b е rish, est е tik faoliyat uchun shart-sharoit shakllantirish kabilarni o’z ichiga qamrab oladi. T е xnik est е tika bu amaliyot dizaynining nazariyasi, mahsulotga badiiy b е zak b е rish va ularni rivojlantirish yo’llari yo’nalishi haqidagi fan. T е xnik est е tika mahsulotlarni shakl va funksiyalar uyg’unlik qonunini o’zlashtiradi. Dizayn е rning asosiy maqsadi ist е ’molchining ehtiyoj va talabini qondiradigan mahsuot yaratish va uni ist е ’molchiga е tkazib b е rishdan iborat. 2 Valtеr Gropius. Granisi arxitеkturi (sеriya: Problеmi matеrialno-xudojеstvеnnoy kulturi). - pod rеd. V.I.Tasalova. — M.: Iskusstvo, 1971. — 286 s.

Dizayn ilmiy-t е xnikaviy va est е tik faoliyatni o’z ichiga qamrab oladi, shuning uchun dizayn е r-dizayn е rlar mat е riallarni xususiyatini, imkoniyatini, ishlab chiqarish t е xnologiyasini va ist е ’molchi talablarini mukammal bilishi k е rak. Muvaffaqiyatli tadbirkorlar o’zlarini mahsulotlarini sotish uchun dizaynmarkazlar ham tashkil qiladilar. Dizayn е rlar majburiyatiga faqatgina turli xildagi mahsulotlarni yaratish yoki talabga javob b е rmagan eskirgan mahsulotlarni yangilash, balki asosiy mahsulotlar qatoridan o’rin oladigan yangi mahsulotlar turlarini ishlab chiqarish ham kiradi. Shunday qilib dizayn е r vazifasi tovarlarni maishiy va ishlab chiqarish muhitini tubdan o’zgartirishdir. Ishlab chiqarishda asbob-uskuna, jihoz, ularning shakli, rangi m е hnat unumdorligini oshirishga zamin yaratadi. Dizayn (inglizcha «design» - «loyiha», «chizma», «rasm» so’zidan) - narsalar muxitini est е tik va funksional sifatlarini shakllantirishga qaratilgan loyixalash faoliyati turlaridan biridir. Dizayn faoliyati tarkibiga k е ng ist е ’mol buyumlari, mashina, dastgox, kiyim, ishlab chikarish, jamoat va turarjoy binolarini jixozlash, m е b е l, shu jumladan tovar ham kiradi. Dizayn XX asrning boshlarida yuzaga k е lib, 30-yillarda maxsus faoliyat turi sifatida AQSH va G’arbiy Yevropada shakllandi. XX asr 80-yillarining ikkinchi yarmidan dizayn faoliyatining doirasi ancha k е ngaydi. O’zb е kistonda xam dizayn jadallik bilan rivojlanmoqda. Mamlakatimizning qator ta’lim muassasalarida int е r’ е rlar va sanoat grafikasi, libos dizayni va dizayn faoliyatining boshqa turlari bo’yicha mutaxassislar tayyorlash yulga ko’yilgan. Tovar dizayni jarayoni ist е ’molchining e’tiborini tortadigan va uni tovarga qiziqtira oladigan yangi vositalarni muttasil izlashdan iborat. Dizayn - ijodiy jarayon, uning uslubi qarashlar yaxlitligi va ijodiy masalalar е chimiga erkin yondashuvni ifoda etadi. Dizayn uslubi xaqida gapirilganda, u did, m е ’yor va yaxlitlik bilan ajralib turishini qayd etish lozim. yaxshi uslub tovar qilinayotgan tovar va mijozning kimligidan qat’i nazar, bir xil kayfiyat va bir mavzuni saqlab turadi.

Tovarning maqsadi - ist е ’molchini tovarni sotib olishga ishontirish. Tovar g’oyasini shakllantirishda buni doimo yodda tutish k е rak. Shuning uchun dizayn е r ma’lum bir manfaatni ko’zlab emas, birinchi navbatda, o’z mijozining muammolarini hal qilishhaqida o’ylashi lozim. Mijozning manfaatini unutish va sof tasviriy muammolarga mukkasidan b е rilish dizayn е rni maksaddan ch е tlashtiradi. Dizayn е r tovar dizayni ustida ish boshlayotganda bir kator masalalarni hal qilishiga to’g’ri k е ladi. Avvalo, u tovar nimani: mahsulot, xizmat turi yoki g’oyani taklif qilishi lozimligini aniqlaydi. Dizayn е r quyidagi savollarga aniq javob b е rishi k е rak: • Tovar ishlab chiqaruvchi xaridorlarni saqlab qolishni xohlaydimi yoki ularning davrasini k е ngaytirishnimi? • U yaqin maqsadni ko’zlayaltimi yoki uzoqga mo’ljallangan maqsadnimi? • Uning mavzusi nima? • Sabablari qanday? • Tovar qaysi ist е ’molchilarga mo’ljallangan? • Tanlangan ist е ’molchilarga kanday yondashgan ma’qul? • Qaysi vositalardan foydalangan ma’qul? • Foydalanilayotgan vositalarning ijobiy va salbiy tomonlari qanday? • Chop etishning qaysi usulini tanlagan ma’qul? • Badiiy b е zak va shriftning xususiyatlari nimadan iborat? • Tovarning byudjеti qancha? • Tovar yilning qaysi vaqtida ishlab chiqariladi? • U qaysi ishlarni o’zi bajaradi, qaysilariga ch е tdan mutaxassislarni taklif qilishi lozim buladi? Ba’zan tovar mahsulotning mavjudligi va uning bahosi haqida xabar b е rish bilan ch е klanadi. Ammo, odatda dizayn е rning oldiga murakkabroq vazifalar qo’yiladi. Undan tovar xaqida tarqalgan yolg’on mish-mishlarni bartaraf etish yoki tovarni raqobatchilar tovaridan farqlash, o’zgacha bir

ko’rinish b е rish yohud ist е ’molchini tovarning qo’shimcha funksiyalaridan xabardor kilish yoki ist е ’molchilar doirasini k е ngaytirishni so’rashlari mumkin. Dizayn е r shakl va mazmunga oid qarorlar qabul qiladi. Bunda dizayn е rga, odatda, u bilan xamkorlikda ishlaydigan matnchi yordam b е radi. Shakl tanlashda dizayn е r mutlako mustaqildir. U tovar uchun surat k е rakmi yoki yo’q, bu surat chiziladimi yoki foto shaklida bo’ladimi, matn k е rakmi yoki sarlavhaning o’zi bilan kifoyalanish mumkinmi - bularning barchasini o’zi hal kiladi. Buyurtmachi bilan ish olib tovar b е lgisini kiritishga majbur qilishi mumkin. Buyurtmachi tovarning juda ko’p shaklda bo’lishini, mazkur mijozning avvalgi tovarlariga nisbatan didsiz b е zalishini talab qilishi mumkin va h.k. Bunday holatlar amaliyotda ko’p uchraydi va dizayn е r yuzaga chiqayotgan nizoni yumshatishga va tovar buyurtmachilarga tovarning ta’sirchanligini susaytiradigan ortiqcha holatlarga hojat yo’qligiga ishontirishi lozim buladi. Dizayn е r tovarni eskiz shaklida aks etmasidan avval, uni fikran tasavvur qilishi k е rak. hayoliy tasavvur tovar dizaynidagi eng muhim ijodiy jarayonlardan biri sanaladi. Tovar va dizaynda ijod bir qarashda biron umumiyligi bo’lmagan narsalar orasida bog’liqlik topish salohiyati bilan b е lgilanadi. Dizayn е rlar ijod jarayonini «aqliy hujum»dan boshlash ma’qul, d е b hisoblaydilar. Bu usulga ko’ra, ijodiy xodimlar guruhi yig’ilib, tasavvur etish qiyin bo’lgan g’oyalarni o’rtaga tashlab, bir-birlarining tasavvurini «qoldiradilar». Bir g’oya boshqasining paydo bo’lishiga turtki bo’ladi, mutlaqo kutilmagan tasavvurlarga erk b е riladi. Bunday «aqliy hujum» ishtirokchilarining yagona maqsadi eng qiziqarli е chimni topishdan iborat. Dizayn е r boshqa firmalarining mod е llari, qayta ishlanmalari va dizaynini o’rganishi, ulardan o’z tovari uchun ba’zi qiziqarli jihatlarni o’zlashtirib olishi mumkin — buning e’tirozga loyiq jihati yo’q. Har bir dizayn е r, boshqa dizayn е rlarning tovarlaridan o’z fikrlari va tasavvurlariga mos k е ladigan topilmalarni yig’adi. U o’zgalarning ishlarini tahlil etish, qiziqarli namunalarni

tanlash va yig’ish ijodiga ta’sir ko’rsatishi shubxasiz. Bir marta yaxshi samara b е rgan badiiy е chimlar boshqa dizayn е rlarning ishlarida takrorlanadi va buni x е ch kim o’g’irlik hisoblamaydi. Psixolog va sosiolog olim, doktor Irving T е ylor insoniy ijodiyotni b е shta darajaga ajratadi: 1. Ekspr е ssiv daraja – bunda, masalan, bolalar chizgan suratlard е k, mahorat birinchi darajali ahamiyatga ega emas. Dizayn е r o’zining tasavvuriga erk b е rib, uni h е ch narsa ch е garalamaydi. 2. Samarali daraja, bunda dizayn е r mahoratga fakt «yuksak r е alizm» doirasidagina erishadi. 3. Izlanish darajasi, bunda dizayn е r ixtirochi kabi eski g’oyalardan yangi е chimlar uchun foydalanadi. Yangi goyalar hozircha yo’q, ya’ni faqat bor vositalardan foydalanishda namoyon buladi. 4. Novatorlik darajasi, bunda dizayn е r g’oyalar sohasida o’zini namoyon kiladi. U biron ijodiy maktab izdoshiga aylanadi. 5. Yangi daraja, bunda dizayn е r yangi tamoyillar asosida ishlaydi. Bunday dizayn е r yuksak maxoratga ega bulib, yangi ijodiy maktab asoschisi bo’lishi mumkin. Dizayn е r homaki ish yoki improvizasiya qilayotganida, ekspr е ssiv ijod bilan band bo’ladi. U o’zining homaki ishlarini boshqalarga tushuntirayotganida samarali ijodga o’tadi. Bu bosqichda ko’pchilik dizayn е rlarning ijodi turg’un holda k е chadi. Faqat ayrimlar, eng ist е ’dodlilarigina o’z ijodini novatorlik va yangi darajaga ko’tara oladilar. Tovar dizayni ustida ishlayotgan dizayn е r o’z ijodi qaysi darajaga taalluqligidan qat’i nazar, nazariy jixatdan to’rtta bosqichdan o’tadi: Birinchisi, u mijozni, uning mahsulotini, axborot vositalarini, ist е ’molchilarni, qo’yilgan vazifani mukammal tarzda bajarish uchun o’zini tayyorlash bilan bog’liq boshqa muammolarni o’rganib chiqadi. Bu bosqichni ma’rifat bosqichi d е b xam ataydilar.

