Molıya boshqaruv organları va ularnıng vazıfaları - Экономика - Курсовые работы

Molıya boshqaruv organları va ularnıng vazıfaları

Загружено в:

27.09.2023

Скачано:

0

Размер:

67.181640625 KB

Molıya boshqaruv organları va ularnıng vazıfaları Reja: Kirish 1. Moliyaviy boshqaruvning mazmuni va mohiyati 2. Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalari 3. Moliyaviy oqimlarni boshqarish 4. Moliya boshqaruv organlarining vazifalari va ahamiyati 5. Moliya boshqaruv organlarining hozirgi kundagi faoliyati va tahlili 6. Moliya boshqaruv organlarining rivojlantirish istiqbollari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Kırısh Moliya iqtisodiy kategoriya sifatida Xalq xujaligida pul resurslarini hosil etish ularni taqsimlash va ishlatish sohasidagi iqtisodiy munosabatlarni o’z ichiga oladi. Jamiyatning ravnaqi, aholini farovonligi,yurtning tinchligini taminlash va boshqalarni amalga oshirish moliyaga borib taqaladi. Moliya lotincha «Finansia» so’zidan olingan bo’lib pul hisob-kitoblarini bildiradi.Moliya so’zi dastlab XIII asrda Italiyada, keyin davlatning daromad va harajatlarini mohiyati sifatida XVI asrda Fransiyada ishlatilgan. Hozirgi vaqtda Moliya –Yalpi ichki maxsulot va milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash natijasida turli markazlashgan va markazlashmagan pul fondlarini tashkil etish va ulardan foydalanishdagi pul munosabatlar hisoblanadi. Shuni takidlash lozimki , hamma pul munosabatlari ham moliyaviy munosabatlarga kirmaydi. Jumladan, fuqarolik va chakana savdo o’rtasidagi (xattoki,chakana narxlar davlat tomonidan tartibga solish sharoitida ham) yuzaga keladigan pul munosabatlari davlat fuqarolik –huquqiy uslub bilan tartibga solishi tufayli moliyaviy munosabatlarga kirmaydi. Moliyaviy munosabatlar-bu iqtisodiyot subyektlarning moliya resurslari xususidagi o’zaro aloqalari. Moliya tarixiy kategoriya sifatida tovar-pul munosabatlari sharoitida paydo bo’lgan va u bilan birgalikda mavjud. Moliyaning zarurligi davlatning mavjudligidan ham kelib chiqadi,chunki davlat o’z vazifasidan kelib chiqib atrof muxitni ximoya qilish, mudofa, ijtimoiy tartibni saqlash nomoddiy soxalarni pul bilan ta’minlash aholini nochar katlamlarini ijtimoiy jixatdan ximoya qilish, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish sharoitlarini ta’minlash maqsadida.markazlashgan pul jamg’armalarini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Shunday qilib moliya – bu iqtisodiy pul munosabatlarining yig’indisi bo’lib, u yordamida yaratilgan jami ijtimoiy maxsulot va milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash yo’li bilan korxona,tashkilot,birlashma va davlatni pul daromadlari va markazlashgan jamg’armalarini tashkil etish asosida kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni amalga oshirish va aholini moddiy va madaniy extiyojlarini qondirishni

ta’minlashdir. Yuqoridagilardan kelib chiqib moliyaning obyekti bo’lib korxona, birlashma va Xalq xujaligi tarmoqlarining pul jamg’armalari va moliyaviy rusurslarni tashkil etish, taqsimlash va foydalanish bilan bog’lik bo’lgan iqtisodiy munosabatlar hisoblanadi. Moliyaning subyekti - bu moliya munosabatlarini ishtirokchilari, firmalar, davlat va nodavlat idoralaridan iborat yuridik va jismoniy shaxslar. Moliyaviy siyosat - Davlatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlash yuzasidan moliyaviy resurslar bilan ta’minlashga qaratilgan siyosat. Moliyaning turli darajalari: - Mikromoliya - bu firmalar, davlat va jamoat tashkilotlari moliya tizimini boshlang’ich va asosiy bug’ini hisoblanadi. Mikromoliyaning muhimligi ularda moddiy boylik yaratiladi. Ularning faoliyati jamiyatning iqtisodiy axvolini shakllantiradi. Uning asosiy resurslari bo’lib foyda, ish haqi, aksiya va obligatsiyalar, kredit,sug’urta to’lovi, subsidiya va boshqalar hisoblanadi. Korxona qanchalik yaxshi ishlab foydali faoliyat ko’rsatsa,uni moliyaviy faoliyati shunchalik yaxshilanadi, soliqlar va boshqa to’lovlarni to’liq va o’z vaqtida amalga oshirishda har xil fondlarni tashkil etishga, xodimlarni rag’batlantirishga, ishlab chiqarishni kengaytirishga, xayriya va boshqalarga imkoniyat yaratiladi. - Makromoliya – bu mamlakat doirasidagi va milliy iqtisodiyotga xizmat qiluvchi davlat moliyasidan iborat.U umumdavlat moliyasi bo’lib,unga davlat budjeti, ijtimoiy sug’urta jamg’armasi, boshqa maqsadli jamg’armalar kiradi. - Metomoliya – bu xalqaro doiradagi moliya bo’lib davlatlararo pul munosabatlarini anglatadi.

1.Moliyaviy boshqaruvning mazmuni va mohiyati “Boshqaruv” atamasi umumiy tarzda ob’ektni rivojlan-tirish va takomillashtirish maqsadida unga ongli ravishda ta’sir ko’rsatishni anglatadi. Moliyaviy tizim doirasida moliyaviy resurslarni tashkil etish, taqsimlash va ulardan foydalanish har doim muayyan bir maqsadlarga erishishga mo’ljallangan bo’ladi. Bu esa o’z navbatida ma’lum bir tarzda boshqaruv tizimini tashkil etishni taqozo etadi. Shu ma’noda va eng umumiy ko’rinishda boshqaruv sub’yektining boshqaruv ob’yektiga maqsadga yo’naltirilgan ta’siri boshqaruv deyiladi. Davlat jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslarni tashkil etish va foydalanishga qaratilgan munosabatlar tizimini boshqarishi, tartibga solishi va bu resurslardan samarali hamda oqilona foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirishi kerak. Ana shu vazifani bajarish moliyaviy boshqaruvning zimmasiga yuklatilgan. Moliyaviy boshqaruv murakkab jarayon bo’lib, boshqa- riladigan (ob’ektlar) va boshqaruvchi (sub’yektlar) tizim-larning yagonaligidan iboratdir. Boshqaruvchi tizim, bu yerda moliyaviy institutlarning (tashkilotlarning) to’plamidan (majmuidan) iborat bo’lgan moliyaviy tizimni nazarda tutsa, boshqariladigan tizim esa pul munosabatlari to’plamidan (majmuidan) iborat bo’lgan moliyaviy tizimni o’z ichiga oladi. Bunda moliyaviy boshqaruv jarayoni bir xil tarzda bo’lmasdan, u bir tomondan, faqat ob’ektlarni boshqarishni emas, balki ikkinchi tomondan, boshqaruv sub’yektlarini tashkil qilishni va ular faoliyatini takomillashtirishni ham o’z ichiga oladi. Moliyaviy boshqaruvning ob’yekti sifatida moliyaviy munosabatlarning turli ko’rinishlari, shu jumladan, davlatning ijtimoiy tuzilishi, mamlakatdagi siyosiy kuchlarning mavqei (nisbati) va qayta taqsimlash jarayonlariga ta’sir ko’rsatadigan boshqa omillar bilan belgilanadigan o’ziga xos bo’lgan moliyaviy munosabatlar maydonga chiqadi. Davlat moliyasi, mahalliy moliya va xo’jalik yurituvchi sub’yektlar moliyasida moliyaviy boshqa-ruvning sub’yekti bo’lib moliyaviy apparat deb nomlanuvchi maxsus xizmatlar hisoblanadi. Davlatning xo’jalik yurituvchi sub’yektlar va uy xo’jaliklari bilan moliyaviy

