Главная страница
Дипломные работы
Педагогиka
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tartib - qoidalarga o’rgatishning pedagogik asoslari
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tartib - qoidalarga o’rgatishning pedagogik asoslari
Загружено в:
29.09.2019
Скачано:
0
Размер:
318 KB
Скачать
Похожие
Maktabgacha yoshdagi bolalarni shaxsga yo’naltirilgan ta’lim asosida tarbiyalash texnologiyasi
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalashning pedagogik-psixologik aspektlari
Maxsus maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga tashxis qo’yishning pedagogik-psixologik
Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashning samarali yollari
Махсус мактабгача тарбия ёшидаги болаларга ташхис қўйишнинг педагогик-психологик хусусиятлари
![Dunyoda sodir bo‘layotgan voqealar, inson ma’naviyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishga intilishlar, xalqaro terrorizmning avj olishi albatta ma’naviy tarbiyaga salbiy ta’sir ko‘rsatmay qolmaydi, biroq xalqimiz, ayniqsa, yosh avlodni ushbu ta’sirlardan himoya qilish bugungi kunda kechiktirib bo‘lmas masaladir. Maktabgacha ta’lim tizimi oldida turgan ustuvor vazifalardan biri – bu “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun [5] va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”[6] asosida Respublika ta’lim tizimida olib borilayotgan islohatlar yoshlarni o‘z xohishi, irodasi va intilishiga qarab, ularga chuqur bilimlar berish, o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlardan to‘la xoli bo‘lgan yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beradigan raqobatbardosh malakali kadrlar tayyorlashni ta’minlashdir . O’ zbekiton Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov asarlarida, O’ zbekiston Respublikasining “Ta’lim t o’g’ risida” gi Q onuni va “ Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ” da belgilangan h ar tomonlama y etuk, barkamol shaxsni tarbiyalash h ozirgi kun ta’lim tizimi oldida turgan dolzarb muammolardan biridir. Barkamol shaxsni tarbiyalashda bolaning maktabgacha tarbiya yoshi , psixologik xususiyatlar i ni bilish tarbiyachilar, pedagoglar va psixologlar, ota – onalar uchun mu h im a h amiyatga ega bo’lgan vazifalar sirasiga kiradi . Ushbu tarbiyaviy jarayonda bolalarning yosh va individual xususiyatlarini o’rganish, ularning har tomonlama rivojlanishini ta’minlashga ta’lim-tarbiya ishlarini to’g’ri yo’lga qo’yish ga xizmat qiladi. O’sib kelayotgan yosh avlodni muayyan maqsad yo’lida har tomonlama kamol toptirish, uning ongi, dunyoqarashi, e’tiqodini o’stirish, jamiyat ravnaqi va rivojlanishi yo’lida fidoiylik ruxi bilan singdirilgan xulq-atvorini tarkib toptirish maktabgacha ta’lim oldida turgan dolzarb vazifalardan sanaladi. Xususan har tomonlama rivojlangan barkamol insonni ta rbiyalashning maqsad va vazifalari ma’naviy boylik, axloqiy poklik, jismoniy mukammallikni o’zida mujassamlashtirgan ijtimoiy faollikni tarbiyalashni taqozo etadi. Mashxur rus pedagoglaridan biri Lesgaftning fikricha insonning 4](/data/documents/f30f27d9-adb9-4ea9-9a8c-80d098eb873b/page-4.png)
![1.1. Bolalarni tartib - qoidalarga o’rgatish da tarbiyachining vazifalari O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunning 10 - moddasida va “Kadrlar tayyorlash M illiy dasturi”da maktabgacha ta’lim – uzluksiz ta’lim tizimining birinchi turi ekanligi qayd etilgan. Shuningdek, maktabgacha ta’lim to’g’risida “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunning 11 - moddasida ham “Maktabgacha ta’lim muassasalari bola shaxsini sog’lom va yetuk, maktabga o’qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko’zlaydi” deyiladi [5;6]. “Bu ta’lim olti – yetti yoshgacha oilada, bolalar bog’chasida va mulk shaklidan qat’iy nazar boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi”, deb ta’kidlansa, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da “Maktabgacha ta’limning samarali psixologik usullarini izlash va joriy etish”, degan