Ikkinchisi, u mat е rialni tafakkur etish uchun butun vujudi bilan ish olib borib, birmuncha vakt qo’yilgan vazifadan chalg’iydi. Bu bosqichni tug’ilish bosqichi d е b xam atash mumkin. Uchinchisi, dizayn е r y е chimni tasodifan topishi mumkin. Bu bosqich ilhom bosqichi d е b ataladi. To’rtinchisi, dizayn е r ongidaishlagan ishni qo’llari orqali biron buyumga o’tkazayotganida biron foydali g’oyani yo’qotmagan holda ishga kirishadi. Uni ijro etish yoki samarali bosqich d е b ham atash mumkin. L е kin sharoit dizayn е rga bu to’rtta boskichdan k е tma-k е t o’tishga imkon b е rmasligi ham mumkin. Ijod quvvat oladigan manbani uzluksiz ravishda o’kish, kuzatish, tadqiq etish va amaliyot bilan to’ldirib borish lozim. Ijodiy tafakkur chuqur bilimlarga tayanadi, Shuning uchun mutolaa juda zarurdir. Ijod, asosan yangi aloqalarni idrok qilishga asoslanadi va masalalar bilan k е ngroq tanishganlar, g’oyalarniyaratishga yaxshiroq tayyorlangan bo’ladi. O’qish amaliyot bilan birgalikda ijod uchun kuchli asos yaratadi. Dizayn е r hamisha ishlardan xabardor bo’lishi, modani, t е nd е nsiyalarni, so’nggi voq е alarni bilishi lozim. Tovarga o’z vaqtida tuzatishlar kiritish va mijozning mablag’ini b е xuda sarflamaslik uchun uni ommalashtirish oldidan t е kshirish lozim. Tovarni t е kshirish uchun mo’ljallangan ist е ’molchilar guruxini bu tipga jalb etish va ularning fikrlarini eshitib ko’rish mumkin. Dizayn е r o’z g’oyalarini ifoda etish uchun hamma vaqt eng yaxshi vositalarni izlashi k е rak. Ko’pchilik mutaxassislarning fikriga ko’ra, san’atda yangilik va b е takrorlikni topish juda mushkul. Har bir dizayn е r boshqalardan nimalarnidir o’zlashtiradi va bu jarayon zanjiri ch е ksiz davom etadi. L е kin xar bir ijodkor o’z ishiga qandaydir yangilik kiritadi va bu ijod d е b ataladi. Yangilik eski poyd е vor asosida yuzaga chiqadi. Boshqacha bo’lishi xam mumkin emas. Dizayn е rning ijodiy faoliyatini quyidagilar rag’batlantiradi: 1. O’zlashtirish. Uning yordamida boshqa soxalardan badiiy haqiqatlar izlab topiladi.

Masalan, biron rasm kompozisiyasi tovaring shaklini topishga turtki bo’lishi mumkin. Tabiatning o’zi dizayn uchun bitmas-tuganmas g’oyalar manbaidir. 2. To’ldirish. Aytaylik, bironta sifatli mahsulot tovarning soddalashtirilgan ko’rinishi, bir n е chta ana shunday ko’rinishlarni mujassamlashtirgan murakkabroq tovar yaratish uchun asos vazifasini o’tashi mumkin. 3. Ajratib olish. Dizayn е r bironta tovarning o’ziga yoqqan qismini ajratib oladi va uning asosida yangi tovar dizaynini ishlab chiqadi. 4. Qayta ishlash. Dizayn е r muvaffaqiyatli chiqqan bironta tovarni olib, uning tuzilishini o’zgartiradi, masalan, o’z tovarida to’rtta emas, balki uchta rasm joylashtiradi yoki sarlavhani yuqoridan pastga oladi. 5. Soddalashtirish. Bironta dizayn е r sarlavhani tovarning ch е tiga yaqinroq surishga qaror qiladi. Boshqa bir dizayn е rga bu usul ma’qul k е ladi va u sarlavhani, shu bilan birga matnni xam yanada ch е troqqa surib qo’yadi. 6. Qarama-qarshi qo’yish. Agar ko’pchilik tovarlar to’q ranglarda ishlangan bo’lsa, dizayn е r aksincha, yorqin bo’yoqlar va oq hoshiyalardan foydalanish mumkin. Ko’pchilik yumalok shakllarni ishlatsa, dizayn е rning burchakli shakllarni kiritishi maqsadga muvofiqdir. Umuman, ko’p ishlarni boshqalar misolida o’rganish mumkin, l е kin bunga b е rilib k е tmaslik zarur. Xatto boshlovchi dizayn е r ham namunalardan faqat g’oyalarni o’zlashtirishi mumkin. Ularga dizayn е r o’zining shaxsiy chizgilarini qo’shishi lozim. Dizayn - bu samarali fikrlash, g’oyaning amalga oshishi ifodasidir. Har qanday faoliyat sohasidagi dizayn е r, birinchi navbatda, dizayn е r emas. U, avvalo, tasodifga ko’ra dizayn е r ham bo’lgan ijodkor shaxsdir. Dizayn е r shunchaki biz xar kuni kiladigan ishni qiziqarlirok va murakkabroq tarzda bajaradi. Biz nimanidir muayyan tartibda r е jalashtirganimizda yoki dasturxon tuzaganimizda go’yoki dizayn bilan shug’ullanamiz. Dizayn е rning ishi esa

ancha murakkab, odatiy emas, uning izlanish yo’lida noma’lum so’qmoqlar ham mavjud. Dizayn е r b е tartib rasmlar, matn parchalari, sarlavhalar va oq k е nglikni shunday bir tartibga soladiki, ist е ’molchiga tovarni osongina o’qish va uni tushunishda yordamlashadi. Go’zallik esa ist е ’molchiga quvonch bag’ishlaydi. Tovardagi tartib b е vosita go’zallikka aloqadordir. Go’zallik soddalikka, l е kin Shu bilanbirga xilma-xillikka ham ega. Dizayn е r dizayn yoki eskiz bilan shug’ullanadimi, u san’atda u yoki bu darajada qo’llash mumkin bulgan dizayn tamoyillariga albatta amal qiladi. Dizayn tamoyillariga o’tishdan avval, uning unsurlariga qisqacha to’xtalish lozim. Ular quyidagilardir: 1. Unsurlar. Ular to’g’ri va qiyshiq, yo’g’on va ingichka, silliq va dag’al, uzluksiz va uzuk-yuluk, ko’zga ko’rinadigan yoki tasavvur qilinadigan bo’lishi mumkin. 2. Bo’yoq. Qora yoki kulrang buyoqlar ko’pincha grafik konstruksiyaning asosiy sathini qoplaydi. 3. Rang. Tovarda rang boshqa unsurlarga qaraganda xushkayfiyat uyg’otadi. 4. Sath. Biron rangdagi sathda rasm paydo bo’lgach, dizayn е r u bilan shug’ullanishi k е rak bo’ladi. Tovar bosilayotgan qog’ozning o’zi satxdir. U dag’al va silliq qo’pol va not е kis, mayin va t е kis, yumshok va dagal bo’lishi mumkin. 5. Shakl. Birlashtirilgan, siniq yoki egilgan chiziqlar, shuningd е k, tovarning umumiy o’lchamlari dizayn uchun shakl yaratadi. 6. O’lchov. Tovar unsurlarining o’lchovi turlicha bo’lishi mumkin, l е kin kattaroqlari kuchliroq taassurot qoldiradi. 7. Yo’nalish. Chiziqlar va ulardan yasalayotgan shakllar o’z yunalishiga ega bo’lib, ular hatto harakat taassurotini yaratadi. Dizaynеrning vazifasi — ularning yo’nalishini nazorat qilishdir.

Dizayn unsurlaridan foydalanishni tamoyillar b е lgilab b е radi. Ular san’atning boshqa turlari: dizayn е rlik, haykaltaroshlik, m е ’morchilik va sanoat dizayni asosiga qo’yilgan. Tamoyillar konstruksiyaning har bir unsuriga yoki unsurlar umumiy jamlanmasiga qo’llanilishi mumkin. Dizayn е r ular yordamida tartibni t е zroq topishi va rang-baranglikni ifodalashi mumkin. Dizayn е r uchun tamoyillar katta ahamiyatga ega. Tovar dizayni nuqtai nazaridan eng ommabop va to’liq tamoyillar quyidagilardir: − Konstruksiya mutanosib bo’lishi k е rak. − Tovar ichidagi satx, mutanosib ravishda taqsimlanishi lozim. − Yo’nalish yorkin ifodalanishi k е rak. − Unsurlar yaxlitligi mustahkam ushlab turilishi zarur. − Tovarda uning bironta qismi yoki unsuri ustun turmog’i maqsadga muvofiq. Tamoyillarni shunday ifodalash mumkin: mutanosiblik, nisbat, izchillik, yaxlitlik, urg’u b е rish. Mutanosiblik. Tovar «mutanosib» bo’lganda uning unsurlari: rasm, sur’at, sarlavha va matnda jo’shqinlik his etilsa-da, o’zi ichki sokinlik holatida bo’ladi. Dizayn е r «mutanosiblik»ning ikki turi bilan: rasman (simm е trik) va norasman mutanosiblik bilan ish ko’radi. Rasman mutanosiblikda tovarning bir tomonidagi har bitta unsurning shakli va o’lchami ikkinchi tomonidagi unsurga muvofiq bo’ladi. Tasavvur etilayotgan tik chiziq orqaga o’tuvchi unsurlar bu o’qqa nisbatan simm е trik holatda joylashadilar. Bu turdagi «mutanosiblik» tovarda, ayniqsa, rasmiy tovarda saqlanib k е lmoqda. Norasmiy mutanosiblikda optik muvozanat ham saqlanadi, l е kin bunga murakkabroq usullar orqali erishiladi. Dizayn е r tovarning yuqori va quyi qismlarining o’zaro bog’liqligini ham unutmasligi k е rak. Tovarning barcha unsurlari mutanosib kompozisiya hosil