munosabatlar sohasidagi o’zaro munosabatlari soliq tizimi, kredit munosabatlarini boshqarish (tartibga solish), moliya bozorini tartibga solish, davlatning qo’llab- quvvatlash tizimi, pensiya ta’minoti tizimi, ishlovchi aholining daromadlarini tartibga solish mexanizmi va h.k.lar orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy boshqaruvning maqsadi makroiqtisodiy muvozanatda, byudjet profitsitida, davlat qarzining kama-yishida, milliy valyutaning barqarorligi va mustahkam-ligida va, nihoyat, davlat va jamiyat barcha a’zolari iqtisodiy manfaatlarining yagonaligida (mushtarakligida) namoyon bo’ladigan moliyaviy barqarorlik va moliyaviy mustaqillikni ta’minlashdir. Shunga monand ravishda uning asosiy metodologik printsiplari quyidagilardan iborat:  pirovard maqsadga bog’liqlik;  xo’jalik barcha tarmoqlarining makroiqtisodiy muvo-zanatliligi;  jamiyat barcha a’zolarining manfaatlariga mos kelish;  iqtisodiy qonunlardan foydalanish;  real imkoniyatlar asosida ichki va tashqi iqtisodiy sharoitlarni hisobga olish. Moliyaviy boshqaruvning konkret metodlari va shakl-lari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:  moliyaviy rejalashtirish;  bashoratlash (prognozlashtirish);  dasturlashtirish;  moliyaviy tartibga solish;  moliyaviy nazorat;  moliyaviy qonunlarni (qonunchilikni) qabul qilish;  moliyaviy resurslarni jalb qilish metodlari tizimi. Eng umumiy ko’rinishda moliyaviy boshqaruv tizimini 4.1.1- chizmadagidek tasavvur qilish mumkin.

Prezident; Parla-ment; Hukumat; Moliya vazirligi; Davlat soliq qo’mitasi; Markaziy bank; Hisob palatasi; va boshqa- lar. Boshqaruv printsip- lari; Moliyaviy bashorat- lash; Moliyaviy dasturlash; Moliyaviy rejalash- tirish; Moliyaviy tartibga solish; Moliyaviy nazorat; Moliyaviy qonunchi- lik; Moliyaviy tahlil. Byudjet fondlarini shakl-lantirish va foyda- lanish bo’- yicha muno- sabatlar; Byudjetdan tashqari davlat maqsadli fondlarini shakllan-tirish va foydala- nish bo’yicha munosabat- lar; Sug’urta fondlarini shakllan-tirish va foydanish bo’yicha mu- nosabat- lar. Makro- iqtisodiy muvo- zanat; Byudjet rejala- rining profi- tsitligi; Davlat qarzining mavjud emasligi; Mustah- kam (barqa- ror) milliy valyuta .Moliyaviy boshqaruv tizimi Ta’sir instru- mentlari Boshqaruv ob’ekt- lari Moliyaviy barqaror-likTizimlar moliyasiMoliyaviy siyosatMoliyaviy tizim Piro- vard maqsadBoshqaruv sub’yekt- lari

Moliyaviy boshqaruv tizimi. 2.Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalari Moliyaviy tizimni umumiy boshqarish mamlakatning oliy hokimiyat va boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi. Umumdavlat miqyosida moliyaviy boshqaruv tizimi quyidagi boshqaruv organlaridan tashkil topishi mumkin:  Prezident;  Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasi hamda moliya, byudjet, soliq va bank masalalari bo’yicha Oliy Majlis har ikki palatasining tegishli qo’mitalari;  Vazirlar Mahkamasi;  Hisob palatasi;  Moliya vazirligi va uning quyi , jumladan, G’aznachilik tizimi organlari;  Markaziy bank;  Davlat soliq qo’mitasi;  Davlat bojxona qo’mitasi;  Qimmatli qog’ozlar bo’yicha komissiya;  Byudjetdan tashqari davlat maxsus fondlarining ijroiya direktsiyalari  va boshqalar. Mamlakat Prezidenti moliyaviy tizimning faoliyatini tartibga soladi, mamlakat byudjetini tasdiqlaydi, Parlament tomonidan qabul qilingan moliyaviy qonunlarga “veto” qo’yish huquqiga ega. Ikki palatadan (Senat va Qonunchilik) iborat bo’lgan Oliy majlis soliqlar, yig’imlar, soliq xarakteriga ega bo’lmagan to’lovlarni o’rnatadi, davlat byudjetini ko’rib chiqadi va tasdiqlaydi, shuningdek, davlat byudjetining ijrosi to’g’risidagi hisobotni ham tasdiqlaydi, moliyaviy qonunlarni (masalan, Soliq kodeksi va boshqalar) qabul qiladi. Bir vaqtning o’zida davlatichki va tashqi qarzining chegaralarini belgilash ham Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Moliyaviyboshqaruvning umumiy boshqaruv organi csifatida Vazirlar Mahkamasi davlat byudjetini ko’rib chiqadi, moliyaviy boshqaruvning yagona umumiy markazi sifatida faoliyat ko’rsatadi.

Davlat moliyaviy nazorat organi sifatida Hisob palatasi moliyaviy boshqaruvga oid quyidagi vazifalarni bajaradi:  hajmi va maqsadga mo’ljallanganligi bo’yicha davlat byudjeti va davlat maxsus fondlari daromadlar va xarajatlarining o’z vaqtida ijro etilishi ustidan nazoratni tashkil qilish va amalga oshirish;  davlat mablag’larining sarflanish va davlat mulkidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi va samaradorligini aniqlash;  davlat byudjeti va davlat maxsus fondlarini shakl-lantirish va ulardan foydalanishga ta’sir ko’rsatadigan yoki xarajatlarning davlat byudjeti hisobidan qoplanishini ko’zda tutayotgan davlat hokimiyatining qonunlari va normativ- huquqiy aktlarini moliyaviy ekspertiza qilish;  davlat byudjetining ijrosi va amalga oshirilayotgan nazorat tadbirlarining natijalari to’g’risida Oliy Maj-lisning Senati va Qonunchilik palatasiga doimiy ravishda ma’lumotlarni taqdim etish;  va boshqalar. Moliyaviy boshqaruvning markaziy organi Moliya vazirligi va uning joylardagi organlari hisoblanadi. U mamlakat miqyosida yagona moliya, byudjet, soliq va valyuta siyosatining amalga oshirilishini ta’minlaydi. Moliya vazirligining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:  yagona davlat moliyaviy siyosatni ishlab chiqish va uni amalga oshirish;  davlat byudjetining loyihasini tuzish va uning ijrosini ta’minlash;  byudjet mablag’lari va davlat maxsus fondlari mablag’larining oqilona va maqsadli ishlatilishi ustidan moliyaviy nazoratni amalga oshirish;  davlat moliyasining barqarorligini ta’minlash va moliyaviy bozorni rivojlantirishga oid chora-tadbirlarni ko’rish;  mamlakatning byudjet tizimini takomillashtirish, bu borada tegishli takliflarni ishlab chiqish va ularni hayotga tatbiq etish choralarini ko’rish;  mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining ustuvor yo’nalishlarini ta’minlash uchun moliyaviy resurslarni to’plash;  davlat byudjeti va jamlanma byudjetning ijrosi haqida hisobotni

