Mehnat ta’limi mashg’ulotlarida grafik tasvirlardan foydalanish - Педагогиka - Дипломные работы

Mehnat ta’limi mashg’ulotlarida grafik tasvirlardan foydalanish

Загружено в:

29.09.2019

Скачано:

0

Размер:

737.5 KB

Mehnat ta’limi mashg’ulotlarida grafik tasvirlardan foydalanish 1

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI KASBIY TA’LIM FAKULTETI MEHNAT TA’LIMI VA CHIZMACHILIK KAFEDRASI MEHNAT TA’LIMI MASHG’ULOTLARIDA GRAFIK TASVIRLARDAN FOYDALANISH «5142000-mehnat ta’limi» yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun BITIRUV MALAKAVIY ISHI Bajaruvchi: Qobilova Elvira Berdiyeva Ilmiy rahbar: k.t.n., dotsent Yakubov Sabir Xalmuradovich Bitiruv malakaviy ishi «Mehnat ta’limi va chizmachilik» kafedrasida bajarildi. Kafedraning 2014 yil ___ maydagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etildi (bayonnoma №___). Kafedra mudiri: dots. S.X. Yakubov Bitiruv malakaviy ishi YaDAK ning 2014 yil “___” ________dagi majlisida himoya qilindi va ____ ball bilan baholandi (bayonnoma №___ ). YaDAK raisi: _________________________________________ A’zolari: _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ _________________________________________ Qarshi-2014 2

Кириш……………………………………………………………………………4 I- боб. Меҳнат таълими машгулотларида график тасвирлардан фойдаланиб ўқитишнинг дидактик асослари 1.1. Педагогик технология тамойиллари асосида ўқув машғулотларини лойиҳалаш ………………………………………………………………………9 1.2. Меҳнат таълими дарсларида график тасвирлардан фойдаланиш асосида машғулотларни ташкил этиш усуллари …………………………16 II-БОБ. Мактаб ёшидаги қиз болалар кийимларини комплекс лойиҳалаш технологиясини ишлаб чиқиш. 2.1. Мактаб ёшидаги қиз болалар ёзги кўйлагига қўйиладиган талабларни ишлаб чиқиш. 2.1.1.Кийим ҳақида умумий маълумот …………………………………….21 2.1.2. Материалларга қўйиладиган талаблар ҳақида маълумот ………24 2.2. Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлагини оптимал коллекциясини яратиш учун техник таклиф шакллантириш ………...25 2.2.1. Модель-аналоглар эскизлари …………………………………………27 2.3. Қиз болалар кийимларида замонавий мода йўналиши …………….31 2.3.1. Модельнинг техник тавсифи ………………………………………….34 2.4. Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлакларини тикишда қўлланиладиган матолар …………………………………………………….36 2.5. Мактаб ёшидаги қизлар кўйлагини конструкциялаш …………….41 2.5.1. Мактаб ёшидаги қ изларни к ў йлагини базавий конструкцияси…45 2.5.2. Мактаб ёшидаги қизларни кўйлагини андозалари ……………….46 2.5.3. Деталллар рўйхати ( спецификацияси ) ва қирқимларни номланиши …………………………………………………………………….47 2.6. Мактаб ёшидаги қизларни кўйлаги моделига ишлов бериш усулини танлаш………………………………………………………………..48 2.7. Умумтаълим мактаблари меҳнат таълими тикувчилик устахоналарида ҳавони чангдан тозалаш…………………………………55 Хулоса …………………………………………………………………………..63 Фойдаланилган адабиётлар …………………………………………………..65 3

Кириш Мавзунинг долзарблиги . Мамлакатнинг қудратини белгилайдиган омиллар жуда кўп. Бироқ уларнинг энг асосийларидан бири шу юртда вояга етаётган юксак маънавиятли, жисмонан соғлом, ҳар томонлама баркамол авлоддир. Зеро, эл – юртнинг келажаги бугун камолга етаётган ёшлар қўлида. “Ватанимизнинг келажаги, халқимизнинг эртанги куни, мамлакатимизнинг жаҳон ҳамжамиятидаги обрў эътибори авваламбор фарзандларимизнинг униб ўсиб, улғайиб, қандай инсон бўлиб ҳаётга кириб боришига боғлиқдир”, деб таъкидлайди Президентимиз Ислом Каримов[1]. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистонда Таълим соҳасини ислоҳ қилиш, юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш бўйича амалга оширилаётган дастурнинг асосий мақсад ва вазифалари, мазмун - моҳияти қисқача баён этилган нутқи халқаро конференция ишида муҳим аҳамият касб этди. Бугунги кунда ҳар қандай мамлакатнинг жаҳон бозорида рақобатбардошлиги нафақат табиий ресурсларнинг мавжудлигига, балки, биринчи навбатда, замонавий, мунтазам янгиланиб турган технологияларни ўзлаштиришга қодир юксак билимли ва интизомли ишчи кучини мунтазам тайёрлашга боғлиқдир. Бундай ишчи кучисиз иқтисодиётнинг юқори технологияларига асосланган замонавий тузилмасини шакллантирадиган янги ишлаб чиқаришларни ташкил этиб бўлмайди[3]. Республикамиз Президенти Ислом Каримов таъкидлаб ўтганларидек: «Замон талабларига мос мутахассис тайёрламоқчи эканмиз, биринчи навбатда ўқув юртларимизнинг шакли, қиёфаси ва таркиби, моддий базаси ҳам замонавий бўлиши керак». Шундай қилиб, ҳар бир жамиятнинг келажаги унинг ажралмас қисми бўлган таълим тизимининг қай даражада ривожланганлиги билан белгиланади. Иқтисодиётни эркинлаштириш йўлига кириб бораётган мамлакатимизда таълим тизимини ислоҳ қилиш, унга ривожланган мамлакатларнинг илғор теҳнологияларини жорий қилиш, миллий қадриятларимизни сингдирган ҳолда таълимни ташкил этиш, бу жараённи пухта ва самарали амалга ошириш ишлари бугунги кунда давлат 4

сиёсати даражасига кўтарилди. «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» нинг асосий таркибий қисмларини шахс, давлат ва жамият, узлуксиз таълим, фан ва ишлаб чиқариш ташкил этиб, улар ўзаро боғлиқ ҳолда намоён бўлади. Мазкур қонун ва дастурни рўёбга чиқариш таълим тизимини тубдан қайта қуришни, яъни халқ таълими тараққиётининг концептуал қоидаларини қайта кўриб чиқишни ва уни қисқа вақт ичида ижобий ҳал қилишни тақозо этади. Халқнинг бой интеллектуал мероси ва умумбашарий қадриятлар асосида, замонавий маданият, иқтисодиёт, фан, техника ва технологияларнинг ютуқлари асосида кадрлар тайёрлашнинг мукаммал тизимини шакллантириш Ўзбекистон тараққиётининг муҳим шартидир [4]. Бугунги кунда мустақил тараққиёти йўлидан бораётган мамлакатимизнинг узлуксиз таълим тизимини ислоҳ қилиш ва такомиллаштириш, янги сифат босқичига кўтариш, унга илғор педагогик ва ахборот технологияларини жорий қилиш ҳамда таълим самарадорлигини ошириш давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Мамлакатимизда соғлом ва баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларнинг ўз ижодий ва интеллектуал салоҳиятини рўёбга чиқариши, мамлакатимиз йигит- қизларини XXI аср талабларига тўлиқ жавоб берадиган ҳар томонлама ривожланган шахслар этиб вояга етказиш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш бўйича кенг кўламли аниқ йўналтирилган чора- тадбирларни амалга ошириш мақсадида, шунингдек, Ўзбекистон Республикасида 2014 йилнинг “Соғлом бола йили” деб эълон қилингани муносабати билан Давлат дастури қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2013 йилнинг асосий якунлари ва 2014 йилда Ўзбекистонни ижтимоий – иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг мажлисидаги маърузасида, таълим мазмуни ва сифатини янада такомиллаштириш масалалари юзасидан таълим сифати ва самарадорлиги педагогнинг касбий салоҳияти, педагог маҳоратига бевосита боғлиқ бўлгани сабабли “Таълим тўғрисида”ги қонун ва кадрлар тайёрлаш миллий дастурида таълим тизимини 5

малакали педагог кадрлар билан таъминлаш, ўқитувчиларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишнинг янги тизимини яратиш, меҳнатини рағбатлантиришни кучайтириш масалаларига алоҳида эътибор берилганини таъкидлаб ўтилган.[8] Шу боисдан, замонавий таълим-тарбия тизимини ислоҳ қилиш, замон талабларига мос кадрлар тайёрлаш ишини йўлга қўйишда “Таълим тўғрисида”ги Қонун ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”нинг ҳаётга татбиқ этиш ишлари давлат сиёсатининг устувор йўналиши сифатида фаолиятимизнинг бош мезонига айланмоғи даркор. Юртимизда ижтимоий-сиёсий, маънавий-иқтисодий ислоҳатларни амалга оширишга жаҳон андозалари даражасида билим олган заковатли, ҳар томонлама баркамол, мустақил фикрлайдиган, бирон бир масалани онгли равишда, масъулият билан ҳал қиладиган, изланувчи, янгиликка интилувчи истеъдодли ёшлар, ўқувчи-талабалардан халқ хўжалигининг устувор тармоқлари учун юксак малакали мутахассислар етказиш, хусусан, меҳнат таълими йўналишида ўқитвчиларни тайёрлаш мақсадида мутахассислик фанларини ўқитишда ўқув-тарбия жараёни сифатини жаҳон стандартлари даражасига кўтариш, таълим, замонавий педагогик ва ахборот технологияларининг бутунлай янги усулларини жорий этиш асосида ташкил этиш ўта муҳим долзарб масаладир. Меҳнат таълимига оид ўқувчи-талабаларнинг билим, малака ва кўникмаларини шакллантириш, назарий-амалий билимини чуқурлаштириш, эркин ва мустақил фикрини ҳамда танқидий тафаккурини ривожлантириш масаласи муаммо саналгани боис, уни ҳал этишда мутахассислик фанлари ўқитувчиларидан ўқитиш услубиётини, мутахассисликларига оид маҳорат ва амалий кўникмаларини ошириб боришлари талаб қилинади. Шунинг учун махсус фан ўқитувчилари ўқитишнинг янги техника ва технологияларини чуқур билиши ва таҳлил қила олиши, мутахассислик фанларига оид янгиликларни ўз ўрнида қўллай билиши, замонавий жиҳоз ва ускуналарини афзаллик ва камчиликларини ҳисобга олган ҳолда тўғри ва оқилона фойдалана оладиган, соҳасига ижодий ёндошиб ўз устида тинмай 6

ишлайдиган, доимий изланувчан, ўқувчиларни фанга қизиқтира оладиган, шунингдек, янгилик ярата оладиган савияда бўлиши даркор. Меҳнат таълими йўналишида мутахассислик фанларини ўқитишда замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиб, дарс жараёнида график саводхонлигини шакллантириш, талабалар фаоллигини кучайтириш ва таълим самарасини ошириш мақсадида илмий-педагогик изланишлар олиб бориш шу кунда олий ва ўрта махсус касб-ҳунар таълими олдида турган долзарб масалалар қаторига киради. Битирув-малакавий ишнинг мақсади: Меҳнат таълими машғулотларида ўқувчиларнинг график саводхонлигини шакллантиришда график тасвирлардан фойдаланишнинг ўзига хос ҳусусиятларини, мазмуни ва моҳиятини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш технологиясини ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича тавсиялар бериш ҳисобланади. Битирув-малакавий ишнинг вазифалари : 1. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш м авзусига оид илмий, педагогик, психологик, методик хамда тарихий- фалсафий манбаларини ўрганиш, таҳлил қилиш асосида ва уларнинг ўзига хос ҳусусиятларини аниқлаш. 2. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш бўйича ўқитиш технологиясини ишлаб чиқиш, уни таҳлил қилиш ва мезонларини аниқлаш. 3. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш бирон мавзунинг ўқитиш технологияси бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш. Битирув-малакавий ишнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: 1. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш долзарб педагогик муаммо эканлиги илмий жиҳатдан асосланди. 2. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш асосида ўқитиш жараёнларини ўрганиш асосида ундаги мавжуд камчиликлар аниқланди. 7

3. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида фан ҳусусиятларини инобатга олган ҳолда уни ўқитиш методларини танлаш мезонлари ишлаб чиқилди. 4. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида ўқитишнинг самарадорлик даражаси аниқланди ва унинг асосида илмий асосланган тавсиялар ишлаб чиқилди. Битирув-малакавий ишнинг предмети: Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосидаги дарслар, уларни ўқитиш шакл, метод ва воситалари. Битирув-малакавий ишнинг объекти: Меҳнат таълими дарсларини ўқитиш жараёни. Тадқиқотнинг амалий ахамияти: Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида ўқитишнинг самарадор методикаси ишлаб чиқилди. Ушбу методикадан умумий ўрта таълим меҳнат таълимини ўқитиш жараёнида ўқувчиларнинг фаоллиги ошириш, билим, кўникма ва малакаларини шакллантиришда фойдаланиш мумкин. Битирув-малакавий ишнинг тузилиши ва ҳажми : Битирув-малакавий иши 77 бетдан иборат бўлиб, кириш, 2 та боб, хулосалар, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат. 8