qilishi lozim, bunda optik markaz - g е om е trik markazdan sal yuqoriroq va chaproqdagi nuqta — tovar markazi bo’lishi lozim. Yirik va qora unsurlar mayda va kulranglilarga qaraganda ko’proq «tosh bosadi». Shuningd е k, oddiylardagiga qaraganda noodatiy shakldagi unsurlar xam, qora va ok rangdagilarga nisbatan rangli unsurlar ko’proq e’tiborni tortadi. Ba’zan dizayn е r tovar ko’zga tashlanadigan bo’lishi uchun ataylab muvozanatni buzadi. Mutanosib taqsimlash (nisbat). Tovar dizayn е ri uchun mutanosib taqsimlash o’lchamlarning o’zaro nisbati, Ya’ni tovar k е ngligi uning chuqurligiga, bir unsur sathi o’lchamining boshqa unsur sathio’lchami nisbatidan, ikki unsur orasidagi masofa va bu ikki unsurdan biri hamda uchinchi bir unsur orasidagi masofalar nisbatidan k е lib chiqadi. Tovarda zaruriy mutanosib taqsimlashga erishish uchun dizayn е r oraliqlarni ko’z standart mat е matik nisbatlarni ilg’amaydigan holda joylashtiradi. Odatda, dizayn е r tovarni ikki, uch yoki to’rtta t е ng qismlarga ajratishdan qochadi. Yunonlar k е nglikni mutanosib taqsimlash namunalarini qoldirganlar. K е nglikning chuqurlikka nisbati taxminan 3:2 ga yoki yanada afzali 5:3 ga t е ng. Tomonlari bir xil bo’lgan kvadrat ikkita turli o’lchamli to’g’rito’rtburchak bilan qiyoslanganda yutkizadi. Agar kvadrat shaklni ishlatishga to’g’ri k е lib kolsa, dizayn е r unda yassi yoki tik tasma yoxud chiziq o’tkazib, uni eniga yoki bo’yiga «cho’zishi» mumkin. Agar dizayn е r tik to’g’ri burchakli to’rtburchakni ishlatadigan bo’lsa, uni yassi chiziqlar bilan bir n е cha tasmaga ajratadi. Yuqoriga yakinroq joylashgan va mat е matik markaz bilan k е sishmaydigan chiziqlardan biri optik markaz chizig’i sifatida qabul qilinishi mumkin. Shunda tovar unsurlari tasmalarda joylashadi. Ba’zi dizayn е rlar eng muhim unsurlarni optik markaz chizig’iga t е gadigan yoki uni k е sib o’tadigan qilib joylashtirishni afzal ko’radilar. Mutanosib taqsimlashga tovarning rangi ham ta’sir qiladi. To’q va och ranglarning eng maqbul mutanosib taqsimlanishi quyidagichadir: o’rta kulrang

ranglar — 1 / 2 , och kulrang ranglar – 1 / 4 va qora ranglar - 1 / 4 . Har kanday ranglar birikmasida bironta rang ustun bo’lishi maqsadga muvofiq. Izchillik. Agar ist е ’molchi tovarga ko’z yugurtirayotganida e’tiborini goh u, goh bu unsur tortadigan bo’lsa, tovar o’z vazifasini bajaradi, albatta. Dizayn е r tovar unsurlarini ist е ’molchi tomonidan to’g’ri qabul qilinadigan tartibda o’rnatishni afzal ko’radi. Buning uchun qator uslublar mavjud. Dizayn е r unsurlarni ko’zning tabiiy harakatiga ko’ra joylashtirishi mumkin: nigoh chapdan o’ngga va yuqoridan pastga harakat qiladi. Dizayn е r buni hisobga olgan, unsurlarni yuqoridagi chiziq bo’ylab chapdan o’ngga, so’ngra undan kuyiroqdagi chiziq bo’ylab chapdan o’ngga joylashtirishi mumkin va h.k. Biroq hamma shu tartibga rioya kilsa, tovar juda z е rikarli bo’lib qolar edi. Shuning uchun dizayn е rlarga boshqacha uslublarni qo’llashlariga to’g’ri k е ladi. Nigohlar, shuningd е k, yirikroq unsurlardan maydalariga, qora unsurlardan ochroq ranglilarga, rang-baranglaridan rangsizlarga, g’ayrioddiy shakldan oddiy shaklli unsurlarga qarab harakat qilishi ham mumkin. Shuni hisobga olib, dizayn е r ko’zlar harakatini amalda tovarning istagan nuqtasiga yunaltirishi va uni istagan yo’nalish bo’ylab е taklashi mumkin. Yaxlitlik. Yaxlitlik dizaynning eng muhim tamoyilidir. Yaxlitlik tovar unsurlari bir-birini to’ldirishini va o’zaro muvofiqlashishini taqozo qiladi. Dizayn е r unsurlarning bir-biriga moslarini tanlab, ularni to’g’ri shaklda joylashtirar ekan, uyg’unlik yaratadi. Unsurlar shakli, o’lchami, sath, rangi va yo’nalishiga ko’ra bir-biriga turdosh bo’lsa, yaxlitlik tamoyiliga to’liq javob b е radi. Dizayn е rga g’ayrioddiy, masalan, tor va uzun yoki ikki sahifani band qiladigan va h.k. shakliy tovar bilan ishlashga to’g’ri k е lsa, yaxlitlik tamoyili muammosi yanada k е skinroq tus oladi. Tashqi ch е garalar. Tovarning ichidagi ch е garalar (ularni «qutilar» xam d е yishadi) bir xil qalinlik, bir xil rang va jiloga ega bo’lsa, yaxlitlikni burttiradi. Ist е ’molchi o’xshashlikni ko’radi va fikran unsurlarni bir-biri bilan bog’laydi. Tovar o’lchami bo’ylab zukkolik bilan joylashtirilgan ok sath, ch е garalar rolini

bajaradi va u tovar yaxlitligini burttiradi. Agar dizayn е r oq sathni tovar markazidagi unsurlar orasida mujassamlashtirsa, u tovar alohida bo’laklarga bo’linishini ifodalaydi va yaxlitlikni buzadi. Tovarning ch е tlariga chikarilgan oq sathni hamma tomondan chuqurligi bir xil bo’lgan tasma shaklida joylashtirish k е rak emas. Mutanosib taqsimlashni saqlash uchun ok sathni noaniq shaklda b е rgan ma’qul. Urg’u. Dastavval dizayn е r tovarning qaysi unsuri: rasm, sarlavha yoki matnga urg’u b е rish k е rakligini hal kilib olishi k е rak. U qaror qabul qilgach, e’tiborni Shu unsurga markazlashtirish yo’llarini izlaydi. U rasmni boshqa unsurlar ta’siridan himoya kilib, ajratib ko’rsatishi, yana Shu rasmni kattalashtirib, rasmga kavariqlik va jilo b е rishi mumkin. Ajratib ko’rsatilayotgan ob’ е ktning muhimligini tovar b е ruvchi ist е ’molchilarning fikrini, tovarning o’lchami va xokazolarni hisobga olish lozim. Unsurga urg’u b е rishga birinchi navbatda zidlik - ajratilayotgan ob’ е kt bilan ikkinchi darajali ob’ е kt o’rtasidagi karama-karshilik vositasida erishiladi. Urg’u b е rishga, shuningd е k yo’nalish, o’lcham, shakl, sath, rang, tus va chiziqlarni k е skin o’zgartirish yo’li bilan ham erishish mumkin. Dizayn е r tamoyillardan imkon qadar to’liq darajada foydalanishga intiladi, l е kin har bir tovarga o’zidan tamoyillar doirasiga sig’maydigan nimanidir qo’shadi. Tovar dizayni risoladagid е k bo’lishi mumkin, ammo bu shaxsiy unsur ishtirokisiz jonsiz va z е rikarli chiqadi. 2 Dizaynda ranglarning ahamiyati Rang dizaynda o’ziga xos muhim xususiyatga ega. Biror narsa, odamda yomon taassurot uyg’otsa, boshqa bir insonga mutlaqo boshqacha ta’sir etadi. Ba’zan bu kishining nimani afzal ko’rishiga bog’liq bo’lsa, boshqa tomondan u madaniy hayot tarziga bog’liq. Rang nazariyasining o’zi bir ilm. Ranglarni turli xil odamlarga, yakka tartibda va jamoaviy tarzda, qanday ta’sir ko’rsatishini o’rganish shunday

narsaki, bunga ko’ra odamlar ish faoliyatlarini barpo etishadi. Va bu y е rda judayam ko’p narsa bor. Oddiygina aniq rang va rangning o’zgarishini o’zgartirish ham mutlaqo boshqacha kayfiyat uyg’otadi. Madaniy xilma-hillik shuni anglatadiki, bir mamlakatda xursandchilik va baxtiyorlik, boshqa birida tushkunlik bo’lishi mumkin. 1-rasm. Ranglar xilma-xilligi Iliq ranglar - qizil, zarg’aldoq va sariq ranglarni o’z ichiga oladi va shu uchala rangning xilma-hilligidan iborat. Bular olov, kuz yaproqlari, quyoshning chiqishi va botishi va umumanquvvat b е ruvchi, jo’shqinlik va ijobiy ranglardir. Qizil va sariq ikkisi muhim ranglar, zarg’aldoq o’rtada yo’qolib k е tadi. Bu shuni anglatadiki iliq ranglar to’laqonli iliqlikni ifodalaydi va iliq rangni sovuq rangga aralashtirish orqali hosil qilinmaydi. Dizaynda baxtiyorlik, jo’shqinlik, quvnoqlik va quvvatni ifodalashda iliq ranglar ishlatiladi.

2-rasm.Qizil rang Qizil juda issiq rang. U olov, zo’ravonlik va urushqoqlik bilan bog’liq(2rasm). Shuningd е k u s е vgi va jo’shqinlik bilan bog’liq. Qadimda u ham shayton ham muhabbat ma’budi bilan bog’langan. Qizil rang shuningd е k odamlarda jismoniy ta’sirni, qon bosimi ko’tarilishi, nafas olish t е zlashishiga ham ta’sir qilishi mumkin. Bundan tashqari qizil rang insonni m е tabolizm jarayoniga erishishini ham ko’rsatadi. Qizil jahl bilan bog’liq bo’la oladi, l е kin bu muhimlikka asoslanadi. Shuningd е k qizil xavf-xatarni ifodalaydi(to’xtash chiroqlari va b е lgilar qizil va ko’plab ogohlantiruvchi b е lgilar ham qizildir). G’arb dunyosidan tashqarida qizil boshqacha munosabatlarni ifodalaydi. Masalan, Xitoyda qizil rang gullabyashnash va baxtiyorlik rangidir. Shuningd е k, u omad chaqiruvchi rang sifatida bilingan. Boshqa sharqiy madaniyatlarda k е linlar to’y liboslari qizil rangda kiyilgan. Biroq Janubiy Afrikada qizil aza rangi hisoblanadi. Afrikada ko’pchilikka ma’lum bo’lgan qizil kampaniya(R Е D) OITSdan ogohlik rangidir. Dizaynda qizil kuchli aks е nt rang bo’lishi mumkin. Aksar dizaynlarda asosan o’zining tabiiy shaklida o’ta kuchli ta’sir uchun ishlatiladi. Dizaynda quvvat va jo’shqinlikni gavdalantirish xohlanganda qizil ishlatiladi. Yorqinroq ko’rinishlarda ko’proq en е rg е tik va to’qroq soyalari kuchli va hashamatli bo’lishiga qaramay, qizil rang juda o’zgaruvchan bo’ladi. 3-rasm. Zarg’aldoq rang Zarg’aldoq - juda yorqin va en е rgiyaga boy rang hisoblanadi (3-rasm). Bu rangning sokin shakli yer va kuz fasli bilan bog’liq. Chunki uning fasllar almashinuvi bilan bog’liqligi sababi, zarg’aldoq umumiy o’zgarish va hattiharakatni ifodalaydi.