tayyorlash;  davlat tomonidan qarzlarni olish dasturini ishlab chiqish va davlatning ichki va tashqi qarzlarini boshqarish;  uzoq, o’rta va qisqa muddatli istiqbolga mo’ljallangan mamlakat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy bashoratlarini ishlab chiqishda ishtirok etish;  iqtisodiyotni moliyaviy sog’lomlashtirish va uni tarkibiy jihatdan qayta qurish, mamlakatdagi tovar ishlab chiqaruvchilar, ishlar va xizmatlarni bajaruvchilarning manfaatlarini himoya qiluvchi va qo’llab-quvvatlovchi chora-tadbirlarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda qatnashish;  mamlakatdagi pul-kredit siyosatining asosiy yo’nalishlari, iqtisodiyotdagi hisob-kitoblar va to’lovlar-ning ahvolini yaxshilash bo’yicha takliflarni ishlab chiqishda ishtirok etish;  faol investitsion siyosatni shakllantirish va uni amalga oshirishga yo’naltirilgan choralarni ishlab chiqish, davlat investitsiya dasturlari va mamlakat Taraqqiyot byudjetini ishlab chiqish va moliyalashtirishda qatnashish;  moliyaviy rejalashtirish va milliy xo’jalikni moliyalashtirish sohalarida metodik (uslubiy) rahbarlikni amalga oshirish;  mamlakat moliyaviy resurslar balansini ishlab chiqishda (Iqtisodiyot vazirligi bilan birgalikda) faol ishtirok etish;  moliyaviy intizom buzilganda moliyalashtirishni chek-lash yoki umuman to’xtatib qo’yish;  va boshqalar. Moliya vazirligining markaziy apparatida quyidagi bosh boshqarmalar va boshqarmalar bo’lishi mumkin:  davlat byudjeti bosh boshqarmasi;  valyuta aktivlari va majburiyatlari bosh boshqarmasi;  hududlar moliyasi bosh boshqarmasi;  agrosanoat majmuini moliyaviy tartibga solish bosh boshqarmasi;  ijtimoiy soha va fanni moliyalashtirish bosh boshqar-masi;

 nazorat-taftish bosh boshqarmasi;  investitsiyalar boshqarmasi;  iste’mol bozori va xizmat ko’rsatish sohalarini moliyaviy hamda narx orqali tartibga solish boshqarmasi;  boshqaruv organlarini moliyalashtirish boshqarmasi;  soliq siyosati boshqarmasi;  buxgalteriya hisobi va audit uslubiyoti boshqarmasi;  qimmatli qog’ozlar va moliya bozori boshqarmasi;  moliya institutlari faoliyatini muvofiqlashtirish boshqarmasi;  sanoatning bazaviy tarmoqlari va yoqilg’i-energetika majmui moliyasi boshqarmasi;  mudofaa majmui, huquq-tartibot organlari va boshqa sohalarni moliyalashtirish boshqarmasi;  va boshqalar. Moliya vazirligining muhim bo’linmasi G’aznachilik 30 tizimi bo’lib, u davlat byudjetining kassa ijrosini ta’minlashga mas’uldir. Moliyaviy boshqaruvga bevosita daxldor bo’lgan G’aznachilik tizimining asosiy vazifalari tarkibiga quyidagilar kiradi:  mamlakat byudjetining ijrosini tashkil qilish, amalga oshirish va nazorat qilish;  kassaning yagonaligi printsipidan kelib chiqib, G’azna-chilikning bankdagi hisobvaraqlarida bo’lgan byudjet daro-madlari va xarajatlarini boshqarish;  davlat maxsus fondlarining moliyaviy ijrosini ta’-minlash;  davlat moliyaviy resurslarining hajmlarini qisqa muddatli bashoratlash va ularni operativ boshqarish;  Markaziy bank bilan birgalikda davlatning ichki va tashqi qarzlarini boshqarish;  byudjet bo’yicha hukumatning moliyaviy operatsiyalari to’g’risida va shuningdek, mamlakat byudjet tizimining ahvo-li to’g’risida qonunchilik va ijroiya organlariga hisobot taqdim etish;

 va boshqalar. Mamlakatning Markaziy banki moliyaviy siyosat va uning tarkibiy qismi bo’lgan pul-kredit siyosatini amalga oshirishda muhim rol o’ynab, u G’aznachilik tizimi organlari bilan birgalikda byudjetning kassa ijrosini ta’minlaydi va boshqa kredit institutlarining faoliyatini nazorat qiladi. Moliyaviy boshqaruv tizimida Davlat soliq qo’mitasi va uning quyi organlari ham muhim rol o’ynab, ular yordamida soliqlar, yig’imlar va boshqa to’lovlarning to’g’ri hisob-lanishi, ularning tegishli byudjet fondlariga to’liq va o’z vaqtida o’tkazilishi ustidan nazorat amalga oshiriladi. Shunga muvofiq ravishda moliyaviy boshqaruvga oid Davlat soliq qo’mitasi va uning quyi organlari quyidagi vazi- falarni bajaradi:  byudjetga va maxsus fondlarga soliqlar, yig’imlar va to’lovlarning to’g’ri hisoblanishi, to’liq va o’z vaqtida o’tkazilishi masalalari bo’yicha moliyaviy qonunchilikka qay darajada rioya etilayotganligini nazorat qilish;  soliq to’lovchilarni hisobga olish va ularni tekshirish;moliya organlariga va g’aznachilikka soliqlar va boshqa to’lovlarning haqiqatdagi tushumlari to’g’risida har oyda ma’lumot taqdim etish;  ortiqcha to’langan soliq summalarini va soliq to’lov-chilardan noto’g’ri undirilgan jarima va penyalarni ega-lariga qaytarish bo’yicha tegishli ishlarni amalga oshirish;  va boshqalar. Davlat bojxona qo’mitasi va uning tegishli organlari moliyaviy boshqaruv tizimida o’ziga xos bo’lgan o’ringa ega. Ular bojxona bojlarining o’z vaqtida tushishi uchun mas’ul hisoblanadi va bu borada quyidagi asosiy vazifalar ularning zimmasiga yuklatilgan:  bojxona organlari tomonidan undiriladigan soliqlar bo’yicha soliq tekshiruvlarini amalga oshirish;  bojxona organlari tomonidan undiriladigan soliq-larni hisoblash va to’lash bilan bog’liq bo’lgan hujjatlarni tekshirish;  soliq qonunchiligini buzganligi yoki unga to’liq rioya qilmaganligi uchun soliq to’lovchilarning bankdagi operatsiya-larini to’xtatib turish;

