O`zbekistonda yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari - Экономика - Дипломные работы

O`zbekistonda yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari

Загружено в:

27.09.2019

Скачано:

0

Размер:

797.6328125 KB

O`zbekistonda yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari Mundarija: KIRISH 4 I BOB. Yoshlar turizmini rivojlantirishning nazariy asoslari 1.1. Yoshlar turizmining mohiyati va mazmuni 6 1.2. Yoshlar turizmining o’ziga xos jihatlari 10 1.3. Yoshlar turizmini rivojlantirishda davlat ustuvorligi va iqtisodiy ta’siri 18 II BOB. Turistik mamlakatlarda yoshlar turizmi tahlili 2.1. Ispaniyada yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari 34 2.2. Braziliyada yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari 41 III BOB. O`zbekistonda turizmni rivojlantirishda yoshlar turizmini o`rni va ahamiyati 3.1. O`zbekistonda yoshlar turizmi uchun yaratilgan imkoniyatlar tahlili 48 3.2. Buxoroda joylashgan mehmonxona xo’jaliglarini rivojida yoshlar turizmining amaliy ta’siri 60 3.3. Buxoro hududidagi yoshlar festivali va karnavallarini uyushtirish loyihalari. 65 XULOSA 72 ANNOTATSIYA 76 ADABIYOTLAR RO’YXATI 80 ILOVALAR 85 1

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Turizm XXI asrda jahon iqtisodiyotiga juda katta ijobiy ta’sir qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy soha bo’lib kirib keldi. Butunjahon turizm tashkilotining ma’lumotlari bo’yicha dunyoda ishlab chiqarish va servis oborotining 10 % ini turizm tashkil qilmoqda. Keyingi 20 yilda xalqaro turizmning rivojlanishi dunyo bozorida tovar va xizmatlarning kuchli eksport qilinayotganligi kuzatilmoqda. Ya’ni turistik xizmatlarning eksportda o’sishi 8 % ga o’sib umumiy xizmatlar savdosining jahon bo’yicha 30-35 % ini tashkil qilmoqda. Xalqaro turizmda yoshlar turizmi yo’nalishi ayniqsa dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. “Yoshlar turizmi” tushunchasi ostida yoshlarning bir-biriga yaqin umumiy maqsadlar mushtarakligiga asoslangan katta kompaniyada individual yoki guruhiy tarzda yoshlarning dam olishlarini ifodalovchi sayohat faoliyati turadi. Ammo bugungi kunda yoshlar bir qator muammolarga duch kelmoqdalar: turistik xizmatlar va turlarning qimmatligi; viza rejimi; yoshlarga ko’rsatiladigan turistik xizmatlar sifatining pastligi; yoshlar turistik obyektlarining o’ta yemirilganligi uzoq muddatda ishlamay qolganligi va xokazolar. Yoshlar turizmning bugungi kundagi o’ziga xosligi – zamonaviy yoshlar turizmni olamni o’rganish vositasi sifatida qarashi hisoblanadi. Ularning fikricha, aynan turizm ular dunyoqarashini kengaytirish yo’llaridan biri deb baholanadi. Yoshlarning ma’naviy turizm bilan band bo’lishi ayni paytda jinoyatchilikning narkomaniya alkogolizmning keng quloch yoymasligiga yordam beradi. Hayot tarzining buzilishi yoshlarda pessimizmning kuchayishiga turli oqim va guruhlarga qo’shilib qolishiga imkon beradi. Bu esa bugungi kunning eng asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Mamlakatimiz aholisining qariyib 60 foizi yoshlardan iboratligini yurizm mamlakat iqtisodiy taraqqiyotida kata potensialga egaligini inobaga olsak yoshlar turizmni 2

rivojlantirish bugungi kunning eng asosiy dolzarb masalalaridan biri ekanligini ham tan olishimiz lozim. Chunki bugungi yoshlar ertangi kelajak vakillari hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiy taraqqiyoti ayniqsa turizm sohasi kelajagi yoshlarning qo’lida. Bitiruv malakaviy ishning maqsadi – O`zbekistonda turizm potensialini oshirishda yoshlar turizmining samarali yo’llarini ishlab chiqish. Bitiruv malakaviy ishning vazifasi – Bitiruv malakaviy ishimizning maqsadiga erishish uchun quyidagi vazifalarni belgiladik: 1) Turizmning rivojlanish evolyutsiyasini o`rganish va undagi yosh qatlam holatini tahlil qilish; 2) O`zbekiston hududida turizmini rivojlantirish chora- tadbirlarini ishlab chiqish; 3) Ispaniya va Braziliyada yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari; 4) Yoshlar turizmining nazariy asoslarini o’rganib chiqish; 5) O`zbekistonda yoshlar turizmi uchun imkoniyatlar yaratish; 6) Buxoro shahridagi mehmonxonalarda yoshlar turizmining rivojlanish istiqbollarini bashorat qilish; 7) Buxoro hududida yoshlar turizmiga ixtisoslashgan festival va karnavallar yaratish. Bitiruv malakaviy ishning tarkibi: kirish, III bob, shuningdek har bir bobda 23 tadan paragraf-savol, xulosa va takliflar, ingliz tilidagi annotatsiya, tavsiyalar, 7 ta jadvallar, 7 ta rasm, 1 ta chizma va 5 ta diagramma foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovadan iborat. Bitiruv malakaviy ishning hajmi 90 betdan iborat. 3

I BOB. YOSHLAR TURIZMINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1.Yoshlar turizmining mohiyati va mazmuni Keyingi yillarda jahon turizmning noan`anaviy turlari: ekoturizm, tarixiyme`moriy, arxeologik, etnografik, diniy, agroturizm, ekstreminal turizm, ko`ngilochar turizm, sarguzasht turizmi favqulotda hodisalar turizmi kabi sohalar tez sur`atlar bilan ommalashib bormoqda. Buning asosiy sababi sayyohlar klassifikatsiyasidagi yosh qatlamining birinchi guruhidagi yoshlar turizmiga bo`lgan talabning oshib borayotganligidadir. Endi savol tug`iladi: • Yoshlar turizmi nima? • Yoshlar nimani xohlaydi? • Ular uchun qanday turdagi xizmatlar va marshrut yo`nalishlarini taklif qilish kerak? • Ushbu marshrutlar narxi qancha bo`lishi kerak? Yoshlar turizmi – bu sayohatning har xilligidir, bunda yoshlar bir maqsadda va dunyoni bilish istagi bilan o`zlarining o`rtoqlari bilan dam olishadi. Sayohat buyuk istiqbolni, turli mamlakatlar madaniyati, tarixi va ko`p yangi narsalarni o'rganish imkonini beradi. Yoshlar uchun tez-tez ma'lum chegirma va bonuslar qilishadi va ular bundan katta mamnuniyat bilan foydalanishadi. Xalqaro talaba kartasi mavjud bo'lsa, bu uy-joyga pul tejashga yordam beradi, chunki talaba yotoqxonada tunashi mumkin. Havo va temir yo'l transportiga talaba va yoshlar uchun berilgan bonus sayohatchilar uchun ham jozibador, shuningdek, ularning otaonalari uchun ham, shuningdek, transportga to'lov - bu kata miqdordagi safar xarajatlariga olib keladi. Yoshlar har doim qiyinchilikni yengish uchun, chidamlilikni o'rganish uchun va tashqi dunyodan zavqlanish uchun va o`zlarining 4

maqsadlariga erishish uchun bir necha muammolarni bartaraf qilishlari kerak. Axir, yoshlar uchun sayohat - bu hayot tarzidir. Har bir kishi uchun o`zining qiziqarli dam olishi bor. Kurort, dengiz, kuni bo`yi o`yin-kulgi va qiziqarli yangi tanishuvlar - deyarli har bir yosh insonning tabiiy hayot ritmidir. Turizm industriyasi – bu mehmonxonalar va joylashtirish vositalari, transport vositalari, umumiy ovqatlanish ob’ektlari, ko‘ngil ochish ob’ektlari va vositalari, bilim orttirish, davolash, sog‘lomlashtirish, sportga doir, diniy-marosimchilik, ishbilarmonlikka va boshqa maqsadlarga molik vositalar, turizm operatorlari va turizm agentligini amalga oshiruvchi, shuningdek, turistik-ekskursiya va gidtarjimonlik xizmatlarini taklif qiluvchi tashkilotlar majmuidir. O‘zbekiston Respublikasining «Turizmto‘g‘risida»gi Qonun daturistik industriya tushunchasi quyidagi tarzda ta’riflanadi: Turistik industriya-turistik faoliyatning turistlarga xizmat ko‘rsatishini ta’minlovchi turli sub’ektlar (mehmonxonalar, turistik komplekslar, kempinglar, motellar, pansionatlar, umumiy ovqatlanish, transport korxonalari, madaniyat, ekport muassasalari va boshqalar) majmui. Bundan kelib chiqib turizm industriyasiga turoperatorlik va turagentlik tashkilotlari, turistlarni tashuvchi, mehmonxonalar va joylashtirish tizimining boshqa korxonalari, umumiy ovqatlanish, attraksionlar va ko‘ngilochar joylari, shuningdek, ular qatoriga bank sohasidagi muassasalar, sug‘urta xizmati va boshqalar kiradi. Turizmning maxsus turlarida davolash muassasalari, o‘qitish tizimi muassasalari hamda aniq turistik mahsulotning maqsadlariga muvofiq keladigan sport va boshqa muassasalar ishtirok etishlari mumkin. Bu tashkilotlarning barchasi bir-birlarini uyg‘un ravishda to‘ldirishi va iste’molchi uchun zarur bo‘lgan hamda assortiment bo‘yicha yetarli darajadagi barcha xizmatlarni ko‘rsatadi. Turizm tashkilotchilari ya’ni turoperatorlik va turagentlik tashkilotlari – turistik mahsulotlarini yaratish va realizatsiya qilish bilan shug‘ullanishadi. 5

Taraqqiyotning hozirgi bosqichida mamlakatning yoki turistik markazning ijtimoiy tuzilishidan qat’iy nazar turizm sohasida turistik faoliyatni amalga oshiruvchi birqancha turli xildagi korxonalar, chunonchi: turizmni tashkillashtiruvchi turoperator va turistik agentliklar mavjud. Turizm tashkilotchilariga turizm sohasidagi ikki xil korxona mansubdir: turoperatorlar va turistik agentliklar. Bu korxonalar turizm xizmatining o‘zi bilan bevosita shug‘ullanmaydilar, balki faqat iste’molchi (turist) bilan bevosita xizmat ko‘rsatuvchining o‘rtasida vositachilik vazifasini bajaradilar. Turoperatorlar turistik mahsulotni shakllantirishni (tuzish yoki loyihalash), uni bozor tomon harakatini, shuningdek realizatsiya qilinishini amalga oshiruvchi Yuridik yoki jismoniy shaxsdir. Shuningdek, turoperator turistik mahsulotni iste’molchi (turist) oldida bajarilishi uchun javob beradi va amalda turistik mahsulotni nazorat qilish va operativ kuzatib borishni amalga oshiradi. Turistik agentliklar (turagent) – bu iste’molchiga, ya’ni turistga yoki mijozlarga ayrim turistik xizmatlar va turlarni chakana sotish funksiyasini amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir. • O‘yin-kulgu va bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish bo‘yicha korxonalar – bularga tematik parklar, kino konsert zallari, o‘yin avtomatlari joylashgan zallar kiradi va buyerlarda turistlar bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazishlari mumkin. • Ovqatlantirish korxonalari – restoran, kafe, bar, chiyxona va shu kabilarni kiritishimiz mumkin. Bu korxonalar turizmda asosiy xizmatlardan biri bo‘lib bu yerda turistlarning ovqatlanishga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishimiz mumkin. • Takidlash joyizki, ovqatlanish korxonalari turistlarga yana turli xil qo‘shimcha xizmatlarni ko‘rsatadi, jumladan: turli bayramlarni, nomerda ovqatlanishni, nomerda mini barlarni tashkil etish va boshqalar. Shuningdek, turistlarga nafaqat tashrif buyurgan joylarida balki, avtobuslarda, temir yo‘l 6

transporlarida, havo va suv transportlarida ham ovqatlanish xizmatlari ko‘rsatiladi. • Transport korxonalari – bu korxonalar ham turmahsulot tarkibidagi asosiy xizmatlardan biri bo‘lgan tashish xizmatlarini ko‘rsatishadi. Turistik mahsulotlar tarkibida turistlarni tashish xizmati yetakchi o‘rinlardan birini egallashi shubilan ifodalanadiki, barcha turistik yo‘nalishlarda (piyodalardan tashqari) sayohatchilarni dam olish yoki ekskursiyaga eltish va uyga qaytishi uchun transport bo‘lishi tabbiy hol bo’lib qolmoqda. • Savdo korxonalari – turistik asbob-anjomlar va suvinerlarni sotishga mo‘ljallangan magazinlarni kiritishimiz mumkin. Bunday magazinlarda turistlar turizmning turiga qarab, masalan alpinism bilan shug‘ullanuvchilar o‘ziga zarur bo‘lgan anjomlarni sotib olishlari mumkin. • Ishlab chiqaruvchi korxonalar – bu korxonalar bevosita turistik suvinerlar, mehmonxonalar uchun mebellar, turistik asbob-anjomlarni ishlab chiqarish bilan shug‘ullanishadi. • Joylashtirish xizmatlarini taqdim qiluvchi korxonalar – Turizm industriyasining yana bir muhim tashkil etuvchisi bu turistlarni joylashtirish bo‘lib hisoblanadi. • Joylashtirish - turizm industriyasining eng muhim elementlaridan biri hisoblanib usiz turizmni tasavvur etib ham bo‘lmaydi. Bu turistlarni qabul qilib olish va o‘z turistik resurslarini ishlatishdan qat’iy nazar va kata daromad olishga tashna bo‘lgan har qanday turistik mintaqa iqtisodiyotining eng muhim talabidir. Mehmonxona industriyasi insoniyat tarixidagi har qanday ijtimoiy toyifaga xos bo‘lgan mehmonni hurmat qilish, uni qabul qilib olish va xizmat ko‘rsatish tantanalari kabi eng qadimgi an’analaridan kelib chiqadi. Shuni ta’kidlash kerakki, mutlaqo transit turistlar va ekskursion xizmat ko‘rsatish hisobiga yashaydigan turistik markaz va joylar mavjud. Lekin bu holda yaxshi 7

foyda olish uchun turistik mahsulot tovarni tashkil qiluvchi xususiyatga ega bo‘lish kerak. 1.2. Yoshlar turizmining o’ziga xos jihatlari Yoshlar turizmi turizmning maxsus turlaridan biri sifatida o’sib ketayotgan yosh avlodning tarbiyasi, ta’limi ma’naviyati madaniyati va jismoniy rivojlanishi muammolarinihal qilishda muhim omil sifatida baholanib yoshlarning iqtido va qobiliyatlari ochilishiga vatanparvarlik tuyg’ulariga tayanuvchi umummilliy qadriyatlarning mustahkamlanishiga yordam beradi. Yoshlar turizmini taraqqiy ettirishning asosiy ijtimoiy vazifasi shundaki u yoshlarga xos tipik qiziqishlarni qondiribgina qolmay yoshlarning kasbga yo’nalishini va kelajakda o’z kasbining ustasi bo’lishi uchun hayotiy nemat sifatida xizmat qiladi. Yoshlar turizmi buning uchun shaxsning ijtimoiylashuvi unda vatanparvarlik umuminsoniy qadriyatlarning hosil qilinishi kabi hayotiy muammolarni hal qilish uchun keng imkoniyatlar eshigini ochib berad. Yoshlar turizmining holati va taraqqiyot darajasi turizm sohasi nazariyasini bilish uslubiyot va joriy amaliyot holatidan ancha bog’liqdir. Turizm sohasida tadqiqotlarning olib borilishid mazkur jarayonga tajribasi kata bo’lgan mutaxassislarni jalb qilish simpoziumlar seminarlar ishbilarmonlik davra suhbatlarining tashkil etilishi yoshlar turizmini yanada taraqqiy ettirish imkoniyatlarini oshiradi. Xalqaro turizmning taraqqiy etishi o’z navbatida ichki turistik maxsulot uchun talabni ham oshiradi. Demak turoperatorlar o’z ananaviy faoliyatini diversifikatsiyalashlariga zarurat oshadi. Mazkur faoliyatda yoshlarning ulushi yuqori bo’lib bunga asosiy sabab yoshlarning moslashuvchanligi yangiliklarni o’zlashtirish imkoniyatlari yuqoriligi hisoblanadi. 8