talabni qo’yadi [6; 8-9] . Maktabgacha ta’lim bola 6 – 7 yoshga yetguncha oilada hamda davlat yoki nodavlat Maktabgacha ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Sir emaski, bugungi kunda uzluksiz ta’lim tizimiga mamlakatimizda katta e’tibor qaratilgan. Buni butun dunyo rivojlangan mamlakatlari ham tan olmoqda. Bunga sabab Mamlakatimizning birinchi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston kelajagini qurishda asosiy ishtirokchi bo’ladigan bolalarni yuksak ma’naviyatli qilib tarbiyalashga katta e’tibor berdilar. Jumladan, uning “Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” nomli asarida ham “Ko’p yillik ilmiy kuzatish va tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, inson o’z umri davomida oladigan barcha informatsiyaning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrda olar ekan. Bolaning ongi asosan 5 – 7 yoshda shakllanishini inobatga oladigan bo’lsak, aynan ana shu davrda uning qalbida oiladagi muhit ta’sirida ma’naviyatning ilk kurtaklari namoyon bo’la boshlaydi”, deyilgan [3; 54-55]. Ushbu fikrlar nafaqat oila va oila muhitiga ta’luqli, balki Maktabgacha ta’lim muassasalaridagi ta’lim – tarbiya jarayonining barcha jabhalariga tegishli. Chunki, bolalar shakllanishining eng muhim – maktabgacha bosqichi ham aynan 5 – 7 yoshdagi bolalarga to’g’ri keladi. Maktabgacha ta’lim muassasasini tashkil etishdan asosiy maqsad bolalar ta’lim – tarbiyasiga qo’yiladigan davlat talablariga 9](/data/documents/f30f27d9-adb9-4ea9-9a8c-80d098eb873b/page-9.png)
![muvofiq keladigan hamda har tomonlama yetuk va sog’lom bolalarni tarbiyalash uchun zaruriy tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart – sharoitlar yaratish va bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalarida muntazam ravishda ta’lim olishga tayyorlashda ota – onalarga yordam berish. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tartib - qoidalarga o’rgatishda: bolalar sog’lig’ini mustahkamlash va ularning hayotini muhofaza qilish; bola shaxsiga to’g’ri munosabatni shakllantirish; bolaning ma’naviy, jismoniy va intellektual rivojlanishiga hissa qo’shish va ularning bilimga qiziqishini rivojlantirish hamda mehnat ko’nikmalari elementlarini shakllantirishga ko’maklashish; bolalarni milliy va umuminsoniy qadriyatlarni hurmat qilishga o’rgatish; bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalari ta’limiga tayyorlash kabilar muhim hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining birinchi turi bo’libgina qolmay, balki u ijodkor, madaniyatli, ma’naviyatli, ijtimoiy faol, fidoyi, ma’naviy jihatdan yetuk shaxsni shakllantirishning asosi hisoblanadi. Tartib lilik tushunchasiga “Oliy talim – lug’at ma’lumotnomasi” da shunday ta’rif berilgan. “Tartiblilik shaxsning bosiqlik, ichki uyg’unlik sifatlari, jamiyat yoki davlat tomonidan belgilangan qoidalarga bo’yso’nishga tayyorgarlik va shunga odatlanganlik bilan xarakterlanadi”[30;110]. Ma’lumki , tartiblilik ma’naviy tarbiya negizida shakllanadigan axloqiy kategoriya bo’lib, uning shakllanishida tarbiyachining xizmati katta. Tarbiyachi maktabgacha ta’lim muassasalarida mashg’ulotlar davomida va mashg’ulotdan tashqari vaqtlarda ham turli tarbiyaviy usullardan foydalanib, bolalarda ongli tartibni tarbiyalab boradi, guruhda aniq rejim va ichki tartib o'rnatishga kirishadi, jihozlash, tozalik va tartibni joriy etib boradi. Bu ishlarni tarbiyachi bir o'zi emas, balki ota-onalar bilan hamkorlikda amalga oshiradi. 10](/data/documents/f30f27d9-adb9-4ea9-9a8c-80d098eb873b/page-10.png)