I-боб. Меҳнат таълими машгулотларида график тасвирлардан фойдаланиб ўқитишнинг дидактик асослари 1.1. Педагогик технология тамойиллари асосида ўқув машғулотларини лойиҳалаш Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни [3] ва “Кадрлар таёрлаш миллий дастурининг” [2] қабул қилиниши таълимни замонавий талабларга мос бўлиши билан боғлиқ муаммоларнинг ечимини босқичма-босқич ҳал қилишда муҳимдир. Таълим жараёнида педагогик технологияни қўллаш билан боғлиқ муаммоларни ечиш, анъанавий ўқитиш методикасидаги илғор тажрибалардан фойдаланган ҳолда республикамиз таълим тизимига мос бўлган янги технологияларни яратиш йўналишида изланишлар олиб бормоқда. Педагогик технология тамойиллари асосида ўқув машғулотларини модулли ўқитиш технологиясини қўллаб лойиҳаларини тузиш мақсадга мувофиқ бўлиб, бунда ҳар бир ўқитувчи анъанавий ўқитиш методикаси ва технологик ёндашувларга асосланиб таълимни жараёнини лойиҳалаш ёрдамида илмий методик савиясини ошириши зарурлиги кузатилди. Мустақиллигимизнинг дастлабки йиллариданоқ, Ўзбекистон педагогикасининг мазмун ва моҳияти, таълим назарияси, усул ва услубларида ўзгаришлар рўй бериб, ҳудудимизнинг миллий педагогикаси ва унинг негизида педагогик технология вужудга кела бошлади. Ҳар қандай таълим тизимининг негизида келажак авлоднинг тақдири, шунингдек, давлат ва халқ манфаатлари ётади. Бу манфаатларнинг рўёбга чиқиши учун, бугунги ёшларимизнинг шахсий фазилатлари ва касбий компетентлиги етакчи ўрин эгаллайди. Ўсиб келаётган авлоднинг инсоний фазилатлари билан касбий даражаси эса, уларга шу кунда берилаётган билимларнинг тури, ҳажми ва таълим-тарбиянинг сифатига тўғридан-тўғри боғлиқ. Бугунги кундаги таълим-тарбиянинт сифати эса, ўқитувчиларимиз томонидан шаклланиб келаётган миллий педагогик технологиянинг назарий асосларини нечоғлиқ 9

ўрганиб, ўқув жараёнида замонга мос бўлган таълим усулларидан қанчалик тўғри фойдалана олаётганлигига боғлиқ эканлиги шубҳасиз. Б.Зиёмуҳаммедовнинг эътироф этишига кўра − “Педагогик амалиёт шуни кўрсатмоқдаки, интерфаол усулларни ҳаётда қўллаганда талабалар қанчалар фаоллашган бўлсалар-да, аммо бу борада қатор муаммолар ҳам келиб чиқар экан. Жумладан, бу усуллар билан ўқув машғулоти олиб борилганда талабаларни бошқариш жуда қийин бўлиб, муайян соатда режалаштирилган билимни талабаларга етказиш учун, унга ажратилган вақт етмасдан, устига-устак педагогдан жуда катта куч ва сабр-тоқат талаб қилинар экан” [61]. Натижада, XX асрнинг ўрталарига келиб, педагог-олимларининг олиб борган изланишлари натижасида “Илғор ёки замонавий усуллар” дейилиб, таълим-тарбия жараёнини “Жадаллаштириш ва самарадорлигини ошириш ” тамойилидан келиб чиқадиган усуллар: “Йўналтирилган матн”, “Дастурлаштириш”, “Технологик харита усули”, “Модулли ўқитиш усули“ ва «Лойиҳалаш усули» хамда ниҳоят барча усулларнинг афзаллик томонларини ўзида мужассамлаштирган “Педагогик технология” усули тадқиқ этилди. Бу усулни, барча ривожланган мамлакатлар, муайян мамлакат педагогик жамоатчилигининг менталитетидан келиб чиқиб, ўзининг таълим тизимига мослаштирган ҳолда фойдаланиб, юқори натижаларга эришмокда. Ўзбекистондаги соҳа мутахассислари ҳам бу муаммо устида бош қотириб, ривожланган мамлакатларда муваффақиятли қўлланиб келинаётган, бу усулнинг тамойилларидан келиб чиққан ҳолда, худудимизга мос бўлган "Педагогик технология"нинг замонавий ўзбек миллий моделини [57] яратди. Ўқув машғулотларини педагогик технологияга асосланган ўқув методик таъминотни тайёрлаш мақсадга мувофиқ бўлиб, бунда ҳар бир ўқитувчи анъанавий ўқитиш методикаси ва технологик ёндашувларга асосланиб таълим жараёни лойиҳаларини тузиш талаб этилади. Педагогик технология тамойиллари асосида ўқув машғулотларнинг лойиҳалариини тузишда қуйидагиларга эътиборни қаратиш: 10

− таълим-тарбия жараёнини лойиҳалаш, шу асосида ўқув машғулотини ташкил этишда илғор системали ёндашув тамойилига, унинг қонун ва қоидаларига амал қилиш; − таълим-тарбия жараёнини лойиҳалаш ва шу асосида ўқув машғулотини олиб боришда дидактиканинг барча принциплари ва қонун-қоидаларига амал қилиш; − ўқув машғулотининг лойиҳасини тузганда, бу жараённинг ажралмас ва таркибий қисмлари бўлган - "Мақсад ва мақсадчалар", "Уларга ажратилган вақт", бериладиган билимлар ичидаги "Таянч тушунчалар", "Ўқув машғулоти тури", "Педагогик усул ва услублар", "Ахборот технологиялари" ва "Дидактик материаллар" каби унсурларни ўзаро яхлитлик сифатида кўриш; − ўқув жараёнини лойиҳалаш ва ундан амалиётда фойдаланишда талабалар эгаллашлари шарт бўлган билимларни ўзлари мустақил равишда ўзлаштиришларига урғу бериш; − педагогик технология тамойиллари асосида тузилган лойиҳа бўйича ўқув машғулотини амалга оширишда, эгалланадиган билимларни талабалар англашлари, хотирасида сақлашлари ва амалиётда қўллай олишларини бир вақтнииг ўзида олиб бориш; − ҳар бир ўқув машғулоти якунида эришиладиган натижаларнинг феъллар шаклида бўлиши. Бунинг учун, ҳар бир ўқув машғулотининг якунида эришилиши шарт бўлган иш ҳаракатлари тизими аввалдан белгилаб қўйилади; − ўқув машғулотининг якунида, олдиндан шу машғулот учун аниқланган баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари асосида таълим олувчиларнинг билимларни эгаллаганлик даражасини аниқлаш; − машғулот учун самарали ноанъанавий ёки интерфаол усуллар, дидактик воситалар ва жиҳозларни танлаш; − ўқув машғулоти мазмунини ифода этувчи мавзу матнини яъни, ўқув жараёнини амалга оширишнинг сценарийсини бериш; Қуйидаги педагогик усул ва технологиялардан фойдаланиш: 11

Тарбия жараёнини “Фаолллаштириш” тамойилига суянадиган ноанъанавий ёки интерактив усул ва технологиялар: “Шаталовнинг жадаллаштириб ўқитиш усули”, “Муаммоли дарс”, “Ақлий ҳужум”, “Кичик гуруҳлар билан ишлаш”, “Давра суҳбати”, “Кластер усули”, “Б.Б.Б.”,”6х6х6”, (“3х3”, “4х4”, ...), “Бумеринг”, “Қора қути”, “Ролли ўйин”, “Баҳс-мунозара”, “Заковатли зукко”, “Зиг-заг”, “Чарҳпалак”, шунингдек, танқидий фикрлаш ривожланишининг педагогик стратегиялари, шахсий йўналганлик асосидаги ҳамда ўқув жараёнини самарали бошқариш ва ташкил қилиш асосидаги педагогик технологиялар, ўқитишни дифференциациялаш ва индивидуаллаштириш технологияси кабилар. Тарбия жараёнини “Жадаллаштириш ва самарадорлигини ошириш” тамойилидан келиб чиқиладиган усул ва технологиялар: “Йўналтирилган матн”, “Дастурлаштириш”, “Технологик харита усули”, “Модулли ўқитиш усули“, “Лойиҳалаш усули” хамда барча усулларнинг афзаллик томонларини ўзида мужассамлаштирган “Педагогик технология” усули [14]. Педагогик технология тамойиллари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: Биринчиси − таълим-тарбия жараёнини лойиҳалашда ва шу лойиҳа асосида ўқув машғулотини амалга оширишда замона илмининг объектив борлиққа илғор ёндашуви бўлган "Мажму ёндашув" тамойилига ҳамда унинг қонун ва қоидаларига доимо амал қилиш. Зеро, педагогик технология ва унинг тамойиллари бўйича ўқув машғулотларининг лойиҳаларини тузиш юз фоиз "Мажмулар назарияси" асосида яратилган. Иккинчиси − таълим-тарбия жараёнини лойиҳалашда ва унинг асосида ўқув машғулотини олиб боришда дидактика(таълим назарияси)нинг барча принциплари ва қонун-қоидаларидан келиб чиқиш. Бунинг учун, ўқув машғулотлари лойиҳа тузувчи ва тузилган лойиҳа асосида ўқув машғулотини олиб борувчилар дидактикани яхши билишлари ва ундан педагогик амалиётда фойдалана олишлари шарт. Учинчиси − ўқув машғулотининг лойиҳасини тузганда, бу жараённинг ажралмас ва таркибий қисмлари бўлган - "Мақсад ва мақсадчалар", "Уларга 12

ажратилган вақт", бериладиган билимлар ичидаги "Таянч тушунчалар", "Ўқув машғулоти тури ва типи", "Педагогик услублар", "Ахборот технологиялари" ва "Дидактик материаллар" деган унсурларини ўзаро узвий, яъни функционал боғлиқликда бўлган яҳлитлик сифатида кўриш. Тўртинчиси − ўқув жараёнини лойиҳалашда ва ундан амалиётда фойдаланишда талабалар эгаллашлари шарт бўлган билимларни, ўзлари мустақил равишда топишларига урғу бериш. Яъни, педагог муайян соатда талабалар эгаллашлари шарт бўлган билимларни уларга айтиб бера олмай, бу билимларни улар фаол фикр юритиб ўзлари топишларига эришиши лозим. Бешинчиси − педагогик технология тамойиллари асосида тузилган лойиҳа бўйича ўқув машғулотини амалга оширишда, эгалланадиган билимларни талабалар англашлари, хотирасида сақлашлари ва амалиётда қўллай олишларини бир вақтнииг ўзида олиб бориш (амалиётда қўллаш деганда фақат муайян бир ишни бажариб беришни тушуниб қолмай, эгалланган билимларни айтиб бериш ҳамда амалда қўллаш, деб тушунилади). Олтинчиси − ҳар бир ўқув машғулоти якунида эришиладиган натижаларнинг феъллар шаклида бўлиши. Бунинг учун, ҳар бир ўқув машғулотининг якунида эришилиши шарт бўлган иш ҳаракатлар тизими аввалдан белгилаб қўйилади. Еттинчиси − ўқув машғулотининг якунида, олдиндан шу машғулот учун аниқланган баҳолаш тури ва мезонлари асосида барча талабаларнинг билимларни эгаллаганлик даражасини аниқлаш. Юқорида санаб ўтилган тамойилларидан келиб чиқиб, ўқув машғулотлари лойиҳасини тузишда бажариладиган вазифалар қуйидаги тартибда амалга оширилади, буни ўқув машғулоти лойиҳасини тузиш алгоритми дейилади. Ушбу алгоритмга асосланиб, педагогик технология тамойилларига суянган ҳолда, исталган ўқув машғулотнинг лойиҳаларини тузиш мумкин. Педагогик технология ўқув жараённи қатъий алгоритмлашни талаб этмайди. Шунинг учун ҳам, таълим жараёнини лойиҳалаш технологияси ҳозирги замонавий таълимида кенг қўлланилмоқда. Ўқув жараёнини 13