Yoshlar faol shaklda dam olishni xush ko`rishadi va ko'plab sayyohlik kompaniyalari endi baquvvat yoshlar uchun mo'ljallangan maxsus yoshlar turlarini tashkil etishyapti va ularni faoliyati quyidagi dam olish ko`rinishlarini taklif etadi: Tog`ga sayohatlar - bu tog'larda dam olish. Sayohat tog 'oqimlari orqali, tog` etaklari va tizmalari orqali bo`ladi. Suv Turizmi - dengizlarga, ko'llarga, daryolarga va suv omborlariga qayiq, kema va boshqa suv transportlari orqali sayohat qilish. Velosiped Ekskursiyalari - turli yo'llarga, jarliklarga, qumga, tog 'yo'nalishlariga velosipedlarda sayohat qilishdir. Speliologiyani xush ko`ruvchi odamlar uchun tabiiy yoki sun'iy g'orlarga va labirintlarga safar taklif etishadi. Ular o`zlarining turli relyeflari bilan qiziqarli bo'lishadi. Piyoda Ekskursiyalari bu ehtimol, eng mashhur dam olish shaklidir, chunki u hech qanday maxsus ta'lim va uskunalarga muhtoj emas. Oddiy piyoda ekskursiyani deyarli har qanday joyda tashkil etish mumkin. Bundan tashqari, yoshlar orasida chang'i turizmi va alpinizm, kvadrosiklda safar va otda sayohat juda mashhurdir. Yoshlar turizmi - bu doimiy harakat hisoblanadi. Har kuni ayrim to'siqlarni bartaraf etish kerak, o'zlarini va qiyinchiliklarni yengib o`tishlari kerak, sayyoramizning sehrli tovushlarini eshitishlari uchun va koinot atrofidagi buyuklikni tushunishlari uchun, muhtasham go'zallikni ko'rishlari uchun to`siqlarni yengib o`tishlari kerakdir. Albatta, yoshlar turizmini rivojlantirish zarur va sog'lom turmush tarzini olib borishga ishtiyoqmand yoshlar uchun buni yanada jozibador sayyohlikni boshqa shakllari bilan birlashtirish kerak bo'ladi. Turizm dunyodagi eng tez rivojlanayotgan biznes turlaridan biri bo`lib hisoblanadi. Shunday qilib, u hozirgi bosqichida turizmning yoshlar turizmi faollikdadir. Yoshlar bugungi kunda o'zlarining hayot taqdirlarini o'zlari 9

belgilashlarida bir qator qiyinchiliklarga duch kelishadi. Shuning uchun, ko`plab ekspertlar jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida turizm inson yuqori maqsadlariga erishish, o`z taqdirini belgilash, ijtimoiy keskinliklarni bartaraf qilish va jamiyatda bag'rikenglikni targ'ib qilish yo'lida muhim hisoblanadi, deb ishonadi. O’zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishgandan so’ng turizm sohasidagi davlat siyosati qayta ishlab chiqildi. 1992 – yil 27 – iyulda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori bilan “ O’zbekturizm “ milliy kompaniyasi tashkil etilib, uning zimmasiga O’zbekistonda turizmni rivojlantirish bo’yicha milliy modelni yaratish va hayotga tatbiq etish asosiy vazifa etib yuklandi. Yoshlar turizmini rivojlantirish va qo’llab quvvatlash turizmida “O’zbekturizm“ milliy kompaniyasining o`rni beqiyosdir. “ O’zbekturizm “ milliy kompaniyasi respublikadagi barcha turistik korxonalarni boshqarish, turizmning barcha turlarini rivojlantirish keng yo’l ochib berish,turizmda material – texnik bazani yaratish va sohaga mahalliy va xorijiy invistitsiyalarni kirib kelishiga imkoniyat yaratish, mahalliy kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish bo’yicha ishlar olib boradi. Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi hozirgi kunda xalqaro darajada faol ishlab kelyapti. U Germaniya, Angliya, Fransiya, Italiya, Ispaniya, Yaponiya, Turkiya, Rossiyadagi yirik xalqaro turistik birja yarmarkalarda ishtirok etib kelmoqda . Yuklatilgan vazifalarga muvofiq ravishda kompaniya quyidagilarni amalga oshiradi: • O’zbekiston Respublikasida turizmni rivojlantirishning asosiy strategik yo’nalishlarini ishlab chiqadi; • turizmni rivojlantirish bo’yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlarning loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etadi; 10

• turistik faoliyatni litsenziyalash bo’yicha ishchi idorasining vazifalarini amalga oshiradi; • «Turizm to’g’risida»gi Qonunga muvofiq turistik xizmatlarni sertifikatlashni o’tkazadi; • Turizm sohasida statistik hisobotlarning tizimini takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqadi; • Turizm sohasida marketing tadqiqotlarini tashkil etadi; • Respublikada turizmning rivojlanishi yuzasidan tahliliy ishlarni o’tkazadi hamda uning asosiy rivojlanish yo’nalishlarini va istiqbollarini belgilaydi; • Turizmni rivojlantirish bo’yicha maqsadli, sohaviy va mintaqaviy dasturlar yuzasidan takliflarni tayyorlaydi va ularning bajarilishini muvofiqlashtirishni tashkil etadi; • Turistik xizmatlarni taqdim etishning reklama-axborot ta’minoti bo’yicha faoliyatni amalga oshiradi; • Chet el davlatlarining milliy turistik ma’muriyatlari bilan va ularning O’zbekiston Respublikasidagi vakolatxonalari bilan hamkorlikni amalga oshiradi; • Butunjahon turistik tashkilot (BTT) hamda turizm bilan bog’liq bo’lgan boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilishni ta’minlaydi, ularda respublikaning manfaatlarini ifoda etadi; • Turistik industriyaga sarmoyalarni jalb etish ishida ishtirok etadi; • Turistik infrastrukturani rivojlantirish sohasida sarmoyaviy loyihalarni ishlab chiqadi; • Tashqi bozorda O’zbekiston Respublikasining manfaatlariga rioya etilishini tahlil qiladi va uning asosida turistik sohada salbiy hodisalarni bartaraf etish yuzasidan takliflarni tayyorlaydi; 11

• Turistik soha uchun kadrlarni tayyorlash bo’yicha xalqaro dasturlarni amalga oshiradi. Yoshlar turizmini O’zbekistonda rivojlantirish avvalambor fan yutuqlaridan samarali foydalanish turoperatorlik va turagentlik faoliyatlari qonuniy tartibga solish va turistik faoliyatni ma’muriy-huquqiy tashkillashtirish shuningdek turizm sanoati uchun ijodiy salohiyatga ega ilmiy-tadqiqot ishlari yurituvchi interaktiv texnologiyalarini qo’llay oladigan mutaxasislar tayyorlash kabi turizm masalalariga yangicha yondoshishdan bog’liqdir. "Yoshlar turizmi" ta'rifi ostida sayr qilish, individual yoki yoshlar kollektivi shaklida bo`ladimi yoshlar bo'sh vaqtini o`tkazish uchun, jahonni bilish uchun umumiy maqsadlarda bog`lovchi katta jamoaviy dam olishni afzal ko`rishadi. Shu munosabat bilan bu hozirgi vaqtda, yoshlar qiziqarli va boy dam olish va turistik rekreatsiya mavjudligi muammosi bilan duch kelayotganliklarini ta'kidlash lozim. Turizm sohasida yoshlar uchun asosiy muammolar deb quyidagilarni hisoblash mumkin: • safar xizmatlari va turlar yuqori qiymatdaligi • viza rejimi, yosh ruslar darhol Shengen davlatlari uchun, AQSh, Buyuk Britaniya va boshqa mamlakatlari uchun, konsullik davlatlari uchun xavf guruhiga tushib qolishadi • yoshlarga ko`rsatiladigan sayyohlik xizmatlari sifati past darajada bo'ladi; • transport chiptalarida (havo, temiryo`l va hokazo) yoshlar uchun kam ahamiyatli afzalliklar. • yagona ma'lumotlar bazasining yo'qligi va festival, klublar, yoshlar maktablari, konferensiyalar, sayyohlik lagerlari va yoshlar turizmini milliy ko'lamli modeli ustida faoliyat yurituvchi markazlarni tashkil etish • yoshlar uchun muhim dam olish muassasalarining eskirgan holatdaligi va faoliyat yuritmayotganligi 12

• mamlakatmiz hududlarida deyarli yil davomida faoliyat yurituvchi zamonaviy xalqaro talaba sayyohlik markazlarining mavjud emasligi; Yoshlar dam olish tashkilotining maxsus xususiyatlari bu sayohatchilarning transport va turar joylarning turiga va qulayligiga munosabatini bildiruvchi bardoshlilik xarakteriga munosabat bildirish mumkin, boshqacha qilib aytganda, hamma narsa sayohatchining shaxsiy ehtiyojlariga bog'liq. Ba'zi odamlar kam hashamatli mehmonxonalarda yashashni afzal ko`rishadi, lekin bir vaqtning o'zida esa barcha go'zal joylar va muzeylarni tomosha qilishni xohlashadi, lekin kim uchundir qulaylik birlamchi ahamiyatga ega. Yoshlar uchun turpaketlarni yaratishda quyidagi omillarni hisobga olish lozim: 1. Turistning shaxsiy afzaligi (dam olishdan nimani ko`zlamoqchi, nimani tomosha qilmoqchi, qanaqa kategoriyadagi mehmonxonada tunamoqchi). 2. Guruhning tarkibi (yoshlar tengdoshlari bilan muloqot qilishni xush ko`rishadi, shuning uchun, bu yosh-guruh kategoriyasi taxminan bir xil darajada bo`lishini ta`minlash zarur). 3. Qiziqarli dastur va hissiy sayyohlar jamg'armasi (bu yerda dastur shunday mo`ljallangan bo`lishi kerakki bunda yoshlarni umuman bir minut ham bo`sh qo`ymaslik kerak, shunday qilib, shuning uchun yosh sayyohlar guruhi osonlik bilan ko'payotganligini ta'kidlash lozim, bundan tashqari, guruh ichida munosabatlar muhim hisoblanadi, qulay muhitni yaratish hamma uchun kerak) Shu bilan birga, tadqiqotga ko'ra bugungi yoshlar uchun turizmning muhim qadriyati, bu ularning turizmni dunyoning ilm vositasi sifatida qarashidir. Ayniqsa, turizm dunyoqarashni kengaytirish yo`llaridan biri sifatida tan olinadi. Shunday qilib, yoshlar qadriyatlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: ma'naviy, hayotiy estetik, ijtimoiy. Turizm sohasida ma'naviy qadriyatlar quyidagi shaklda paydo bo`lgan: • o'z dunyoqarashlarini kengaytirish; • ma'naviy kuch-quvvat olish; 13

• yangi qiziqishlarni o`rganish; • xorijiy tillarni o'rganishga rag'batlantirish; • odamlar bilan muloqot qilishni osonlashtirishga; • "men" ni qayta baholash va yangilab borish; • dunyo bo`lgan munosabatni o'zgartirish; • Men "dunyoni ko'rdim», deb tushunish; • ijtimoiy aloqalarni kengaytirish. Yoshlar turizmi sohasida estetik qadriyatlar deb quyidagilar aniqlandi: • yashash joyi go'zalligi; • yashash joyini zamonaviy dizaynda bezatish • arxitektura va tabiat bilan to'lgan joylar o'rtasidagi hamohanglik; • dam olishning maishiy xizmati; • turistik dam olish joyining an'analariga rioya qilish; • Oilada mavjud bo`lgan an'analarga sodiqlik; • dam olish maqsadida bir joyga borganda yangilik olishi. Bundan tashqari, hayotning muhim asoslari bilan bevosita bog'liq bo`lgan qadriyatlar deb quyidagilar belgilandi: • joylashtirish (turar joy); • umumiy ovqatlanish; • transport vositasi • taassurotlarga ehtiyoj; • o`yin-kulgu Bundan tashqari, yoshlar turizmi sohasida ijtimoiy qadriyatlardeb quyidagilar ajratildi: • odamlar bilan ijtimoiy hamkorlik qadriyati; • jamoaviylik. 14

Turizm sohasi yuksak darajada rivojlangan davlatlarning tajribasidan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, bu soha XXIasrda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng istiqbolli ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib bormoqda. Turizm sohasining YAIMdagi ulushi ham jadal sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. “O‘zbekturizm”Mkning ma’lumotlariga qaraganda turizmning YAIMdagi xozirgi kunda 1,8-2%ni tashkil qilmoqda. “Kun.uz”saytining ma’lumotlarini tahlil qilsak 2013yilda O‘zbekistonga 1,977 million nafar chet ellik mehmon tashrif buyurdi. Turistik xizmatlarning umumiy hajmi 2012 yilga nisbatan 16 foizga, xizmatlar eksporti esa 9 foizga o‘sdi. 2014yilning boshida mamlakatdaf aoliyat yurituvchi sayyohlik tashkilotlarining soni 900dan ortiqni tashkil etdi. Ulardan 400dan ziyodi mehmonxona xo‘jaligi va 500tasi turistik kompaniyalardir. 2013yilda Xorazm, Surxondaryo, Toshkent va Qashqadaryo viloyatlarida turizm sohasini rivojlantirish dasturi qabul qilindi. Bu dasturlarni amaliyotga tatdbiq etish uchun 260million AQSH dollari hisobida mablag‘ kiritish nazarda tutilgan. Yuqoridagi ma’lmotlardan ko‘rinib turibdiki turizm xozirgi vaqtda xalq xo‘jaligining muhim qismi bo‘lib, umilliy iqtisodiyotning barcha jabhalariga amaliy ta’sir etib kelmoqda shu bilan birqatorda, uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati taboro ortib bormoqda. Turizmning mahalliy aholi hamda xorijiy fuqorolarning mazkur mamlakat (mintaqa) larning tarixi, tarixiy arxitektura obektlarlari, mahalliy aholining urf-odatlari, ananalari bo‘yicha intellektual salohiyatini oshirishi, ularning dam olish, davolanishi bilan bir qatorda mamlakat iqtisodiyotiga bevosita ijobiy ta’sir etib kelmoqda. Turizm iqtisodiyot, jamiyat hamda tabiat bilan hamohang tarzda rivojlanadi. Yoshlar chet el safarlariga hordiq chiqarish, do`stlar va qarindoshlarnikiga tashrif buyurish, ilm olish, biznes, va boshqa maqsadlarda otlanishadi. Ularning ko`pchiligi uchun bu sayohatlar xorijiy mamlakatdagi ilk taassurotlar va haqiqiy sarguzashtarni namoyon etadi. Yosh avlodning o`zlari yashayotgan mamlakatlaridan 15

turli turistik destinatsiyalariga oqimlari global darajada katta turistik oqimni tashkil etishi bilan turizm iqtisodiyotida xarakterlidir. Yoshlar turizmining shiddatli oqimi yoshlarning turizmga bo`lgan ehtiyojining hajmi, tanlangan destinatsiyagacha bo`lgan masofa hamda uning nufuzini qamrab oladi. Sayohat destinatsiyalariga aylangan asosiy mamlakatlarni tadqiq qilish anchayin qiyinchiliklar tug`diradi. BTT (WTO) va ko`plab milliy turistik tashkilotlar tomonidan sayohat sanoati hujjatlari yaxshi yuritilsada, sayohatchilarningyoshi to`g`risidagi ma`lumotlar yetarli darajada emas. Yoshlarning sevimli destinatsiyalari umumjahon yoshlar turizmi ko`rsatkichlari va har bir mamlakatning turistik strategiyasidan kelib chiqib yuritilishi kerak. BTT ma`lumotiga ko`ra, dunyo yoshlar turizmining asosiy qismi Yevropa va Amerika tomon yo`nalganligiga qaramay, Osiyo, Afrika, Sharq davlatlarining bu sohadagi bozordagi o`rni o`sib bormoqda. Xalqaro Talaba Sayohati Konfederatsiyasi (International Student Travel Confederation) va Turizm va Hordiq T`alimi Birlashmasi (Association Tourism and Leisure Education`s) birgalikda olib borgan “Bugunning yosh sayohatchilari: Ertaning global ko`chmanchilari. Mustaqil yoshlar ongidagi yangi qarashlar va talaba sayohati” nomli tadqiqotlarida o`zlarining turistik karyeralarida yoshlar va talabalar dunyoning ko`plab mintaqalariga tashrif buyurdilar, yarmidan ko`plari Jabubiy va Shimoliy Yevropa bo`ylab sayohat qilgan bo`lsalar, 40%dan ortig`i Shimoliy Amerika va Sharqiy Yevropani kezishgan. 1 Bu holat keying yillarga biroz o`zgardi va BTT va Butundunyo Yosh Talabalar&Ta`lim Sayohat Konferensiyasi(World Youth Student & Educational Travel Confederation –WSYE TC) hamkorlikda o`tkazgan tatqiqotlari natijasida Yevropa destinatsiyalariga tashriflar biroz kamayib, Janubiy Osiyo va Avstraliyaga yoshlar sayohati ortgan. 2 1 Richards, G., Wilson, J., Today’s Youth Travellers: Tomorrow’s Global Nomads. New Horizons in Independent Youth and Student Travel , International Student Travel Confederation, Amsterdam, 2003 2 World Tourism Organisation, Youth travel matters – Understanding the Global Phenomenon of Youth Travel , Madrid, 2008. 16