 soliq qonunchiligida ko’zda tutilgan jarima va boqi-mandalarni undirish;  va boshqalar. O‘z navbatida, Davlat mulki qo’mitasi moliyaviy boshqa-ruvga oid soliq xarakteriga ega bo’lmagan daromadlarni (ijara haqi, davlat mulkini sotishdan keladigan daro- madlar va boshqalarni) olish maqsadida davlat mulkini boshqarishni tashkil qiladi. Qimmatli qog’ozlar bo’yicha komissiya fond bozori ishtirokchilarining faoliyatini nazorat qilib, byudjet fondiga tushuvchi tushumlarning ortishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 3.Moliyaviy oqimlarni boshqarish Korxonalarning jamg’armalari, daromadlari hamda markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan moliyaviy resurslar fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonidagi pul mablag’larining miqdoriy va sifat jihatidan harakatiga moliyaviy oqim deyiladi. Moliyaviy oqimlarning hajmi ular asosida shakllanishi lozim bo’lgan moliyaviy resurslar fondlarining o’lchamiga bog’liq. Mamlakatning iqtisodiy qudrati qancha kuchli bo’lsa, uning o’sishiga xizmat qiluvchi moliyaviy resurslar fondi va moliyaviy oqimlar hajmi shuncha katta bo’ladi. Moliyaviy oqimlarning sifat jihatdan tavsifnomasi ular shakllantiruvchi moliyaviy resurslar fondining nimaga mo’ljallanganligi bilan bevosita bog’liq. Masalan, soliqli moliyaviy oqim bilan korxonaning tushumini shakllantiruvchi moliyaviy oqim sifat jihatidan bir-biridan farqlanadi. Shuning uchun ham ularni boshqarish metodlari ham turli-chadir. O‘zining sifat mazmuniga ko’ra quyidagilarni farqlash maqsadga muvofiq:  byudjetli-soliqli moliyaviy oqimlar - barcha dara-jalardagi byudjetlarning mablag’larini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonida vujudga keladi;  tijorat (tijoriy) moliyaviy oqimlari – tadbirkorlik xo’jalik sub’yektlari tomonidan amalga oshiriladi;  nobyudjet moliyaviy oqimlar – notijorat tashkilot-larining fondlarini shakllantiradi. Moliyaviy oqimlarni boshqarishning funksiyalari quyi-dagilardan iborat:  qonunchilik – Oliy Majlisning vakolatida;

 nazoratchilik (tartibga soluvchanlik) – Hisob palatasi va mamlakatning boshqa nazorat organlari (Moliya vazirligi, soliq va bojxona qo’mitalari va boshqalar) tomonidan amalga oshiriladi;  boshqaruvchanlik – korxona va korporatsiyalar, banklar, soliq organlari, G’aznachilik apparati va Moliya vazir-ligining hisob-kitob- kassa va boshqa xizmatlarining vakolatida;  nazorat-kuzatuv – korxonalarning moliyaviy jihatdan kasodga uchraganligigi to’g’risidagi ishlarni ko’radigan va bu holda moliyaviy oqimlar ustidan nazoratni amalga oshiruvchi arbitrajlik sudlari tomonidan bajariladi. Moliyaviy oqimlarni boshqarish bo’yicha yuqoridagi organlarning funksiyalari bir- biri bilan qo’shilib ketgan va ularni har doim ham ajratib (alohida qilib) bo’lmaydi. Agar moliyaviy oqimlar moliyaviy resurslar aylani-shining qonuniyatlariga muvofiq ravishda, ko’zda tutilgan tartibda (rejimda) va rejada aks ettirilgan hajmda, ishlab chiqarish va sotsial vazifalarni samarali yechish uchun kerak bo’lgan tarzda va takror ishlab chiqarish tsiklini pul mablag’lari bilan to’liq ta’minlash tarzida amal qilsa, bularning barchasi, moliyaviy oqimlarning samarali ekanligidan dalolat beradi. Moliyaviy oqimlarning samaradorligi pul mablag’-larining etarli bo’lmagan hajmda va o’z vaqtida tushmaganligida pasayadi. Moliyaviy oqimlar ritmining buzilishi resurslarning doiraviy aylanishi va daromad-larning olinishida uzilishlarning bo’lishiga, moliyaviy- iqtisodiy faoliyatda keskin yo’qotmalarning bo’lishiga olib keladi. Moliyaviy oqimning samaradorligini quyidagicha aniqlash mumkin: Ks =Hmo : Rmo Bu yerda: Ks – moliyaviy oqim samaradorligining koeffitsienti; Hmo – davriy koeffitsientga o’zgartirilgan (korrektirovka qilingan) haqiqatdagi moliyaviy oqim;

Rmo - rejadagi moliyaviy oqim. Moliyaviy oqimlar moddiy resurslarning uchrashma harakatini o’zida aks ettiradi. Ular orqali iqtisodiyotning makro- va mikrodarajalarida (korxonalar, firmalar, korporatsiyalar va boshqalarda) mulkdan foydalanishning holati, dinamikasi va samaradorligi nazorat qilinadi. Tushumlar va boshqa pul mablag’larining kelib tushi-shini (oqib kelishini) aks ettiradigan moliyaviy oqimlar ijobiy oqimlar deyiladi. Aksincha, pul mablag’larining oqib ketishini xarakterlaydigan moliyaviy oqimlar salbiy oqimlar deyiladi. Korxonaning moliyaviy ahvolini mustahkamlash uchun ijobiy moliyaviy oqimlar salbiy moliyaviy oqimlardan ancha yuqori bo’lishi kerak. Bunday sharoitda korxonaning ixtiyorida qoluvchi pul mablag’-larining miqdorini aks ettiruvchi sof moliyaviy oqimning bo’lishi ta’minlanadi. Sof moliyaviy oqim korxona moliyaviy salohiyatining o’sish, ular daromadlarining kapitalizatsiyalashuvi darajasini aniqlash, investitsion va innovatsion imkoniyatlarining manbai bo’lib hisoblanadi. Korxona va korporatsiyalar sof moliyaviy oqimining o’sishi ular rentabelligi va investitsion samaradorligini oshirish imkoniyatlarini xarakterlaydi hamda moliyaviy ahvolini mustahkamlashning muhim shart-sharoiti hisoblanadi. Makrodarajada moliyaviy ahvolni xarakterlaydigan quyidagi bir necha ko’rsatkichlar mavjud:  bir ishlovchi to’g’ri keladigan ishlab chiqarilgan YaIMning miqdori;  inflyatsiya darajasi va dinamikasi;  davlat byudjetining ahvoli (defitsit, profitsit);  oltin-valyuta zaxiralarining miqdori va dinamikasi. Davlatning moliyaviy ahvoli mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy kompleksi faoliyatining natijasidir. Jahon taraqqiyoti tendentsiyalarining ko’rsatishicha, hozirgi sharoitda davlat moliyaviy ahvolini mustahkam-lashning asosiy joriy va istiqboldagi rezervi ijtimoiy intellektning (sotsial kapitalning) to’planishi (jamg’ari-lishi) va uni iqtisodiy o’sishning innovatsion- investitsion strategiyasida foydalanish jarayonida samarali