лойиҳалаш усули замонавий педагогик технологияни таълим жараёнига жорий этишнинг асосий усулларидан бири. Ҳозирги пайтда ривожланган мамлакатлар таълим тизимида таълим жараёнини лойиҳалаш ўқув жараёнининг бир қисмига айланган. Таълим жараёнини лойиҳалаш усули кейинги вақтларда амалий методикага, дидактикага ва педагогик технологиянинг таркибий қисмига айланди. Таълим жараёнини лойиҳалаш усулидан фойдаланиб, таълимдаги методик система элементлари: таълим мақсади, мазмуни, усуллари, восита, шакл ва жараёнлари орасидаги узвийлик принципига асосланиб таълимни ташкил этиш, таълимда қўйилган мақсад ва ундан кутилаётган натижага босқичма-босқич эришишни таъминлайди. Ўқув машғулотларининг лойиҳаларини тузишда таълим жараёнида қўлланиладиган барча воситалар: Давлат таълим стандартлари, фан дастурлари, дарслик, ўқув қўлланма, кўргазмали ҳамда намойишли воситалар, лаборатория жиҳозлари ва ҳ.к.лар танлаб олинади. Ўқув машғулотларнинг лойиҳаларини тузишда ўқитувчи шахсий сифатлари, яъни, касбий маҳорати, мотивация, педагогик қобилияти, характери, темпераменти, руҳий ҳолати, ўз ўзини англаши ва ҳоказолар намоён бўлади ҳамда ўқитувчи лойиҳани бажарувчи сифатида лойиҳалашнинг қулай йўлини танлайди. Шундай қилиб, педагогик технологияни таълим жараёнига муваффақиятли қўллашнинг асосий омилларидан бири ўқув жараёнини модулли ўқитиш технологияси асосида лойиҳаларини тузиб чиқишдан иборат. Хулоса қилиб шуни таъкидлаш мумкин, мазкур бобда икки босқичли олий таълим тизими шароитида талабаларнинг касбий тайёргарлигини оширишда математика фанларининг ўрни ва модулли ўқитиш технологиясини хориж ва республикамиздаги илғор тажрибалардан келиб чиқиб, таълим жараёнига қўллаш ҳолати ўрганилди ва таҳлил қилиниб, унинг ижобий томонлари кўрсатиб берилди. Математика туркумига кирувчи фанларни ўқитишнинг ҳозирги ҳолати ва унга модулли ўқитиш 14

технологиясини қўллашнинг ўрни ва аҳамияти, таълим жараёнига инновацион технологияларни қўллаб ўқитиш педагогик, психологик ҳамда методик томондан таҳлили ва модулли ўқитиш педагогик технологиянинг таркибий қисми эканлигининг илмий ва амалий томондан асослаб берилди. 15

1.2. Меҳнат таълими дарсларида график тасвирлардан фойдаланиш асосида машғулотларни ташкил этиш усуллари Умумий ўрта таълим мактабларида меҳнат таълимининг тўла-тўкис амалга оширилиши, ўқувчиларнинг графикага оид саводхонлигининг сифатига боғлик. Ўқу вчиларнинг графикага оид билимини ошириш шунинг учун ҳ ам зарурки, фан-техника тара ққ иёти шароитида инсоннинг предмет ва объектларнинг реал хусусиятларига к ў ра абстракциялашнинг ҳ ар хил даражасидаги график моделлари билан иш к ў риш қ обилиятига б ў лган талаблар кун сайин ў сиб бормо қ да. Шунинг учу н ҳ ам «Инсон ва техника» т и зи мида психологларнинг визуал тафаккур жараёнига, педагогларнинг таълим жараёнида ахборотларнинг графикага оид воситаларидан фойдаланишнинг усул ва услубларини шакллантириш масаласига қ изи қ иши тобора орт иб бор мокда. Ўқ увчиларнинг ме ҳ нат тайёргарлигида чизмачиликнинг роли , графикага оид фаолиятининг ў зига хос хусус и ятига к ў ра чизмаларни ўқ иш ва чизиш со ҳ асидаги билимлар тизими билан техникага таал л у қ ли тизим лаштирилган билимларнинг уйгунлаштирилиши билан характерланади. чизмачилик курсида ўқ ув материалининг мазмуни ўқ увчиларда техникани ў злаштириш, ишлаб чи қ аришда техник об ъ ектлар билан муло қ отда б ў л и ш и га қ аратилган. Шунга к ў ра ўқ итиш жараёнида ўқ увчиларнинг тафаккурини ривожлантириш со ҳ асида ҳ озирги ва қ тгача қ илинаётган ишларни янада такомиллаштириш лозим. Бу эса болаларни фа қ ат билимлар тизими билан куроллантирибгина колмай, балки уларда фикрлаш фаолиятининг турли график масалаларини ечиш билан бо ғ ли қ б ў лган ихчам усулларни шакллантириш ҳ ам керак. Педагогика ва психологияда , айниқса меҳнат таълими ўқитиш м етодика си да , ўқ ув ишларининг энг яхши, самарали усулларини танлашга катта а ҳ амият берилмо қд а. Т а ъ лим жараёнига ўқ увчиларнинг дунё- қ арашини, билиш фаолиятини активлаштирадиган масалаларни киритиш ўқитиш методика си нинг диккат марказидаги вазифалардан бири б ў либ 16

қ олмо қ да. Шунга к ў ра ўқ ув адабиётлари, дидактик материаллар б ў йича ў тказилган та ҳ лил лар натижаси график маш қ лар ўқ увчилар билиш фаолиятининг ф а ол лигига турлича та ъ сир килишини к ў рсатмо қ да. Б а рч а ўқ ув маш қ ларини шартли равишда уч г у р уҳ га б ў лиш мумкин. Биринчи г у р уҳ га чизмани масштаб б ў йича ў згартириб ёки ў згартирмай тасвирлаш маш қ ларини киритиш мумкин. Бу маш қ лар ўқувчи тафаккур и ни ривожлантиришда кам самара бер с ад а, чизмани ўқиш ва чизиш техникаси ни ў ргат ишга хизмат қил ади. Иккинчи г у р уҳ га ўқ увчиларнинг тафаккурини ривожлантиришга ёрдам берадиган чизмаларни ўқ иш, тавсиф буйича тасвирлар ясаш, чизмаларни солиштириш каби ечими график ва амалий фаолият талаб қ иладиган машкларни киритиш мумкин. Учинчи г у р уҳ га эса фазовий тасаввурни динамик равишда ривожлантиришга ёрдам берадиган ечими икки ва ундан орти қ алмаштиришлар билан бо ғ лик бўлган машкларни киритиш мумкин. Ўқ увчиларни графика б ў йича тайёргарлик жараёнида алмаштиришларнинг турли хиллари, жумладан предметларнинг шакли, фазовий ҳ олатлари, уларни проекциялаш методларини ў згартириш ва тасвирлаш усулларини кенг к ў ламда қў ллаш лозим. Булар ў зининг фаолият характери жи ҳ атидан ўқ увчилардан ф а ол фикрлаш талаб қ илинадиган муаммоли вазиятларни ечишга ў хшашдир. Ўқ увчиларнинг ижодий қ обилиятини ривожлантириш ва уларни ме ҳ нат фаолиятига тайёрлашда предметлар чизмасини чизишда , тасвирларни етарли даражада танлаш да алохида э ъ тибор бериш керак. Меҳнат таълими дарсларида ёки ишлаб чикариш шароитида тайёрланган маҳсулот ва буюмлар сифатини назорат қилишда уларнинг чизмалари дан фойдаланилади . Деталнинг хом-ашё ҳ олатидан унинг тайёр махсулот даражасига қ адар босиб утган йули - технологик маршрути да «чизма-детал ь » ёнма-ён боради. Аммо кузатишлар мактабларда бу соха четлаб утилаётганини курсатмокда. Бу камчиликларни ҳ атто ўқ итиш техногияси га багишланган методик тавсияларда ҳ ам к ў риш мумкин. Ме ҳ нат та ъ лими 17

ўқитиш методикасига доир к ў пчилик адабиётларда ясаладиган об ъ ектлар чизмасиз тавсия этилади, натижада чизманинг моддий ишлаб чи қ аришдаги роли й ўқ олиб, ўқ увчи детални намунага қ араб ясашга ва назорат қ илишга мажбур б ў лади. Бундай ну қ сон лар ни тузатиш кечиктириб б ў лмайдиган вазифалардан бири б ў либ, у чизмачилик ўқ итувчиси билан ме ҳ нат та ъ лими ўқи тувчисининг зиммасига юкланиши лозим . Ма ъ лумки, к ў пчилик график ишлардаги масалаларнинг шартига сарфланадиган ва қ т, унинг ечилишига кетадиган ва қ тдан икки-уч ҳ исса орти қ дир. Масалан, иккита проекция б ў йича предметнинг учинчи проекциясини ясаш учун деталнинг ҳ ар иккала проекциясини иш дафтарига к ў чиришга т ўғ ри келади , қ ир қ имлар мазмунидаги график топшири қ ни ечиш учун атиги 3-5 мин ут кетади . Аммо масалани шартини к ў чиришга эса к ў плаб ва қ т сарфланади. Ў з- ў зидан к ў риниб турибдики, график ишларни бажаришда ўқ ув ва қ тининг энг серма ҳ сул қ исми асосий вазифа ни бажариш га эмас, балки чизмани кучиришга сарфланади, масаланинг ечими эса ўқ увчиларнинг толи қ а бошлаган пайтига т ўғ ри келади. Натижада масаланинг ечилиши к ў п ҳ олларда «уйга вазифа»га а й ланиб қ олади. Ма ъ лумки, к ў п ҳ олларда ўқ увчиларнинг чизмалар чизишлари б ў йича ўқ ув малакалари охирги натижага қ араб ба ҳ оланади. Чизмани чизиш жараёнида ўқ увчининг иш усуллари билан бо ғ ли қ б ў лган а қ лий фаолият бос қ ичлари ўқ итувчи назоратидан четда қолади . Одатда , ўқ увчилар бир хил чизмани чизиш учун ҳ ар хил ва қ т сарфлайдилар, айрим ўқ увчилар узундан-узо қ чизиш усулларини қў ллаб ва қ т к ў рсаткичи б ў йича топшири қ нинг ечимини ни ҳ оясига етказа олмайдилар, бошкалари эса график ишни белгиланган ва қ тда бену қ сон бажаришга эришадилар. Бу эса график ишларни бажаришнинг рационал усуллари билан тушунтирилади. Чизмачиликда рационал усул деганда, графика ишини кам вақт сарфлаб, осон йўл билан бехато бажаришни таъминлайдиган тартиблаштирилган ва тизимлаштирилган методик кўрсатма тушунилади. 18

Бу, албатта, меҳнат таълими ўқитувчиларида чизма ишлари бажаришнинг мақбул усулларини таркиб топтириш маъсулиятини юклайди. Ишлаб чикаришнинг асосий техник ҳ ужжатларидан бири чизмалардир. Машина ва механизмларнинг деталларини ясаш ҳ амда уларни йи ғ иш, шунингдек, бино ва иншо о тларни қ уриш учун уларнинг чизмалари тайёр б ў лиши зарур. Б уюмнинг шакли ва ў лчамлари, қ андай материалдан тайёрланиши, буюм деталларининг бир-бирига нисбатан бо ғ ланишларига о и д талаблар ва бош қ а шунга ў хшаш ма ъ лумотлар деталь чизмалар ида тегишли белгилар билан кўрсатилган бўлади . Шунинг учун ҳам ҳ ар бир ўқ увчи бирор бир ма взу га о и д чизмани бажаришдан олдин шу ма взу га тегишл и назарий маълумотлар ҳамда бошқа материаллар ва меъё рмалар билан яхши танишиб чикиши керак. Ана ш ундагина чизмани тушуниб ва тў гри бажариши мумкин б ў лади. Масалан, меҳнат таълими дарсида ўқувчи бирон бир мавзу бўйича амалий машғулотда бирон бир буюм тайёрламоқчи бўлса, бунинг учун аввало ўша буюмнинг технологик картасини чизиб, зарур материал, уни ўлчовлари, иш қуроллари кўрсатилиб, чизма тайёр ҳолга келгандан кейингина буюмни ясашга ўтилади. Бунинг учун эса қуйидаги асбоб ва мосламалар б ў лиши зарур : n чизма тахтаси ; n чизма қ о ғ ози ёки миллиметрли қ о ғ оз ; n қ алам ( қ атти қ , ў рта ча қ атти қликдаги , юмшо қ ) , қ атти қ Т, ў рта ча қ атти қликдаги ТМ, юмшо қ М қ аламлар мавжуд. Шунингдек, чизмачиликда Н қ атти қ , В юмшо қ , НВ ў рта ча қ атти қ ликдаги чет эл қ аламлари ҳ ам ишлатилади. n туш n Рейсшина. Рейсшина узун линейкадан ва унга т ўғ ри бурчак остида ма ҳ камланган калта планкадан иборат. n Учбурчакликлар (г ў ниялар). n Лекалолар. Циркул ь ёрдамида чизиб б ў лмайдиган эгри чизи қ ларни чизиш учун лекалолар ишлатилади. 19

n Транспортир. Турли бурчакларни ў лчаш учун ишлатилади. n Резинка. Масштаблар . Деталь ёки буюм нинг чизма тасвиридаги чизи қ ли ў лчамлар и нинг шу буюмнинг ҳ а қ и қ ий ў лчамига нисбати масштаб деб аталади. Масштаб сонининг нисбати олдига унинг белгиси М ҳ арфи қў йилади. Давлат стандартига мувофи қ чизманинг масштаби қ уйидагига танлаб олиниши лозим: 1. Кичрайтириш масштаблари 1 : 2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:15;1:20; 1:25; 1:40; 1:50; 1:75; 1:100; 1:500; 1:800; 1:1000 2. Натурал катталик 1:1 3. Катталаштириш масштаблари 2:1; 2,5:5; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 40:1; 50:1; 100:1; Ўқ увчиларни графикага оид саводхонлигини оширишда дарсга қў йиладиган талаблар мавжуд. Ма ъ лумки, мактабда дарс ўқ ув ишларини ташкил этишнинг асосий формаси б ў либ, унга ғ оят жиддий талаблар қў йилади. Ўқ увчиларга дарсни қ изи қ арли ў тиш учун нималар керак? Бу саволга етакчи назариётчилар биринчи навбатда , дарсни ташкил этиш шартини билиш кераклигини к ў рсатадилар. Бунинг учун: n Ўқ итувчи етарли тайёргарликка эга б ў лиши билан бирга, у ижодий ишлаши керак ; n Ўқ увчиларнинг шу дарсгача б ў лган ва қ тдаги тайёргарлик даражаси ю қ ори б ў лиши керак ; n Д арсликлар, к ў рсатмали қ уроллар, ўқ итишнинг янги усулларидан (янги пед агогик технология лар дан) фойдаланиш керак. n Ўқ итувчи билан ўқ увчилар ў ртасида ў заро ҳ урматга асосланган муносабатлар б ў лиши, синф жамоасида яхши ру ҳ ий вазият ҳ укм суриши керак. 20