1.3. Yoshlar turizmini rivojlantirishda davlat ustuvorligi Mamlakatimizda turizm faoliyatiga mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq asosiy davlat siyosati darajasida qaraldi. Soha rivoji uchun barcha zarur tashkiliy - huquqiy mexanizm vujudga keltirilib, muhim me’yoriy hujjatlar qabul qilindi va bu ish hozirda ham davom etmokda. Mamlakatimizda turizmning ravnaqi, uni yangi pog‘onalarga ko‘tarish, yurtimizni jahon turizm markazlaridan biriga aylantirish uchun avvalo huquqiy zamin yaratish lozim edi. Shu tufayli O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining mazkur yo‘nalishga taa’luqli qonun va kodekslari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining turizmga oid qator Farmonlari, Respublika Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Adliya vazirligining va boshqa mutasaddi davlat idoralarining yo‘riqnoma, ko‘rsatma va tartiblari ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etilmoqda. Davlatning turizm sohasidagi siyosati davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosat ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi. Davlatning turizm sohasidagi siyosati – bu turizm industriyasini va turizm bozori sub’ektlarini (turoperatorlar va turagentlar) rivojlantirish, fuqarolarga turizm xizmat ko‘rsatish shakllarini takomillashtirish hamda shu asosda siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatini mustahkamlash bo‘yicha davlat faoliyatidir. Turizm siyosati O‘zbekiston Respubikasining barcha hududida amalga oshiriladi, avvalombor mintaqa alohida sub’ektlar darajasida, undagi mavjud bo‘lgan turizm bilan mintaqa iqtisodiyoti o‘rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf etish maqsadida amalga oshiriladi. Davlatning turizm siyosati xalq xo‘jalik kompleksini rivojlantirish va konkret maqsadlarga erishish uchun turizm sohasi faoliyatiga davlat ta’sirining shakllari, usullari va ta’sir qilish yo‘nalishlari yig‘indisidan iborat. Turizmni rivojlantirishda boshqarish strategik tizimi samaradorligini oshirishga muayan choralarning kompleks ishlatilishini qo‘llash orqali erishish mumkin. Hozirgi 17

paytda respublikada 20 dan ortiq mahalliy va respublika darajasida turizm rivojlantirish dasturlari amalga oshirilmoqda va yirik loyihalar qabul qilinmoqda. 18

Turizm sohasini davlat tamonidan boshqarishning yo‘nalishlari Turizm faoliyatining davlat tomonidan tartibga solishning asosiy maqsadlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: • fuqarolarni dam olish, sayohatga chiqqanda harakatlanish erkinligi va boshqa huquqlarini ta’minlash; • tabiiy o‘rab turuvchi atrof-muhitni qo‘riqlash; • turistlarni sog‘lomlashtirish, tarbiyalash va ta’lim berishga yo‘nal-tirilgan faoliyatlar uchun shart-sharoitlarni yaratish; 19 Turizm bozorini nazorat etish, litsenziyalash Tarmoqlararo o` zaro ta’siri Turizmni rivojlantirish viloyat dasturla - rini Q ullash Q onunchilikni mukammallash - tirish Ilmiy ta’minot Kadrlar bilan ta’minlash Statistika hiso - botini takomil - lashtirish TURIZM SOHASINI DAVLAT TOMONIDAN BOSHQARISH NING YO` NALISHLARI Axoorot texnologiyalarini q o‘llash Yagona axborot kengligini va ATM tizimini yaratish Investitsiyalarni jalb etish Xalqaro va mintaqalararo hamkorlik va loyixalash tirish Turistlik maxslotlarni ishlab chikarish va sotish , rek - lama - axboro t

• fuqarolarni sayohatga chiqqanlardagi ehtiyojlarini ta’minlovchi turizm industriyasini rivojlantirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish, xalqaro aloqalarni rivojlantirish, turizmga doir ob’ektlarni saqlab qolish, tabiiy va madaniy merosimizdan oqilona foydalanish. Turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning ustuvor yo‘nalishlari bo‘lib, ichki, kiruvchi, ijtiomiy va tashabbuskor turizm turlarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish hisoblanadi. Turizmni davlat tomonidan boshqarishning funsiyalari va usullari Funksiyalari Usullari 1. Turistlik faoliyatni umumiy tashkillashtirish va huquqiy me’yorlari - yagona tushuncha va ta’riflarini aniqlash - hamkorlik va oldi-sotdi shartnomalarini tuzish jarayonlari - viza olish - mahsulotlarni chegaradan o‘tkazish bilan bog‘liq bo‘lgan tartiblar 2. Turizm rivojini rejalashtirish - turizmni rivojlantirish umumiy strategiyasini va konsepsiyasini ishlab chiqish - turizm ob’ektlarini mintaqaviy joylashtirishni boshqarish - infrastrukturaning rivojlanishini rejalashtirish 3. Alohida faoliyat turlarini boshqarish - litsenziyalashtirish, - standartlashtirish, - sertifikatlashtirish 4. Turizmda xavfsizlikni ta’minlash - litsenziyalashtirish, - standartlashtirish, - sertifikatlashtirish, - turistlarga maxsus qo‘llanmalar tayyorlash, - sug‘urtalash. 5. Turizm sohasini kadr-lar bilan ta’minlash - uzluksiz kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish maqsadida davlat standartlari va dasturlarini tayyoshlash, - turkorxonalar xodimlarini malakasini oshirishni tashkil qilishga ko‘maklashish 20

6. Turizm xizmat bozorining ilmiy-tadqiqot jarayonini ta’minlash - turizm xizmat bozorining marketing tadqiqotlarini olib borish, - turizmni tadqiq qilish milliy markazlarini yaratish, - turistlik korxonalarni ma’lumotlar bilan ta’minlash. 7. Turfirmaninig tashqi iqtisodiy faoliyatini qo‘llab- quvvatlash - chet ellarda vakolatxonalar va bo‘linmalarni ochish, - xalqaro shartnomalar tuzish, - milliy turmahsulotning reklama va brendini yaratish. 8. Tarixiy yodgorliklarni hamda atrof-muhitni saqlashni ta’minlash - tabiiy resurslarni tiklash va saqlash bo‘yicha tegishli tartib-qoidalar, qonunlarlarni yaratish, - tarixiy obidalarni restavratsiya qilish, - turistlik rentaning taqsimlanishi, 9. Mamlakat va mintaqalar salmoqli va yuqori nufuzini yaratish - marketing, - reklama, axborot-tahlil jarayoni (buklet-lar, turmarshrut kartalari, multimedia va disklar), - soliqqa tortish, - investitsiyalash 10. Nazorat va monitoring - joriy nazorat, - audit, - xalqaro raqobatbardoshlikning monitoringi, - milliy turmahsulot. Turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi: • turizm industriyasi sohasidagi munosabatlarni takomillashtirishga yo‘naltirilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarni yaratish; • ichki va jahon turizm bozorlarida turizm mahsulotini siljitishga hamkorlik qilish; • turistlar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularni xavfsizligini ta’minlash; • turizm industriyasida standartlash, litsenziyalash, turizm mahsulotini sertifikatlash; • turizmni rivojlantirish manfaatlarini hisobga olgan holda O‘zbekiston 21

Respublikasiga kirish, O‘zbekiston Respublikasidan chiqib ketish va O‘zbekiston Respublikasi hududiga tashrif buyurish tartiblarini belgilash; • turizmni rivojlantirish respublika maqsadli dasturini ishlab chiqish va amalga oshirishga bevosita byudjet ajratmalarini ko‘paytirish; • turizm industriyasiga investitsiyalar kiritish uchun qulay sharoitlarni yaratish; • soliq va bojxona tizimini tartiblashtirish; • O‘zbekiston Respublikasi hududida turizm faoliyati bilan shug‘ullanuvchi va O‘zbekiston Respublikasi hududida turizm bilan shug‘ullanish uchun chet el fuqarolarini jalb etuvchi turoperator va turagentlarga imtiyozli kreditlar taqdim etish, soliq va bojxona imtiyozlarini berish; • turizm faoliyatida kadrlar tayyorlashga hamkorlik qilish; • turizm industriyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish; • xalqaro turizm dasturlarida O‘zbekiston turistlari, turoperatorlari, turagentlari va ularning birlashmalari ishtirokiga hamkorlik qilish; • kartografik mahsulotlar ta’minoti; • O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda qo‘llaniladigan boshqa usullar. Prezidentimiz tomonidan kiritilgan ko`plab o`zgartirishlar, hamda hozirda 4 hudud bo`yicha hokimlilarda turizm bo`limlarining yaratilishi, 2017-2021-yildagi Turizmni rivojlantirishni jadallashtirish dasturi yuzasidan “O`zbekturizm MK”ning tugatilishi va hozirda Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasining yaratilishi, turizm sohasida davlatning o`rni va ahamiyatini oshirib kelmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2016- yil 2 - dekabrdagi PF-4861-sonli Farmonini bajarish yuzasidan va O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatining samarali tashkil etilishini ta’minlash maqsadida quyidagi ishlar amalga oshirilmoqda: 22

1. O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatining asosiy vazifalari va yo‘nalishlari etib quyidagilar belgilandi: • mamlakatning turizm salohiyatini tubdan oshirishga, turizmga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berishga, turizm sohasida yagona davlat siyosati o‘tkazilishiga yo‘naltirilgan turizmni rivojlantirishning yaxlit kontseptsiyasi shakllantirilishi va amalga oshirilishini ta’minlash; • turizm xizmatlarining tashqi va ichki bozorlarida marketing tadqiqotlari olib borishga, tarixiy-madaniy merosni keng targ‘ib qilishga, O‘zbekiston Respublikasining turizm qiyofasini saqlab qolish va rivojlantirishga, milliy turizm mahsulotlari va brendlari xalqaro turizm bozorlariga kirib borishiga yo‘naltirilgan faol reklama-axborot siyosatini amalga oshirish; • ichki, kirish va chiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish va ularning amalga oshirilishi monitoringi, turizm turlarining keng doirasini jadal rivojlantirish, xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan turizm infratuzilmasini rivojlantirishga xorijiy investitsiyalarni, shuningdek xalqaro moliya institutlari va boshqa tashkilotlarning kreditlari va grantlarini jalb etish; • turizm faoliyati rivojlanishini muvofiqlashtirish, mintaqalarda yangi turizm yo‘nalishlari tashkil etilishini ta’minlash, ularni pasportlashtirish, turizm yo‘nalishlari va turizm ob’ektlari bo‘yicha yagona milliy reestrlarni shakllantirish; • turizm xizmatlarini tashkil etishda, eng avvalo, turistlar joylashtiriladigan joylarda, ovqatlanish punktlarida, respublika hududi bo‘ylab harakatlanishda va turizm ob’ektlariga tashriflarni uyushtirishda turistlarning xavfsizligi va sog‘lig‘ini ta’minlashga yo‘naltirilgan turizm xizmatlari ko‘rsatish sifati va xavfsizligi standartlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish, turizm sohasida xizmatlarni litsenziyalash va sertifikatlashtirish hamda litsenziyalanadigan va sertifikatlashtiriladigan turizm xizmatlarining belgilangan talablar va standartlarga muvofiqligi bo‘yicha inspektsiya nazoratini amalga oshirish; 23

• turizm sohasini davlat tomonidan va bozor munosabatlari asosida tartibga solishni maqbullashtirish va turizm xizmatlari bozorida raqobatni rivojlantirish, turizmni rivojlantirishga qarshilik qilayotgan barcha g‘ov va to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan takliflar ishlab chiqish, turizm sohasida tadbirkorlik faolligi oshishiga har tomonlama ko‘maklashish, ushbu sohaga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini faol joriy etish; • turizm faoliyati sohasida birinchi navbatda BMTning Butunjahon turizm tashkiloti, turizm bo‘yicha nufuzli xalqaro va milliy tashkilotlar hamda turizm sohasida faoliyatni amalga oshiruvchi xorijiy kompaniyalar bilan xalqaro hamkorlikni kengaytirish, xalqaro va davlatlararo standartlar va normalarni turizm faoliyati va amaliyotiga joriy etish; • turizm faoliyati sub’ektlari xodimlarini muntazam ravishda qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni yuqori sifat darajasida tashkil etish, tarmoq turizm fanlarini rivojlantirishga ko‘maklashish. 1. O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi barcha majburiyatlar va shartnomalar, shu jumladan xalqaro majburiyatlar va shartnomalar bo‘yicha «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining huquqiy vorisi hisoblanadi, mehnat shartnomalari bundan mustasno. 2. O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi tuzilmasida mustaqil bo‘linmalar sifatida: tugatilayotgan «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi huzuridagi «Buyuk ipak yo‘li» reklama agentligi» davlat unitar korxonasi negizida «Milliy turizm mahsulotlarini targ‘ibot qilish markazi» davlat unitar korxonasi; «Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi» unitar korxonasi negizida «Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi» davlat unitar korxonasi; «Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko‘rsatish markaziy boshqarmasi» davlat korxonasi negizida «Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko‘rsatish markazi» davlat unitar korxonasi; 24

«Respublika ilmiy-o‘quv konsalting markazi» davlat korxonasi negizida «Turizm sohasida kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash Respublika markazi» davlat unitar korxonasi tashkil etilsin. 4. Quyidagilar: O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining tashkiliy tuzilmasi ga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining boshqaruv xodimlari cheklangan soni 43 nafar bo‘lgan markaziy apparati tuzilmasiga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Samarqand, Buxoro, Xorazm va Farg‘ona viloyatlari hududiy boshqarmalarining namunaviy tuzilmasiga muvofiq; O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi to‘g‘risidagi Nizomga muvofiq tasdiqlansin. O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi raisiga, zarur hollarda, xodimlarning shtatdagi belgilangan umumiy soni doirasida Qo‘mita markaziy apparati va hududiy boshqarmalar tuzilmasiga o‘zgartirishlar kiritish huquqi berilsin. 5. O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi hududiy boshqarmalarining rahbarlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisining, tegishli viloyatlar hokimlarining taqdimnomasiga binoan Qo‘mita raisi tomonidan lavozimga tayinlanadi. 6. O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti, Qo‘mita huzuridagi byudjetdan tashqari Turizm sohasini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari, shuningdek qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi faoliyatini moliyalashtirish manbalari etib belgilandi. 25

«O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizmni rivojlantirish jamg‘armasi O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi huzuridagi byudjetdan tashqari Turizm sohasini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasiga aylantirildi. 7. O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasini zarur aloqa vositalari, shu jumladan hukumat aloqa vositalari bilan ta’minlashga belgilangan tartibda yordam berildi. Ekspertlar fikricha ushbu takliflarning amalga oshirilishi natijasida, turizm sohasidan kelib tushadigan daromad,keyingi 5 yil ichida 10barovarga oshadi,hamda xalqaro bozorda O`zbekiston turistik ilg`or davlatlar qatoriga kiradi. Hozirgi 21-asrda iqtisodiyotning shiddat bilan rivojlanayotgan sohalaridan biri bu albatta turizm sanoatidir. Oxirgi 10 yillikdan ortiq yillar davomida ham jahonda ham mamlakatimizda bu soha sezilarli darajada o’zgarib, serdaromad manbaga aylanib bormoqda. Masalan turizmdan olingan umumiy daromad 2014-yilda 3.628.6 mlrd so’mga yetgan va bu YaIM ning 3.0% ni tashkil qilgan bo’lsa, o’z navbatida turizm sanoatida band ishchilar soni 379000 kishidan ortiqdir. Turizm iqtisodiyotimizning muhim sektori ekanligini anglagan holda, keyingi yillarda soha rivojlanishi uchun 2015-yil 10-martda Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasida turizmni rivojlantirishning ayrim masalari to’g’risida” 53-son qarori tasdiqlandi. 3 Bu qarorga binoan asosan 2 ta masala turistlar xavfsizligi nuqtai nazaridan ta’kidlab o’tildi. 1) Turristlar O’zbekistonga kirishining holatini ko’rib chiqish, turistlarining vaqtinchalik qolishi va harakatini ko’rib chiqish O’zbekiston Respublikasi bo’ylab tarixiy va aholi yashash joylarida. 3 http://www.uzbektourism.uz/index.php/ru/78 - blog - na - glavnoj/1136 - obespecheno - udobstvo - turoperatoram - pri formirovanii - turistskikh - programm 26