moddiy- lashtirish hisoblanadi. Sotsial xarakterdagi muammolarni (maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va boshqalarni) hal etish, hayotning sifat darajasini oshirish bilan birga-likda, iqtisodiy taraqqiyotning kuchli omili va buning oqibatida esa, mamlakat joriy va istiqboldagi salohiyatini mustahkamlashning muhim shartidir. Davlat qarzlarini o’z vaqtida qaytarish (uzish) davlat-ning moliyaviy ahvolini ko’rsatuvchi muhim ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Murakkab moliyaviy vaziyatda davlat defolt, ya’ni bir tomonlama tartibda qabul qilingan xalqaro moliya- kredit majburiyatlardan bosh tortish e’lon qilishi mumkin. Bir vaqtning o’zida davlat qarzlarini restrukturizatsiya qilish va uning qaytarilish muddatlari bo’yicha kreditorlar bilan muvofiqlashtirilgan holda choralarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish kerak. Boshqaruv - bu ma’lum bir natijaga erishish uchun obyektga ta’sir etishning maqsadli uslublari va yo‘llari yig‘indisidir. Boshqaruv jarayoni inson faoliyatining barcha sohalariga, shu jumladan moliyaviy sohasiga ham taalluqlidir. Boshqarish, insonlarning ongli ravishdagi maqsadga yo‘naltirilgan faoliyati sifatida, jamiyat rivojlanishining obyektiv qonuniyatlarini bilishga asoslanadi. Shu bilan birgalikda, boshqarishga davlat tegishli boshqarish tuzulmalari orqali katta ta’sir o‘tkazadi. Boshqaruv faoliyatining muhim sohasi moliyani boshqarish hisoblanadi. Uni ma’lum bir uslub va tamoyillarga hamda turli rag‘batlantirish va jazo (sanksiya)larga tayanib maxsus apparat amalga oshiradi. Boshqarish san’ati oldinga qo‘yilgan masalalarni tezroq hal qilish maqsadida mavjud usullar orasidan eng samaraligini tanlash yoki qo‘llanilayotgan usullardan oqilona foydalanish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iboratdir. Har qanday boshqaruv tizimiga xos bo‘lgani kabi, moliyani boshqarishda ham obyektlar va subyektlar mavjud bo‘ladi. Moliyani boshqarishning obyekti bo‘lib turli moliyaviy munosabatlar hisoblanadi; subyektlari esa, boshqarishni amalga oshiruvchi tashkiliy tuzulmalar hisoblanadi. Moliyaviy munosabatlarning turkumlanishidan kelib chiqib, ularning sohalari bo‘yicha quyidagi 3 guruh obyektlarga bo‘linadi:  korxonalar moliyasi;  sug‘urta;

 davlat moliyasi. Ushbu obyektlarga quyidagi moliyani boshqaruv subyektlari mos keladi:  korxonalarning moliya xizmatlari (bo‘limlari);  sug‘urta organlari;  moliya organlari va soliq inspeksiyalari. Moliyani boshqarishni amalga oshiruvchi barcha tashkiliy tuzulmalar yig‘indisi moliyaviy apparat deyiladi. Davlat moliyasini boshqarishning maqsadi moliya siyosati shartlarini amalga oshirish hisoblanadi. Aynan samarali moliya siyosati bevosita moliyaning o‘ziga (boshqaruv obyektiga) yuklatilgan ishning aniq bir usullari bilan, moliya tizimi organlarini (boshqaruv subyektlarini) tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqarishning potensial imkoniyatlarini yaxlit birlashtirish imkonini beradi. Barcha davlatlarda moliya siyosati institutsional moliya tizimi orqali amalga oshiriladi. Ularning faoliyati moliyaning bo‘g‘inlarini xususiyatlarini, barcha moliya muassasalari funksiyalarini uslubiy umumiyligini hisobga olgan holda; boshqarishning barcha quyi organlarini markazlashgan boshqaruvda faol ishtirok etishini hisobga olgan holda moliyani boshqarishga quriladi. Moliya siyosatini yuritish va mos ravishda moliyani boshqarishning asosiy uslubiy tamoyillari quyidagilar hisoblanadi: • yakuniy maqsadlarga bog‘liqlik • barcha xo‘jalik tarmoqlarining makroiqtisodiy balanslashuvi; • jamiyatning barcha a’zolari manfaatlariga mos kelishlik; • iqtisodiy qonunlardan foydalanish; • real imkoniyatlar asosida ichki va tashqi iqtisodiy hamda siyosiy sharoitlarni hisobga olish. Moliyani boshqarishning maqsadi – makroiqtisodiy balanslashuvda, budjet profitsitida, davlat qarzining kamayishida, milliy valyutaning mustahkamligida, natijada esa aholining farovonligini o‘sishida namoyon bo‘luvchi barqarorlik va moliyaviy mustaqillikni ta’minlash. Moliyaning mohiyati uning funksiyalarida namayon bo’ladi va u asosan

qo’yidagilarga bo’linadi. 1. Taqsimlash funksiyasi. Bu funksiya ko’yidagilarda o’z aksini topadi. - Yaratilgan yalpi ichki maxsulot dastlab korxonada,uni yaratishda ishtirok etgan xodimlarga, davlat budjetiga (soliq shaklida). -Davlat moliyasi orqali har xil fondlarni shakllantirishga. - Korxona va boshqalar o’z daromadlarining ma’lum qismini nodavlat va jamoa tashkilotlariga, ular tomonidan turli xayriya fondlarini tashkil etishga. - Xayriya fondlaridan kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy ximoya etishga. - Xonadonlar moliyasida –yaratilgan daromadni iste’mol va jamg’arma extiyojlariga taqsimlanishi. 2. Nazorat funksiyasi – Bu funksiya taqsimlash funksiyasi bilan o’zviy bog’lik bo’lib, u moliya munosabatlarining turli tarkibi orasida pul fondlarining shakllanishi va ishlatilishini nazorat qiladi. Ushbu funksiyaning bosh maqsadi ijtimoiy ishlab chiqarishni samaradorligini oshirish ,Xalq xujaligining barcha bug’inlari ishini yakunlash maqsadida markazlashgan va markazlashmagan pul fondlarini to’g’ri tashkil etilishi va ulardan maqsadga muvofiq foydalanishni taminlashdan iborat. Moliyaviy nazorat umudavlat, ichki xo’jalik ,jamoa va mustaqil nazoratlarga bo’linadi. Umumdavlat nazorati Oliy Majlis, Moliya Vazirligi, Soliq ,kredit muassalari davlat qumitalari, vazirliklar, maxalliy boshqaruv organlari tomonidan amalga oshirilib unda pul mablag’larini shakllanishi va sarflanishi nazorati olib boriladi. Ichki xo’jalik nazorati korxona,tashkilot va muassasalarning moliyaviy xizmatlari (hisob,hisobot va rejalashtirish) bo’limlari tomonidan pul mablag’larining shakllanishi va harajatlar ustidan nazoratni ta’minlaydi. Jamoa nazoratini aloxida jismoniy shaxslar, o’z-o’zini boshqarish organlari va boshqalar ixtiyoriy ravishda olib boradi. Mustaqil nazoratni mustaqil auditorlik firmalari amalga oshiradi.Bunda barcha xo’jalik subyeklari faoliyati natijalarining qonuniyligi, amaldagi buxgalteriya hisobini yuritish bo’yicha va boshqalarga tegishli me’yoriy hujjatlarga mosligi,