Ме ҳ нат таълими дарсларида чизмалар, эскизлар, я ққ ол тасвирлар, техник расмлар ва схемаларни ўқ иш ҳ амда чизишга т ўғ ри келади. Булар умумий ном билан график тасвирлар деб аталади. К ў з билан чамалаб, қў лда ишланган нарсалар бизга қ андай к ў ринса, шундайлигича акс эттириладиган график тасвирлар тасвирий сан ъ атда расм деб аталади. Махсус асбоблар ва керак ли яро қ лар ёрдамида ҳ ам тасвир ясашнинг махсус қ оидаларига риоя қ илган ҳ олда бажарилган тасвир чизма деб айтилади. К ў з билан чамалаб қў лда чизилган ва эскизлар деб аталадиган график тасвирлар чизмалар чизиш учун дастлабки материал ёки асос б ў лади. II - БОБ. Мактаб ёшидаги қиз болалар кийимларини комплекс лойиҳалаш технологиясини ишлаб чиқиш 2.1. Мактаб ёшидаги қиз болалар ёзги кўйлагига қўйиладиган талабларни ишлаб чиқиш Техник таклифни асосий мақсади лойиҳаланаётган мактаб ёшидаги қиз болалар кўйлаги моделларини коллекциясини аратишдан олдин кийим ҳақида маълумотни шакллантиришдан иборат. 2.1.1.Кийим ҳақида умумий маълумот Номи: мактаб ёшдаги қиз болаларнинг ёзги кўйлаги Мўлжалланиши: кундалик: Мавсум: ёзги Ёш гуруҳи: 7-10 Кўкрак айланаси: 27,1 Бўйи: 100 Бел айланаси: 27,1 Иқлим зонаси: III Материаллар: Асосий-трикотаж, ип, ипак ва аралш толали матолар Қўшимча-ипли газламалар Сифат категорияси (балларда): Материал- I (33; 91) 21

Кийим – I (33,91) Ишлаб чиқариш учун асос: “Тўқимачилик саноати маҳсулотлари технологияси” кафедраси томонидан БМИга берилган топшириқ. Функционал талаблар: К 21 = 11 Ижтимоий талаблар: К 1 1 = 9 Размер – рост тавсифи: Размер-30 Рост-100 Т ў лалик гуру ҳ и - I , II Эстетик талаблар: Буюм модели ва конструкциясини замонавий мода йўналишига мослиги - силуэти, материаллар ранглар ечими К 1 31 = 5,5 Силуэт-ярим ёпишган Бичим-енгсиз Материал рангига қўйилган талаблар:а сосий материаллар ранги-ёрқин ва қувноқ ранглар (сариқ, оқ, пушти, оч яшил, ҳаворанг ва ҳ.к.) Фурнитура-асосий мато рангида Безак деталллари-гулли мато ва тўр ёрқин рангларда. Товарлик кўриниши: К 331 = 5 Белгилаш ва қ адо қ лашга оид талаблар: ГОСТ105581-68, ОСТ 17325-74 Транспорт қилиш ва сақлашга оид талаблар: Фабрика омборидан савдо жойига транспорт қилиш тайёр буюмни елкачага илган ва қадоқланган ҳолда амалга оширилади. Эргономик талаблар: Антропометрик тала блар: К 141 = 6 Динамиклик мутаносиблик коэффициенти: Р 1 = 0,9; Р 2 = 1. Психофизиологик мутаносиблик Т ўлиқ- К 341 = конструкцияни оптимал ечимлари. Гигиеник мутаносиблик: Тўлиқ- К 241 = 5. 22

Эсплуатацион талаблар: Материал ва конструкциянинг узоққа чидамлиги- К 351 Деталларни бириктириш усуллари- ипли К151 = 3,5 Технологик талаблар: Ишлаб чиқариш технологияси: -меҳнат сарфи- 1,5 соат -материал сарфи- 2 метр -детал ва узелларни минимал сони- олд бўлак, орқа бўлак ва қўшимча деталлар -ишлов беришнинг параллел ва кетма кет усулини қўллаш даражаси, -конструктив ва чок ҳақлари учун қўшимчалар –ГОСТ12694-90 -буюмнинг таркибий қисми ва конструктив асоси: олд ва орт -асбоб-ускуналар DC-251 “Джуки” фирмасида ишлаб чиқилган; MO-804ODJ “Джуки” ишлаб чиқилган; DDK-155 класс машина “Джуки” фирмасида ишлаб чиқилган. Буюмни фойдаланишидаги технологик талаблар. Кўп марта ювишга ва дазмоллашга чидамлиги: Буюмни сифатини назорат қилиш ва қабул қилишга қўйиладиган талаблар: ГОСТ 12694-90 Унификациялашганлик даражаси учун кўйиладиган талаблар: Унификациялаш кўрсаткичи: К уд Унификациялаш технологиясини қўллаш даражаси - 0,5 Иқтисодий талаблар: Маҳсулотни ишлаб чиқаришда кўзланаётган ҳажми- 5000 дона Кўзланаётган иқтисодий самара- 70% Таннархи- 8200 Рентабеллилик-14% Лойиҳалаш босқичлари ГОСТ 13694-90 мувофиқ бажарилди. 2.1.2. Материалларга қўйиладиган талаблар ҳақида маълумот 23

Материалларга қўйиладиган талаблар ҳақида маълумот қуйидаги 1-жадвалда келтирилган. 1-жадвал Кўрсаткичлар номи Бир- лиги Материал асосий асосий қўшимча қўшимча Номи трикотаж ип штапель тўр Артикули 77744-01 1054-01 1742-10 17830-08 Нарх гаруҳи I I II II Толавий таркиби % 100 пахта 100 пахта 72% пахта, 28% лавсан 60% пахта Зичлиги Текс 13,5 25,7 58х45 - Сиртли юзаси М 2 350 256 224 - Киришиши % 0,8 0,7 0,5 0,1 Ғижимланувчан лиги % 1,3 2,2 2,4 2,6 Қайишқоқлиги % 0,6 0,7 0,8 0,7 2.2. Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлагини оптимал коллекциясини яратиш учун техник таклиф шакллантириш Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлагини оптимал коллекциясини яратиш ишининг муҳим босқичларидан бири техник таклифни шакллантиришдан иборат бўлиб, т ехник таклиф бўлими ўз ичига бир қатор конструктив ҳужжатлар йиғиндисини қамраб олади. Буларга техник топшириқ ва мавжуд вариантлар таҳлили асосида буюм ҳужжатларини 24

ишлаб чиқишнинг мақсадлилигини техник-иқтисодий жиҳатидан асослаш, мавжуд моделлар ва ишлаб чиқилаётган моделларни конструктив ва эксплуатацион жиҳатидан солиштириб баҳолаш, сифат кўрсаткичларига биноан муқобил вариантни танлиб олиш киради. БМИнг техник таклиф бўлими 2 қисмадн иборат. -мавжуд қизларни ёзги кўйлакларини моделларни анализ қилиш (модел-аналоглар) қилиш; -таклиф моделларни ишлаб чиқиш. Техник таклиф бўлимида эскиз лойиҳа ишлаб чиқилади ва янги моделлга мавжуд моделлардан фарқли улароқ юқори сифатга эга бўлиш учун унинг лойиҳалаш жараёнида бир қанча талаблар қўйилади. Техник таклифлар тузишда ГОСТ 2118-73 га биноан қўйидаги ишлар амалга оширилади: -моделлар танланади, уларнинг хусусиятлари ўрганилади ва конструктив жиҳатидан қайта ишланади; -моделларни янгилиги ва рақобатбардошлиги текширилади; -кўриб чиқилаётган вариантларни технологик, эргономик ва эстетик кўрсаткичларига биноан баҳоланади. Янги моделларни ишлаб чиқаришда ҳозирги кундаги мавжуд моделларни конструктив, технологик, эксплуатацион, эрганомик ва эстетик жиҳатларини ўрганилади ва бу моделлар таҳлил қилинади. Мавжуд моделларни таҳлил қилишнинг асосий мақсади - бугунги кунда истеъмолчининг талабини қондирадиган, замонавий мода йўналишига мос келадиган кўйлак ишлаб чиқишда уларнинг афзалликлари ва камчиликларини ўрганиш, конструктив ечимларини, меҳнат ва хом ашё сарфини, технологик ишлов бериш усулларини таҳлил қилиш асосида оптимал вариантларни ишлаб чиқишдан иборат. Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлакларини оптимал коллекциясини ишлаб чиқишда ҳозирги кундаги мавжуд моделлардан 6та вариант танлаб олинади. Уларнинг эскизлари тайёрланади, деталлар 25

спецификацияси тузилади. Уларнинг сифат кўрсаткичларини баҳолашда 100 баллик шкаладан фойдаланиб, камчиликлар ўрганилади. -уларнинг функционаллилиги; -сарф вақти (меҳнат сарфи); -хом-ашё сарфи; -замонавий мода йўналишига мослиги; -матреалларнинг танланиши; -гигиеник ва утилитар талабларга жавоб бериши нуқтаи назаридан таҳлил қилинади. 26

2.2.1. Модель-аналоглар эскизлари Шартли белгилар: 1. Функционаллиги 2. Меҳнат сарфи 3. Материаллар сарфи 4. Замонавий мода йўналишига мослиги 5. Матонинг мослиги 6. Гигиеник ва утилитар талабларга жавоб бериши Талабга тўла жавоб беради- Талабга қисман жавоб беради- Талабга жавоб бермайди- 27

2.2.2. Мактаб ёшдаги қиз болаларнинг ёзги кўйлаги сифат кўрсаткичларини 100-баллик шкалада баҳолаш Мактаб ёшдаги қиз болаларнинг ёзги кўйлагининг сифат кўрсаткичларини 100-баллик шкалада баҳолаш қуйидаги 2-жадвалда келтирилган. 2-жадвал Сифат кўрсаткичлари Белгиси Қиймати Истеъмолчилар К 1 66 Ижтимоий: К 11 9 Истеъмолчилар талабига мос келиши К 111 3 Ички бозорда рақобатбардошлиги К 211 2,5 Кийим ассортиментининг размер-ростини истеъмолчи талабига мослиги К 311 2,5 Функционал: К 21 11 Асосий функциясини аниқ мўлжал билан мос келиши К 121 5,5 Истеъмолчиларни размер, бўй ва тўлалик гуруҳлари билан мос келиши К 221 5,5 Эстетик: К 31 16,5 Модел конструкциянинг янгилиги (замонавий модага ва услубга мослиги) К 131 5,5 Моделни композицион ечими даражаси К 231 6 Товарлик кўриниши К 331 5 Эрганомик: К 41 14,5 Антропометрик мутаносиблик К 141 6 Гигиеник мутаносиблик К 241 5 Психофизиологик мутаносиблик К 341 3,5 Эксплуатацион: К 51 12,5 Материал ва чокларни куч таъсирига мустахкамлиги К 151 3,5 Кийим деталлари ва бичимларини шакл сақловчанлиги К 251 5,5 Конструкция ва материалнинг узоқ вақтга чидамлиги К 351 3,5 Техник-иқтисод: К 2 27,5 Стандартлаш ва унификациялаш К 12 8,5 Моделнинг конструктив жиҳатидан янгилиги К 112 4,5 Моделнинг технологик жиҳатидан бир-бирига яқинлиги К 212 4 Кострукциянинг технологиклиги К 22 10,5 Ишлаб чиқариш К 122 6,5 Эксплуатацион К 222 4 Иқтисодий К 32 8,5 31