2) Turistlar uchun kirish man qilingan turistik obyektlar va maydonlarning ro’yxatini qayta ko’rib chiqish. 2013-yilda BTT(Butunjahon turizm tashkiloti) tomonidan olib borilgan izlanishlar natijasida Turizmning yurtimizdagi holati va keyingi o’n yillikdagi ko’rinishi to’g’risida hozirgi kundagi potensialimiz va rivojlanishning statistik ma’lumotlarga tayanib taxminiy ma’lumotlar berildi. 4 Bular quyidagilar: 1) Turizm sanoatining O’zbekiston YaIM ga qo’shgan bevosita hissasi : Bevosita hissa -bu hissa to’g’ridan to’g’ri turist bilan bo’g’liq bo’lib, ya’ni unga xizmat ko’rsatuvchi turistik korxonalar (mehmonxonalar, transport, ko’ngil ochar markazlar, diqqatga sazovor joylar, mehmonxonadagi qo’shimcha xizmatlar, oziq- ovqat va ichimlik xizmatlari, chakana savdo, transport qo’shimcha xizmatlari, madaniy, sport, sog’likni qayta tiklash bilan bo’g’liq ximzatlar, ichki sayyohlar xarajatlari, tashrif buyurgan turistlar xarajatlarini o’z ichiga oladi. 5 Bevosita hissa 1.061 mlrd so’mni tashkil qilgan bo’lib, (YaIM ning 0.9% i) 2014-yilda uning hissasi 5.1% ga o’sishi kutilgan va keyingi yillarda har yili 6,2% dan o’sib borsa, 2024-yilga borib, bevosita hissa 2.030 mlrd so’mga(YaIM ning 0.9%i) yetishi kutilmoqda.(1-diagramma) 1-diagramma 4 Quyida beriladigan barcha narx ko’rsatkichlari 2013-yildagi so’mning haqiqiy qiymati va o’zgarish qiymati asosida berilgan. 5 BMT ning “Tourism Satiletti Account” tashkiloti ta’rifi) 27

Manba: olingan ma’lumotlar natijasida muallif ishlanmasi. 2) Turizm sanoatining O’zbekiston YaIM ga qo’shgan umumiy hissasi : Umumiy hissa -Turizm sektori hamda bilvosita mablag’lar( invistitsiya xarajatlari, davlat tomonidan turizmga qilingan xarajatlar, ta’minlovchilar tomonidan qilingan savdo-sotiq sarflari) va majburiy sarflar( sohada bevosita va bilvosita band bo’lgan ishchilarning oziq-ovqat, sog’likni qayta tiklash, kiyimkechak, uy-joy va maishiy tovar va xizmatlar uchun qilgan xarajatlari) kiradi. Turizm sanoatining YaIM dagi umumiy hissasi 2013-yilda 3.430.0 mlrd so’m ni tashkil qilgan ( YaIM ning 3.0% i), bo’lib 2014-yilda bu ko’rsatgich 2.4% ga o’sishi kutilgan (3.628.6 mlrd so’m), shu o’sishlar asosida umumiy hissa har yili 6.2% ga o’sib borsa 2024-yilga borib ko’rsatgichlar qiymati 6.603.6 mlrd so’mni tashkil qilib, uning YaIM da gi ulushi 2.9%i kabi ko’rinishida bo’lishi pragnoz qilingan.(2- diagramma) 2-diagramma 28 05001000150020002500 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2024Turizmning YaIM dagi bevosita hissasi mlrd so'm(2013-yil qiymati bo'yicha)

Manba: olingan ma’lumotlar natijasida muallif ishlanmasi. 3) Turistik xizmatlar eksporti -bu xorijiy turistlarning mamlakat ichidagi bisnes va dam olish maqsadida qilgan sarf xarajatlari, shuningdek transport xarajatlarini ham o’z ichiga oladi. Faqatgina ta’lim uchun qilingan sarflar bundan mustasnodir. 2013-yilda O’zbekistonda turistik xizmatlar eksporti 524.9 mlrd so’mni tashkil etgan bo’lib, bu umumiy eksport hajmining 1.5% ni tashkil qilgan. 2014-yilda esa eksport hajmining o’sishi 0.3% ga yetishi kuzatilgan bo’lib, xorijiy turistlar soni 1 milliondan oshdi. 2024 yilga borib bu ko’rsatgich 2.257.000 kishiga yetib umumiy eksport mablag’I 1.022.4 mlrd so’m ga yetadi, agarda o’rtacha yiliga 6.9% ga o’sish kuzatilsa (YaIM ning 1.5%i ni tashkil qiladi).(3-diagramma) Shu asnoda turizmni rivojlantirish maqsadida ham invistitsiya kiritish yildan yilga oshib bormoqda. Masalan 2013-yilda capital invistitsiya miqdori 602.5 mlrd so’m(umumiy invistitsiyaning 2.2%i) bo’lgan bo’lsa, bu ko’rsatgich 2014-yilda 7.5% 29 01000200030004000500060007000 2013 2014 2024Turizmning YaIM dagi umumiy ulushi mlrd so'm(2013-yil qiymati bo'yicha)

ga o’sgan. Keyingi 10 yillikda invistitsiya hajmining o’rtacha 6.2% dan o’sib borishi kuzatilsa, 2024-yilga borib soha uchun jalb qilingan umumiy summa miqdori 1188.2 mlrd so’mga yetadi va bu umumiy milliy invistitsiyaning 2.2% ni tashkil qiladi. 3-diagramma Manba: olingan ma’lumotlar natijasida muallif ishlanmasi. Hozirda dunyo bo’yicha turizmning asosiy 2 turi- biznes va ta’til davomidagi dam olish turizmi bu asosiy maqsad hisoblanadi. Yurtimizda 2013-yilda dam olish uchun qilingan(kirish va ichki turizmda) sarflar umumiy sarflarning 66.6%ni tashkil qilgan bo’lsa(1335.2 mlrd so’m), qolgani biznes turizmiga tegishli(670.1 mlrd so’m) (4-diagramma). 2014-yilda dam olish maqsadida qilingan sarflar 1389.3 mlrd so’mni tashkil qilishi(4% ga o’shish kutilgan) va 2024-yilga borib o’rtacha har yili 6.2%ga o’ssa 2.527mlrd so’mga yetishi pragnoz qilingan.(2013-yilning haqiqiy qiymatida). Biznes turizm uchun qilingan sarflar esa 2014-yilda 7.2% ga o’sgan va 722.4 mlrd so’mni 30 440 570 430 510 524,9 525 1022,42,1 9,0 0 , 7 , 990 9,0 1 1 5, 1,2 2 , 25 00 5, 151 , 2,2 5 020040060080010001200Xorijiy turistlar soni va va xizmatlar eksportining muvofiqligi Xorijiy turistlarga qilingan eksportlar(o'ng ko'rsatgich, 2013-yil qiymatida)mlrd so' m Tashrif buyurgan xorijiy turistlar soni(chap ko'rsatgich)

tashkil qilishi kutilgan, o’z navbatida 2024-yilga qadar 6.5% da o’sib borsa, uning miqdori 1352.1 mlrd so’mni tashkil qiladi. 4-diagramma Manba: olingan ma’lumotlar natijasida muallif ishlanmasi. Mahalliy turistlarning sarflari 2013-yilda umumiy turizmdan qilingan sarflarning 73.8% ni tashkil qilgan bo’lsa, xorijiy turistlar mamlakatimizda qilgan sarflar esa 26.2% ni tashkil qilgan.(5-diagramma) 2014-yilda mahalliy turistlar qilgan sarf xarajatlar 7.1%ga oshib, 1.585.1 mlrd so’mga bo’lgan, 2024-yilga borib 2.857.1 mlrd so’m bo’lishi prognoz qilingan, agarda o’rtacha 6.1% ga o’sish kuzatilsa. Bundan ichki turizmning muhimlik darajasining qanchalik ekanligini ko’rishingiz mumkin. Xorijiy tashrif buyurgan turistlar esa 2014-yilda 526.6 mlrd so’m miqdorida sarf qilganlar. Keyingi 10 yillikda uning miqdori 1.022.4 mlrd so’mga yetishi taxmin qilingan(2013-yilning haqiqiy qiymatida). 5-diagramma 31 Dam olish sarflari 67 %Biznes turizmi sarflari 33 %2013 - yilda turizm turlari bo'yicha qilingan sarflar Dam olish sarflari Biznes turizmi sarflari

Manba: olingan ma’lumotlar natijasida muallif ishlanmasi. Demak yuqoridagi ma’lumotlar asosidan bitta ummumiy jadval keltirib chiqaradigan bo’lsak, u jadvalda o’zida yurtimizdagi turizm rivojlanishi ni qay darajada ekanligini bilib olsak bo’ladi.(1-jadval) 2-jadval. Turizmning O’zbekiston iqtisodiyotiga qo’shgan hisasi (2013-yil haqiqiy qiymatida) O’zbekiston mlrd so’m, 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2024 1. Tovar va xizmatlar eksporti 360.5 513.0 572.8 427.5 556.3 524.9 526.6 1022.4 2. Mahalliy sarf xarajatlar(hukumat xarajatlari ham kiradi) 954.6 970.2 1179.7 1271.7 1380.9 1480.4 1585.1 2857.1 3. Davlat miqyosidagi turizm iste’moli 1315.2 1483.2 1752.4 1699.2 1937.2 2005.3 2111.7 3879.5 4. Turizmni ta’minlovchilar tomonida qilingan savdo sotiq -621.9 -693.0 -817.9 -797.4 -910.9 -943.3 -995.1 -1849.5 5. YaIM dagi bevosita hissasi(=3+4) 693.2 790.1 934.6 901.8 1026.4 1061.9 1116.6 2330.0 6. Bevosita va majburiy sarflar yig’indisi 578.5 659.4 779.9 752.6 856.5 886.2 931.8 1694.1 7. Kapital invistitsiyalar 448.1 488.8 529.4 521.7 563.3 602.5 647.6 1188.2 8. Davlat invistitsiyalari 134.5 170.5 192.8 202.3 219.5 236.7 255.2 484.3 9. Import tovarlar va bilvosita xarajatlar -36.8 -30.2 -32.0 -37.3 -43.2 -46.4 -51.6 -119.8 32 Ichki turistlar sarflari 74 %Xorijiy turistlar sarflari 26 %2013 - yilda xorijiy va ichki turistlarning sarflarining ko'rinishi(%) Ichki turistlar sarflari Xorijiy turistlar sarflari

10. Majburiy xarajatlar 425.9 505.7 616.2 588.6 659.3 689.1 729.0 1326.7 11. YaIM dagi Umumiy hissa (=5+6+7+8+9+10) 2243.5 2584.3 3020.8 2929.6 3281.8 3430.0 3628.6 6603.6 12. Sohada ishlovchilar ta’siri (‘000) Soha bevosita ishlovchillar 84.7 93.3 106.8 100.0 110.5 111.1 113.8 168.1 13. Turizm sohasida bevosita va bilvosita ishlovchilar 281.7 313.7 355.3 333.7 362.8 368.3 379.0 556.1 14. Chiqish turizmni xarajatlari 89.0 87.4 92.6 79.3 86.0 84.5 88.7 149.4 Manba: World Travel and Tourism council. Yuqoridagi ma’lumotlar asosida yurtimizda ichki turizm qay darajada rivojlanganini hamad bunda yoshlar turizmining ulushini ko’rishimiz mumkin. Albatta keyingi o’n yillikda bundan ham yuqori natijalarga erishamiz. Buning uchun eng avvalo mavjud resurslarimizdan oqilona foydalanib bilishimiz, turizm industriyasidan tushayotgan daromadlarni optimal ravishda to’g’ri yo’naltira olishimiz kerak. Qolgan turizm rivojlangan davlatlar kabi yo’llarni o’rganib chiqib, bizga mos keladiganini yurtimizda tadbiq qilishimiz shart va zarur. II BOB.TURISTIK MAMLAKATLARDA YOSHLAR TURIZMI TAHLILI 2.1. Ispaniyada yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari Ispaniya Xalqaro turizm bozorida yoshlar turizm oqimini o`ziga jalb qilib kelayotgan top 10talikda yetakchilik qilib kelmoqda. Yoshlar turizmi bevosita 33

animatsion dasturlar orqali keng yoyilganligi hammamizga yaxshi ma’lum bo`lib, uning jozibadorligi va turistik ehtiyojlarning maksimal darajada qoniqtirilishi yuqori bo`lib hisoblanadi. Ispaniyada yoshlar turizmning ko`pgina shakllari bor: -agro turizm -shopping turizm -madaniy turizm -sohil turizmi -ekstrimal turizm - ta’lim turizmi - karnaval-animatsion turizm Ushbu turlar juda yaxshi rivojlangan bo`lib yildan yilga bu shakllar o`sibgina qolmay yangicha ko`rinishlarda ham o`zini aks ettirmoqda. Agro turizm turizm industriyasi sektori hisoblanib qishloq atrofidagi tabiiy madaniy, tarixiy resurslardan sayyohlarni jalb qilish maqsadida va kompleks turistik Tovar yaratishga yo`naltirilgan turizm shakli hisoblanadi. WWOOF (World Wide opportunities on organic Farms)tashkiloti turizmning bu shaklini rivojiga katta hissa qo`shmoqda. Bu tashkilot yordamida ko`pgina sayyohlar volyontyor sifatida qishloq hayotida shaxsan o`zlari ishtirok etishlari mumkin va bu tashkilot avfzallik tomonlaridan biri bu tashkilotda tunash va ovqatlanish uchun haq to`lanmaydi. Ispaniyaga keladigan bo`lsak sayyohlarga asosan festivallar ko`rinishida turizmning bu shakli juda qiziqtiradi bunday festivallardan biri “La Tomatino” pomidorlar jangi. Bu festival har yili avgust oyining oxirgi haftasida bo`lib o`tadi. Bunyol shahrida minglab sayyohlar festivalda ishtirok etish uchun tashrif buyuradi. Bu bayram tarixi 1945- yilga borib taqaladi. O`sha paytlarda ikki do`st bir biri bilan bahslashib qolganda bir-biriga pomidor ota boshlashadi lekin bu festival Franklar boshqaruvi davridan to`xtatilib qoyiladi va qayta 1970 –yildan o`tkazish 34

bohlanadi.Bulyon shahrida 9 ming aholi istiqomat qiladi ammo festival kunlarida bu ko`rsatkich 40 ming kishiga yetadi. Ispaniya deganda sayyohlarning ko`z oldiga quyosh, sohil va dengizlar keladi. Ispaniyaning eng shovqinli festivali bu Las-Falyas. Bu festival har yili mart oyida Valensiya shahrida bo`lib o`tadi. Bayram paytida mushakbozlik, gulxanlar yoqiladi va baland musiqa ostida bo`ladi. Hamma bu bayramni qarib 1 hafta mobaynida nishonlaydi. 2017-yilda Ispaniya yoshlar turizm bo`yicha eng yaxshi rivojlangan mamlakat deb topildi. Bu haqida Travel and Tourism Competitiveness report tadqiqot natijalari guvohlik beradi. Tadqiqot natijalari jahon iqtisodiy forumi saytida chop etilgan. Reytingni ikkinchi va uchinchi o`rinlarini Fransiya va Germaniya egallagan. Ispanlar – judayam quvnoq xalq. Ular o`yin kulgini juda yaxshi ko'radi: fiesta (bayram), siesta (tushlikdan keyingi hordiq), korrida, flamenko! Chunki faqat ular mahalliy istiqomat qiluvchilarlar bilan, ichish, vaqtichog'lik va tomosha qilmoq bir kecha-kunduz ketini uzmaslikda teng kelishi mumkin. Ispaniyada bayram – bu hayot tarzi, buning ustiga bu hayot tarzi hamma uchun majburiy. Bayramlar katta shaharlarda va kichik qishloqlarda, mashhur mahalliy yulduzlar, va mashhur barcha dunyoga, va "yulduzlarga" mahalliy masshtabning, yil fasllari, sport yutuqlariga, musiqga, she’rlarga bag’ishlab o’tkaziladi. Ya’ni, sabab doimo bor. Har bir mintaqada kamida uchtalab rasmiy shu hudud bayrami, hamda yana bittadan majburiy bayram har qaysi provintsiya va shaharlarda mavjuddir. Agar Ispaniyaga mashinada borsangiz, bayramlarning bittasidan ikkinchisiga ravon o’tib bora olasiz. Va butun sayohatingiz davomida siz rang-barang bir biqiga umuman o’xshamaydigan bayramlarda bo’lishingiz mumkin. Chiroylilik va o'ziga xoslik, o'ylab chiqarishga ustalik va saxiy quvnoq kayfiyati bilan ispan bayramlari o'nlab ming mehmonlarni butun Jahondan jalb qiladi. Bu mehmonlarning ko’plari ataylab bayram atmosferasiga sho’ng’ish uchun tashrif 35

buyuradi. Sayohat qilish qandaydir darajada ko'plar odatlarni qayta tikladi. ispan bayramlarda haqidagi hikoyalar bir vaqtning o'zida ham oson ham murakkab. Aynan shu osonlik butun jahondan turistlarni o’ziga jalb etadi. Pamidor jangi( isp. La Tomatina ) — har yillik bayram bo’lib, Ispaniyanig Valensiya provinsiyasi Bunol shahrida o’tkaziladi. Ushbu bayramda ishtirok etish uchun butun dunyodan o'nlab ming qatnashchilarini yetib. Bayramda haqiqiy pomidorlar jangi sodir bo’ladi, va “jang”da “qurol” sifatida pomidolar ishlatiladi. Festival bir hafta davom etadi va o’z ichiga musiqiy dastur, yarmarka, namoyish, raqslar va qutlashlarni oladi. Pomidor jangi oldida tayyorlangan paelya tanavvuli bo’lib o’tadi. Bunol aholisi 9 ming. kishini tashkil etadi, lekin bayram paytida bu ko’rsatkich 100 barrovargacha oshishi mumkin keluvchi sayyohlar hisobiga. Sayyohlarni joy bilan ta’minlash muammosi kuchli bo’lganligi tufayli ko'plap qatnashchilar Valensiyadan poezdda yoki avtobusda yetib keladilar. Yonida tayyorlashga festival oldi do'konlarni sohiblar yopishadii katta plastikli oynalar bilan o’z korxonalarini . Bu bilan ular o’zlarini 100 tonna pomidordan qutqaradilar. La Tomatinada Birinchi “jang” ertalab soat 1O da boshlanadi. Ko'pdanko'p yuk mashinalari, pomidorlar bilan markaziy maydon sari - shaharning Plazadel- 36