ularga amal qilinganligi nazoratdan o’tkaziladi. Amalga oshirish muddatidan kelib chiqib moliyaviy nazorat birlamchi, joriy va yakuniy nazoratlarga ham bo’linadi. Birlamchi moliyaviy nazorat korxonalar moliyaviy rejalarini budjet tashkilotlarini smetalarini, budjetlar loyihalarini va boshqalarni tuzish , ko’rib chiqish va tavsiflash bosqichlarida amalga oshiriladi. Joriy moliyaviy nazorat rejalarni bajarilishi ,xo’jalik moliyaviy operatsiyalarini borishi jarayonida amalga oshirib, unda daromad va harajatlarni amalga oshirilishini to’g’riligi, o’z muddatidaligi tezkor va moslashuvchanlik asosida olib boriladi. Yakuniy moliyaviy nazorat amalga oshirilgan moliyaviy operatsiyalarning to’g’riligi ,qonuniyligi va maqsadga muvofiqligini tekshirish, tahlil va audit qilish orqali amalga oshiriladi. Shuning bilan birga ayrim mualliflar (A. O’lmasov,A Vaxobov, «Iqtisodiyot nazariyasi» Toshkent, 2006, 379-380 betlar ) moliyaning funksiyalariga rag’batlantirish, iqtisodiy axborot berish va ijtimoiy ximoya funksiyalarini ham kiritishadi. Bizning fondimizcha rag’batlantirish va ijtimoiy ximoya funksiyalari moliyaning taqsimlash funksiyasi natijasiligini, iqtisodiy axborot berish esa korxona ,tashkilot va muassasalarni funksional vazifalari ekanligini hisobga olib ularni moliyaning aloxida funksiyalariga ajratilishi maqsadga muvofiq emas. Moliya tizimi Moliya tizimi - bu davlatning hamda korxonalarni pul mablag’larini shakllantirish, taqsimlash va ishlatish usullari majmuasidir. Umuman moliya tizimini qo’yidagicha ifodalash mumkin(sxema): Moliya tizimining asosini xo’jalik yurituvchi subyeklar moliyasi tashkil etadi, chunki ular moddiy ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etadi va ular ishtirokida yalpi ichki maxsulot va milliy daromad yaratiladi. Xo’jalik yurituvchi subyektlarning tashkiliy - huquqiy shaklidan kelib chiqib ular moliyasining shakllanishi va undan foydalanish o’ziga xos xususiyatlarga ega. Jumladan, ijtimoiy tashkilotlar, kasaba uyushmalari, yoshlar va faxriylar tashkilotlari ,ijodiy uyushmalar, sport jamiyatlari va shu kabilardan iborat bo’lib,

ularning moliyaviy resurslari asosan tashkilot azolik badallari,tijorat faoliyatidan olingan daromadlar, xomiylar va xayriya mablag’lari hisobiga tashkil topadi va shu tashkilotlar nizomiga asosan foydalaniladi. Ayrim korxona va tashkilotlar moliyasining xususiyatlari mavzuning 5 savolida yoritilgan. Davlat budjeti moliya tizimining bosh bug’ini hisoblanadi. U yordamida davlat boshqaruv organlari funksiyalarini taminlash uchun markazlashgan pul fondlari shakllantiriladi va ishlatiladi. Davlat budjeti mamlakatning asosiy moliya rejasi hisoblanadi va Oliy Majlis tomonidan qonun holida tasdiqlanadi. Davlat budjeti orqali davlat Xalq xujaligi tarakiyotini, ijtimoiy - madaniy tadbirlarni, mudofani,davlat xokimiyati va boshqaruv organlarini saqlash moliyalashtiriladi. Budjetdan tashqari jamg’armalar, soliqlar kabi ma’lum maqsadga yunaltirilgan ajratma va ushlovlardan tashkil topadi. Budjetdan tashqari jamg’armalar so’mmasining asosiy qismi maxsulot (ish xizmat) lar tannarxiga kiritiladi va u asosan ish haqi fondiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Budjetdan tashqari maqsadli jamg’armalardan biri Pensiya jamg’armasi hisoblanadi.Ushbu jamg’armaning shakllanishi va undan foydalanish tartibi fanning 6- «Ijtimoiy ta’minot moliyasi» mavzusida berilgan. Budjetdan tashqari jamg’armalarning yana biri bo’lib, ish bilan ta’minlashga kumaklashish jamg’armasi. Ushbu jamg’arma «Axolini ish bilan taminlash to’g’risida » gi (1992 y 13 yanvar) qonuniga muvofiq Vazirlar Maxkamasining 1992 y 13 dekabrdagi 606-sonli «Ish bilan ta’minlashga kumaklashish Respublika jamg’armasining tashkil etish to’g’risida» gi qarori asosida tashkil etilgan.Jamg’arma mablag’lari qo’yidagi mablag’lar hisobiga shakllanadi: - Mulkchilik shaklidan kat’iy nazar barcha korxonalar, tashkilotlar, muassasalar xodimlariga hisoblangan ish xaqiga nisbatan majburiy ajratmalar . Ushbu ajratma 2007 yilga 0,3 foiz miqdorida belgilangan. - Rezedent va norezedent yuridik shaxslar, jamoat tashkilotlari va fuqarolarning ixtiyoriy badallari. - Majburiy ajratmalar belgilangan muddatda tulanmaganligi uchun jarimalar.

- Ish bilan ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasining tijorat faoliyatidan daromad va boshqalar Ish bilan ta’minlashga ko’maklashish davlat jamg’armasining mablag’lari qo’yidagi maqsadlarga foydalaniladi. -Axolini ish bilan ta’minlashning umumdavlat va mintaqaviy dasturini ishlab chiqishga - Ishdan bo’shab qolgan xodimlarni va ish bilan band bo’lmagan axolini kasbga yo’naltirish, qayta o’qitish va qayta tayyorlashga doir ishlarga. - Ishsizlik bo’yicha nafaqalar tulash. -Nogironlar va axolining ijtimoiy jixatdan kam ta’minlangan tabaqalari mexnatidan foydalanish uchun ixtisoslashtirilgan ishchi o’rinlarini tashkil etish. - Ish bilan ta’minlash organlarini saqlash, moddiy - texnikaviy ta’minotni amalga oshirish. - Axborot ma’lumotlarini tuplash, reklama-nashr ishlarini amalga oshirish, bo’sh o’rinlar yarmarkalarini o’tkazish va boshqalar. Maqsadli jamg’armalar tarkibida yetakchi o’rinlardan birini O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi xo’zuridagi Respublika yo’l jamg’armasi egallaydi.Ushbu jamg’arma O’zbekiston Respublikasi «Avtomobil yo’llari to’g’risida» gi qonunga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1995 yil 5-yildagi 334-sonli «O’zavtoyo’l davlat xissadorlik konserni» tarkibida tashkil qilingan. Ushbu jamg’armani tashkil qilishdan maqsad mamlakatimizda umumiy foydalanishdagi avtomobil yo’llarini loyixalash,qo’rish,to’zatish va saqlashni mablag’ bilan ta’minlash, shuningdek Respublika yo’l tarmoqlaridan samarali foydalashni ta’minlashdir. Respublika yo’l jamg’armasi 2008 yilda qo’yidagi majburiy ajratmalar va yig’imlar hisobiga shakllanishi ko’zda tutilgan: Moliya tizimini boshqarish O’zbekiston Respublikasida moliyaviy munosabatlar O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi, O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, Viloyatlar va

tuman (shahar) xokimliklari qoshidagi moliya organlari va boshqa organlar tomonidan boshqariladi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasiga binoan O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mutlok vakolatlari jumlasiga boj, valyuta va kredit ishlarini qonun yo’li bilan tartibga solish; Vazirlar Maxkamasining takdimiga binoan O’zbekiston Respublikasining budjetini kabul qilish va uning ijrosini nazorat etish, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni joriy qilish… kiradi. Moliya tizimini boshqarishda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining moliya bo’yicha me’yoriy xujjatlar doirasida moliyaviy masalalarni Respublika mikiyosida muvofiqlashtirishda, moliyani markazlashgan tartibda boshqarilishini ta’minlashda ahamiyati katta. Moliya tizimini boshqarishda O’zbekiston Respublikasi VazirlarMaxkamasi qoshidagi Moliya Vazirligi aloxida vakolatga ega. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan 1992 yil 23 noyabrdagi 553 – sonli karor bilan tasdiklangan «O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi haqidagi nizom»ga asosan faoliyat ko’rsatadi. Nizomda Moliya Vazirligining asosiy vazifalari,funksiyalari va hukuklari hamda uni faoliyatini tashkil qilish tartibi belgilab berilgan. Nizomga ko’ra Moliya Vazirligining bosh vazifasi bo’lib, davlat budjetini tayyorlash va uni moliyalashtirish hisoblanadi. Bu asosan qo’yidagilarni o’z ichiga oladi: Davlat budjeti loyixasini tayyorlash Davlat budjeti loyixasi va uni bajarilishi to’grisidagi hisobotni Vazirlar Maxkamasi orqali Respublika Oliy Majlisi tasdigiga kiritish. Davlat budjeti bajarilishini moliyalashtirish. Davlat budjeti daromadlari va harajatlari yuzasidan nazorat va boshqalar. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligiga Vazir raxbarlik qiladi va u O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi va Oliy Majlis tasdigidan o’tadi. Moliya Vazirining o’rinbosarlari vazirning tavsiyasi asosida Vazirlar Maxkamasi tomonidan tayinlanadi. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi mamlakatda moliyaviy faoliyat huquqiy