Маҳсулот бирлигига сарфланган ҳаражатлар К 132 5,5 Буюм эксплуатацияси учун қўшимча ҳаражатлар К 232 3 Жами: 91 2.3. Қиз болалар кийимларида замонавий мода йўналиши Бугунги кунга келиб болалар эстети тарбиясига муҳим эътибор берилиб келинмоқда, бу эса бевосита болалар кийимларида ўз аксини топмоқда. Бунга мисол қилиб Республикамизда доимий равишда ҳар йилда ўтказилиб келинаётган “Стайил Уз” мода хафталигидаги болалар кийимларига алохида эътибор берилиб келинмоқда. Ҳозирда болалар кийимларини яратишда дизайнерлари аниқ талаблар билан чегараланмаган. Сўнги моделлаш ишлари тўқув дастгохларида ишлаб чиқарилаётган кўплаб хилма-хил матолар сабабли, дизайнерлар болалар кийимлари учун тавсия қилинган материаллар - кашемир, ангора, ип, шойи газламаларини қўллаб, услуб ва модани ҳамда қулайлигини бирлаштирган ҳолда болалар кийимларини янги кўринишларини яратмоқдалар. Ҳар бир мавсумда болалар кийимларида ўзгача янгиликлар пайдо бўлмоқда. Шунинг учун ҳам мактаб ёшидаги болалар кийими ўзига хослиги билан фарқланиб турмоқда. Бугунги кунда болалар кийимларини қандай бўлиши кўп жиҳатдан дизайнерларнинг диди ва услубига боғлиқ бўлиб бормоқда. Шунга қарамасдан болалар киймларида катталар киймларининг мода элементлари ва безаклари ишлатаётган ижодкорлар 1-навбатда шуни онглаб етишлари керакки кийим фақатгини болалар кийиши учун мўлжалланган. Болалар кийимлари қулай ва кўп функцияли бўлиши керак, ранглари эса ёрқин, юмшоқ ва қувноқ бўлиши керак. Боланинг эстетик тарбиясида кийим муҳим роль ўйнайди. Чиройли кийим кечак болада дидни шакллантиради, озода бўлишига ва ўзини тутишга ўргатади. Болалар гардеробини шундай асосда ташкил этиш керакки, кийимларнинг шакли ва рангига қараб уларни комплектлаб, кийимларнинг турли хил кўринишларини яратиш имконияти пайдо бўлиши керак, токи болани чиройли кийиниши учун алоҳида ҳаражжат қилиш мумкин бўлмасин. Рангларни қўшилиши бир-бирини янада бойитиши керак, бунинг учун эса 32

“уйғунлашув” - “гармония” ҳақида тушунчага эга бўлсангиз кифоя. Бундай ҳолларда бир хилдаги рангларга турли хил рангларни ёки ранглар аралашмасига уша яқин бўлган ранглар араламасини қўшиш мумкин бўлади. Болаларга айникса, мактаб ёшдаги даврдаги болалрга табиий толалар (пахта, зиғир, жун, ипак)дан тайёрланган газлама ва трикотаж матоларидан кийим тикиш тавсия қилинади. Матода майда ёки ўртача катталикдаги классик суръатлар: ранглар, нўхатчалар, катаклар, шу билан бирга атроф- муҳитдаги болага таниш ва қизиқ жисмлар ёки болаларнинг севимли эртаклари, шеърлари, мультфильм қарамонлари образларининг бўлиши бугунги кун замоновий мода йўналиши талабидир. Киймда қўлланиладиган безак элементлари буюмни ташки кўринишини бузмаслиги, асосий матонинг расми билан уйғунлашишиш и керак. Энг яхши усул бу болаларни кийимларини турли хилдаги газламаларни бирлаштириб (сидирға ва гулли матони) ёки турли хил материалларни (газламани-трикотаж, тўқималар ва бошқалар) аралаштириб безаш керак. Болалар кийимларини тикишда катталар кийимларини мода элементларидан ҳам фойдаланиш мумкин. Мактаб ёшдаги болалар жуда ҳаракатчан, уларнинг кийимлари эркин ва қулай, тўғри шаклда бўлиши керак. Қиз болалрга кокеткали ва шим юбкали (бурмали, таламали, клёш ва ҳ.к.) кўйлаклар тавсия қилинади. Кокеткани шакли (юмалоқ, тўғри ва шаклдор) боланинг ташқи кўринишига қараб танланиши керак. Масалан, юмалоқ юзли тўла қизларга пастки қисми шаклдор кокеткалар тавсия қилинади. Ўғил болалрга эса қулай кийим сифатида калта комбинзон ва комбинациялар тавсия қилинади. Умуман олганда болалар кийимларига мода йўналиши болалрни психо-физиологик ривожланишини ҳисобга олиниб мақсадга мувофиқ бўлар эди. 2.3.1. Модельнинг техник тавсифи 1- модель 33

Мактабгача ёшдаги қиз болалар учун мулжалланган ёзги мавсумий кўйлак. Куйлак шойи газламадан тикилагн бўлиб, тўғри силуэтли, этак қисми паст томонга қараб кенгайтирилган. Кўйлак ўтказма узун енгли. Бўйин ўмизи овал симон бўлиб четларига безак тошчалар ёпиштирилган. трикотаж, штапель ва шифон материаллари комбинациясидан иборат. Модель техник тавсифнома кўра 1та олд бўлак, 1та орт бўлак,2 та этак қисмидаги улоқ деталлардан иборат. Модел I, II рост, 28-30 размерлар учун тавсия қилинади. 2- Модель Мактабгача ёшдаги қиз болалар учун ёзги мавсумий кўйлак кундалик ва байрам либоси сифатида кийиш учун мўлжалланган. Бичими ўтказма калта енгли бўлиб капалак симонда. силуэти ярим ёпишаган. Бўйин ўмизи уч бурчак шаклда бажарилган. Кўйлак шойи газламадан тикилган. Модель техник тавсифнома кўра 1та олд бўлак, 2та орт бўлак, этакдан иборат Модел I, II рост гуруҳлари , 28-30 размерлар учун тавсия қилинади. 3- модель Мактабгача ёшдаги қиз болалар учун кундалик кийим учун мўлжалланган бўлиб, енгил шойи газламадан. Бичими яхлит бичилган калта енгли, силуэти кенг пастки томонга кенгайтирилган. Модель техник тавсифнома кўра олд бўлак 1та детал, орт бўлак 1 та деталдан, этак қисми 2 та деталдан иборат. Модел I, II рост, 28-30 размерлар учун тавсия қилинади. 34

Қизларнинг ёзги куйлаклари 35

2.4. Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлакларини тикишда қўлланиладиган матолар Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлаклар и қандай мавсумга мўлжалланишидан қатъий назар гигиеник талабларга жавоб бериши керак. Иссиқсақланувчанлик, ҳавоўтказувчанлик, юмшоқлик, эластиклик, силликлик, расмларнинг мустаҳкамлиги - буларнинг ҳаммаси матодаги толанинг табиати ва тўқиш технологиясига боғлиқ. Битирув малакавий ишимда мен қизларнинг ёшидан ва кийимни мўлжалланидан келиб чиққан ҳолда мос келувчи мато танланади. Ёзги кўйлаклар учун юқори ҳавоўтказувчан ва буғни тез чиқариб юборадиган матолар танланади. Бундай талабларга зиғир, ярим зиғир ва ингичка пахта, шойи толали газламалар жавоб беради. Мактаб ёшдаги қизларнинг кийимларида ранглар ва ундаги безаклар муҳим ҳисобланади. Бундай ёшда болалар матодаги расм ва расмларни англай олади. Шунинг учун ҳам мактаб ёшдаги болалар кийимларида ёркин рангли, қувноқ ва болаларга тушунарли расмлари бор матоларни қўллаш мумкин. Тўқимачилик саноати болалар кийими учун матолар ассортиментини кенгайтириб бормоқда. Тажрибали рассом-модельерлар ва конструкторлар болалар кийимларини янги моделларини яратмоқдалар ва ишлаб чиқаришга тадбиқ этмоқдалар. Тикувчилик саноатида қўлланиладиган тўқимачилик матолари толавий таркиби бўйича таббиий ва кимёвий толаларга бўлинади. Табиий толалар: -ўсимликларидан (зиғир. пахта ва ҳ.к.); -хайвонлардан (кўй эчки бошка хайвонлардан, ипак курти ва ҳ.к.)га бўлинади. Табий толалардан ипли, зиғирли, жунли ва ипак матолари тўқилади. Зиғир толали газламалар кўп марта ювишга чидамли, кўп вақитда ўз структурасини бузмайди, кам ҳолатда ҳам 210-230 о С да дазмол килиш мумкин. Зиғир толали газламалар гигроскоплиги юкори, улардан болалар ёзги кийимларини тикишга фойдаланилади. 36

Ипли (пахтали) газламалар – жуда кенг таркалган бўлиб, уларан ич кийимлар, кўйлаклар, бош кийимлар ва ҳ.к. лар таёрлашга фойдаланилади. Ич кийими ва кўйлакли ип газламаларни ювиш осон, 210 0 Сда дазмол қилиш тавсия қилинади, (ёркин расмли газламалар-ўнгидан, қорамтир рангдаги газламалар эса-тескари томонидан). Жун газламалар - юқори иссиқ сақланувчанликка эга, кузги қишки мавсумий кийимларни тайёрлашда қўлланилади. Жун газламалар НИИБ жараёнида яхши дазмолланади ва буюмни керакли шаклга келтирилиши осонлаштиради. Жун газламаларни иссиқ сувда совун кўпиш билан ювилади. Жун газламалар тескари томонидан дазмол мато қўйиб 160 0 С температурада дазмолланади. Табиий ипак матолари-юқори мустаҳкамликка ва эгилувчанликка эга, силлиқ мато ҳисобланади. Шойи газламаларни бичишда илмоқ билан қадаб қўйиш, киртимларини тўғнаб тикиш тавсия қилинади. Табиий ипакли матони ўта иссиқ температурада дазмоллаб – бўлмайди, акс ҳолда мато қаттиқ ва дағал бўлиб қолади. Матони иссиқ сувда совун кўпиртириб ювиш тавсия қилинади. Бугунги кунга келиб болалар кийимларида юқори сифатли ингичка узун узун толали пахтадан трикотаж матоларни қўллаш катта самара бермоқда. Янги технологияларни қўллаш асосида трикотаж матолари, пишиқ, кам чўзилувча, ранглари мустаҳкам бўлиб, бутун эксплуатация даврида ўз ҳолатини йўқотмайди (+- 5%). 37

3- жадвал Газламанинг умумий таърифи №Газлама номи Эни 1м газламанинг нархи Техник кўрсаткичлар Газлама гуруҳи Н орма Чегирма 1м г газлама оғирлиги Эшилган ип номери Ип зичлиги Тикувчилик ипи Норма Чегирма танда арқоқ танда арқоқ толавий таркиби текс 1 Нежность 160 +-3 4300 201 +-6 120 120 1,56х2 2,33х2 Пахта ип Сун шойи ип 80- 100 65 Трикотаж 2 Чистопель 160 +-1 2800 135 +-5 110 110 394 295 Пахта ип Сун шойи ип 70 - 100 50 Ип газлама 3 Шифон 160 +-2 1800 102 +-2 130 130 235 220 шойи Сун шойи ип 80- 100 65 Шойи газлам а 4-жадвал 38

Конфекцион харита Буюм номи Тавсия улчами Газлама намуналари Қизлар ёзги кўйлаги Кўкрак айланаси: 27,1 Бўйи: 100 Бел айланаси: 27,1 Авра авра авра Елим материаллар Безак материал безак 39

5-жадвал Эскиз моделларнинг 10- баллик шкаладаги техник таклиф даражасидаги сифат кўрсаткичлар Сифат кўрсаткичлари Максимал балл Таклиф моделлар 1 2 3 Жамоатчилик томонидан оқланиши ва вазифсига мос келиши 2 мўлжалланиши 1 1 1 1 Фойдланишида қулайлиги 1 1 1 1 Меҳнат сарфи ва материал сорфи, конструктив ечимининг оптималлиги 1 1 0,9 1 Конструкциянинг технологиклиги ва прогрессивлиги 2 1 1 1 Конструктив ечимининг оддийлиги ва рационаллиги 1 1 1 1 Алоҳида безак элементларини ечимларининг мавжудлиги 1 1 1 1 Ахборот (ташки кўринишда миллий чизғиларни қўлланиши) 1 0,8 0,8 0,8 Композициянинг мақсадлилиги (архитехтоника) 3 Алоҳида безак элементларининг шаклини бир-бирига тўғри келиши 1 1 1 1 тектониклиги 1 1 1 1 Умумий композицион ечимига декоротив элементларининг мос келиши 1 1 1 1 Услубий кўриниши 1 1 1 1 40