Puebloga kirib borishadi. Pomidorlar olib borishyapti qo'shni muxtor uyushmasining Estremadura degan muxtoriyatidan, qaerdaki ular judayam arzon. Qoidalariga ko'ra festival boshlanadi faqat keyin haligi, qanday kim bo'lsa ham kirib oladi na yog'ochdan yasalgan ustun balandligi ikkinchi qavatga, oldindan sovun bilan surtilgan. Yuqorida esa qahramonni cho'chqaning son go'shti (xamon) kutadi. Signalom boshlanishiga boya xizmat qiladi o'q uzish iz vodyanx pushek. Jarayon davomida jangdan har qaysi qatnashuvchi o'zi o'zing uchun. Qoidalar talab qilishadi, nima uchun izbejaniya jarohatlarni oldida broskom pomidor bo'lishi kerak ezib tashlangan. Hamda qoidalariga mumkin emas olib kelmoq bilan o'zi bilan fanlar, qobiliyatli keltirmoq jiddiy shikastlanishi, masalan, oyna shishalar. Bu “tartibsizlik” roppa rosa bir soat davom etadi, keyin vodomyot orqali ikkinchi otish - Bu “jang” tugaganligidan dalolat berado. Bundan keyin pomidorlar bilan otishmoq taqiqlanadi. Keyin janglar devorlar atrofdagilarni uylarni qizil rangda bo’ladi, pomidor loyi na ko'prikka oid etib boradi qadar to'piqlarni. Jarayon davomida chiqindi o't o'chiruvchilar avtomobillar tomat qoldiqlarni suv bilan yuvishadi, qaysiki qo'yiladi Rimdan. Qatnashchilar esa daryoda, yoki mahalliy aholining yordami bilan yuvinishadi. Korrida – bu shunchaki odam va buqalarning yakkama-yakka olishuvi emas, bu fojialiligi jihatidan hech bir roman va tragediyadan kamchiligi bo’lmagan o’yin. Nega buqa jangi shunday mashhur Ispaniyada, balki, bu bayra bilan quyulib qolgan narsa kuchli his-tuyg'ular, botirlik, epchillik va qo’rquvsizlik. Bu sifatlar ispaniyada judayam qadrlanadi, a toreador – milliy qahramon bo’lib butun Ispaniya xalqi simvoliga aylangan. O'zining tomoshabinlari bo’yicha korridani ikkiga taqsimlash mumkin: turistik buqa janglari va haqiqiy korrida. Sayyohlar uchun janglar esa Ispaniya qirg’oqlarida bo’lib o’tadi. Bu – sayyohlarning eng sevimli joylaridir. 3-rasm. 37

O'zining tamoshabinlariga ko'ra korridani ikkiga taqsimlash mumkin buqalarning sayyohlar uchun jangi, va "haqiqiy" korrida. Shunaqangi korridani, qoidaga ko'ra, o'tkazadilar hech kimga ma’lum bo’lmagan toreodorlar, yosh buqalar bilan. Aksariyat hollarda buqalarning shohlari kesiladi. Bu esa korridani toreador uchun xavfsiz qiladi. Muhlislar bo'lsa "haqiqiy” korridaga intiladilar va bu janglar Madridda, Rondo, Kordovada yoki Sevilda o’tkaziladi. Bu janglar uchun butun Ispaniyadan eng yaxshi toreadorlar to'planishadi, va ular uchun eng kata buqqalar tanlanadi. Asosan 4 yoshdan kata va vazni 600 kilogacha bo’lgan buqalar eng sara teodorlar bilan jangga tushadi. Ular jang uchun ataylab boqiladi. San Fermin bayrami. Har yili 6 iyuldan 14 iyulga qadar Pamplona shahrida, uning har bir ko’chasida “fiesta” shukuhi davom etadi. Ayni shu kunlarda butun shahar bayramona shon-sharaflar bilan Pamplon va Navarr muqaddas Fermina homiylarini qutlashadi. Urf-odatga ko'ra San-Fermin nonvoylar va vinochilarning himoyachisi bo'lib hisoblanadi, Shu sababdan butun shahar ayni shu kunlarda katta bayram maydoniga aylanadi! Hammasi boshlanadi raketalar bilan bilan – boloxona ayvon hokimiyatidan bu raketalarning otilishi bilan. Hokim bayram ochilishida bayramni hammaga e’lon qiladi. Baqir-chaqirlar bilan "Yashasin San-Fermin!", 38

madhiyalar, raqslar bilan va qo'shiqlar bilan shahar v xursandchilik dengiziga sho’ng’iydi. Bu bayram jami 204 soat davom etadi. 4-rasm. San Fernin bayrami paytida Pamplona ko’chalari. Manba: http://www.ourspain.ru/fiesta/main.html San-Fermin bayramining tarixi judayam chalkash va kun sayin yo'qolib ketyapti. U haqidagi birinchi eslashlar XIII asrlar yilnomalarida uchraydi. XVI asrlarga qadar bayram muqaddas Fermina tavalludi bilan mos ravishda o’tkazilib kelingan. Vaqt sayin bayram yo'qotdi o'ziniki faqat diniy tomonlarini: XIV asrlar bir vaqtning o'zida boshlashyapti o'tkaziladi yarmarka va korridalar. V XVI tufayli neustoychivosti kuzgi ob-havoning munitsipalitet binosi Pamplon murojaat qilyapti, episkopu bilan iltimos bilan o'tkazib qo'yiladi va kun ibodat qilish. Muqaddas Avliyoga 7 iyul kuni. Azaldan bayram faqat mahalliy ahamiyatga ega bo’lgan, San-Fermin o’zning mashxurligiga faqatgina XX asrda Ernest Xeminguey tufayli erishgan. Birinchi marta yetib kelib Pamplonaga 6 iyul 1923 yili, Xeminguey shunchalik shahar bilan ajablangan ediki u bu shahar to’g’risida bir kitob ham yozd romanning "quyosh chiqyapti " (" Fiesta" ), qaysi keltirdi pisatelyu butun dunyo shon-sharafni. odamlar so hammasi bo'lib dunyoni, o'z navbatida xemingueevskimi obrazami Pamplon, turishdi kelmoq bu yoqqa v kunlar bayramni, 39

uchun o'zi umr kechirmoq hayajonlar, yozilgan adabiyotda Nobel mukofoti laureatiga aylangan. 5-rasm.San Fermin bayramidan lavhalar. 2014- yil Manba: http://www.ourspain.ru/fiesta/main.html Hammasidan ko'ra San-Fermin bayramining eng yorug' qismi buqalarning ko'chalarda yugurishi hisoblanadi! Ular shaharga Santo Domingo Plasa de Led qo’tanidan yuboriladi. Eng dovyuraklar ayni kunlarda buqalar bilan kuch, tezlik, olg’irlikda bellashish imkoniyat qo’lga kiritishadi va butun shahar bo’ylab uqalardan qochishadi. Bular xavfli “musaboqalar” boshlanadi har kuni 7 iyuldan 14 iyulga qadar soat 8 soatlar ertalab birinchi raketa otilganida. Bu o’ziga xos signal uchun kashfiyotlar eshiklarni Santo Domingo. Ikkinchi o'q uzish esa, hammasi ko'prik ustuni tashlab ketishgan paytda uziladi. Aynan shu paytgacha sayyoylarning ushbu bellashuvda ishtirok etish niyatidagilar qolib qolganlar esa “sahnani tark etishadi”, yugurish buqalarni yo'nalishga uzunlikdagi v 850 metr davom etadi hammasi bo'lib atigi uch daqiqa… 40

Bu bayramning o’tish tezligiga qaramay unda qatnashish uchun butun dunyodan millionlab sayyohlar tashrif buyurishadi! 2014 - yilda San Ferminda ishtirok etish uchun tashrif buyurgan 3 million sayyoh ro’yxatga olingan. 2.2.Braziliyada yoshlar turizmini rivojlantirish imkoniyatlari Braziliya «qizil daraxt» degan ma’noni anglatadi. Yirik turistik markazlari shaharlari Braziliya 1,6 mln., San-Paulu 15,4 mln., Rio – de Janeyro 9,8 mln., BeluOrizonti 2,1 mln., Salvador 2,1 mln., Fortaleza 1,5 mln. kishi istiqomat qiladi. Hozirgi kunda Braziliya mintaqada iqtisodiy jihatdan ancha rivojlangan davlatga aylandi. Yalpi ichki mahsulot miqdori 675 mlrd. AQSh dollarini tashkil etib, o‘ninchi o‘rinni egallaydi. YaMM miqdori 886,3 mlrd. AQSh dollar, jon boshiga esa 5580 dollarni tashkil etadi. Braziliya kofe yetishtirish bo‘yicha jahonda birinchi o‘rinda turadi.Mamlakatning asosiy savdo sheriklari: AQSh, Farbiy Yevropa mamlakatlari, OPYeK, ya’ni neft qazib oluvchi 11 davlat, Yaponiya, Kanada va Lotin Amerikasidagi davlatlardir. Sayyohlar aynan hududda yetishtirilayotgan kofe dalalarini ko`rish va ularni meva donachalarini yig`ish uchun ham tashrif buyurishadi. Bu albatta,talaba-yoshlar qatlami bo`lib, dunyoning chekka hududlaridan ham ushbu jarayonni kuzatib, yordam bermoqchi bo`lgan volontyorlar tashrifi juda ko`p. Mamlakat hududining 60%ni o‘rmonlar tashkil etadi. Qimmatbaho turdagi daraxtlar zahirasi bo‘yicha Braziliya jahonda birinchi o‘rinda turadi, ammo ulardan unumli foydalanilmaydi. Aholining 42%i xizmat sohalarida faoliyat ko‘rsatadi. Braziliya turizm sohasi bo‘yicha juda katta imkoniyatlarga ega, lekin mamlakatda turizm juda sekinlik bilan rivojlanmoqda. Braziliya iqtisodiyotida xizmat sohalari nufuzi ortib borayotgan bo‘lsa ham, turizm va u bilan bog‘liq tarmoqlar sust rivojlanmoqda. 2014 yilda mamlakatga 13,8 mln. ga yaqin xorijiy 41

turistlar tashrif buyurgan. Lekin 2013- yilga nisbatan 20,7% ga tashriflar soni kamaygan. Braziliya turizm bozorini asosan AQSh, Buyuk Britaniya, Kanada, Germaniya, Meksika, Frantsiya, Yaponiya, Skandinaviya mamlakatlari ta’minlaydi. Braziliyaning futbol terma jamoasi besh marta jahon chempioni bo‘lgan (1958: 1962: 1970: 1994: 2002). Bunday yuksak natijaga dunyoning hech qaysi mamlakati terma jamoasi erishgan emas. Braziliya fuqarosi, futbol qiroli Peleni kim bilmaydi deysiz, ko‘p futbolchilarimiz Peleday futbolchi bo‘lishni orzu qilishadi. Braziliyada bo`lib o`tgan, 2014-yil Futboll Jahon chempionati bo`lib, unda ko`plab sayyohlar qatlami oqib keldi desak,adashmagan bo`lamiz. 2016-yilda Para Olimpia o`yinlari bo`lib, uning shon-shuhrati ham butun jahonni egalladi. O‘z davrida bozorning serqirra yo‘lini bosib o‘tgan va o‘tayotgan bu mamlakat tajribasini o‘rganish foydadan holi bo‘lmaydi. Braziliya tajribasidan shunday xulosa chiqarish mumkinki, bozor munosabatlariga o‘tishning o‘zi barcha muammolarni hal etmas ekan, uzoq yillar bozor yo‘lidan borishiga qaramasdan, bu davlatda yuzaga kelgan ayrim muammolar hali tugatilmagan. Braziliyada yoshlar turizmini ekologik turizm orqali ham rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Ushbu hududda tabiatning noyob mo`jizakor tabiat ne’matlari turlari uchraydi. Braziliyadagi Amazonka daryosi ko`p yillardan beri turistlarni o`ziga jalb qilib kelmoqda. Ushbu daryo sersuvligi va havzasi jihatdan dunyoda birinchi o`rinda turadi. Amazonka daryosi havzasi Braziliya maydonining 1/3 qismdan ortiqrog`ini egallagan bo`lib, dunyodagi chuchuk suv zaxiralarining 1/5 qismini tashkil etadi. Uzunligi 6400km (Ukayali irmog`i bilan taxminan 7000km) ni tashkil etadi. Uzunligi jihatidan Nil daryosidan keyin ikkinchi o`rinda turadi. Amazonka 7180 ming km 2 maydondan suv yig`adi. Asosiy irmog`i Mara-non. Sharqiy Kordilera tog` tizmasi kesib o`tgandan keyin Amazonka pasttekisligiga chiqadi va Ukayali daryosi bilan 42

qo`shilib Amazonkani hosil qiladi. Amazonkaga taxminan 500 irmoq quyiladi, ko`pchiligi yirik daryo hisoblanadi. O`ng tomondan - Ukayali, Jurua, Madeyra, Tapajos, Shingu; chapdan - Isa, Yapura, Riu-Negrudaryolari qo`shilib kengaya boradi, o`rta oqimida 5 km, dengizga quyilish oldida 80-150km gacha kengayadi. Amazonkaning chuqurligi o`rta oqimida taxminan 70 m, quyilish joyida 15-45 m. Daryo doim sersuv, may - iyun oylarida toshadi. Amazonka yil davomida o`z havzasidan 1 mlrd tonna loyqa oqizib keladi. O`rtacha suv sarfi 220 ming m 3 /sek. Amazonkaning irmoqlarida yirik viktoriya - regiya o`simligi o`sadi, suv hayvonlaridan lamantinlar, delfinlar, suv cho`chqalari yashaydi. 2000 baliq turi bor. Amazonka kemalar qatnay oladigan qismining uzunligi 4300 km. Manaus shahrigacha (okeandan 1690) yirik ocean kemalari qatnaydi. Asosiy portlari: Ikitos, Manaus, Obidus, Santarel, Belen. Mamlakat shimolida Gviana tekistog`liklari joylashgan. Braziliyaning eng yuqori nuqtasi ham aynan shu yerda bo`lib, bu Pikode Neblina tog`idir. Uning uzunligi 3014 metrni tashkil etadi. Iguasu milliy parki. Parana shtatida joylashgan. Buning bir qismi Braziliyaga, bir qismi esa Argentinaga tegishli. Maydoni 672 km 2 ni tashkil qiladi. Iguasu milliy parkiga 1934-yilda asos solingan. 1986-yilda butunjahon merosiga kirgan. Parkning territoriyasida 2,7 km uzunlikka ega bo`lgan dunyodagi eng mashhur sharshara joylashgan. Bu parkda qator yo`qolib borayotgan o`simlik va hayvonot turlari aniqlangan.Iguasu daryosi sharsharalar ortidagi Paran daryosiga quyilgunicha 1320 km ga cho`ziladi. Uning kengligi 500 metrdan 1000 metrgacha cho`ziladi. Milliy parkda daryo 1500 metrgacha kengayib janubga tomon burilgan va yana shimol tomonga qaytgan. Shu tarzda ulkan “U” harfiga o`xshab ko`rinadi. Daryoning burilish joyidagi suv osti toshlari katta-kichik orollar Iguasuni bir qancha tarmoqlarga ajratadi. Har bir tarmoq alohida sharshara bo`lib ajralib chiqadi. Ular birgalikda Iguasu sharsharasini takrorlanmas landshaftlarini hosil qiladi. O`rtacha kunduzgi harorat yanvar oyida 32 C, iyulda 22C ni tashkil etadi. 43