asoslari mustaxkamlanishini ta’minlaydi, qonun loyixalari bo’yicha moliyaviy xulosa beradi, o’z hukuki doirasidagi masalalar bo’yicha qonunchilikning amalda ko’llanilishini umumlashtiradi va uni takomillashtirishga qaratilgan vazifalarni Vazirlar Maxkamasiga takdim etadi, hamda o’zining vakolati doirasida me’yoriy xujjatlarni ishlab chiqadi va ularni bajarilishini nazorat qiladi. Joylardagi moliya organlari o’z ishlarini hududning xajmi va unga tegishli moliyaviy rusurslar chegarasida tashkil etadi. Mamlakatimizda soliq to’lovlarini to’gri hisoblanishi, ularni davlat budjetiga to’liq va belgilangan muddatlarda kelib tushishini ta’minlash O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq Ko’mitasi va uning joylardagi boshqarmalari hamda inspeksiyalari zimmasiga yuklatilgan. Boj to’lovlarining to’g’ri hisoblanishi va budjetga to’liq va o’z vaqtida kelib tushishiga O’zbekiston Respublikasi Davlat Bojxona Ko’mitasi va uning joylardagi bo’linmalari mas’uldir. Davlat budjetning gazna ijrosi qonun xujjatlarida belgilab kuyiladigan maxsus vakolatli moliya organi hamda uning Korakalpogiston Respublikasi, viloyatlar, tumanlar, shaharlardagi hududiy bulinmalari tomonidan amalga oshiriladi. Moliyaviy resurslarning mohiyati va ahamiyati Moliya o’z vazifalarini ma’lum moliyaviy vositalar orqali bajaradi. Bu vositalarning asosini moliyaviy resurslar tashkil etadi. Korxonaning modiyaviy resurslari bu pul daromadlari va mablag’larining tushumi bo’lib, xujalik subyektining har xil moliyaviy majbutriyatlarni bajarish, xarajatlarni moliyalash, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni amalga oshirish, korxona xodimlarini moddiy rag’batlantirishni ta’minlash uchun manba’dir. Moliyaviy resurslar mikro va makro resurslarga bo’linadi. Makroresurslar umumdavlat miqyosida tashkil topadi. Ular budjet tarkibida yoki budjetdan tashqari jamg’armalar tarkibida tashkil topadi. Mikroresurslar markazlashmagan resurslar hisoblanib, ular korxona, firma, kompaniya, tashkilot, jamoa uyushmalari doirasida bo’lib, xo’jalik yuritish subyektlariga tegishli bo’lgan yoki ular tomonidan qarzga olingan pul mablag’laridan iborat.

Moliyaviy resurslar shakllanishiga ko’ra guruxlanadi : O’z mablag’lari va ularga tenglashtirilgan mablag’lar hisobiga ; Qarzga olingan mablag’lar hisobiga ; Boshqa manbalar hisobiga (Davlat budjeti, moliya bozoridan jalb etish va boshqalar). Korxonaning o’z mablag’lari va ularga tenglashtirilgan mablag’lariga qo’yidagilar kiradi: Asosiy faoliyatdan foyda moliyaviy faoliyatdan foyda boshqa operatsiyalardan foyda maqsadli tushumlar va boshqalar. Korxonaning qarzga olingan mablag’lari jumlasiga bank kreditlari va boshqa ayrim qarzlar kiradi. Korxonaning moliya bozoridagi ishtiroki asosida aksiya va boshqa qimmatli qog’ozlarni sotish orqali mablag’lar kelib tushadi. Bundan tashqari moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash natijasida, sug’urta kompaniyasi va boshqalardan pul resurslari, budjet subsidiyalari va boshqa resurslar ko’rinishida ham kelib tushadi. Xo’jalik yurituvchi subyektlar mavjud moliyaviy resurslardan qanchalik samarali foydalanishni ta’minlasa shunchalik yuqori natijalarga erishish imkoniyati yaratiladi. Resurslarni iqtisod qilish muammolari to’g’risida gapirganda, moliyaviy resurslarni tejash, berilgan kreditlarni o’z vaqtida qaytarilishi masalasiga ham aloxida e’tibor qaratish xarur – degan edi Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 fevraldagi yig’ilishidagi ma’ruzasida. Moliya siyosati Moliya siyosati, byudjet siyosati — davlat umumiy iqtisodiy siyosatining muhim tarkibiy qismi; davlat faoliyatini taʼminlash, mamlakat farovonligini oshirish maqsadlarida moliya tizimini tashkil etish, moliyaviy resurslarni safarbar etish va ulardan foydalanish, davlat oldida turgan ichki va tashqi siyosat vazifalarini bajarish buyicha amalga oshiriladigan barcha davlat tadbirlarini uz ichiga oladi.Moliya siyosati taʼsir koʻrsatadigan asosiy obʼyektlar — aholining turli katlamlari, davlat institutlari (tashkilotlari), sanoat va xoʻjalikning b. sohalari, mintakalar va