(замонавий мода йўналишига мос келиши) Умумий баҳо 10 9,8 9,7 9,8 2.5. Мактаб ёшидаги қизлар кўйлагини конструкциялаш Техник лойиҳа - ишлаб чиқарилаётган янги буюм ҳақида тўла маълумотни акс эттирадиган конструкторлик ҳқжжатларининг йиғиндисидир. Техник лойиҳалашнинг асаосий мақсади янги модельнинг конструкциясини ишлаб чиқишдан иборатдир (ГОСТ 2.120.93). Мактаб ёшидаги қизлар кўйлагини конструкциялашда Биз бир қатор усуллар ўрганиб чиқилади. Марказий тармоқ тикув лабораторияси (МТТЛ- ЦОТШЛ) ва Тикувчилик саноати марказий илмий тадқиқот институти ТСМИТИ - ЦНИИШП) усулларининг ишлаш принциплари билан танишдик. Булар ичида ТСМИТИ услуби энг маъқул вариант деб ҳисоблаб, болалар кийимлари конструкциясини ТСМИТИ усулида кўрдик. Бу усулнинг афзаллилиги шундаги, унда ҳисоблаш усули, формулаларнинг тузилиши оддий, бевосита гавдадаги ўлчовлар ва қўшимлар асосида қурилади. Мактаб ёшидаги қизлар кўйлагини конструкциялашда уларнинг физиологик хусусиятларини инобатга олиш зарур, яъни уларни тез ўсишини ҳисобга олиб, кейинчалик кийимини калтайтириш ва узайтириш мумкин бўлиши учун тикиш жараёнида таҳламаларда, чок хақларида, этак қисмида қўйимлар қўйиб кетилиши керак. Бунда мато хусусиятлари ҳам инобатга олиниши керакю Қуйида болалар жуссаларидан олинган ўлчамлар, конструктив қўшимчалар ва асос конструкция ҳисоби келтирилган 6-жадвал Кўйлак констркуциясини қуришда ишлатиладиган типавий фигурани ўлчамлари № Ўлчам номи Шартли белгиси Қиймати, см 1. Бўйин ярим айланаси С ш 13,5 2. Кўкрак ярим айланаси 2 С г2 30 41

3. Бел ярим айланаси С т 27,1 4. Орқа кенлиги Ш с 12,6 5. Кўкрак кенлиги 1 Ш г1 12,1 6. Орқа бел узунлиги Д тс 27,4 7. Елка айланаси О п 19,8 8. Билак айланаси О зап 12,3 9. Елка кенлиги Ш п 9,1 10. Қўл узунлиги Д р 39,2 11. Рост (бўй) Р 100,8 7-жадвал Кўйлак констркуциясини қуришда ишлатиладиган қўшимлар № Қўшимлар номи Шартли белгиси Қиймати, см 1. Бўйин ярим айланаси П ш 2 2. Кўкрак ярим айланаси П г 6 3. Бел ярим айланаси П т 3 8- жадвал Лойиҳаланаётган кўйлакнинг асосий конструкциясини ҳисоби № Конструкция бўлаги номи Шарт- ли белги- си Ҳисоби Қийи- мати, см. 1. Кийим узунлиги АН Д из =50 50 2. Бел чизи ғини узунлиги АТ Д тс 27,4 3. Ўмиз чуқурлиги АГ О п /2 +П г /2+1= 19,8/2+6/2+1 14,9 4. Буюм кенлиги ГГ 1 С г2 +П г =30+6 36 5. Орт б ў лак кенглиги АП 2 Ш с+1,3 =12,6+1,3 13,9 6. Енг ўмизи кенлиги П П 1 10,7 10,7 7. Олд бўлак кенглиги И 1 И 3 Ш г1 +1,3=12,1+1,3 13,4 8. Орт бўлак ёқа ўмизи кенглиги АР С ш /3+ П ш /2=13,5/3+2,2 5,5 9. Орт бўлак ёқа ўмизи баландлиги РР 1 АР/2-0,5=5,5/2-0,5-2,5 2,5 10. Елка қирқими Р 1 П 2 Ш п +2=9,1+2 11,1 11. Елка витачкаси кенглиги И 1 И 2 2 2 12. Елка витачкаси ҳолати Р И 1 3 3 13. Витачка узунлиги И 1 И 3 И 1 И 3 =7-8 И 1 И 3= И 3 И 4 7 14. Тўғри чизиқ ПГ 2 ; ПП 2 /2 5,35 42

П 07 0,7 перпендикуляр 0,7га 15. Эгри чизи қ П 207 П 16. Ён қиқими ҳолати ПП 3 ПП 1 /2 5,35 17. Эгри чизиқ П / П 3 18. Ўмиз баландлиги (олд бщлак) Т 1 В Д тс + С г2 /10=27,4+30/10 30,4 19. Ў миз кенлиги ВВ 1 АР=5,5 5,5 20. Ў миз чу қ урлиги ВВ 2 АР+1=5,5+1 6,5 21. Ў миз қ иялиги В 1 В 2 В 1 В 2 /4 =8/4 2 22. Эгри чизиқ В 1, 2,В 2 23. Олд бўлак елка витачкаси ҳолати В 1 В 3 3 24. Кўкрак витачкаси чуқурлиги вв 1 вв 1 перпендикуляр ГГ 1 25. Кўкрак витачкаси кенлиги вв 2 С г2/10 +1,5=30/10+1,5 4,5 26. 27. Елка кенлиги в 2 П 4 Ш п -3=9,1-3 6,1 28. Тўғри чизиқ П 1 П 4 29. Енг ўмизи ҳолати П 1 П 4 /2 0,5 0,5 30. Эгри чизиқ П 4, 0,5, П 1 31. Ён қирқим П 3 Н 3, П 3 Н 2 П 3 Н 3 =П 3 Н 2 45,1 9-жадвал Ў тказма енг асос конструкциясининг ҳ исоби ва тузилиши № Конструкция бўлаги номи Шарт- ли белгиси Ҳисоби Қий има ти, см. 1. Енг узунлиги АН Д р =39,2 39,2 2. Ўмиз баландлиги АВ О п /2+П г /10=19,8+6/10 10,1 3. Тирсак чизиғини ҳолати АП АН/2-1,5=39,2/2-1,5 21,1 4. Енг кенлиги В 1 В 2 О п +П г -1=19,8+6-1 24,8 5. Енг ўрта чизиғини ҳолати ВВ 1 , ВВ 2 ВВ 1 = ВВ 2 =24,8/2 12,4 6. О нуқтани ҳолати АО 2 2 7. Тўғри чизиқ АВ 1 8. А 1 ,5 нуқтани ҳолати А 1 ,5 АВ 1 /2 бу чизи ққ а 1 ,5 см 1,5 43

перпендикуляр тикланади 9. А 0 ,5 нуқтани ҳолати А 0 ,5 А 1 ,5 /2 бу чизи ққ а 0 ,5 см перпендикуляр тикланади 0,5 10. 1,5В 1 нуқтани ҳолати 1,5В 1 1,5В 1 /2 бу чизи ққ а 1 см перпендикуляр тикланади 1 11. Назорат белгиси ОВ 2 /4 О, 1,5 ОВ 2 /4 бу чизи ққ а 1,5 см перпендикуляр тикланади 1,5 0 1- ОВ 2 /2 бу чизи ққ а 1 см перпендикуляр тикланади 1 12. Тирсак чизи ғини кенлиги ЛЛ 1 ВВ 1 -1 =13,4-1=12,4 12,4 13. Енг учи кенлиги НН 2 НН 2 =НН 1 =(12,3+7) 8,65 44

2.5.1. Мактаб ёшидаги қ изларни к ў йлагини базавий конструкцияси 45

2.5.2. Мактаб ёшидаги қизларни кўйлагини андозалари 46

2.5.3. Деталллар рўйхати ( спецификацияси ) ва қирқимларни номланиши Деталллар рўйхати ( спецификацияси ) ва қирқимларни номланиш и 10- жадвалда келтирилган. 10- жадвал № Детал номи қ ир қ им номи 1. Олд бўлак 1-2- б ў йин ў мизи қирқим 2-3-елка қирқими 3-4- енг ўмизи қирқими 4-5-ён қирқими 5-6- бел қирқими 6-1- ўрта қирқим 2. Орт бўлак 1-2- б ў йин ў мизи қирқим 2-3-елка қирқими 3-4- енг ўмизи қирқими 4-5-ён қирқими 5-6- бел қирқими 6-1- ўрта қирқим 3. Юбка улоқлари 1-2-бел қирқими 2-3-ён қирқими 3-4- этак қирқими 4-1- ўрта қирқим 4. Енг 1-2- енг қиямаси 1-3- ён қирқими 1-4- олд қирқим 3-4- пастки қирқим Деталллар спецификацияси 1 1 - жадвал № Детал номи Деталлар номери Деталллар сони андоза бичиқ 1 Орт бўлак 01 1 1 2 Олд бўлак 02 1 1 3 Орт бўлак юбқаси 03 1 1 4 Олд бўлак юбқаси 04 1 1 5 Енг 05 1 2 47

2.6. Мактаб ёшидаги қизларни кўйлаги моделига ишлов бериш усулини танлаш Техник лойиҳа ўзида янги моделга ишлов бериш усули ва у ҳақидаги барча маълумотларни акс эттириши керак. Ишлов бериш усулини танланаётганда тикувчилик саноатининг замонавий технология, техника машина ва жиҳозларини, йирик ишлаб чиқариш корхоналарининг тажрибаларини, фан ва техника ютукларини чуқур ўрганиш зарур. Кийимнинг сифати ва унинг тикиш нархи кўп жиҳатидан унинг тикиш усулига боғлиқ. Шунинг учун ҳам кам вақт сарфлаб юқори сифатли кийим ишлаб чиқаришни танлайдиган ҳамда замоновий машина ва мосламалардан максимал фойдаланиш имконини берадиган тикиш усуллари танланади. Бир вақтнинг ўзида кўп фасонли киймларни ишлаб чиқариш оқимида ҳамма фасонлар учун тўғри келадиган ягона тикиш усулини танлаш маъқул. Тикиш усулини танлашда аслида ҳар хил усулда тикиш мумкин бўлган борт,ёқа, астар каби деталлар ва буюм қисмларини тикиш учун бир хил тикиш усулини танлашга эътибор қаратиш зарур. Тикувчилик корхоналарида ишлаб чиқариш оқимини қайта қуриш учун ишлаб турган асбоб-ускуналарни юқори унумга эга бўлган яхши асбоб- ускуналарга алмаштирилади. Эски кам унумли машиналар тикиш усулини ҳисобга олган ҳолда янгиланади. 48

Асбоб-ускуналарнинг техник таърифи 13-жадвал № Асбоб ускуна номи Синфи, штури ипларни чалишти ри Газлам ани суриш механи зми Игна № Ип № Техник кўрсаткичлар Қўшимча маълумотлар Айлани ш тезлги Бахя йирикл иги Тикила диган газлама қалинл иги 1. ДДК-155кл “ДЖУКИ” Бириктирма 1 игнали Моки рейка 80- 100 40-60 6000 0,15- 0,25 0,1-0,6 Автомат равишда мойлаш 2. ДС-251кл “ДЖУКИ” Бириктирма занжирсимон 2 игнали Чалишт иргич рейка 80- 100 40-60 6000 0,1-0,3 0,1-0,4 Дифференци ал газлама суриш 3. МО-804- ODJ Кл “ДЖУКИ” Йўрмаш машинаси, 3 ипли чалишти ргич рейка 80- 100 40-60 7000 0,1-0,3 0,1-0,6 Автомат равишда мойлаш Намлаб иситиш ускуналарининг таърифи 51

14-жадвал № Ускуна номи Ускуна белгиси Бир соатда иш унумдорли ги Пресслаш кучи, КН Юритма номи Қиздир гичларн инг қуввати кнт Буғни сарфла ниши кг/соат Автоматик циклнинг давомийлиги, с 1. дазмол CS-392 35 - электр 38 52

Янги кийим моделини тикиш технологияси 15-жадва л№ Бўлинмас операциялар номи ихтиссослиги разряди Вақт сарфи А сбоб ускуна номи 1. Комплектларни очиш Қ 2 6 - 2. Деталларни текшириш Қ 2 38 - 3. Деталларни рақамлаш Қ 2 22 - 4. Деталларни ишга тушириш Қ 2 24 - 5. Шнур тайёрлаш. Яхлит шнурни 2га буклаб тикиш М 3 34 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 6. Детални ўнгига ағдариш Қ 2 62 Махсус мослама 7. Елка боғичини бириктириб тикиш М 3 25 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 8. Елка боғич чокини ёриб дазмоллаш Д 2 20 CS-392 9. Елка боғичи ўнгига ағдариш Қ 2 11 Махсус мослама 10. Елка боғичининг бир учига шнурни пухталаш М 3 8 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 11. Елка боғич учларини йўрмаш ММ 2 6 МО - 804 ODJ 12. Елка боғич четларини бостириб тикиш М 3 25 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 13. Юбка қисми улоқларини четларини йўрмаш мм 3 28 МО - 804 ODJ 14. Улоқ деталлар четларини елимли чок билан букиб дазмоллаш Д 2 22 CS-392 15. Улоқлар этак қирқимини синиқ бахяли машинада бостириб тикиш М 3 32 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 16. Устки ва остки улоқларни бел қирқимларни бириктириш М 3 12 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 17. Орт бўлак ўрта қирқимида “Молния” тасма ўрнини Қ 2 8 Андоза, бўр 5353