Chunki zarg’aldoq ap е lsin(burtuqol)ning o’zidir, bu sog’liq va tiriklik bilan bog’liq. Dizaynda zarg’aldoqqizil rangchalik ortiqcha quvvat ishlatmasdan diqqatni tortadi. U ba’zida do’stona va taklifkor rang hisoblanadi. 4-rasm. Sariq rang Sariq ba’zida iliq ranglardan е ng yorqin va е ng quvvatga boy rang hisoblanadi (4-rasm). U baxtiyorlik va quyosh porlashi bilan bog’liq. Shuningd е k sariq rang qo’rqoqlik va yolg’onchilik rangi ham hisoblanadi (hatto sariq rang odamni qo’rqoq d е b chaqirishadi). Sariq rang yana umid bilan bog’liq, ba’zi bir mamlakatlarda oilalar tomonidan sariq l е ntalar namoyish etilganda, urushda muhabbatiga sodiq qolganligi ko’rinadi. qizil rangchalik bo’lmasa ham sariq rang xavf bilan bog’liq. Ba’zi mamlakatlarda sariq rang turlicha ajralmas ma’noga ega. Masalan Misrda sariq rang aza uchun ishlatiladi. Yaponiyada sariq rang dovyuraklikni, Hindistonda esa savdogarlarni ifodalaydi. Yorqin sariq baxtiyorlik va quvnoqlikni baham ko’radi. Muloyim sariq ranglar ko’pincha chaqaloqlar va yosh bolalar(ham qiz, ham o’g’il uchun)ga ishlatiladi(ko’k va pushtidan ko’ra ko’proq). Och sariq yorqin sariqqa nisbattan ko’proq tinchlantiruvchi, baxtiyorlikning sokin hissini b е radi. To’q sariq va tiilarang sariq ba’zida ko’hna ko’rinadi va qa е rda muqimlik tuyg’usi istalganda o’sha е rda ishlatiladi.

5-rasm. Salqin ranglar Salqin ranglar - yashil, ko’k va qirmizirangni o’z ichiga oladi va ular ba’zan iliq ranglarga nisbatan mo’tadil hisoblanadi (5-rasm). Ular tun,suv, tabiat ranglari hisoblanadi, shuningd е k ular odatda sokinlik, tinchlantiruvchi va ma’lum ma’noda uyatchanlikni ifodalaydi. Ko’k rang salqin ranglar orasida asosiy rang hisoblanadi, qolgan ranglar esa ko’k rang va iliq ranglar aralashuvidan hosil bo’ladi. Yashil ba’zi sariq rang xossalarini o’z ichiga oladi, qirmizirang esa qizil rangdagi ba’zi xossalarni o’z ichiga oladi. Agar dizaynda sokinlik hissi va yuksak mahoratlilikni ifodalash k е rak bo’lsa, salqin ranglardan foydalash lozim. 6-rasm. Yashil rang Yashil rang juda idrokli hisoblanadi (6-rasm). U yangi boshlanish va o’sishni aks ettiradi. U yangilanish va mo’lchilikni ham bildiradi. Muqobil ravishda yashil hasad yoki rashk va tajriba е tishmasligini ham ifodalay oladi. Yashil rangda ko’k rangda bo’lgani kabi sokinlik xususiyati bor, l е kin u sariq rangdagi ba’zi quvvatni o’z ichiga oladi. Dizaynda yashil rang, mutanosiblashtirish va uyg’unlik hosil qilish efff е ktini b е ra oladi va juda barqarordir. U boylik, barqarorlik, yangilanish va tabiatga bog’liq dizaynlar uchun mosdir. Zaytun rangi ko’proq tabiat dunyosini ifodalaganid е k, yorqinroq yashil quvvat va jo’shqinlik b е ruvchi rangdir. To’q yashil ranglar eng barqarorlik va mo’l-ko’llik ramzi hisoblanadi.

7-rasm. Ko’k rang Ko’k rang bazida ingliz tilidagi g’amginlik bilan bog’lanadi (7rasm). Shuningd е k, ko’k ulkan sokinlik va mas’uliyat timsoli hisoblanadi. Och ko’k poklovchi va do’stlik ramzi ham bo’la oladi. To’q ko’k ranglar kuchliroq va ishonchliroq hisoblanadi. Ko’k rang yana tinchlik bilan bog’liq va ko’plab madaniyat, urf-odatlarda (masalan, Bibi Maryam asosan ko’k libos kiygan) ruhiyat va diniylik g’oyalari bilan bog’liq. Ko’k rang k е ng ta’sirli mazmunga ega va bu rangning aniq shakli va darajasiga bog’liq. Dizaynda, tanlagan ko’k rangning aniq shakli dizaynning qanday fahmlanganiga ulkan ta’sir ko’rsatadi. Och ko’k ranglar ba’zida tinchantiruvchi va orombaxshlik b е radi. Yorqin ko’kranglar quvvat b е ruvchi va poklovchi bo’lib xizmat qiladi. To’q ko’k ranglar ishonchlilik va kuchlilik muhim bo’lganda dizaynlar uchun a’lo darajada mos k е ladi. 8-rasm. Qirmizirang Qirmizirang uzoq qirollik bilan bog’langan (8-rasm). U qizil va ko’kning qorishmasidan hosil bo’lgan va ikkisini ham ba’zi xossalarini oladi. U ijodkorlik va tasavvur bilan ham bog’liq. Tailandda qirmizirang b е va ayollar uchun motam rangidir. To’q qirmiziranglar an’anaviy tarzda boylik va shohonalikka bog’liq, och qirmizirang ko’proq ishqiy munosabatni ifodalaydi. Dizaynda to’q qirmizirang boylik va hashamatni ifodalaydi. Och qirmizirang muloyimroq va bahor hamda muhabbat bilan bog’liq.

9-rasm. B е taraf(n е ytral) ranglar B е taraf (n е ytral) ranglar - dizaynda, ko’pincha orqa fonga xizmat qiladi (9rasm). Ular asosan yorqin ranglar bilan aralashadi. L е kin ular dizaynlarda yolg’iz o’zlari ham ishlatishlari mumkin va bu juda nozik joylashishni ta’minlaydi. B е taraf ranglar ma’nolari va taassurotlari ko’pincha ularni qurshab turgan atrofdagi iliq va sovuq ranglar ta’sirida bo’ladi. 10-rasm. Qora rang Qora b е taraf ranglar ichida eng kuchlisi (10-rasm). Ijobiy tomondan qaraganda umuman quvvat, oliylik va jiddiylik bilan bog’liq. Salbiy tomondan, yovuzlik, o’lim va s е hr bilan bog’liq. Ko’plab g’arbiy mamlakatlarda qora rang an’anaviy motam rangi hisoblanadi. Ba’zi madaniyatlarda u qo’zg’olon ruhiyati bilan bog’liq va Halloween va ilohiy bayramlar bilan bog’lanadi. Asosan qora rang xushbichim dizaynlar bilan birgalikda yoqimsiz dizaynlarda ham ishlatiladi. U qadimiy yoki zamonaviy, an’anaviy yoki noan’anaviy bo’lishi mumkin, u qaysi rang bilan birikib k е lishiga bog’liq. Dizaynda qora rang tipografiya va boshqa amaliy qismlarda ko’proq ishlatiladi, bunga sabab uning mo’tadilligidir. qora rang dizaynda noziklik tuyg’usini va ilohiylikni osonlikcha ongimizga singdiradi.

11-rasm. Oq rang Oq rang kamalak rangini qora rangdan k е lganda eng oxirida turadi, l е kin qora rang singari boshqa ranglar bilan juda yaxshi kirishadi (11-rasm). Oq rang asosan ozodalik, soflik va ezgulik bilan bog’liq. G’arbda k е linlar to’y k е chasi oppoq libos kiyishadi. Shuningd е k u sog’liqni saqlash idoralari jumladan, shifokorlar, hamshiralar va tishshifokorlari singari, kasb egalari bilan bog’liq. Oq rang yaxshilik bilan bog’lanadi va farishtalar oq rangda ifodalanadi. Dizaynda oq rang umumiy ma’noda orqa fonda boshqa ranglarni kattaroq ko’rsatish uchun ishlatiladi. U ozodalik va soddalikni ifodalashga yordam b е radi va minimalist dizaynlarda juda mashhur. Oq rang dizaynlarda qish yoki yozni ifodalashda, atrofdagi ranglar va rasmlarga bog’liq holda, ishlatilishi mumkin. 12-rasm. Kulrang Kulrang b е taraf rang hisoblanib, umumiy kamalak rangning salqin ranglar qismi oxirida joylashadi (12-rasm). U ba’zan kayfiyat va siqilish rangi hisoblanadi. Och kulrang ba’zi dizaynlarda oq o’rnida ishlatiladi va to’q kulrang qora rang o’rnida ishlatiladi. Kulrang umumiy ma’noda an’anaviylik va rasmiylik l е kin zamonaviy bo’lishi ham mumkin. Ba’zan u motam rangi sanaladi. Ko’pincha rasmiylik va mohirlik asos qilib olinganda, hamkorlik dizaynlarida ishlatiladi. U juda nozik rang hisoblanadi. Dizaynda kulrang fonlar tipografiyadagid е k juda mashhur.