Iguasuning qirg`oqlarida mamlakatning boshqa qismlarida uchramaydigan turli xil o`simliklarni ko`rishimiz mumkin. Parkda hayvonlarning xilma-xil turlari ham mavjud. Sayohat davomida siz ko`plab to`tiqushlarni, kaltakesaklarni kapalaklarni ko`rishingiz mumkin. Parkka kirishda “Ivira Rota” tashrif markazi mavjud. Ivira Rota daraxtlar mamlakati deb ham yuritiladi.bu yerda siz mukammal flora va fauna mavjudligini ko`rishingiz mumkin. Bu joylarning tarixi ko`plab 1000 yilliklar oldin boshlangan. Uning qahramonlari indeyslar, gauralar, yevropalik kolonistlar va ekologlardir. Ular bu parkda park ochilgandan boshlab ishlaganlar. Chapada Diamantina 1985-yil 17- sentabrda ochilgan. Maydoni 41,751kv.km. By park Bahiada, shimoliy-sharqiy Braziliyada joylashgan. Bu park o'zining tengi yo'q va insonni hayratda qoldiradigan landshaftlari bilan ajralib turadi. Avvallari tabiatning by qismiga hech qanday xavf bo'lmagan. Ammo XVIII asrga kelib insonlar bu yerlarga ko'chib kelib, o'zlashtirgan. Avantyuristlar va tadqiqotchilar dunyoning turli burchaklaridan kelib, bu yerdagi xazinalar - oltin va olmoslarni qidirishgan. XIX asrda Chapadada olmos koni topilgan. By parkda dunyodagi eng baland sharsharalardan biri joylashgan. Sharsharaning balandligi 340 metr. Aparados day Serra 1959-Hilda ochilgan. By park ko'hna parklardan biri hisoblanadi. Park Braziliyaning janubiy qismida Santa Catarina vs Rio Grande do Sul shtatlarida joylashgan. Parkka kuniga 1500 kishi tashrif buyuradi. Maydoni 10,250 gektar. Lensois parki Braziliyaning shimoliy-sharqiy qismida Maranhao shtatida joylashgan. By parkka yomg'irlar mavsumida ya'ni iyuldan sentabrgacha Keegan maqul. Chunki bu paytda lagunalar to'la bo'ladi. Chapada dos-Veadeyrus qo`riqlanadigan hududi Goyas shtatida joylashgan va 655kv.km maydonni egallaydi. 1961-yil 11-yanvarda park rasmiy tashkil etilgan. Park Braziliyaning himoya ostidagi maydoni hisoblanadi. Bu park jahon merosi sifatida YUNESKOga kirgan. 44

Chapada dos-Veadeyrus - 1,8 mlrd. yillik plato hisoblanadi. Yillik o`rtacha temperatura 24-26 C, maksimal temperatura 42C dan oshmaydi, minimal temperatura esa 4C dan kam emas. Eng baland nuqtasi Serra-da- Santano 1691 metr dengiz sathi bilan hisoblaganda. Chapada dos Veadeyrus bunday ko`rsatkichlar bilan Braziliyaning eng yuqori tekisligi hisoblanadi. Bundan tashqari Chapada dos Veadeyrusda ko`plab sharsharalar joylashgan. Ular ichida eng kattasi Rio-PretuFols. Uning balandligi 120 metr. Jerikoakoara qo'riqlanuvchi hududiga 1984-yil 29-oktabrda asks solingan. 2012-yil 4-fevralda Jerikoakoara milliy parki tashkil etilgan. Uning maydoni 6295 gektar. O'rtacha harorati 22 C dan 35 C gacha. Yiliga 5-6 oy quruq mavsum hisoblanadi. Chapada dos Gimaraesh Kuyabadan 70 km narida joylashgan va u yerga yetib kelish BR-251 shossesi orqali hech qanday qiyinchilik tug`dirmaydi. Bu parkda siz mukammal daryolarning landshaftlarini, sharsharalar va noodatiy qoyalarning namunalarini ko`rishingiz mumkin. Parkning kattaligi insonda katta taassurot qoldiradi. U 33000 gektar maydonni egallaydi. Pantanal cheksiz qo`riqxonasi Braziliyaning eng g`arbiy qismida, Boliviya va Paragvayning chegarasida joylashgan. Bu sayyoramizdagi eng katta qo`riqxonalardan biridir. Maydoni 150 ming km 2 . Qo`riqxona o`zining betakror go`zalligi va mukammal o`simlik va hayvonot dunyosi bilan dong taratgan. Shimolda Amazoniyaning junglisi bilan, janubda atlantika qirg`oqbo`yidagi o`rmonlar bilan chegaralangan bu cheksiz savanna yer yuzidagi eng boy ekosistemalardan biri bo`lib hisoblanadi. Pantanal 2 qismga ajratiladi: - Shimoliy Pantanal - Janubiy Pantanal Shimoliy Pantanalda turizm ko`proq rivojlangan. Bu qismda yomg`irlar mavsumi juda qisqaligi sababli,turistlarni hech qanday shubxasiz o`ziga jalb qiladi. 45

Turistlar uchun yuqori klassdagi dam olish taklif etiladi. Sayohatlar piyoda yoki otda olib boriladi. Shu bilan birga regionda yuqori malakali gidlar ham faoliyat olib boradi. Janubiy Pantanal yovvoyi tabiati bilan ajralib turadi. Yomg'irlar mavsumi - noyabrdan martgacha. May iyun oylarida region Turli xil i'similar va gullarga boy bo'ladi. Shu paytgacha Pantanalni tark etgan qushlar qaytib kelishadi. Itatiaia parki 1937-yilda asos solingan. Bu park Braziliyaning eng qadimiy parkidir. Park Mantiqueira tog'ining bir qismi va Braziliyaning bazi bir ulkan tog'larining makoni hisoblanadi. Parkda qushlarning 350 turi mavjud. Dunyoda eng taniqli va ommabop karnavallar (niqoblar sayli) ayni Braziliyada o'tadi. Braziliyada karnaval boshlanishining aniq sanasi yo’q. Har yili muqaddas oy tugashi bilan karnavallar bayrami boshlanadi, odatda bu sana fevral – mart oylariga to'g'ri keladi. Bu yorqin teatral tomosha shanba kuni rasmiy ravishda boshlanadi va 5 kun davom etadi, biroq odatda karnavallar muddatdan ancha ilgari boshlanadi va ancha keyin tugaydi. Urf odatlarga ko’ra barcha ishtirokchilar bayramona niqoblar va kiyimlarda bo’lishi va bayramni shahardagi eng semiz odam – Momo rasmiy tarzda shahar kaliti bilan ochadi. Momo har yili butun Rio aholisi o’rtasidan tanlanib olinadi. Vaqtincha karnavala o'tkazishlar paytida eng asosiy ko’chalarda harakat ta'qiqlanadi va transport vositalari karnaval ishtirokchilariga umuman halaqit bermaydi. Braziliyaning karnavallari - bu tomoshabinlar uchun eng yorqin bayramdir. Ular quvvatlari va chidamlari, fantaziyasi, yorqinligi va raqqoslik san’ati bilan hamma qatnashchilarini lol qoldiradilar. Haqiqatda esa, shu to'rt kun mobaynida karnaval ishtirokchilari – bur necha Brazliya samba maktablari orasida qizg’in bellashub olib boriladi. Har bir maktabda taxminan 2 – 5 ming raqqoslar bor. Karnavalda har bir samba maktabi o'zining "sahnachasi"ni taqdim etadi. Sahna mavzulari ilgaridan belgilangan. Ular Braziliya va boshqa bir qancha mavzularga tegishli. bunda tantanali yurish bir maktablar qila oladi tarang bog'lanmoq qadar bir 46

yarim soatlar va hozircha hayratdagi tomoshabinlar bilan zavq bilan kuzatishyapti sodir bo'layotgan tomoshani, maxsus hakamlar hay'ati karnavalning ishtirokchilarini baholaydi. har bir samba maktablar bir nechta ko'rsatkichlar bilan baholanadi: 6- rasm. Karnaval qatnashchilari baholash mezoni Karnaval paytida Braziliyaga 500 mingga yaqin odam tashrif buyurganida tabiiyki mehmonxonalarda bo’sh o’rin qolmaydi. Mehmonxonalar o’z navbatida xona narxlarini ayni shu 4 kun uchun 2-3 marta oshirishadi. Shunday bo’lsada sayyohlar uchun doimo joy toppish muammodir. Agar Braziliya karnavaliga tashrif buyurmoqchi bo’lsangiz mehmonxonangizni kamida yarim yil oldin bronlash lozim bo’ladi. 47

III BOB. O`zbekistonda turizmni rivojlantirishda yoshlar turizmini o`rni va ahamiyati 3.1.O`zbekistonda yoshlar turizmi uchun yaratilgan imkoniyatlar tahlili Hozirgi kunda O’zbekiston iqtisodiy jihatdan har tomonlama o’sib bormoqda. Buni davriy iqtisodiy ko’rsatkichlarda ham ko’rishimiz mumkin. Mustaqillik yillarida yurtboshimiz tomonidan olib borilgan oqilona siyosat tufayli mamlakatimiz bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich va samarali tarzda o’tib bo’ldi. Aynan, iqtisodiyotning siyosatdan ustun qilib belgilanganligi mamlakatimiz iqtisodiy jihatdan mustaqil ekanligini kafolatlaydi. Turizm – bevosita mijozlarga yuqori darajali xizmat ko’rsatishni talab qiladigan soha. Turizm sanoati mamlakatimiz miqyosida yildan-yilga rivojlanib bormoqda. Ushbu sohaning dunyo miqyosida eng serdaromad ekanligini hisobga olib, O’zbekistondagi turistik imkoniyatning yuqori ekanligidan aytish mumkinki, iqtisodiyotimizda turizmning ulushi ortishi aniq. Ushbu soha serdaromadliligi jihatdan jahonda mashinasozlik va neft-gaz sohasidan keyin uchinchi o’rinda turib, mamlakatimiz YaIM dagi ulushi esa 2 % dan ko’ptoqni tashkil etadi. Ushbu ko’rsatkich yurtimizdagi mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib baholanadigan bo’lsa, aytish kerakki bu raqamni yanada yuksaltirish mumkin. O’zbekistonda turizmni har tomonlama rivojlantirish va qo’llab quvvatlash maqsadida mamlakatimiz hukumati tomonidan ko’plab chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning 2016-yil 2dekabrdagi “O’zbekiston respublikasida turizmni jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-4861 – sonli farmonida quyidagi masalalar alohida belgilab o’tilgan[1]: 48

- Respublika hududida turizmni rivojlantirishni kompleks amalga oshirish, yangi turdagi maxsus turizm yo’nalishlarini tashkil qilish va ularni sayyohlarga taklif etish; - O’zbekistonda yangi turdagi joylashtirish vositalarini ko’paytirish. Jumladan, kempinglar, yo’l usti mehmonxonalari kabilar bularga misol bo’la oladi; - Mamlakatimizda o’z faoliyatini yo’lga qo’ygan yoki boshlash arafasida bo’lgan turizm faoliyati sub’ektlariga, xususan mehmonxona biznesi sohasida qo’shimcha imtiyozlar yaratish, tadbirkorlik faoliyatini qo’llabquvvatlash; - tashrif buyurayotgan sayyohlar uchun qo’shimcha xizmatlar sonini va sifatini oshirish. Asosan, axborot taqdim etish tizimini takomillashtirish va boshqalar. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, yurtimiz turizmida mavjud qator muammolarni birin-ketin, samarali hal qilish orqali yaqin kelajakda yuksak natijalarga erishish imkoniyati mavjud bo’lib, quyidagi dolzarb muammolar shular jumlasidandir: - jahon tajribasidan foydalangan holda yangi turistik infratuzilma turlarini yaratish va mavjudlarini takomillashtirish; - xorijiy turistlarni mamlakatimizga jalb qilishning samarali usullarini ishlab chiqish va amaliyotda qo’llash; - sayyohlikka oid axborotlar to’plash va ijtimoiy statistika yuritish bo’yicha metodlar ishlab chiqish; - mamlakat aholisi o’rtasida turistik mafkura va madaniyatni yuksaltirish; - turizm sohasi uchun malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash; - individual va rejasiz tashrif buyurayotgan sayyohlarga qo’shimcha qulayliklar yaratish va boshqalar. 49

Aynan yuqorida keltirilgan dolzarb muammolar tufayli turizmda ko’zlangan yuksak maqsadlar zabt etilmayabti va bunda bir qancha to’siqlar mavjud. Hozirgi kunda mutaxassislar tomonidan ushbu muammolarni bartaraf qilish maqsadida turli taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ularning amaliyotga oqilona tadbiq qilinishi orqali rivojlanishning dastlabki bosqichlarini o’tash mumkin. Xususan, mamlakatimizda dunyoning yetakchi tajribalaridan foydalangan holda yoshlar turizmini joriy qilish orqali turli muammolarga samarali yechim toppish mumkin. Yoshlar turizmi – bu sayohatning har xilligidir, bunda yoshlar bir maqsadda va dunyoni bilish istagi bilan o`zlarining o`rtoqlari bilan dam olishadi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev ta’kidlaganidek: “Biz hozir faqat turizmni rivojlantirish bilan shug‘ullanadigan tuzilmaga doir masalalarni tasdiqladik. Bu choralar turizmning O‘zbekiston iqtisodiyoti rivojiga qo‘shadigan hissasini oshirish, tarixiy va madaniy qadriyatlarimizni targ‘ib qilish, shuningdek, valyuta zaxiralarini to‘ldirish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar bilan kuchaytirilishi zarur” [2]. Darhaqiqat, respublikamizda yuqorida keltirilgan amalga oshirilgan islohotlar natijasida turizm sohasining jadal va barqaror rivojlanib borishi Buxoro viloyatida turizm sohasining alohida tarmoq sifatida keng taraqqiy qilib borishiga muhim zamin yaratdi. Bugungi kunga kelib, eng muhim ustuvor sohalardan biriga aylandi. Chunki, turizm sohasi o‘z navbatida sayyohlik sohasining rivojiga bog‘liq bo‘lib, uning taraqqiyotini belgilovchi omil hisoblanadi. Bu borada olimlarning ta’kidlashicha, sayohat boshqa xalqlar haqida bilim beradi va masofaviy jihatdan uzoq bo‘lgan davlatlarni ham bir-biriga yaqinlashtiradi [3]. Shu bilan birga, turizm sohasi o‘z navbatida mehmondorchilik sohasi bilan birgalikda jahondagi xizmatlar, yalpi ichki mahsulot va investitsiyalarning tarkibidagi o‘zgarishlarni amalga oshirishga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Buni bevosita Buxoro viloyati turizmi sohasining statistikasi raqamlarida yaqqol kuzatish mumkin [4]. Jumladan, viloyatda 2016-yilda 2012-yilga nisbatan viloyatimizda sayyohlik tashkilotlari soni 36 tadan 72 taga yoki 2 barobarga oshgan. Shundan, 50

mehmonxonalar soni 96 tadan 120 taga ko`payganUshbu raqamlar Buxoro shahrida 108 ta, G`ijduvon tumanida 4 ta, Kogon shahar va Kogon tumanida 6 ta va Shofirkon tumanida 2 ta mehmonxonalar mavjudligini ko‘rsatadi. Shuningdek, turoperator va turagentlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlar soni 16 tadan 30 taga etib,deyarli 2 martaga oshgan.. Shular bilan birga, 2016-yilda 10 ta mehmonxona o‘z faoliyatini boshladi. Bu Buxoro shahrida 9 ta va G`ijduvon tumanida 1 taga to‘g‘ri keladi. Hamda 3 ta turoperatorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi sayyohlik tashkilotlari ish boshlagan. Bugungi kunda chet el investitsiyasini jalb qilgan holda tashkil etilgan 5 ta mehmonxona faoliyat ko‘rsatmoqda. Mehmonxonalardagi o‘rinlar soni 1477 tadan 2300 taga yoki 55 foizga oshdi. Viloyatda turizm sohasidagi o‘zgarishlar hamda yangi ish o‘rinlarining yaratilishi natijasida bugungi kunda jami sayyohlik tashkilotlarida 450 nafardan ortiq xodimlar mehnat qilib kelmoqda. Buxoro viloyatiga 2015-yilda dunyoning 82 tadan ortiq mamlakatidan xorijiy sayyohlar kelgan. 2016-yilda esa dunyoning 84 tadan ortiq davlatidan xorijiy sayyohlar kelgan. Buxoro viloyatiga dunyoning 5 ta mamlakatidan eng ko‘p sayyohlar tashrif buyurdi. Bu ko‘rsatkich 2015-va 2016-yillarga to‘g‘ri keladi (3jadval). 3-jadval. Buxoro viloyatiga dunyo mamlakatlaridan eng ko‘p tashrif buyurgan sayyohlar haqida ma’lumot № 2015-yil 2016-yil Mamlakat nomi Tashrif buyurgan sayyohlar soni Mamlakat nomi Tashrif buyurgan sayyohlar soni 1 Germaniya 4953 Fransiya 6128 2 Fransiya 4696 Germaniya 5378 3 Italiya 3034 Italiya 3748 51