белгилаш 18. Орт бўлак ўрта қирқимига “Молния” тасмани бостириб тикиш М 3 32 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 19. Орт бўлак ўрта қирқимини йўрмаш ММ 3 18 МО - 804 ODJ 20. Орт бўлак ўрта қирқимини бириктириб тикиш М 3 20 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 21. Орт бўлак ўрта чокини ёриб дазмоллаш Д 2 15 CS-392 22. Молния тасмани учини пухталаш М 3 4 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 23. Олд ва орт бўлаклар ён қирқимини бириктириб тикиш ва йўрмаш М 3 15 ДС-251кл “ДЖУКИ” 24. Ён чокни бир томонга қаратиб дазмоллаш Д 2 12 CS-392 25. Енг ўмизини елимли чок ҳосил қилиб букиб дазмоллаш Д 2 28 CS-392 26. Олд бўлак лиф қисми юқори қирқимини елимли чок билан букиб дазмоллаш Д 2 23 CS-392 27. Орт бўлак лиф қисми юқори қирқимини букиб бостириб тикиш М 3 17 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 28. Орт бўлакка елка боғичини пухталаш М 3 10 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 29. Олд бўлакка елка боғичини пухталаш М 3 12 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 30. Лиф қисмига этак қисмини улоқларини бирин-кетин бириктириб йўрмалаб тикиш М 3 64 ДС-251кл “ДЖУКИ” 31. Бел қирқимидаги чокни юқорига қаратиб дазмоллаш Д 2 38 CS-392 32. Безак ленталарини бостириб тикиш М 3 12 ДДК-155кл “ДЖУКИ” 33. Кийимни дазмоллаш Д 2 40 CS-392 34. Кийим юқори қисмига, бел қисмига ва этак учларига безак элементларини қадаш Қ 4 148 Махсус мослама 35. Кийимни ахлатдан тозалаш Қ 1 30 шетка 36. Кийимга охирги НИИБ Д 4 55 CS-392 5454

37. Кийимни елкачаларга илиш Қ 1 6 38. Кийимни қадоқлаш Қ 1 22 Жами: 1029 сек = 17,15 мин Кийим сифатини органолептик усулда баҳолаш 16-жадвал № Кўрсаткичлар Максим ал баҳо, баллард а Баҳолаш балларда 1- категори я Амалда ги Умумий баҳоси 40 7-8 33 I Истеъмолчилар кўрсаткичлари: 27 4-5 22 Эстетик: 18 3 15 1. Композициянинг яхлитлиги ва ҳозирги мода йўналишига мослиги 8 1 7 2. Функционаллиги 7 1 6 3. Маркировка ва қадоқлашнинг бадиий техник расмийлаштирилиши 3 1 2 Конструктив-эргономик 9 2 7 1. Буюм конструкциясини типовой жуссалар ўлчамларига мос келиши, кийимни гавдада тўғри ўрнашиши 5 1 4 2. Буюм конструкциясини ҳаракатга мос келиши, кийим ва унинг элементларини фойдаланишида қулайлиги 13 3 10 II Саноат (конструктив-технологик кўрсаткичлар) 13 3 10 1. Буюмни асосий элементлари, детал ва узелларнинг конструктив ечимини технологиклиги, самарадорлигии 5 1 4 2. Буюмга ишлов бериш ва пардозлаш даражаси 4 1 3 3. Тайёрлашда саноат усулларидан фойдаланиши, кўриб чиқилган техник ҳужжатлар, материаллар ва чокларни қўлланилишининг прогрессив усулларидан фойдаланиши. 4 2 3 5555

2.7. Умумтаълим мактаблари меҳнат таълими тикувчилик устахоналарида ҳавони чангдан тозалаш Мамлакатимизда амалга оширалаётган иқтисодий ва сиёсий соҳалардаги барча ислоҳотларнинг пировард мақсади-юртимизда барча фуқаролар учун муносиб ҳаёт шароитларини ташкил қилиб беришга қаратилгандир. Албатта, мутаносиб ҳаёт шароитини яратиш, илмий-техника тараққиёти асосида амалга оширила ди ва буниси меҳнатни енгилаштириш билан бир қаторда, турли хил хавфли факторларни вужудга келтиради-ки, натижада ҳар хил кўринишдаги шикастланишлар ва касб касалликлари вужудга келади. Лекин бу муқаддас заминда яшаётган ҳар бир инсон яхши яшаши, яъни ўзининг моддий, маънавий ва социалогик эҳтиёжларини тўлиқроқ қондирилишиниистайди.Айнан шу сабабли инсон тинимсиз фаолиятда бўлади. Ишлаб чиқариш меҳнатини тартибсиз, амалдаги қонун қоидалар, стандартлар ва кўп соатларда амал қилмасдан амалга оширилиши нафақат жароҳатланиш ёки шикастланишларни келтириб чиқариши, балки айрим ҳолларда ўлимга ҳам олиб келиши мумкин. Табийки, бу инсонни ўзининг меҳнат фаолиятидаги табиий, техник, экологик ва бошқа турдаги барча хавфли фақторлардан ҳимояланишини илмий асосда ташкил этишни ташкил этиши талаб этади. Меҳнатни муҳофаза қилишнинг асосий вазифаларидан бири хавфсиз иш шароитини яратиб беришдир. Хавфсиз иш шароити, яъни меҳнат хавфсизлиги бу ўқув ишлаб чиқариш шароитида ўқувчиларга барча хавфли ва зарарли факторлар таъсири бартараф этилган меҳнат шароити ҳолатидир. Меҳнат таълими тикувчилик устахоналари ҳавонинг тозалиги ўқувчилар саломатлигини сақлашда катта аҳамиятга эгадир. Меҳнат таълими дарслари жараёнида устахоналарда ҳавога киши организмига зарарли бўлган чанг ажралиб чиқади. Киши бундай ҳаводан нафас олганда юқори нафас йўллари қичийди ва киши ўзи хоҳлаган 5656

ҳолда юзаки нафас олади, бу эса ўпка фаолиятига салбий таъсир қилади ва турли касаликларни келтириб чиқаради. Тикувчилик устахоналарида чангларни мавжудлиги кўз шиллиқ пардаларини қичиштириб конюктивик касаллигини келтириб чиқаради. Бундан ташқари чанг заррачалари туберкулёз таёқчаларини ва зарарли бактерияларни ташивчу воситадир. У лампалар устига ўтириб, цехдаги ёруғликни камайтиради, бу эса ишчилар фаолиятига ва соғлигига салбий таъсир қилади. Чангнинг инсон организмига зарарли таъсири даражаси унинг ўлчамларига бўғлиқ: агар 50 мкм ва ундан катта ўлчамли чанг зарачалари юқори нафас олиш органларида ушланиб қолса, у зарар етказмайди, агар 10-50 мкм ўлчамли зарарли чанг зарралари нафас органларига кириб қолса, жуда оз миқдордаги чанг ўпкага ўтиради: агар 1мкм дан кичик ўлчамли чанг зараччалари ўпкага кириб борса бу жуда хавфлидир, чунки пневмокониоз касаллигини келтириб чиқаради. Чангнинг зарарлиги унинг ўлчами ва кимёвий хоссаларига боғлиқ. Санитария меъёрларида иш минтақаси ҳавосида чанниг қуйидаги йўл қўйиса бўладиган консцентрацияси (ЙҚБК) кўзда тутилган: 2кг/м 3 -таркибида 10% миқдорда эркин кремний қўш окссиди SiO 2 бўлган ўсимлик ва ҳаво чанги учун; 6кг/м 3 -таркибида 2% миқдорда эркин кремний қўш окссиди SiO 2 бўлган ўсимлик ва ҳаво чанги учун. Ишлаб чиқариш биноларини микроиқлим шароитида рухсат этилган миқдор асосида тартибга солинади ва давлат стандартлари бўйича инсон организмига таъсир қилувчи модда 4 синифга бўлинади: 1- Синф- фавқулодда хавфли моддалар (ЙҚБК<0,1 кг/м 2 ) 2- Синф- юқори хавфликдаги моддалар (ЙҚБК=0,1-1 кг/м 2 ) 3- Синф- ўртача хавфликдаги моддалар (ЙҚБК=1-10 кг/м 2 ) 4- Синф – кам хавфликдаги моддалар (ЙҚБК>10 кг/м 2 ) 5757

Тикувчилик устахоналарида микроиқлим шароитларини нормалаштириш агрессив захарли модаллардан агресив зарарли модалардан ҳимоялаш, зарарли чанг, моддаларини йўл қўйса бўладиган концентрациясига келтириш Давлат стандартлари (ГОСТ 12-1005-95) асосида тартибга келтирилди. Хона ҳаводаги чангини кайтириш учун қуйидаги тадбирлар қўлланилади: -умумий шамоллатиш; -зонтлар қўллаш -аспирациялаш; -капсуляциялаш ва бошқалар; Тикувчилик устахоналаридаги чангларни камайтириш асосий омаллардан бири, машиналарга, палларга ва бинонинг конструктив элементлари (коллона, подоконик) га ўтириб қолмаслиги учун уларни тез-тез тозалаб туриш керак. Чунки улар озгина ҳаво оқими тезлиги билан ҳам цех хавосига кўтарилиб, чанглик даражасини ошириб юборади. Тикувчилик устахоналарида ўтириб қолган чанглар тозалашни механизациялашган асосан икки усулда олиб борилади, биринчиси вақуум ёрдамида юзалардага чангни сўриб олиш, иккинчиси кучли ҳаво оқими ёрдамида чангни шу юзалардан пуфлаб қўзготиб юбориш. Биринчи усул, яъни чангни сўриб олиш усули гигиеник нуқтаи назардаги афзалроқдир, чунки чанг қайтадан ҳавога кўтарилмайди, лекин бунда иш унумдорлиги иккинчи усулга нисбатан 8-10 марта камдир. Бундан ташқари сўриб олиш усулида шип, устун ва баландлиги 5 м дан ортиқ жойларни тозалаш қийин. Туфлаш усули эса буларни тезда бажаришга имкон беради. Бунда пуфлаб чангни туширмасдан, балки чангларни сўриб олиш усули билан тозалаш тавсия қилинади. Ўтириб қолган чангларни кўчириш, сиқилган кучли ҳаво оқими орқали бажарилиб, улар компрессорлар ёрдамида ҳосил қилинади. Бунда сиқиман ҳаво босими 0,4-0,6 Мпа (4-6кгс/см 2 ). Компрессорлардан ВУ-6,4, ПКС-3,5, КСЭ-5 ва бошқаларбу босимни бера оладилар. Муҳандис Раҳматуллаев И. Томонидан яратилган сўрувчи чанютгич конструкциянинг соддалиги ва 5858

ишончлиги билан диққатга сазовордир. Бу ускуна 2 кетма –кет уланган юқори босимли винтилятордан чанг сўрувчи каллали ва эгилувчан ричагли ҳамда цехдаги аспирация системасига уланиши имконияти амвжуд ҳавони пуфловчи ичаклардан ташкил топган. Бу усулда жуда кам ҳаво ҳажми талаб қилиш учун (0,1 м 3 /с) аспирация системасининг ишини бузмайди. Бу ускунани қўллаш нафақат чанг қабул қилувчи учлик катта манфий босим ҳосил қилиши, тозаланаётган юзалардан чангни олиш тўла таъминланиши, шу билан цехларда катта сийракликда ишлайдиган қўшимча ҳаво қувурларини ўрнатилиши зарурат қолдирмайди. Юқорида келтирилган тадбирлар тўқимачилик корхоналарида қўлланиладиган барча тадбирларни тўла акс ээиролмайди. Ҳар бир алоҳида ҳолатда корхонанинг аниқ шароитидан келиб чиқиб, ишлаётган машиналарнин ва уларнинг жойлаштирилишини ҳисобга олган ҳолда кўриладиган тадбир танлаб олиниши керак. Ҳаво муҳитининг санитария аҳволини назорат қилиш учун лаборатория ва автоматик усуллардан фойдаланилади. Лаборатория усули аниқ бўлиб, кўп вақтни талаб қилади. Таҳлилнинг тез ўтказилишини хромография усули таъминлайди. Тикувчилик устахоналарида ҳавонинг чанг билан ифлосганлик даражасини аниқлаш учун АФА фильтрлари қўлланилади. Ҳозирги кунда санитария техникаси ҳавони тозалайдиган турли қурилмаларига эга. Ҳавони чангдан тозалаш мақсад ҳавонинг иш минатақасида киритиладиган тоза ҳавода,аимосферага чиқариб юбориладиган ҳавода, чанг консентрацияси йўл қўйса бўлмайдиган рухсат концентрациядан ошиб кетмаслигини таъминлашдир. Хонадан олиниб, қайта фойдаланиладиган ҳаво тозалашдан сўнг чангнинг иш минтақасидаги йўл қўйса болмайдиган концентрациянинг 30% ни ташкил этиши лозим. Тикувчилик устахоналаридаги вентиляция системаларининг самарадорлигини аниқлашда ва умуман чиқаётган чангларнинг ҳаводаги концентрациясини аниқлаш мақсадида лаборатория ходимлари томонидан вақти-вақтида цехларда ва корхона худудида наъмуналар олиб турилади. 5959