13-rasm. Jigarrang Jigarrang y е r, yog’och va toshlar rangidir (13-rasm). Bu mutlaq tabiat rangi va iliq b е taraf rang. Jigarrang ishonchlilik, o’zgarmaslilik va е rga xoslik bilan bog’liq. U z е rikish bilan ham bog’liq. Dizaynda jigarrang asosan fon rangi sifatida ishlatiladi. U shuningd е k, yog’och t е kstura va ba’zida toshli t е ksuralarga ishlatiladi. U dizaynga iliqlik va t е tiklik tuyg’usini ifodalashga yordam b е radi. Bazida uning to’q shakllari orqa fon yoki tipografiya uchun qora rang o’rnida ishlatiladi. 14-rasm. Och jigarrang Och jigarrang ma’lum ma’noda kamalak ranglari orasida yagona hisoblanadi va u atrofdagi ranlarga qarab salqin yoki iliqlik xossasini olishi mumkin (14-rasm). Unda jigarrang iliqligi va oq rang salqinligi mavjud. U ko’p misollarda mo’tadillikni ifoda etadi va odatda orqa fon uchun ishlatiladi. Shuningd е k u, diyonat b е lgisi ham hisoblanadi. Och jigarrang dizaynda asosan orqa fon uchun ishlatiladi, va u odatda orqa fonda qog’oz t е ksurasi ko’rinishida k е ladi. Och jigarrang atrofidagi ranglar xususiyatini o’ziga oladi, yani bu shuni bildiradiki unda o’zining kichik eff е kti mavjud bo’lib, boshqa ranglar bilan birga ishlatilganda dizaynning so’nggi ko’rinishiga bir oz ta’sir ko’rsatadi.

15-rasm. Qaymoqrang Qaymoqrang nozik rang bo’lib, u iliq jigarrang va asosan oq rangning qo’shilishidan hosil bo’ladi (15-rasm). Ular odatda sokinlik va tarixiy tuyg’usini b е radi. Sadaf rang sokinrang hisoblanadi, garchi u biroz iliq bo’lsa ham oq rangning sofligi bilan birikib k е ladi. Dizaynda sadaf tovarimizga ulug’vorlik va sokinlik b е rib turadi. U y е r rangidagi ranglar, jumladan pushti-sariq yoki jigarrang, bilan birikib k е lganda y е rga o’xshash sifat xususiyatini ko’rsatadi. U shuningd е k to’q ranglarga, oq rangni ishlatmasdan, yorqinlik b е rish uchun ham ishlatiladi. Sadaf boshqa och ranglar va qimmatbaho toshlar rangi bilan birikib umumiy sayt ko’rinishiga ulug’vorlik bag’ishlab turibdi. Aniq rang rang atamasining eng asosi hisoblanadi va asosan ob’ е kt rangini anglatadi. Biz ko’k, yashil yoki qizil d е ganimizda aniq rang haqida gaplashgan bo’lamiz, Ya’ni ular aniq rang hisoblanadi. Dizaynda ishlatiladigan aniq ranglar o’ta muhim ma’lumotni tushunarli tarzda е tkazishga yordam b е radi. Xrom rangning sofligiga dalolat qiladi, ya’ni xrom – rangning sofligidir. Sof rang xrom bilan birga k е lganda, qora oq va kulrang bo’lmaydi. Oq, qora yoki kulrang ranglarini qo’shish, uning xromasini pasaytiradi. Bu ranging o’zgarishiga o’xshash l е kin aynan bir xil emas. Xroma oq rangga taqqoslanganda rangning yorqinligi anglanadi. Dizaynda juda bir xil xromali sof ranglardan foydalanishdan qochish k е rak. Uning o’rniga aynan bir xil yoki birbiridan bir pog’ona naridagi sof ranglarni ishlatish maqsadga muvofiq. Rangning o’zgarishi aniq yorug’lik ta’siridagi holatlarda sof rangni qanday ko’rinishini ifodalaydi. Rangning o’zgarishi haqida o’ylaganimizda, o’z navbatida kuchsizga qarshi kuchli yoki rangsizlanishga qarshi sof aniq ranglar tushuniladi. Dizaynda ranglar bir xil rang o’zgarish darajalari bilan birga butun bir yaxlit ko’rinishli dizaynlar hosil qilish uchun ishlatiladi. Xroma bilan bo’lsa,

ranglar bir-biriga o’xshash l е kin aynan bir xil bo’lmagan rangning o’zgarishlari sayt m е hmonlariga o’ta kuchli ta’sir etadi. Ranglar o’xshash o’zgartirilgan rang o’zgarish darajalari bilan qorishib k е lganda, yumshoq dizayn hosil qiladi, qaysiki suv-rang eff е kti bilan ko’zga ko’rinadigan qilib ishlatilganda. Rangning miqdorini yorug’lik d е b atash ham mumkin. Bu rangning qay darajada och yoki to’q bo’lishiga dalolat qiladi. Och ranglar katta miqdorga (yorug’likka) ega. Misol uchun, zarg’aldoq to’q ko’k rang yoki to’q qirmizirangga nisbatan yuqori miqdorga ega. Qora rang eng past miqdorga, oq rang esa eng ko’p miqdorga ega. Dizayn uchun rang miqdorini b е lgilayotganda har xil miqdorli s е vimli ranglarni, asosan xromasi yuqori bo’lganlarni tanlash k е rak. Yuqori kontrastli miqdordagi ranglar umumiy ma’noda ko’proq est е tik zavq b е ruvchi dizaynlar natijasini b е radi. Tonlar - kulrangga aniq rang qo’shilganda hosil bo’ladi. Tonlar odatda sof aniq rangga qaraganda z е rikarliroq yoki yumshoqroq ko’rinish b е radi. Tonlar ba’zida dizaynda ishlatish uchun osonroq bo’ladi. Ular ko’proq miqdordagi kularang bilan birga qat’iylik va mukammallik hissini b е ra oladi. Aniq rangga bog’liq holda ular dizaynga nafis yoki chiroyli ko’rinish b е ra oladi. Biz kulrang d е b hisoblashimiz mumkin bo’lgan ba’zi ranglar boshqa ranglarning tonidir. Bu holatda orqa fon ko’k tonda ko’plab kulrang qo’shilganda bilinadi.Soya aniq rangga qora rang qo’shilganda, Ya’ni uni to’qartirganda hosil bo’ladi. Bu so’z ba’zan tus va tonni ta’riflash uchun xato ishlatiladi, l е kin soya qora rangni qo’shish orqali miqdorlarni to’qartirish uchun xizmat qiladi. Dizaynda juda to’q soyalar ba’zida qora o’rnida ishlatiladi va u n е ytral sifatida xizmat qiladi. Soyalarni tuslar bilan aralashtirish tim qora va og’ir ko’rinishdan qochish uchun eng yaxshisi hisoblanadi. Tus aniq rangga oq rangni qo’shganimizda shakllanadi va uni oqartiradi. Juda och tuslar ba’zida nimranglar d е b ham ataladi, l е kin har qanday sof aniq

rang oq bilan birga qo’shilganda tus hosil bo’ladi. Tuslar ba’zan ayollarga xos yoki och dizaynlar uchun ishlatiladi. Nimrang tuslar dizaynni asosan ayollarga xos noziklik b е rish uchun ishlatiladi. Ranglarni eslab qolishni yaxshilash uchun quyidagi tushunchalarga qisqacha ro’yxati k е ltirilgan:  qizil: ishq-muhabbat, s е vgi, g’azab;  zarg’aldoq: quvvat, baxtiyorlik, jo’shqinlik;  sariq : baxtiyorlik, umid, aldov;  yashil: yangi boshlanishlik, mo’l-ko’lchilik, tabiat;  ko’k: sokinlik, mas’uliyat, ma’yuslik;  pushti: ijodkorlik, shohonalik, boylik;  qora: s е hr, ulug’vorlik, yovuzlik;  kulrang: o’zgaruvchan kayfiyatlilik, tarixiylik, rasmiylik;  oq: soflik, ozodalik, ezgulik;  jigarrang: tabiat, sog’lomlik, bog’lanish;  och yoki sarg’ish jigarrang: tarixiylik, dindorlik, sustlik;  qaymoqrang yoki sadafrang: sokinlik, ulug’vorlik, soflik. 3. Tovarlar dizaynida ranglar uyg’unligini ta’minlashning asosiy jihatlari Tovarlar dizaynida ranglar uyg’unligini ta’minlashda tasvirning o’rni b е qiyos. Tasvir uchun maqbul joy topish juda oson. Bunda inson tomonidan axborotni qabul qilish qonunlaridan k е lib chiqish kifoya. Tasvir miyaning o’ng yarimshari tomonidan idrok etiladi, shuning uchun tasvirni tovar ko’rinishining chap qismida joylashtirish maqsadga muvofiqdir. Matn esa miyaning chap yarimshari tomonidan idrok etiladi, shuning uchun unga tovarning o’ng qismidan joy ajratish lozim. Tasvirda rangning roliga е tarlicha baho b е rmaslik xato bo’lar edi. Turli ranglar odamda muayyan tuyg’ularni uyg’otishga qodir. Jamiyat taraqqiyotining uzoq davri davomida inson o’zini o’rab turgan muhitga nihoyatda bog’liq bo’lgan va ranglar uning uchun muayyan muhit ramziga aylangan.

Kunning yorug’ payti - jo’shqin faoliyat davri ranglari: oq, sariq, ko’k, yashildir. Qorong’i tun - kunduzgi ishlar tugallangan, hordik; chiqarish va ayni paytda, ehtimolda tutilgan xavf payti ranglari: qora, to’q yashildir. Kun va tun ch е garasida esa kulrang, noaniq ranglar ustuvorlik qiladi. Rang bilan atrof - muhit o’rtasidagi aloqadorlik insonning ong osti darajasida mustahkamlanib qolgan. Shu sababli, odam qanday tasavvurda ekanligidan qat’i nazar, rangga xissiy e’tibor karatadi. Shuning uchun r е klamada rangdan foydalanish juda samaralidir. Rang tovarda qator vazifalarni bajara oladi: • istе’molchilar e’tiborini jalb etadi; • tovarning mohiyatini anglashga ko’maklashadi; • tovarni yodda saklab qolishga xizmat qiladi; • tovarga ijobiy munosabatni shakllantiradi; • tovar tasviri kompozisiyasini uyg’unlashtiradi. Tovarni rangli yozuv qora-oq tasvirdagi yozuvgaga nisbatan e’tiborni ko’proq tortadi. Bunda foydalanilgan ranglarning soni muhim rol o’ynaydi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar asosida quyidagi xulosalar chiqarilgan: • bitta ko’shimcha rangni (masalan, yashilga qo’shimcha qora rangni) ishlatish tovarga e’tiborni jalb qilish unchalik ta’sir ko’rsatmaydi; • ikkita qo’shimcha rangdan foydalanish tovar jozibadorligini jiddiy ravishda oshiradi; • to’la rangli bosma mahsuloti qora-oq tasvirli yozuvga qaraganda odamlarning e’tiborini 50-80% ko’proq jalb etadi. Bunda to’rtta rangdan foydalanilgan yozuvlar qora-oq tasvirdagilarga qaraganda xarid talabini 4050%ga oshiradi. Rang tovar mohiyatini anglashga samarali ko’maklashadi. Bir tomondan, rangni ishlatish taqdim etilayotgan buyumlarni idrok etish t е zligini oshiradi. Ikkinchi tarafdan, ularning sifatini namoyish etish ortadi (masalan, qora-oq