4 Ispaniya 2471 YAponiya 3017 5 YAponiya 2058 Ispaniya 2369 Manba: O`zbekiston statistika qo`mitasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi Jadvalga asosan, 2015-yilda Germaniya, Fransiya, Italiya, Ispaniya va Yaponiya mamlakatlaridan ko‘p sayyohlar tashrif buyurgan bo‘lsa, bu holat 2016yilda Fransiya, Germaniya, Italiya, Yaponiya va Ispaniya davlatlariga to‘g‘ri keladi. Buxoro viloyatiga 2012-yilda tashrif buyurgan xorijiy va mahalliy sayyohlar soni 63,6 mingdan ortiqni tashkil qilgan bo‘lsa, 2016-yilda bu ko‘rsatkich 75,8 mingdan ortiqni tashkil qilib, 20 foizga oshgan. 2015-yilda dunyoning 80 dan ortiq davlatidan 40,6 mingga yaqin xorijiy sayyohlar viloyatimizga tashrif buyurishgan bo‘lishsa, 2016-yilda bu ko‘rsatkich 46,6 mingdan ortiqni tashkil qilib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 15 foizga oshgan. 2012-yilda xorijiy va mahalliy sayyohlarga ko‘rsatilgan jami xizmatlarning hajmi 5562,1 mln.so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, bu 2016-yilda 11389,9 mln.so‘mni tashkil qildi va jami ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 2012-yilga nisbatan ikki barobarga oshdi. Kelgusida bu ko‘rsatkichning yanada yaxshilanishi kutilmoqda. Buxoro viloyatida 2015-2016 yillarda sayyohlar qabul qilindi va sayyohlarning tarkibi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, xorijiy fuqarolar va Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) mamlakatlari fuqarolariga to‘g‘ri keladi (4-jadval). 4-jadval. Buxoro viloyatiga 2015-2016 yillarda qabul qilingan sayyohlar soni № Ko‘rsatkichlar 2015-yil 2016-yil O‘sishi, foizda 1 O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari 22767 29201 28 2 Xorijiy fuqarolar 34822 40014 15 3 MDH mamlakatlari fuqarolari 5767 6600 14 Jami soni 63356 75815 20 52

Manba: O`zbekiston statistika qo`mitasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi Ushbu jadvalga asosan, Buxoro viloyatiga 2015-yilda jami 63,3 ming nafardan ortiq va 2016-yilda 75,8 ming nafardan ortiq xorijiy va mahalliy sayyohlar tashrif buyurgan. Shundan, 2015-yilda 40,6 ming nafarga yaqin hamda 2016-yilda 46,6 ming nafardan ortiq xorijiy sayyohlar tashrif buyurgan va o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 15 foizga oshgan. Hamda MDH davlatlaridan 2015- yilda 5767 nafar va 2016-yilda 6600 nafar sayyohlar tashrif buyurgan va 14 foizga oshgan. Bundan tashqari, mahalliy sayyohlar soni 2015-yilda 22767 nafar va 2016- yilda 29200 nafardan ortiqni tashkil qilgan va 28 foizga oshgan. Shular bilan birgalikda, viloyatda xorijiy va mahalliy sayyohlarga ko‘rsatilgan jami xizmatlar hajmi oshib bormoqda (5-jadval). 5-jadval. Buxoro viloyatida 2015-2016 yillarda turistlarga xizmat ko’rsatish hajmi Ko‘rsatkichlar nomi 2015 yil 2016 yil O‘sishi, foizda Jami ko‘rsatilgan xizmatlar xajmi (mln. so‘mda) 8757,2 11389,9 30 Shundan, eksport hajmi (mln.dollarda) 1,9 2,3 20 Ushbu jadvalga asosan, viloyatda xorijiy va mahalliy sayyohlarga ko‘rsatilgan jami xizmatlar hajmi 2015-yilda 8757,2 va 2016-yilda 11389,9 mln. so‘mdan ortiqni tashkil qilib, o‘tgan yilga nisbatan 30 foizga oshdi. Hamda xorijiy sayyohlarga ko‘rsatilgan eksport xizmati hajmi 2015-yilda 1,9 mln.dollar va 2016-yilda 2,3 mln.dollarni tashkil qilib, 20 foizdan oshdi. Bular orasida yoshlar qatlami kam bo`lsa ham ularni qiziqtirish va sayohat qilishlariga imkon yaratish yo`llari mavjudligi bu oqimni kelajakda hududga yo`naltirishga yordam beradi. Yoshlar turizmi turizmning maxsus turlaridan biri sifatida o’sib ketayotgan yosh avlodning tarbiyasi, ta’limi ma’naviyati madaniyati va jismoniy rivojlanishi 53

muammolarinihal qilishda muhim omil sifatida baholanib yoshlarning iqtido va qobiliyatlari ochilishiga vatanparvarlik tuyg’ulariga tayanuvchi umummilliy qadriyatlarning mustahkamlanishiga yordam beradi. Yoshlar turizmini taraqqiy ettirishning asosiy ijtimoiy vazifasi shundaki u yoshlarga xos tipik qiziqishlarni qondiribgina qolmay yoshlarning kasbga yo’nalishini va kelajakda o’z kasbining ustasi bo’lishi uchun hayotiy nemat sifatida xizmat qiladi. Yoshlar turizmi buning uchun shaxsning ijtimoiylashuvi unda vatanparvarlik umuminsoniy qadriyatlarning hosil qilinishi kabi hayotiy muammolarni hal qilish uchun keng imkoniyatlar eshigini ochib berad. Yoshlar turizmining holati va taraqqiyot darajasi turizm sohasi nazariyasini bilish uslubiyot va joriy amaliyot holatidan ancha bog’liqdir. Turizm sohasida tadqiqotlarning olib borilishid mazkur jarayonga tajribasi kata bo’lgan mutaxassislarni jalb qilish simpoziumlar seminarlar ishbilarmonlik davra suhbatlarining tashkil etilishi yoshlar turizmini yanada taraqqiy ettirish imkoniyatlarini oshiradi. Xalqaro turizmning taraqqiy etishi o’z navbatida ichki turistik maxsulot uchun talabni ham oshiradi. Demak turoperatorlar o’z ananaviy faoliyatini diversifikatsiyalashlariga zarurat oshadi. Mazkur faoliyatda yoshlarning ulushi yuqori bo’lib bunga asosiy sabab yoshlarning moslashuvchanligi yangiliklarni o’zlashtirish imkoniyatlari yuqoriligi hisoblanadi. Yoshlar faol shaklda dam olishni xush ko`rishadi va ko'plab sayyohlik kompaniyalari endi baquvvat yoshlar uchun mo'ljallangan maxsus yoshlar turlarini tashkil etishyapti va ularni faoliyati quyidagi dam olish ko`rinishlarini taklif etadi: Tog`ga sayohatlar - bu tog'larda dam olish. Sayohat tog 'oqimlari orqali, tog` etaklari va tizmalari orqali bo`ladi. Suv Turizmi - dengizlarga, ko'llarga, daryolarga va suv omborlariga qayiq, kema va boshqa suv transportlari orqali sayohat qilish. 54

Velosiped Ekskursiyalari - turli yo'llarga, jarliklarga, qumga, tog 'yo'nalishlariga velosipedlarda sayohat qilishdir. Speliologiyani xush ko`ruvchi odamlar uchun tabiiy yoki sun'iy g'orlarga va labirintlarga safar taklif etishadi. Ular o`zlarining turli relyeflari bilan qiziqarli bo'lishadi. Piyoda Ekskursiyalari bu ehtimol, eng mashhur dam olish shaklidir, chunki u hech qanday maxsus ta'lim va uskunalarga muhtoj emas. Oddiy piyoda ekskursiyani deyarli har qanday joyda tashkil etish mumkin. Bundan tashqari, yoshlar orasida chang'i turizmi va alpinizm, kvadrosiklda safar va otda sayohat juda mashhurdir. Yoshlar turizmi - bu doimiy harakat hisoblanadi. Har kuni ayrim to'siqlarni bartaraf etish kerak, o'zlarini va qiyinchiliklarni yengib o`tishlari kerak, sayyoramizning sehrli tovushlarini eshitishlari uchun va koinot atrofidagi buyuklikni tushunishlari uchun, muhtasham go'zallikni ko'rishlari uchun to`siqlarni yengib o`tishlari kerakdir. Albatta, yoshlar turizmini rivojlantirish zarur va sog'lom turmush tarzini olib borishga ishtiyoqmand yoshlar uchun buni yanada jozibador sayyohlikni boshqa shakllari bilan birlashtirish kerak bo'ladi. Turizm dunyodagi eng tez rivojlanayotgan biznes turlaridan biri bo`lib hisoblanadi. Shunday qilib, u hozirgi bosqichida turizmning yoshlar turizmi faollikdadir. Yoshlar bugungi kunda o'zlarining hayot taqdirlarini o'zlari belgilashlarida bir qator qiyinchiliklarga duch kelishadi. Shuning uchun, ko`plab ekspertlar jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida turizm inson yuqori maqsadlariga erishish, o`z taqdirini belgilash, ijtimoiy keskinliklarni bartaraf qilish va jamiyatda bag'rikenglikni targ'ib qilish yo'lida muhim hisoblanadi, deb ishonadi. O’zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishgandan so’ng turizm sohasidagi davlat siyosati qayta ishlab chiqildi. 1992 – yil 27 – iyulda O’zbekiston Respublikasi 55

Prezidenti qarori bilan “ O’zbekturizm “ milliy kompaniyasi tashkil etilib, uning zimmasiga O’zbekistonda turizmni rivojlantirish bo’yicha milliy modelni yaratish va hayotga tatbiq etish asosiy vazifa etib yuklandi. Yoshlar turizmini rivojlantirish va qo’llab quvvatlash turizmida “Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasining o`rni beqiyosdir. “Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi respublikadagi barcha turistik korxonalarni boshqarish, turizmning barcha turlarini rivojlantirish keng yo’l ochib berish,turizmda material – texnik bazani yaratish va sohaga mahalliy va xorijiy invistitsiyalarni kirib kelishiga imkoniyat yaratish, mahalliy kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish bo’yicha ishlar olib boradi. Yoshlar turizmini O’zbekistonda rivojlantirish avvalambor fan yutuqlaridan samarali foydalanish turoperatorlik va turagentlik faoliyatlari qonuniy tartibga solish va turistik faoliyatni ma’muriy-huquqiy tashkillashtirish shuningdek turizm sanoati uchun ijodiy salohiyatga ega ilmiy-tadqiqot ishlari yurituvchi interaktiv texnologiyalarini qo’llay oladigan mutaxasislar tayyorlash kabi turizm masalalariga yangicha yondoshishdan bog’liqdir. "Yoshlar turizmi" ta'rifi ostida sayr qilish, individual yoki yoshlar kollektivi shaklida bo`ladimi yoshlar bo'sh vaqtini o`tkazish uchun, jahonni bilish uchun umumiy maqsadlarda bog`lovchi katta jamoaviy dam olishni afzal ko`rishadi. Shu munosabat bilan bu hozirgi vaqtda, yoshlar qiziqarli va boy dam olish va turistik rekreatsiya mavjudligi muammosi bilan duch kelayotganliklarini ta'kidlash lozim. 56

Turizm sohasida yoshlar uchun asosiy muammolar deb quyidagilarni hisoblash mumkin: • safar xizmatlari va turlar yuqori qiymatdaligi • viza rejimi, yosh ruslar darhol Shengen davlatlari uchun, AQSh, Buyuk Britaniya va boshqa mamlakatlari uchun, konsullik davlatlari uchun xavf guruhiga tushib qolishadi • yoshlarga ko`rsatiladigan sayyohlik xizmatlari sifati past darajada bo'ladi; • transport chiptalarida (havo, temiryo`l va hokazo) yoshlar uchun kam ahamiyatli afzalliklar. • yagona ma'lumotlar bazasining yo'qligi va festival, klublar, yoshlar maktablari, konferensiyalar, sayyohlik lagerlari va yoshlar turizmini milliy ko'lamli modeli ustida faoliyat yurituvchi markazlarni tashkil etish • yoshlar uchun muhim dam olish muassasalarining eskirgan holatdaligi va faoliyat yuritmayotganligi • mamlakatmiz hududlarida deyarli yil davomida faoliyat yurituvchi zamonaviy xalqaro talaba sayyohlik markazlarining mavjud emasligi; Yoshlar dam olish tashkilotining maxsus xususiyatlari bu sayohatchilarning transport va turar joylarning turiga va qulayligiga munosabatini bildiruvchi bardoshlilik xarakteriga munosabat bildirish mumkin, boshqacha qilib aytganda, hamma narsa sayohatchining shaxsiy ehtiyojlariga bog'liq. Ba'zi odamlar kam 57

hashamatli mehmonxonalarda yashashni afzal ko`rishadi, lekin bir vaqtning o'zida esa barcha go'zal joylar va muzeylarni tomosha qilishni xohlashadi, lekin kim uchundir qulaylik birlamchi ahamiyatga ega. Yoshlar uchun turpaketlarni yaratishda quyidagi omillarni hisobga olish lozim: 1. Turistning shaxsiy afzaligi (dam olishdan nimani ko`zlamoqchi, nimani tomosha qilmoqchi, qanaqa kategoriyadagi mehmonxonada tunamoqchi). 2. Guruhning tarkibi (yoshlar tengdoshlari bilan muloqot qilishni xush ko`rishadi, shuning uchun, bu yosh-guruh kategoriyasi taxminan bir xil darajada bo`lishini ta`minlash zarur). 3. Qiziqarli dastur va hissiy sayyohlar jamg'armasi (bu yerda dastur shunday mo`ljallangan bo`lishi kerakki bunda yoshlarni umuman bir minut ham bo`sh qo`ymaslik kerak, shunday qilib, shuning uchun yosh sayyohlar guruhi osonlik bilan ko'payotganligini ta'kidlash lozim, bundan tashqari, guruh ichida munosabatlar muhim hisoblanadi, qulay muhitni yaratish hamma uchun kerak) Shu bilan birga, tadqiqotga ko'ra bugungi yoshlar uchun turizmning muhim qadriyati, bu ularning turizmni dunyoning ilm vositasi sifatida qarashidir. Ayniqsa, turizm dunyoqarashni kengaytirish yo`llaridan biri sifatida tan olinadi. Shunday qilib, yoshlar qadriyatlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: ma'naviy, hayotiy estetik, ijtimoiy. Turizm sohasida ma'naviy qadriyatlar quyidagi shaklda paydo bo`lgan: • o'z dunyoqarashlarini kengaytirish; • ma'naviy kuch-quvvat olish; 58

• yangi qiziqishlarni o`rganish; • xorijiy tillarni o'rganishga rag'batlantirish; • odamlar bilan muloqot qilishni osonlashtirishga; • "men" ni qayta baholash va yangilab borish; • dunyo bo`lgan munosabatni o'zgartirish; • Men "dunyoni ko'rdim», deb tushunish; • ijtimoiy aloqalarni kengaytirish. Yoshlar turizmi sohasida estetik qadriyatlar deb quyidagilar aniqlandi: • yashash joyi go'zalligi; • yashash joyini zamonaviy dizaynda bezatish • arxitektura va tabiat bilan to'lgan joylar o'rtasidagi hamohanglik; • dam olishning maishiy xizmati; • turistik dam olish joyining an'analariga rioya qilish; • Oilada mavjud bo`lgan an'analarga sodiqlik; • dam olish maqsadida bir joyga borganda yangilik olishi. Bundan tashqari, hayotning muhim asoslari bilan bevosita bog'liq bo`lgan qadriyatlar deb quyidagilar belgilandi: • joylashtirish (turar joy); • umumiy ovqatlanish; • transport vositasi • taassurotlarga ehtiyoj; • o`yin-kulgu Bundan tashqari, yoshlar turizmi sohasida ijtimoiy qadriyatlardeb quyidagilar ajratildi: • odamlar bilan ijtimoiy hamkorlik qadriyati; • jamoaviylik. 59