mamlakatlarning umumiy hududi. Moliya siyosatining asosiy quroli va tarkibiy qismi — davlat byudjeti daromadlari va harajatlari, zayomlari, soliq imtiyozlaridir. Davlat tomonidan tanlagan iktisodiy siyosatga va maqsadlarga qarab ayrim bandlar buyicha harajatlarni kupaytirish yoki kamaytirish orqali mamlakat hayotining u yoki bu tomonlariga, davlat institutlari ga, iktisodiyot tarmoqlariga, mas, harbiy harajatlarni yoki ilmiy texnik taraqqiyot uchun harajatlarni kupaytirib yoki kamaytirib, faol taʼsir etish mumkin. Davlat daromadlar, ularning miqdori, soliklar tizimi orqali iktisodiy usish surʼatiga, aholi farovonligiga taʼsir koʻrsatishi, inflyasiya jarayonlarini va h.k.ni boshqarishi mumkin. Doimiy daromadlardan olinadigan moliyaviy resurslar yetishmagan hollarda qarzlar qoʻllaniladi, ularning hajmi va ularga xizmat koʻrsatish tartibi ham iqtisodiyot holatiga taʼsir koʻrsatadi. Soliq imtiyozlari Moliya siyosatining muhim usullaridan biri hisoblanadi, ularning yordami bilan davlat iqtisodiyotning muhim tarmoqlari taraqqiyotini tezlashtirishi, aholining ayrim qatlamlari yoki toifalarining daromadiga bilvosita taʼsir etishi mumkin. Imtiyozlar va soliqsolish boʻyicha preferensiyalar keyingi oʻn yilliklarda taraqqiy etgan mamlakatlar iqtisodiyotida ayniqsa keng rivojlanmoqda. Mac, AQShda imtiyozlarning umumiy miqdori (yaʼni davlatning soliqlar toʻgʻrisidagi qonunga binoan olinadigan soliqlardan maqsadli voz kechishi) federal byudjetning yarmiga yaqinini tashkil etadi. Moliya siyosati pul-kredit siyosati bilan qoʻshilib ketadi va oʻz tadbirlarini oʻtkazishda uning usullaridan foydalanadi. Moliya siyosatining muhim tomoni shundaki, bu siyosat odatda hukumat va uning qarorlarini tasdiqlaydigan davlat organlarining bevosita tasarrufida va boshqaruvida boʻladi, pulkredit tadbirlari bilan pul hukmdorlari — Markaziy bank tipidagi korxonlar shugʻullanadi. Makrodarajada Moliya siyosati davlat siyosati, mikrodarajada korxona, tashkilotlar va xonadonlar Moliya siyosatidan iborat. Moliya siyosatining tarkibiy qismi — byudjet siyosatining maqsadi davlat harajatlarini muqim ravishda pul bilan taʼminlashdir. Buning uchun byudjetning daromad qismi taʼminlanadi, byudjet daromadi va harajatlari balanslashtiriladi, byudjet taqchilligini meʼyorida (YAIMga nisbatan 3%) boʻlishiga erishiladi. Firmaning Moliya siyosati — bu firmaning oʻz moliya resurslarini hosil qilish va

ularni samarali ishlatishga qaratilgan choratadbirlaridir. Bundan maqsad firmaning rentabel boʻlishi, likvidligini taʼminlash va oʻz-oʻzini moliyalashtirishga erishishdir. Firma Moliya siyosati uning pul fondlaridan oqilona foydalanishiga, uning qarzdorligining meʼyorida boʻlishiga, pul mablaglarining oʻz vaqtida aylanib turishiga, moliyaviy majburiyatlarning vaqtida bajarilishiga qaratiladi. Firma Moliya siyosatini uning egalari ishlab chiqadi, amalga oshirilishini esa moliya menejeri taʼminlaydi. Xonadon Moliya siyosati — uning daromadlari va harajatlarini balanslashtirish, yaʼni daromad manbalarini topish, daromadlarni oqilona ishlatish va farovonlikni oshirishni koʻzlaydi.

Xulosa Korxonaning moliyaviy holatini aniqlash uchun likvidlilik, aylanma aktivlarning o’z aylanma mablag’lari bilan ta’minlanganlik ko’rsatkichi va boshqa shu kabi ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ma’lum bir aniq sanada va iqtiqbolda korxona to’lov majburiyatlari va uning moliyaviy imkoniyatlari o’lchamini balanslashtirishning asosiy metodi moliyaviy oqimlar byudjetidir (balansidir). U o’z ichiga korxona ixtiyoriga kelib tushadigan pul mablag’lari va korxona tomonidan sarflanadigan pul mablag’larini oladi. Bu narsa doimiy ravishda korxona pul mablag’larining harakatini nazorat qilish, ular dinamikasini baholash va bashoratlash imkonini beradi. Ana shunday byudjet asosida korxonaning to’lovga qobilligini boshqarish amalga oshiriladi. Moliyaviy oqimlar byudjeti bu korxona to’lovga qobilligining kengaytirilgan koeffitsienti, demakdir. Agar uning chap tomoni (daromadlar qismi) o’ng tomoniga teng yoki undan katta bo’lsa, unda korxona to’lovga qobildir. Agar uning o’ng tomoni (xarajatlar qismi) chap tomonidan oshsa, u holda korxona to’lovga qobil emas hisoblanadi. Moliyaviy oqimlar byudjeti (balansi) pul mablag’larining tushilmalari va ularning sarflanish yo’nalishlari bo’yicha bir-biri bilan o’zaro bog’liq bo’lgan rejali-istiqbolli hisob-kitoblar tizimidan iborat bo’lib, u byudjetlashtirish tizimiga (sotuvlar byudjeti, to’g’ridan-to’g’ri (bevosita) va egri (bilvosita) xarajatlar byudjeti, investitsion byudjet va boshqalardan) asoslanadi. Moliyaviy oqimlarning miqdoriy va sifat tavsif-nomalari orqali korxonaning faoliyati ifoda-lanadi. Ular ishlab chiqarish barcha omillari harakatining qiymatdagi ifodasidan iboratdir. Menejmentda sifat jihatdan farqlanuvchi boshqaruv tizimi - korxonani moliyaviy boshqarish tizimi shakllandiki, bu narsa moliyaviy oqimlar orqali ishlab chiqarish, mahsulot sotish, resurslarning aylanuvchanligi, xarajatlar, rentabellik va boshqa jarayonlarning boshqarilishini ko’zda tutadi. Moliyaviy oqimlar byudjeti bu haqiqatda turli davriy muddatlarda hisoblanadigan korxonaning moliyaviy rejasidir. Turli davrlar uchun (kunlik, dekadalik, oylik, choraklik, yillik va uzoq istiqboldagi) moliyaviy oqimlarning bashoratli

byudjetlarini tuzish korxonaning to’lovga qobillik darajasini oshirishga imkon beradi va kelajakda uning moliyaviy holati barqarorligini ta’min-laydi.

Foydalanılgan adabıyotlar 1. Бабич А. М. Финансў: Учебник/ - М.: ИД ФБК-ПРЕСС, 2020. - 760 с. 2. Додобаев Ю.Т. Финансў денежное обраҳение и кредит: учеб пос./ Ю.Т.Додобаев, Р.Т. и др.Асадуллина. - К.: Ферганский, 2021. - 190 с. 3. Драбозина Л.А. “Финансў” учебник. М. “Финансў и статистика” 2021 4. Ковалева А.М., “Финансў” - М.: издат “Финансў и статистика”, 2020. 5. Н.Хайдаров “Молия” (1 кисм) Тошкент. “Академия”. 2021 йил. 6. Родионова В.М. Финансў, Москва: Финансў и статистика, 2020 г. 7. Соколова Н. “Финансў, денежное обрашение и кредит” М. Юрайт, 2020 8. Финансў. Денежное обраҳение. Кредит: конспект лекций. - М.: ПРИОР, 2020. - 176 с. 9. Финансў. Денежное обраҳение. Кредит: Под ред Г.Б. Поляка. Учеб. Второе изд. . - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 512 с. 10. Финансў и кредит: Учеб. пособие/ Под ред. проф. А. М. Ковалевой. - М.: Финансў и статистика, 2003. - 512 с. 11. Финансў: Учеб. пособ./ Под ред. проф. А. М. Ковалевой. - М.: Фин. и стат., 2020. - 383 с. 12. Финансў: Учеб./ Под ред. проф. чл.-корр. РЕАН Л.А. Дробозиной. - М.: ЮНИТИ, 2013. - 523 с. 13. Финансў: Учебник /под ред.проф. Дробозиной Л.А. – М.: Финансў ЮНИТИ, 2020.

Похожие

Ipoteka bank

Yangi korxonalarni bozorga kirish yo'llari

Gidroturbinalar va gidroelektrostansiyalar

“Bank ishi” bakalavriat ta’lim yo’nalishi bo’yicha ishlab chiqarish amaliyoti hisoboti

Xarajatlarni umumiy hajmi va ularni asosiy elementlar bo’yicha baholash tahlil qilish