![Guruhda tartibni saqlash va joriy qilish faqat tarbiyachining ishi deb tushunuvchilar ham uchrab turadi. Bu mutlaqo noto'g'ri fikr. tartib uchun butun guruh, pedagogik jamoa mas'uldir. tartibni shakllantirish juda qiyin va murakkab tarbiyaviy jarayondir. Shunisi ham borki, ko'p vaqt qilingan mehnatni bir paytni o'zidayoq yo'qqa chiqarish mumkin. Masalan, ayrim tarbiyachilar guruhida bolalar jim, tartibli o'tirishadi, mashg’ulotni berilib tinglashadi, o'quv yumushlari bilan band bo'lishadi, ba'zi tarbiyachilarda esa buning aksi: bolalar qiy-chuv qilishadi, bir-biriga narsa yoki o’yinchoqlarni bermay to’polon ko’tarishadi va hokazo. Bunday ayanchli manzara har bir maktabgacha ta’lim muassasasi hayotida uchrab turishi tabiiy. Nega shunday bo'ladi? Bu holatda aynan tarbiyachining o'zi aybdordir. Negaki u dastlabki mashg'ulotlaridayoq o'z «siri»ni bolalarga oldirib qo'ygan. O’ta ko'ngilchan, so'zlari, harakatlari ta'sirsiz, bo'shang, muloyim, bolalarni o'ziga jalb qilolmaydi, tashkilotchilik qobiliyatiga ega emas. Xo'sh natija nima bo'ladi? Tarbiyachi o'z kayfiyatini buzadi, jismonan charchaydi, bolalarni uradi, mashg’ulot maqsadiga erishish u yoqda tursin, mashg’ulotni to'liq o'tolmaydi, bundan ham yomoni bolalar tartib-qoidalarni buzadi, guruhda tarqoqlikni, boshboshdoqlikni vujudga keltiradi. Mana, sizga birgina bo'shang tarbiyachining keltirgan ziyoni. Bolalarda tartibni tarbiyalamasdan turib, ularni maktabgacha ta’lim muassasalariga, atrof-muhitga, kishilarga to'g'ri munosabatda bo'lishga, uy vazifalarini bajarishga, saranjomlikka o'rgatish qiyin. Ongli tartibni tarbiyalash – maktabgacha ta’lim muassasalarining asosiy vazifasi hisoblanadi. Tarbiyachilar huddi shunday holatlarga o'z e'tiborlarini qaratish l ari lozim. Butun guruh tarbiyachilari oldiga yagona pedagogik talablarni, qattiqqo'llikni, guruhda tartibni saqlash, bolalarga bo'lgan talabchanlikni oshirishni alohida vazifa qilib qo'yish lozim. Sharqning faylasuf shoiri Shayx Sa'diy: Agarda muallim bo'lsa beozor, Bolalar guruhni qilishar bozor, - deb bejiz aytmagan[33; 45]. 11](/data/documents/f30f27d9-adb9-4ea9-9a8c-80d098eb873b/page-11.png)
![Taniqli pedagog Xoji Muin (1883 - 1942) bolalar bog’chasining bola tarbiyasida nechog’lik zarurligini uqtirib, bolalarning ko’pchilik ota – onalar kabi to’rt – besh yoshdanoq maktabga berish o’rniga bolalar bog’chasiga berish lozimligi haqida ko’plab qimmatli fikrlarni bildirgan. Jumladan, “.... Bolani yosh chog’ida ko’ngli xohlamaydirg’on biron ishga majbur qilishsa, badani oriq bo’ladi. Dimog’ va miyasiga halal keladir, qoni buziladir, a’zosi o’sishdan qoladir va boshqa kasalliklarga uchraydir... . Bolalar bog’chasining birinchi foydasi bolalarni mazkur hollardan, ya’ni 4 – 5 yoshdanoq maktabxonalarga qatnash, yoshiga nomunosib o’quv – yozuv ishlari bilan mashg’ul bo’lishdan – ota – onani behuda tashvishlardan qutqarmoqdir, ikkinchi foydasi bolalarni yaxshi tarbiya qilib, lozim ishlarga o’yin yo’li bilan o’rgatib, maktabdan burun maktabga hozir qilmoqdir”, deb yozgan edi Xoji Muin. [31;302]. Demak, maktabgacha ta’lim muassasasidagi bolalar faoliyatini chinakam bolalik davri, deb atash mumkin. Shuning uchun ham tarbiyachilar mashg’ulotlarni bolalarning yoshiga moslab, zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida qiziqarli qilib tashkil etishlari maqsadga muvofiq. Chunki, bolalik buyuklik va ezgulikka yo’g’rilgan bo’ladi. Bunga sabab bu davr bolalarning beg’am, betashvish, o’yin – to’polonlari g’uborsiz, yuragi toza, fikri – xayoli musaffo, muomala – munosabatlari samimiy bo’lgan davridir. Mashg’ulotlarni pedagogi k texnologiyalar asosida tashkil etish ana shu samimiylikni saqlab qolishga hizmat qiladi. Bolalar bilan texnologiyalashtirilgan mashg’ulotlarni tashkil etishdan oldin bolalarni guruhlash ishlari amalga oshiriladi. Tarbiyalanuvchilarni guruhlarga belgilari bo‘yicha ixtiyoriy yoki noformal belgilari bo‘yicha tuzilgan aralash guruhli; o‘quv darajasi yutuqlari bo‘yicha; psixologik jihatdan bir-biriga to‘g‘ri kelishi darajasi bo‘yicha, soni bo‘yicha 2- 5 kishilik - uncha katta bo‘lmagan vazifalarni bajarish uchun; 5 - 7 kishilik - murakkab vazifalar uchun bo‘lish mumkin. Dastlab tarbiyachi tomonidan guruh tuziladi. Guruhlarni qiziqarli nomlar bilan nomlash vazifasi bolalarga yuklanadi. Guruh tuzishning bir qator usullari 28](/data/documents/f30f27d9-adb9-4ea9-9a8c-80d098eb873b/page-28.png)