Таҳлил натижалари чангланганлик даражаси йўл қўйилиши мумкин бўлагн концентрациядан юқорилиги аниқланса дархол уни камайтиришга қаратилган чора-тадбирлар қўлланилади. Ҳавонинг санитария ҳолатини назорат қилиш учун қуйидаги усуллар қўлланилади. Лаборатория усули, индикация усули, экспресс усули, оптик усул, электрик ва стандарт (оғирлик) усуллари. Бу усулларнинг ҳар бири ўз афзаликлари ва камчиликларига эга. Тикувчилик устахоналарида чанг концентрацияси аниқлашдан энг кенг қўлланиладиган усул оғирлик усулидир. Оғирлик усули текшириладиган маълум ҳажми ҳавони фильтирдан сўриб ўтказганда унинг оғирлигини ортиши принципига асосланган. Ҳозирги кунда чангли ҳавонинг тозаловчи ускуналарнинг кўплаб турлари мавжуд, лекин уларнинг қай бирини танлаш чангнинг классификацияси гуруҳига боғлиқ. Чанг заррачаларининг ўлчамларига биноан, барча саноат турларининг чанглари бешта синф гуруҳига бўлинади. I -жуда йирик; II -йирик чанг; III -ўрта йирикликдаги чанг; IV -майда чанг; V -жуда майда чанг. Чангларни тасниф гуруҳларига қараб, чангли ҳавони тозаловчи усуллар ҳам самарадорлигига қараб қўйидаги беш классга бўлинади: 6060

17-жадвал Чангли ҳавони тозаловчи ускуналарининг самараорлиги бўйича таснифи Чангли ҳавони тозаловчи ускуналарининг таснифи Самарали ушланиб қоладиган заррачаларнинг цехдаги ҳажми Чангнинг дисперслиги бўйича Чанг гуруҳи самарадорлиги I 0,3-0,5 ва ундан катта V 80 IV 99,9-80 II 2 IV 92-45 III 99,9-92 III 4 III 99,9-80 II 99,9-99 IV 8 II 99,9-95 I 99,9-0 V 20 I 99 Чангли хавони тозаловчи ускунасининг ишлаш самарадорлигини ҳаводаги чангнинг қанча микдори ушлаб колинганлиши билан белгиланади ва одатда % ларда ҳисобланади . Масалан, ускуналар m 1 кг чанг кирди, унда m 2 кг чанг ушлаб қолинди. Унинг самарадорлиги η = m 2 / m 1 х 100% Одатда бу катталик кираётган ва ундан чиқаётган ҳаводаги чанг концентрацияси билан аниқланади: η = С к - С ч / С ч х 100% Айрим ҳолларда чангли ҳаво тозаловчи ускуналарнинг самарадорлиги етишмаслиги натижасижа икки босқичли ускуналар ҳам қўлланилади. Бундай ҳолларда умумий самарадорлик қуйидагича аниқланади: η ум =( η 1 + η 2 )- η 1 х η 2 /100, бу ерда η 1 , η 2 - ҳар бир чангли ҳавони тозалаш ускуналарининг ишлаш самарадорлиги. 6161

Тикувчилик устахоналарида гигиена-санитария қойидаларига ва халқаро стандартларга мувофиқ, цехларнинг миқроиқлим шароитини яхшилаш, ҳаво тозалигини (чангнинг кам миқдорда бўлишини) таъминлаш корхонада ишлаётган ишчиларнинг соғлигига ижобий таъсир кўрсатади, уларда меҳнат лаёқатлигини оширади, норозиликларини бартараф этади., шу билан бирга меҳнат унумдорлигини ўсишига ҳам олиб келади. “Мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлагини оптимал коллекциясини яратиш” мавзусидаги битирув малакавий иши , кириш, адабиётлар таҳлили, техник топшириқ, техник таклиқ, эскиз лойиҳа, техник лойиҳа, иқтисодий қисми, меҳнатни муҳофаза қилиш ва интернет янгиликлари бўлимларидан иборат. Ҳар бир бўлим берилган топшириқ асосида ёритилган. Битирув малакавий ишида ёш болалар кийимлари ўрганилиб, таҳлил қилинган. Истеъмолчилар ва саноат ишлаб чиқариш талабларини инобатга олган ҳолда ва таклиф моделлар асосида моделлар эскизи ва уни ишлаб чиқариш технологияси яратилган. Битирув малакавий иши сўнгида Биз қуидаги таклифларни шакллантирилишини лозим деб топдик. 1.Ҳар бир фасл учун қиз болалар ёзги кўйлагинин кийиб-ечишида қулайлиги, бола организимини ҳароратини бир меъёрда ушлаб туриши, матоларнинг енгил бўлишини ҳисобга олиниши зарур. 2. Кўйлаклар ишлаб чиқаришда- кииимни ким учун? нима учун? қандай жойига кийиш учун? каби саволларни инобатга олган ҳолда янги турдаги табиий толали матолардан, янги андозалардан фойдаланиб, болалар кийими конструкциясини яратиш мақсадга мувофиқдир. 3. Кўйлак конструкциясини яратишда турли силуэтлар, шакллар, бичимлар ва фасонлардан фойдаланиб бежирим болалар кийимларини ишлаб чиқиш. 6262

4. Кўйлакларни ишлатилиши шароитидан келиб чиқиб, моделларда бурмалар, таҳламаларни ҳосил қилиш, декоратив акссесуарлардан фойдаланиши, безак сифатида болаларнинг севимли қаҳрамонлари суръатидан фойдаланиш каби омиллар маҳсулотининг сифатини яхшилашга олиб келиб, ички ва ташқи бозордаги маҳсулотнинг харидорлигини ва бозордаги рақобатбардошлигини таъминлаш. Илмий-тадқиқот изланишлар натижасида, ҳозирги замонга мос, жаҳон бозори ва истеъмолчи талабларига тўла жавоб бера оладиган сифатли, оммбоп, бежирим кўриниши ва қадоқдаги рақобатбардош маҳсулотн ишлаб чиқариш учун керакли вазифалар бажарилди, тавсиялар ишлаб чиқилди. Бу эса мамлакатимизда замонавий, яъни янги технологик машина ва иш скуналари билан жиҳозланган ўзининг сифатли маҳсулоти билан жаҳон бозорида муҳим ўринни эгаллайдиган болалар кийимини ишлаб чиқарадиган корхонани самарали иш оиб бориши учун етарли асос бўлиб хизмат қилади. 6363

Хулоса Битирув-малакавий ишида ме ҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланишнинг ўзига хос ҳусусиятларини, мазмуни ва моҳиятини ҳисобга олган ҳолда илмий, педагогик, психологик, методик хамда тарихий-фалсафий манбаларини ўрганилди ва таҳлил қилинди, қуйидаги хулосаларга келинди: 1. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш долзарб педагогик муаммо эканлиги илмий жиҳатдан асосланди. 2. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш асосида ўқитиш жараёнларини ўрганиш асосида ундаги мавжуд камчиликлар аниқланди. 3. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида фан ҳусусиятларини инобатга олган ҳолда уни ўқитиш методларини танлаш мезонлари ишлаб чиқилди. 4. Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида ўқитишнинг самарадорлик даражаси аниқланди ва унинг асосида илмий асосланган тавсиялар ишлаб чиқилди. 5. Ўқувчиларнинг график саводхонлигини шакллантиришда график тасвирлардан фойдаланишга асосланган ўқитиш технологиясини ишлаб чиқилди ва жорий этиш бўйича тавсиялар берилди. 6 . Меҳнат таълими машғулотларида график тасвирлардан фойдаланиш технологияси асосида ўқитишнинг самарадор методикаси ишлаб чиқилди. Ушбу методикадан умумий ўрта таълим меҳнат таълимини ўқитиш жараёнида ўқувчиларнинг фаоллиги ошириш, билим, кўникма ва малакаларини шакллантиришда фойдаланиш мумкин. 7. Меҳнат таълими дарсларида график тасвирлардан фойдаланиш асосида ёш болалар кийимлари ўрганилди ва таҳлил қилинди, ҳамда мактаб ёшидаги қизлар учун ёзги кўйлагининг истеъмолчилар ва саноат ишлаб чиқариш талабларини инобатга олган ҳолда уни ишлаб чиқариш технологияси 6464

асосида тавсия ишлаб чиқилди, ҳамда қуйидаги таклифларни шакллантирилиш лозим топилди. -Ҳар бир фасл учун қиз болалар ёзги кўйлагини кийиб-ечишида қулайлиги, бола организмини ҳароратни бир меъёрда ушлаб туриши, матоларнинг енгил бўлишини ҳисобга олиниши зарур; - Кўйлаклар ишлаб чиқаришда- кийимни ким учун, нима учун, қандай мақсад учун каби саволларни инобатга олган ҳолда янги турдаги табиий толали матолардан, янги андозалардан фойдаланиб, болалар кийими конструкциясини яратиш мақсадга мувофиқдир; - Кўйлак конструкциясини яратишда турли силуэтлар, шакллар, бичимлар ва фасонлардан фойдаланиб бежирим болалар кийимларини ишлаб чиқиш; - Кўйлакларни ишлатилиши шароитидан келиб чиқиб, моделларда бурмалар, таҳламаларни ҳосил қилиш, декоратив акссесуарлардан фойдаланиши, безак сифатида болаларнинг севимли қаҳрамонлари суръатидан фойдаланиш каби омиллар маҳсулотининг сифатини яхшилашга олиб келиб, ички ва ташқи бозордаги маҳсулотнинг харидорлигини ва бозордаги рақобатбардошлигини таъминлаш; -Ҳозирги замонга мос, жаҳон бозори ва истеъмолчи талабларига тўла жавоб бера оладиган сифатли, оммабоп, бежирим кўриниши ва рақобатбардош маҳсулотни ишлаб чиқариш учун керакли вазифалар бажарилди, тавсиялар ишлаб чиқилди. 6565

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР: 1. Қ ир ғ избоев Ю. , Ино ғ омова З. Техник чизмачилик курси .- Т .: 1987. - 2. Умронх ў жаев А. Мактабда чизмачилик ўқ итиш .- Т .:Ўқитувчи, 1991. - 3. Умронх ў жаев А. Техникавий графика асослари .- Т .:Ўқитувчи, 199 6 . - 4. Борисенко М. Зимняя одежда и обувь, для детей от 2 до 7 лет.- М.: Паритет.-2006. 5. Домопольская Л., Фёдорова Т. Одежда для дошкольников.- М.: Эксмо, 2004.- 6. Олимов Қ. Енгил саноат машиналари ва аппаратлари.- Т.: Абдулла Қодирий номидаги “Халқ мероси” нашриёти, 2003.- 7. Мюллер М. Детская одежда: построение основн ы х чертежей и моделирование.- М .: -2003. 8. Самархўжаев Х.Ҳ. Тикувчилик корхоналарининг ускуналари.- Т.: Ўзбекистон, 2001. 9. J. Johonson “Children’s Psychology” USA “National edition”-2000 . 10. Пономаренко «Детская одежда. Часть II. До 6 лет».- М.: Феникс, 1999. 11. Sindi “Sewing for children” New Rev “Creating Publishing International”- 1999 y. 12. Жабборова М. Тикувчилик технологияси.- Т.: Ўзбекистон,1994.- 13. Закревская М. Конструирование, моделирование и технология пошива детской одежды .- Новосибирск : Детская литература , 1991. 14. Камина И.И. Комплекты детской одежды .- М .: Легпромбытиздат , 1988 . 15. Основы теории проектирования костюма . – М .: Легпромбытиздат , 1988. 16. Конструировани е одежды с элементами САПР .- М .: Легпромбытиздат , 1988. 17. Промышленная технология одежды . С правочник. - М .: Легпромбытиздат , 1988. 6666 Қизлар ёзги кўйлаклари

18. Шершнева Л.П. Основы конструирования женской и детской одежды .- М .: Легпромбытиздат , 1988. 19. Мальцева Е.П. Материаловедение швейного производства .- М .: Легпромбытиздат , 1986. 20. Крымова О.И. Проектирование швейных изделий .- Т .: Ўқ итувчи , 1985. 21. Труханова А.Т. Справочник молодого швейника .- М .: Высшая школа , 1985. 22. Пармон Ф.М. Композиция костюма .- М .: Легпромбытиздат . -1985. 23. Гущина К.Г., Беляева С.А., Камадрикова Е.Я. Эксплуатационные свойства материалов для одежды : и методы оценки и их качества .- М .: Легкая и пищевая индустрия , 1984 .- 24. Козлова Т.В. Основы моделирования и художественное оформление одежды .- М .: Легкая индустрия , 1979. 25. Жабборова М. Тикувчилик технологияси.- Т.: Ўқ итувчи , 1977. 26. Густова Е.И. Одежда для дошкольников.-М.: Легкая индустрия, 1966. 27. www. dam. otvet.ru 28. www.bank rabot. ru 29. www. search. com. 30. www.fashion-world.com . 31. www.textile.ru 6767

Похожие

Mehnat ta’limi o’qituvchilarini tayyorlashda mustaqil ishlarning innovatsion shakl va metodlaridan foydalanish

Mehnat ta’limi darslarida o’quvchilarning tadbirkorlik qobiliyatlarini shakllantirish

Mehnat ta’limi bo’yicha mustaqil ishlarni tashkil qilish metodikasi

Bo'lg'usi mehnat ta’limi o’qituvchilarini kasbiy salohiyatinii takomillashtirish mеxanizmi

Mehnat ta’limi o’qituvchilarining kasbiy-pedagogik komponentligini shakllantirishni ilmiy-pedogogik asoslari