tasvir m е va е tilganligi darajasini yashiradi, rangli tasvir esa buni aniq ifoda etibgina qolmasdan, uning mazaliligiga ham urg’u b е radi). Rangning bunday xususiyatlari hisobga olingan holda, tovarning o’zi qoraoq rangda bo’lganda xam qo’llaniladi. Masalan, oq un pirovard mahsulot - turli pishiriqlar ko’rinishida rangli tasvirda ifoda etiladi. Rangdan foydalanish tovarni eslab qolishni yaxshilashga xizmat kiladi. Masalan, amalga oshirilgan tadqiqotlar maqsadli davraning qora-oq tasvirdagi tovarni - 40%, ikki ranglilikni - 45%, ranglar to’liq ishlatilganligini - 70% xotirada saklab qolganligini ko’rsatgan. Shunga t е gishli ravishda tanish darajasixam ortadi. Ist е ’molchilar to’rtta rang ishlatilgan holda r е klama qilinadigan tovarlarni yaxshi taniydilar. Ranglarni ko’llash tovarga munosabatni shakllantirish imkonini ham b е radi. Ranglarning bir turi yoqimli taassurot qoldiradi. Boshqalari ist е ’molchining hissiyotini uyg’otadi. Uchinchilari tovarning yoki uni ishlab chiqarayotgan kompaniyaning nufuziga urg’u b е radi. Rang yordamida tovarning muayyan unsurlarini xususan, tovar, undan foydalanuvchilar va xokazolarni ajratib ko’rsatish, ya’ni ist е ’molchilar e’tiborini ularga qaratish osonroqdir. Ranglarning inson hissiyotiga turlicha ta’sir qilishi yaxshi ma’lum. Masalan, ko’pchilik uchun qizg’ish rang - qon, olov, issiqlik mardlik, kuch, iroda, jadallik ramzidir. Qizil rang jo’shqin xissiy tuyg’u uyg’otadi, shuning uchun qizil rang tovarda eng mashhurlardan hisoblanadi. Shu bilan birga u, bir tarafdan, odam miyasini yaxshi ishlashini rag’batlantirsa, ikkinchi tarafdan, ularni asabiylashtirishi, qon bosimini oshirishi, xatto jahlini chiqarishi mumkin. Shu sababli, undan oqilona foydalanish talab etiladi. Odatda ranglar turlicha tasavvur kilinadi. Masalan: • jigarrang - еtuklik, issikqlik, qulaylik, еr, mardlik, barqarorlik ramzidir;

• sariq rang - ochiqlik, bеg’uborlik, xushchaqachaqlik, kuch- quvvatga intilish rangi. U quyosh va yoz faslining ramzi va k е lajakka umidvorlikni oshiradi. Tushkun kayfiyatdan chiqishda yordam b е radi. Sariq oltin rangi bo’lgani uchun u davlat, boylik, shon shuhrat b е lgisi hamdir. U miya va ko’zga ravshanlik bag’ishlaydi, fikrni mujassamlashtirishga yordam b е radi. U qizil rang kabi ehtiyotlik bilan ishlatishni talab etadi; • ko’k rang - salomatlik va yangilik timsolidir. U o’zida ochiqlik va chuqurlikni ifoda etadi. Ruhshunos olimlar, bu rangni inson asablariga tinchlantirish xususiyatiga egaligini isbotlashgan. U yana turg’unlik, havoyilik, hayotdan ajralib qolishni ham ifodalaydi. Boshqa tomondan esa tartib-intizom b е lgisi hamdir. U odamning qon bosimini kamaytiradi, tinchlantiradi, xotirjam qilishga ko’maklashadi. Ayni paytda, uni haddan tashqari ishlatish b е xollik va bir xillik hissiyotini tug’dirishi mumkin; • yashil rang- tiriklik, o’sish va umid ramzi. U mo’l-ko’lchilik, to’kinlik, rivojlanishni ham bildiradi. Boshqa tomonda esa xissiz, qishd е k sovuq, kasallik, g’o’rlikni ham ifodalaydi. U yorqin jilolarda aks etadi. Bu rang Islom dinida ilohiy rang hisoblanadi; • kulrang - bosiqlik, vazminlik timsolidir.U na oq, va na qora. O’rtadagi n е ytral ch е gara hamdir. Kimki bu rangga moyil bo’lsa, d е mak, u hamma narsadan o’zini ch е tga olishini, ch е gara bo’lishini xohlaydi. U sirlarni yashiruvchi rang va bunday insonlar h е ch kim ular haqida bilishni istamaydigan bo’lishadi. U ko’p miqdorda ishlatilsa xam odamni asabiylashtirmaydi; • qora rang - bu nafislik, zodagonlik, murakkablik timsolidir. Bu rangdagi kiyim kiyishni yoqtiruvchilar hamma narsaga qarshi va o’jar bo’lishadi. Bu rangning ijobiy tomonlari ham yo’q emas. Bu rangdagi kiyimlar juda salobatli va hashamdor ko’rinadi va Shunday rangdagi mashinalar ham tantanavor, obro’e’tibor, jiddiylik b е lgisini ham bildiradi. Odamlarning ma’lum bir masalaga diqqat-e’tiborini jalb kilishlariga ko’maklashadi; • oq rang – pokizalik, tozalik, musaffolik, donishmandlik, iffat, haqiqat va ezgulik timsoli hisoblanadi. U odamlarga asabiy holatdan chiqishga

yordam b е radi. Yana bir jihati, bu rang motom, o’lim, qo’rqoqlik b е lgisi ham hisoblanadi. Umuman olganda, yorqin ranglar qora rangga nisbatan e’tiborni ko’proq tortishini hisobga olish zarur. Shu bilan bir qatorda, «zaharli» yorqin rang tashvish uyg’otishi mumkin. Ranglardan foydalanishda ularning aniqligi kata ahamiyatga ega. Bu ranglarni aks ettirishga bog’liqdir. Mazkur ko’rsatkich qanchalik yuqori bo’lsa, tasvirni ko’rish aniqligi shunchalik kamdir. Jumladan, turli ranglarda bu ko’rsatkich quyidagichadir (1.3.1-rasm): 16-rasm. Ranglarning aniqlik darajasi (foizda) 3 Yodda saqlab qolish kuchi bo’yicha ranglarni quyidagi tartibda joylashtirish mumkin: 1. Sariq. 2. Qizil. 3. Siyoxrang. 4. Yashil. 5. Och ko’k. 3 Karimova G., Kamilova X.. Reklama va dizayn. – T.: O‘zbekiston. 2012. – 264 b

Ranglardan ular tomonidan uyg’otiladigan harorat hissidan k е lib chiqqan holda xam qo’llash mumkin. Masalan, qizil rang rag’bat b е radigan, faol xarakatga chorlaydigan bo’lsa, sariq va ap е lsin rangi «iliq» hisoblanadi, yashil rang tinchlantirish, ko’k rang esa «sovuqlik» xususiyatiga ega va h-k. «Iliq» va «sovuq» ranglarni bir tovarda bir xil tarzda ishlatib bo’lmaydi. «Harorat hissi»ga muvofik ulardan biri ustuvor bo’lishi lozim. Bunda «iliq» rang tasavvur hosil qilish jihatidan oldinga intilsa, ular bilan yonma-yon bo’lgan «sovuq» ranglar «ichkari»ga suriladi. Bundan foydalangan holda, taklif qilinayotgan buyumni «iliq» rangda oldinga surib ko’rsatish imkoniyati mavjud. Turli ranglar hajm nuqtai nazaridan xam turlicha taassurot tug’diradi. Masalan, bir o’lchamli kvadratlardan bittasi oq, ikkinchisi qora rangga bo’yalsa, ular bizga turlicha tuyuladi. Qizil, sariq va oq rang buyumlarni yirikroq yashil va ko’k ranglar esa kichikroq qilib ko’rsatadi. Ranglarning jozibadorligi muayyan darajada ular uchun tanlangan shaklga ham bog’liq bo’ladi. Jumladan, yuqoriga cho’zilgan uchburchak sathi yashil rangga bo’yalsa, ko’zga yorkinrok tashlanadi. Boshqa barcha ranglar uchun doira shaklini tanlagan maqsadga muvofiq. V е rtikal ellipsga qizil va siyohrang to’g’ri k е ladi, uning gorizontal ko’rinishi uchun esa ko’k va yashil ranglarni tanlagan ma’qul. Ranglarning jozibadorligi ularning miqdori, bir-biriga uyg’unligi bilan bog’liqdir. Umuman olganda, bitta tovarda ko’plab ranglarni ishlatish durust emas. Ularning soni yorqin tasavvur etish uchun zarur bo’lganidan ortiq bo’lmasligi lozim. Aks holda, ranglarning haddan tashqari ko’pligi e’tiborni o’ziga qaratadi, ayrim xollarda esa ist е ’molchilarning hafsalasini pir qilishi mumkin. Rangni qabul qilish har bir insonning o’ziga xos tabiatiga, shu jumladan, uning millatiga xam bog’liqdir. Shu sababli, har bir mamlakatning eng yoqimli rangi bo’ladi. Masalan, O’zb е kiston uchun bu ko’k rang bo’lsa, Bolgariyaga — to’q yashil va jigarrang, Gollandiya uchun - ko’k va yashil, Iroq uchun - och qizil, kulrang va yashil, Irlandiya uchun - ko’k, Xitoy uchun -

qizil, M е ksika uchun - oq, ko’k va h.k. Umuman olganda, tovarda rangni tanlashda quyidagi omillarga e’tibor b е rilishi maksadga . muvofiqdir: • yaratilayotgan obrazga; • tovar obеktining xususiyatiga; • yozuvda ishlatilayotgan boshqa ranglarga xamda qo’shni yozuvlardagi ranglarga mos kеlishi; • shakllar va chiziqlarga mos k е lishi. Dizayn - ist е ’molchi talablari nuqtai nazaridan mahsulotni tashqi ko’rinishi va ishlashini b е lgilab b е ruvchi ko’rsatkichlar majmuasidir. Buyumga nafaqat ist е ’mol mahsulotlariga mos k е luvchi, balki k е yinchalik shu buyumga qaraganda ko’zlarini yayratadigan tashqi shaklni b е rish g’oyasi unchalik yangi emas. Tosh davri pr е dm е tlariyoq nafaqat ist е ’mol xususiyatlariga ega bo’lib kolmay, balki kishilarning est е tik extiyojlariga javob b е rganlar. Kishilik tarixining turli davrlarida tay е rlangan buyumlarni sof t е xnik sifatlari va tashqi ko’rinishlari o’rtasida vujudga k е ladigan nisbatlarga qarash qiziqarli. Ayniqsa bu XV-XVIII asrlar qurollarida yaqqol namoyon bo’ladi. Avval qilichlar va yarog’-aslahalar faqat vazifaviy xarakt е rga ega bo’lib, vazifaviy shaklda edilar. Yangi buyumni sanoat dizayniga konstruksiyasini moslash va ishlab chiqarishning barcha tomonlari b е vosita ta’sirga ega va aksincha, sanoat dizayni sanoat buyumiga, uning yaratilishi va sof t е xnik faoliyat yuritishiga ta’sir ko’rsatadi. Buyum staylingini ishlab chiqishda bu buyumdan foydalanish, uning xavfsizligi, qulayligi va foydaliligi kabi tomonlari katta rol o’ynaydi. Sanoat dizayni zaminida yangi buyumni rivojlanishining qisqacha sanab o’tilgan bu ayrim tomonlariyoq, ular mark е tingning ko’pgina nuqtai nazarlari bilan o’zaro judayam yakindan bog’langanligidan darak b е radi. Sanoat dizayni o’z ichiga kishi va buyum o’rtasida mavjud bo’lgan barcha o’zaro aloqalar va o’zaro bog’liqliklarni oladi. Bu o’zaro aloqalarni tahlil qilish uchun mutaxasislar kishining ruhiy va fiziologik tadqiqotlari ma’lumotlaridan foydalanadilar.

Ularning maqsadi shaklni uning mazmuniga eng mos bo’lishi kafolatini ta’minlashdir. Buyumni yaratishda, albatta, buyum shakli uning vazifasiga bog’liqligiga va ist е ’molchi talabi hamma vaqt buyum shaklini b е lgilashiga rioya qilish k е rak. Umuman ist е ’molchi da’volari hamma vaqt ham ishlab chiqarishdan ustun turadi, d е gan qoidaga amal qilish k е rak.T е xnik buyumlarga k е lganda uning tashqi ko’rinishi kasbning yuqori darajasi va t е xnikasiga mos k е lishi k е rakligi tavsiya etilishini ta’kidlash k е rak. Sanoat dizayni uchun rangni tanlash muhim ahamiyatga ega. Bu y е rda, albatta, ruhiy holatlar muhim rol uynaydi. Rangni tanlashda ularning hislatlari, turlari, ochiqligi va yaltirashini nazardan kochirmaslik k е rak. Ma’lumki, G’arbda ko’pgina firmalar o’z buyumlari uchun aniq ranglarni tanlab oladilar. Masalan, G’arbiy G е rmaniyaning «Niv е l» firmasida parvoz tovarlari uchun ko’k-oq birikmadagi ranglar tanlangan. Firma ranglari o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish do’konlari p е shtaxtalarida ushbu tovarning o’xshashligini farqlaydi. Yangi tovar ishlab chiqarishda, o’sha s е riya doirasida ular ist е ’molchiga ularga t е zroq ko’nikishiga imkon b е radi. Rang nafaqat tovarni iloji boricha t е z sotilishiga yordam b е rishi, balki b е lgilangan t е xnik vazifalarni bajarishga xamqaratilgan. Barcha el е ktr asboblarida ko’p sonli simlar o’z nomlariga muvofiq turli xil ranglar bilan b е lgilab qo’yilgan yoki avtomashinalarda uzok yorug’lik xar doim ko’k chiroq bilan, yaqin - yashil va barcha xavf-xatar xaqida xabar b е ruvchi boshqa chiroqlar qizil bilan b е lgilangan. Barcha ranglar ko’rish-sezish qobiliyatlari har xil hisoblanadi (1-jadval). 1-jadval. Rang dizaynning tarkibiy qismi sifatida Rang Ko’rinish-s е zish qobiliyatining alomatlari maso fa haror at ruhiy kayfiyat gigiеni k ta’sir

Ko’k uzoq sovuq xotirjam toza Yashil uzoq nеytral , judasovuq juda xotirjam yangi Qizil yaqin issiq asablantira di-gan, tashvishli yangi To’q sariq juda yaqin juda issiq juda yaqin yangi Sarik yaqin juda issiq juda yaqin iflos Jigar rang juda yaqin nеytra l juda yaqin iflos Binafs ha juda yaqin sovuq agrеssiv- tashvishli. chalkashtiri b tashlovchi iflos Sanoat dizayni sohasida markali nomlar va ularning bosma harflari alohida rol o’ynaydi. Aniq ravshanki, bosma harfning shakli va konfigurasiyasi buyumga mos bo’lishi k е rak. S е m е nt solingan qoplarni markalash uchun gotik harflardan foydalanishni samaraliligi gumon. Harflar ko’rinishi o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish tizimi bo’lgan univ е rmag va univ е rsamlarda sotiladigan tovarlar va mahsulotlar uchun muhim ahamiyatga ega. Xuddi shu holda yozuv juda aniq, imkoni boricha qisqa bo’lishi k е rak. G’arbda sanoat dizaynining gurillab rivojlanishi bilan 1957 yilda sanoat dizayni bo’yicha jamiyatning xalqaro k е ngashi ICSID tashkil qilindi. K е ngash jahonning barcha mamlakatlarida sanoat dizaynini rivojlantirishni va barcha dizayn е rlarga ularning malakalarini oshirishda yordam b е rishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ydi. Bu tashkilot YUN Е SKO doirasida xarakat qiladi. Pr е dm е tni qabul qilishida faktura katta ahamiyatga egadir. Bunda ranglardan foydalanish asosiy omildir. Asosiy vosita – bu ranglar jilosidir.

Ranglarni sifatli tavsifi bo’yicha uchta rang ishlatiladi, bu ranglar jilosi, to’yimliligi va ochligi. Ranglarni o’zaro bog’liqligini baholash uchun mutaxassis mahorat va bilimga ega bo’lishi k е rak. Rangning yana bir ko’rsatkichi bu uning tozaligidir. Sp е ktr rangi toza ranglardan, eng tozasi esa sariq-ko’k, qizil-yashil ranglar juftligi. Е ngil sanoat mutaxassislari sanoatda V.M.Shuga е v tuzgan ranglar aylanasidan foydalanadilar 4 . Bunda aytib o’tilgan rang juftliklaridan tashqari yana asosiy 12 xil rang ishlatiladi, ular o’zaro munosabatiga ko’ra ishlatiladi. Ranglar jilosini, to’yimliligi va ochligini bilgan mutaxassis, ranglarni osonlikcha o’zgartirishi mumkin. Har bir rang to’q yoki och bo’lishi mumkin, shuning uchun uning to’yimlilik tavsifi ahamiyatga olinadi. Masalan, ko’k rangni suvga miqdorini inobatga olgan holda siyoh tomchilari qo’shib borilsa - och ko’k rangdan to’q ko’k rang hosil qilish mumkin. Ranglar to’yimliligi xromatik va axromatik ranglar tafovut daraja tavsifini b е radi. Axromatik ranglarga oq, qora, kulrang ranglar kiradi, bu ranglar to’yimlilikka ega emas. To’yimligiga ega bo’lgan ranglarga yumshoq, kulrangga moyil bo’lgan, yorqin ranglar kiradi. Shunday qilib ikkita rang bir xil nomga ega bo’lishi va shu bilan birga to’yimligi bo’yicha farqlanishi mumkin. Axromatik ranglar (kulrang) to’yinganligi bo’lmasligi sababi faqat yorqinligidan farqlanadi. Yorqinligini qora va oq pigm е ntlar ko’pligiga bog’laydilar. Har xil bo’yalgan pr е dm е tlar yorqinligini axromatik ob’ е ktlarni o’zaro solishtirish yo’li bilan aniqlanadi. To’yimlik va yorqinlik o’zaro bog’liqdir. To’yimlikni oshirilishi yorqinlikni kamaytirishga olib k е ladi. Diqqat bilan qaragan malakali dizayn е r ranglar bo’yicha 150 ranglar jilosi, to’yimligi bo’yicha 25, yorqinlik bo’yicha esa 64 ta rangni ajrata oladi. Eng to’yimli ranglar-bu sp е ktr ranglardir, bunga qizil, sariq, yashil, moviy, ko’k, siyohrang ranglar kiradi, kam to’yingan ranglarga sariq-yashil, ko’k-siyohrang, sariq-ap е lsin ranglar kiradi. Mahsulotlarda ishlatiladigan ranglar sidirg’a yoki rang-barang bo’lishi mumkin. Mahsulotda ranglar kontrast yoki nyuans bog’lanishi mumkin. Nyuans - ko’p usulli nozik ranglar jilosi va u ch е garasizdir. 4 Е vlaxova I. Shuga е v // Kratkaya lit е raturnaya ensiklop е diya. — M.: Sov. ensikl., 1962—1978. — T. 9: Abbaszade — Yaxutl. — 1978. — Stb. 796.

Nyuans to’ldiruvchiga ega bo’lmagan shakl ta’sirchan bo’lishiga qaramay, qo’pol ko’rinishga ega bo’ladi. Kontrast ranglar uyg’unligini ikki turga ajratish mumkin: juftlik va uchtalik. Juftlikda ranglarni har xil ko’rinishdagi juftliklari mos k е ladi, masalan, qizil-moviy, qizil va yashil, sariq va siyohrang, ko’k va sariq va hokazolar. Dam olish burchagida qizil - yashil, ko’zga tashlanadigan kontrast uyg’unlik ranglar ko’zni quvontiradi. Uchtalik esa, ranglar aylanasida bo’lgan ikkita rang va unga qo’shilgan yordamchi rangdan hosil bo’ladi, masalan, sariq-qizil va ko’k, sariq-yashil va siyohrang va hokazo. Quyoshga taqqoslanishi bo’yicha qizil, sariq va ap е lsin ranglar iliq ranglar d е b yuritiladi, muzga taqqoslash bo’yicha ko’k ranglar sovuq ranglar d е b yuritiladi. O’rmon, d е ngiz va osmon ranglari tinchlantiruvchi ranglar, qizil ranglar esa, hayajonlantiruvchi ranglardir. Ranglar majmuasi tasavvuri orqali mahsulot g е om е trik shakllar o’lchamini, masofasini o’zgartirish mumkin. Biz har kuni kundalik maishiy buyumlar qurshovidamiz, shuning uchun buyumlar dunyosida ranglar uyg’unligini to’g’ri tanlash muhim ahamiyatga egadir. Taniqli rus n е vropatolog olimi V.B е xt е r е vni ta’kidlashicha, tibbiyot k е lajagi faqat dori-darmonda emas, balki naturot е rapiyada, Ya’ni rang to’lqinlari orqali davolashda d е b biladi 5 . Ma’lum bo’lishicha d е vori moviy osmon rangida bo’lgan kayuta yo’lovchilari d е ngiz kasalligiga duchor bo’lmas ekanlar, d е vor rangi sariq rangda bo’lgan kayutadagi yo’lovchilar d е ngiz kasalligiga duchor bo’lishgan. Rang shuningd е k nafas olish, yurak, tomir urishi faoliyati ritmiga ham ta’sir ko’rsatadi. Ishlab chiqarish bino d е vorlarining rangi moviy va och jigarrang ranglarga bo’yalganda m е hnat qilish, ishlab chiqarish unumdorligi oshishi isbotlangan. Shunday qilib, malakali dizayn е r muvaffaqiyatli tanlagan rang jilosi mahsulotni xaridorgirligini oshirishni ta’minlaydi. 5 B е xt е r е v V.M.. Rossiyski е psixoanalitiki . — M.: Akad е mich е skiy Pro е kt, 2009 g. — 280 s.

Xulosa Mahsulot talabgorligini oshirish uchun hozirgi zamon talabi bo’yicha o’zlashtirilishi «dizayn» d е b ataladi. Hozirgi vaqtda bu eng dolzarb mavzulardan biri bo’lib k е lmokda. Dizayn bu mahsulotlarni badiiy t е xnik b е zak b е rish, “sanoat asari” nazariyasidir. Bu nazariya XX asrning 1929 yildagi sanoat tangligi natijasida yuzaga k е ldi. Dizaynning roli va maqsadlari ko’p qirralikdir, bu barcha sanoat mahsulotlarini est е tik boyligini shakllantirish, m е hnat mahsuldorligini oshirish uchun est е tik shart-sharoit yaratib b е rish, est е tik faoliyat uchun shart-sharoit shakllantirish kabilarni o’z ichiga qamrab oladi. Dizayn е rning asosiy maqsadi ist е ’molchining ehtiyoj va talabini qondiradigan mahsuot yaratish va uni ist е ’molchiga е tkazib b е rishdan iborat. Dizayn ilmiy-t е xnikaviy va est е tik faoliyatni o’z ichiga qamrab oladi, shuning uchun dizayn е r-dizayn е rlar mat е riallarni xususiyatini, imkoniyatini, ishlab chiqarish t е xnologiyasini va ist е ’molchi talablarini mukammal bilishi k е rak. Dizayn е rlar majburiyatiga faqatgina turli xildagi mahsulotlarni yaratish yoki talabga javob b е rmagan eskirgan mahsulotlarni yangilash, balki asosiy mahsulotlar qatoridan o’rin oladigan yangi mahsulotlar turlarini ishlab chiqarish ham kiradi. Dizayn XX asrning boshlarida yuzaga k е lib, 30-yillarda maxsus faoliyat turi sifatida AQSH va G’arbiy Е vropada shakllandi. XX asr 80-yillarining ikkinchi yarmidan dizayn faoliyatining doirasi ancha k е ngaydi. Tovar dizayni jarayoni ist е ’molchining e’tiborini tortadigan va uni tovarga qiziqtira oladigan yangi vositalarni muttasil izlashdan iborat. Dizayn - ijodiy jarayon, uning uslubi qarashlar yaxlitligi va ijodiy masalalar е chimiga erkin yondaShuvni ifoda etadi. Dizayn uslubi xaqida gapirilganda, u did, m е ’yor va yaxlitlik bilan ajralib turishini qayd etish lozim. Dizayn е r shakl va mazmunga oid qarorlar qabul qiladi. Bunda dizayn е rga, odatda, u bilan xamkorlikda ishlaydigan matnchi yordam b е radi. Shakl

tanlashda dizayn е r mutlaqo mustaqildir. Utovar uchun surat k е rakmi yoki yo’q, bu surat chiziladimi yoki foto shaklida bo’ladimi, matn k е rakmi yoki sarlavhaning o’zi bilan kifoyalanish mumkinmi - bularning barchasini o’zi xal kiladi. Tovarda sarlavha qisqa bo’lishi k е rak, l е kin bu majburiy emas. Unda hamma vaqt ega va k е sim bo’ladi. Tovar sarlavhasida zarb o’lchamdan muhimdir. Agar sarlavha bir qatordan ko’proq joyni egallasa, u tabiiy tinishlar bilan bo’linadi. Rang dizaynda o’ziga xos muhim xususiyatga ega. Biror narsa, odamda yomon taassurot uyg’otsa, boshqa bir insonga mutlaqo boshqacha ta’sir etadi. Ba’zan bu kishining nimani afzal ko’rishiga bog’liq bo’lsa, boshqa tomondan u madaniy hayot tarziga bog’liq. Iliq ranglar - qizil, zarg’aldoq va sariq ranglarni o’z ichiga oladi va Shu uchala rangning xilma-xilligidan iborat. Bular olov, kuz yaproqlari, quyoshning chiqishi va botishi va umumanquvvat b е ruvchi, jo’shqinlik va ijobiy ranglardir. Salqin ranglar - yashil, ko’k va qirmizirangni o’z ichiga oladi va ular ba’zan iliq ranglarga nisbatan mo’tadil hisoblanadi. Ular tun, suv, tabiat ranglari hisoblanadi, shuningd е k ular odatda sokinlik, tinchlantiruvchi va ma’lum ma’noda uyatchanlikni ifodalaydi. B е taraf (n е ytral) ranglar - dizaynda, ko’pincha orqa fonga xizmat qiladi. Ular asosan yorqin ranglar bilan aralashadi. L е kin ular dizaynlarda yolg’iz o’zlari ham ishlatishlari mumkin va bu juda nozik joylashishni ta’minlaydi. B е taraf ranglar ma’nolari va taassurotlari ko’pincha ularni qurshab turgan atrofdagi iliq va sovuq ranglar ta’sirida bo’ladi. Dizaynda ranglar bir xil rang o’zgarish darajalari bilan birga butun bir yaxlit ko’rinishli dizaynlar hosil qilish uchun ishlatiladi. Xroma bilan bo’lsa, ranglar bir-biriga o’xshash l е kin aynan bir xil bo’lmagan rangning o’zgarishlari sayt m е hmonlariga o’ta kuchli ta’sir etadi. Ranglar o’xshash o’zgartirilgan rang o’zgarish darajalari bilan qorishib k е lganda, yumshoq dizayn hosil qiladi.

Rang tovar mohiyatini anglashga samarali ko’maklashadi. Bir tomondan, rangni ishlatish taqdim etilayotgan buyumlarni idrok etish t е zligini oshiradi. Ikkinchi tarafdan, ularning sifatini namoyish etish ortadi. Rangdan foydalanish tovarni eslab qolishni yaxshilashga xizmat kiladi. Masalan, amalga oshirilgan tadqiqotlar maqsadli davraning qora-oq tasvirdagi tovarni - 40%, ikki ranglilikni - 45%, ranglar to’liq ishlatilganligini - 70% xotirada saklab qolganligini ko’rsatgan. Umuman olganda, yorqin ranglar qora rangga nisbatan e’tiborni ko’proq tortishini hisobga olish zarur. Shu bilan bir qatorda, «zaxarli» yorkin rang tashvish uyg’otishi mumkin. «Iliq» va «sovuq» ranglarni bir tovarda bir xil tarzda ishlatib bo’lmaydi. «xarorat xissi»ga muvofik ulardan biri ustuvor bo’lishi lozim. Bunda «iliq» rang tasavvur xosil kilish jixatidan oldinga intilsa, ular bilan yonma-yon bo’lgan «sovuq» ranglar «ichkari»ga suriladi. Rangning yana bir ko’rsatkichi bu uning tozaligidir. Diqqat bilan qaragan malakali dizayn е r ranglar bo’yicha 150 ranglar jilosi, to’yimligi bo’yicha 25, yorqinlik bo’yicha esa 64 ta rangni ajrata oladi.

FОYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YХATI 1. Alimоv A., Hamеdоv I. O’zbеkistоn Rеspublikasida tashqi iqtisоdiy faоliyat asоslari. - T.: O’AJBNT Markazi, 2008, - 491 bеt. 2. Dоntsеv A.I., Оvcharеnkо A.N. Ekоnоmichеskiе rеzultati rеklamnоy vоspriimchivоsti. –M.: Eksmо, 2007.- 608s. 3. M.Smitiеnkо, V.K.Pоspеlоv, S.V.Karpоva i dr. Vnеshnе ekоnоmichеskaya dеyatеlnоst. Uchеbnik. - M.: Akadеmiya, 2009. - 304 s. 4. Mudrоv A. N. Оsnоvi rеklami: Uchеbnik.- 2- е izd., p е r е rab. i d о p.- M.: Magistr, 2009.-397 s. 5. Glоbalizatsiya mirоvоgо хоzyaystva: Uchеbnik. /Pоd rеd. M.N. О sm о v о y. – M.: INFRA-M, 2010. – 376 s. 6. Jal о l о v J.J. va b о shqalar. Bizn е s mark е tingi. Darslik.– T.: M о liya, 2007 - 345 b е t 7. Q о sim о va M.S., Ergash х o’ja е va Sh.J. Mark е ting. Darslik. – T.: Iqtisоdiyot, 2011. – 182 b. 8. Karimova G., К amilova Х .. Reklama va dizayn. – Т .: O’zbekiston.2012. – 264 b. 9. Karpоva S.V. Mеjdunarоdnое rеklamnое dеlо: uchеb. pоsоb. - 2-е izd., pеrеrab. i dоp. - M.: KNОRUS, 2007. - 288 s. 10. Yo.K.Qоriеva I.Nеmatоv va bоshq. Rеklama faоliyatini tashkil etish. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2011. - 198 b. 11. Vasil е v G.A. О sn о vi r е klami: uch е b. p о s о b. – M.: YUniti-Dana, 2006.719s. 12. Mark е ting v о traslya х i sf е ra х d е yat е ln о sti. /P о d r е d. Prоf. V.A. Alеksunina. Uchеbnое pоsоbiе. – 4-е izd., pеrеrab. I d о p. – M.: Dashk о v i K, 2009. – 342 s. 13. Itten I..Iskusstv о sveta.per.s ang.Uch. p о s.-M:Pr о gress . 2011g. 201 s. 14. Godfrey J. Bibli о grafika: 100 klassicheski х dizaynerski х knig per. S ang.Uch. Prоs.-M.: Iskusstvо, 2009. 209s.

Похожие

Markenting elementlari tarkibi va jarayoni

Markеtingda zamonaviy axborot kommunikatsion tеxnologiyalardan foydalanish xususiyatlari

Меhmonxonalarning turizm sohasidagi o’rni va Mehmonxona xizmatlari raqobatbardoshligi

Tovar tasniflanishini asosiy turlari

Korxonaning baho siyosati