Turizm sohasi yuksak darajada rivojlangan davlatlarning tajribasidan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, bu soha XXIasrda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng istiqbolli ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib bormoqda. Turizm sohasining YAIMdagi ulushi ham jadal sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. “O‘zbekturizm”Mkning ma’lumotlariga qaraganda turizmning YAIMdagi xozirgi kunda 1,8-2%ni tashkil qilmoqda. “Kun.uz”saytining ma’lumotlarini tahlil qilsak 2015 - yilda O‘zbekistonga 2 milliondan ortiqroq nafar chet ellik mehmon tashrif buyurdi. Turistik xizmatlarning umumiy hajmi 2012 yilga nisbatan 16 foizga, xizmatlar eksporti esa 9 foizga o‘sdi. 2014yilning boshida mamlakatdaf aoliyat yurituvchi sayyohlik tashkilotlarining soni 900dan ortiqni tashkil etdi. Ulardan 400dan ziyodi mehmonxona xo‘jaligi va 500tasi turistik kompaniyalardir. 2013yilda Xorazm, Surxondaryo, Toshkent va Qashqadaryo viloyatlarida turizm sohasini rivojlantirish dasturi qabul qilindi. Bu dasturlarni amaliyotga tatdbiq etish uchun 260million AQSH dollari hisobida mablag‘ kiritish nazarda tutilgan. Yuqoridagi ma’lmotlardan ko‘rinib turibdiki turizm xozirgi vaqtda xalq xo‘jaligining muhim qismi bo‘lib, umilliy iqtisodiyotning barcha jabhalariga amaliy ta’sir etib kelmoqda shu bilan birqatorda, uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati taboro ortib bormoqda. Turizmning mahalliy aholi hamda xorijiy fuqorolarning mazkur mamlakat (mintaqa) larning tarixi, tarixiy arxitektura obektlarlari, mahalliy aholining urf-odatlari, ananalari bo‘yicha intellektual salohiyatini oshirishi, ularning dam olish, davolanishi bilan bir qatorda mamlakat iqtisodiyotiga bevosita ijobiy ta’sir etib kelmoqda. Turizm iqtisodiyot, jamiyat hamda tabiat bilan hamohang tarzda rivojlanadi. 60

3. 2.Buxoroda joylashgan mehmonxona xo’jaliglarini rivojida yoshlar turizmining amaliy ta’siri Yoshlar turizmini rivojlantirishda yuqorida aytib o`tganimizdek,joylashtirish vositalarining ham o`ziga xos o`rni mabjud,ya’ni talaba uchun narx, shinamlik va iqlim nuqtai nazaridan qulay mehmonxonalar zarur bo`lib,ularni o`rganib ushbu oqimga moslashtirish zarur b`olib hisoblanadi. Shu nuqtai nazaridan yosh kadrlarni ya’ni shu sohada tahsil olib kelayotgan talaba yoshlarni bu dasturga taklif etish maqbul bo`lib hisoblanadi,ya’nikim ular yoshlar uchun nima kerakligi,ular uchun qanday narxlar to`g`ri kelishi va qay darajadagi interyer ular diqqatini tortishini bilish mumkin. Shu orqali biz quyidagi samarali yechimlarga kelamiz: 1. Yoshlar turizmi turizmning maxsus turlaridan biri singari o’sayotgan avlodning tarbiya, ta’lim, madaniyat va jismoniy rivojlanishi masalalarini yechishda muhim hisoblanadi, yosh bolalarning qobiliyatlarini namoyish etish uchun sharoit yaratib berishda yordam beradi, vatanparvarlikka asoslangan umummilliy qadriyatlarni singdirishda qo’l keladi. 2. Yoshlar qiziqishini qondirishdan tashqari, yoshlar turizmi erta proforientatsiyada va idrok qilgan holda kelajakdagi professiyani tanlashda hayotiy material berishini yoshlar turizmining muhim ijtimoiy funksiyasi deb sanash kerak. Yoshlar turizmi keng ko’lamli salohiyatlarni ochadi, shaxsni ijtimoiylashtirish, ijtimoiy qadriyatlar va vatanparvarlik hissini yaratish kabi muhim vazifalarni yechishda yordam beradi. 3. Milliy turistik siyosatni ijtimoiy rejalashtirish va realizatsiya qilishda yoshlar vayoshlar turizmi qiziqishlarini alohida ustuvor vazifaga ajratish, uning ichiga yoshlar turizmiga oid obyektlarga investitsiyalarni jalb qilish, o’sayotgan xalqga vatanparvarlik tarbiyasini berish, millatni sog’lomlashtirish, yoshlar turizmining material-texnikaviy bazasini va infratuzilmasini mustahkamlash, turistik bilimni samaradorligini oshirish uchun maxsus oliy o’quv yurtlarida umumiy ko’rgazmali 61

dasturlarni ishlab chiqish, yoshlar turizmiga asoslangan kadrlar malakasini oshirish vazifalarini qo’shishini taklif etish. 4. Yoshlar turizmi holati va darajasi ilmiy nazari yani bilish darajasi, metodologiyasi va joriy amaliyoti yordamida aniqlanadi. Tadqiqotlar jarayoni rossiyalik va chet el olimlarining turli darajadagi ilmiy forumlar, amaliy konferensiyalar, simpoziumlar, seminarlar, ish yuzasidan uchrashuvlarda qatnashishi yo’li bilan rivojlanadi. Ushbu holatda yoshlarning o’zini jalb qilish zaroriyati va mantig’i ham bor. Yoshlar ilmiy san’atining asosiy ko’rinishi sifatida hammaga ma’lum, bir necha 10 yilliklardan buyon foydalanib kelinayotgan Talabalik Ilmiy uyushma bo’lishi mumkin edi. Bularning barchasi yoshlar turizmi sohasida umumiy ilmiy kooperatsiyani tashkil etishi mumkin edi. U oliy ta’lim muassasalari ilmi vakillarini, talabalar, san’at maktablari, ilmiy muassasalar, vaqtinchalik yoshlar san’at guruhi va alohida tadqiqotchilarni yagona ijtimoiy modulga birlashtirishi mumkin. 5. Yoshlar turizmi ijtimoiy rejalashtirish masalasida qulaylik va rivojlanish jihatidan tajribalarni o’rganish kerak. Ushbu yo’nalishda real qiziqishni yetakchi jahon yoshlar turizmi markazlaridan biriga aylangan BMMT “Sputnik” kabi yoshlar turizmi organi taklif qilishi mumkin. Uning asosiy faoliyati bo’lib ichki, kirish turizmi va ekskursiyalar hisoblangan. Bugungi kunda, yoshlar turizmi roli oshishi munosabati bilan ushbu markazsiz turizmni tasavvur qilish qiyin. Shunga o’xshagan markazlar boroz institute sifatida bo’lishi kerak hamda notijorat asosida o’z faoliyatini qurishi kerak. 6. Xalqaro turizm rivojlanishi ichki turmahsulotga talabni ko’paytirishi shubhasiz. Turoperatorlar yoshlar uchun tematik bazalar, lagerlar, maqsadli ekspeditsiyalar yaratish uchun ilmiy tashkilotlar, ta’lim muassasalari bilan birgalikda yoshlar turmahsulotini kooperativ ishlab chiqarishga yo’naltirgan holda an’anaviy faoliyatini diversifikatsiyalashi talab qilinadi. 62

7. Yoshlar turizmini informatsion ta’qib etish, ularning iste’mol xususiyatlarini reklama qilish va innovatsion mahsulotlar siljishini ko’rsatuvchi maxsus internetportalni yaratish imkoniyatini ko’rib chiqish kerak. Ushbu internet-portal xalqaro, shu jumladan kirish va yoshlar turizmi rivojlanishiga hissa qo’shishi mumkin. 8. Jahon tajribasida keng qo’llaniladigan va yoshlar turizmi rivojiga yangi rag’bat yaratadigan rag’batlantirish turizmining boy potensialini o’rganish va foydalanish mumkin, masalan, yaxshi ishlab chiqaruvchilarni, o’qishdagi a’lochilarni, aktivistlarni, maktab bolalarini rag’batlantirib turish. Ushbu choratadbir yuqori salohiyatga ega hamda mamlakatdagi oliy ta’lim muassasalari va boshqa ta’lim muassasalarida tarbiyaviy jarayonda yuqori ahamiyatga ega. 9. O`zbekistonda yoshlar turizmini rivojlanishi ilmiy yutuqlardan foydalanish darajasiga, turizm muammolariga yangi yo’nalishda qarashda, avvalambor, turoperatorlar va turagentlar jaoliyati sohasiga, turistik faoliyatning qonuniy tartiblanishi va normativ-huquqiy asosiga, shuningdek, tadqiqotishlaridan xabardor, interaktiv texnologiyalarni biladigan, yuqori professionallikka ega turizm industriyasi uchun mutaxassislarni tayyorlashga bog’liq. Barchaga ma’lumki, Buxoro O’zbekistonning turistik markazlaridan biri bo’lib hisoblanadi. TRDQning ma’lumotlariga ko’ra 2012 – yilda Buxoroga 100 000 dan ortiq xorijiy turistlar tashrif buyurgan. Manbalarda qayd etilishicha, Buxoroga ( nafaqat xorijiy turristlar ) 1 mln.dan ortiq sayyohatchilar tashrif buyurgan. Umumiy sayyohatchilar soni 2007 –yilda 903 000, 2008 – yilda 1 069 000, 2009 – yilda 1 215 000, 2010 – yilda 975 000 kishini tashkil etgan. Yuqorida ko’rsatilgan, sayyohlarning umumiy sonidan yarmi – turistlar hisoblanadi, qolganlari ish va boshqa maqsadlar yuzasidan kelib turistik infrastruktura va xizmatlardan foydalangan. 63

O’zbekistonga tashrif buyuradigan turistlarning asosiy qismi Fransiya (25% ), Germaniya, Yaponiya, Ispaniya, Italiya, Rossiya , Janubiy Koreya va Osiyoning rivojlangan mamlakatlaridan bo’lgan turistlar tashkil etadi. O’zbekistonga keladigan ko’plab turistlar turoperatorlar xizmatlaridan foydalanib, umumiy turistlar sonining 90 % ni tashkil etadi. Bu turistlarning ko’pisini – nafaqaxo’rlar, madaniy turizm tarafdorlari tashkil qiladi. Bu esa o’z navbatida mamlakatda hali yoshlar va individual turistlarda katta potensial borligidan dalolat beradi. Guruh bo’lib sayohat qilishning bir qator salbiy jihatlari mavjud, bu quyidagilarda o’z aksini topgan: - Turoperatorlar egallagan O’zbekiston turizm bozori turizm sektorini rivojlanishiga to’sqinlik qiladi; - Katta guruhdagi turlardan xizmat sohasi vakillari kamroq naf ko’radi (chegirma ) ; - Guruhlarning turi va marshrutini o’zgartirish qiyin kechadi; Buxoroga tashrif buyuradigan turistlar asosan Buxoroning qadimiy obidalari va muzeylarini , shahar atrofidagi yodgorliklarni tomosha qilish uchun keladi. Buxoro o’zining joylashuviga ko’ra, “Buyuk Ipak Yo’lining” asosiy qismida joylashgan bo’lib, O’zbekistonga tashrif buyurgan har bir turist dasturida asosiy o’rin egallaydi va xorijiy turistlar bu shaharda o’rtacha 2 – kunlarini o’tkazadilar. Ichki turizmga murojaat qiladigan bo’lsak, “ O’zbekturizm” MK ma’lumotlariga ko’ra, 2012 – yilda butun respublikada ichki turistlar soni 651 000 dan ortiq kishini tashkil etgan. Lekin bu faqatgina turagentlar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarga asoslanadi, aslida mahalliy turistlar soni butun respublikada 2 mln.dan ortiq kishini tashkil etadi. 64

Buxoroda turistik mavsum davri – aprel, may, sentabr va oktabr oylariga to’g’ri keladi. Bundan tashqari – mart, iyun, avgust va noyabr oylarida ham turistlar soni anchani tashkil etadi. Buxoro viloyatining turistik potensiali: Buxoro viloyatida bir qancha madaniy va tarixiy ahamiyatga ega joylar mavjud, ammo ular shahardan chetga joylashgani sabab xorijiy va mahalliy turistlar ham tashrif buyuradilar. Bular qatoriga: Buxorodan 70 km uzoqlikda joylashgan Varahshani kiritsh mumkin. Varahsha So`g`d regionidagi asosiy tarixiy – arxeologik komplekslari biri hisoblanadi. G`ijduvon shahri. Buxorodan 43 km uzoqlikda joylashgan bo`lib, bu yerda A. G`ijduvoniy maqbarasi, usta hunarmand Abdullo Narzullayevning keramik buyumlari va muzeyi katta ahamiyatga ega. Buxorodan 30 km uzoqlikda Kogon va Qoroulbozor orasida “Jayron Ekomarkazi” 2 ta qo`riqxonadan biri hisoblanadi, bu yerda O`zbekistonda uchraydigan yovvoyi qushlarning aksariyatini uchratish mumkin. Qo`riqxona umumiy maydoni 16000 ga ni tashkil qiladi. Bu Ekomarkaz Buxoroda ekoturizm rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Yana bir turistlar uchun qiziqarli joylardan biri bu To`dako`l hisoblanadi. To`dako`l Buxoro sharqida joylashgan bo`lib, bu zamonaviy plyash zonasi yaratish, xizmatlar sohasini kengaytirish, baliq ovini tashkil qilish, katamaran va qayiqlarni suzishni tashkillashtirish muhim ahamiyatga ega. Bu yerda asosiy urg`uni ichki turizmga qaratish lozim. Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, nafaqat Buxoro shahri balki butun Buxoro viloyati katta turistik potensialga ega va bu potensialdan oqilona foydalanish xizmatlar sohasini yangilash va kengaytirish, tarixiy obidalarni va atrof – muhitni asrab, mahalliy va xorojiy turistlarga sifatli va yaxshi xizmat ko`rsatish, bu yo`l orqali viloyat iqtisodini turizm hisobidan rivojlantirish yangi 65

ish o`rinlarini yaratish va asosiysi Buxoro turistik regionini rivojlantirish bo`yicha boshqaruv marketingi va menejmentini to`g`ri tanlash va yo`lga qo`yish asosiy vazifa hisoblanadi. 3.3. Buxoro hududidagi yoshlar festivali va karnavallarini uyushtirish loyihalari Butun dunyoga o’zining shonli tarixi bilan tanilgan Buxoroi sharifda yoshlar turizm borasida amalga oshirilishi va yo’lga qo’yilishi kerak bo’lgan ishlar anchagina hisoblanadi. Biroq, bugungi kunda hukumat tomonidan berilayotgan e’tibor asosida Buxoroning turizmdagi hozirgi holatini yanada yaxshilash imkoniyatiga egamiz. Shu nuqtai nazaridan yoshlar turizmi uchun quyidagi qulayliklarni yaratish mumkin: - Maxsus tashkilot yaratib, ular shu turizm qatlami bilan ishlash sistemasini yaratish va ularning faoliyatini keng qamrovli qilishlari; - Mas’ul tashkilot yoshlar uchun maxsus imtiyoz kartochkalarini yaratishlari va ularni registratsion raqamlarini kiritishlari zarur; - uning faoliyati doirasida yangi tur-marshrutlar yaratish ham yotadi. Shuningdek, valontyor tur-ekskursavodlarni sizga taklif etishadi; - valontyor tur-ekskursavodlarni tayyorlash bo’yicha o’quv kurslarini ham tashkil qilishgan; - xizmatlar 100 % bepul taqdim etiladi; - MYTning raqamiga RF bo’yicha bepul qo’ng’iroq qilish imkoniyati yaratilishi. Hududda yoshlar turizmini rivojlantirish borasida “Yosh sayyohlar” loyihasini taklif etaman. Loyiha dasturi ishga tushishi uchun quyidagi obyektlar qayta ta’mirlanishi va qadimiy holiga keltirilishi kerak. Bunda hukumat, TRDQ, o`quv muassasalari,turistik tashkilotlar va karxonalar yordamida 2017-2019-yillarda birgalikda amalga oshirilishi zarur: 66

 “Ark” majmuasiga sayyohlarni ko‘prok jalb etish va uning tarixini kengrok targ‘ib etish maqsadida, orqa qismida konservatsiyalash ishlarini olib borish;  Buxoro shahar Arabon ko‘chasida joylashgan karvon saroylari majmualarini mukammal ta’mirlash, atrof muhitini obodonlashtirish, jumladan: -“Rashid” karvon saroyi; -“Jo‘rabek” karvon saroyi.  “Gavkushon” ansamblidagi “Xo‘ja Kalon” masjidini mukammal ta’mirlash va tiklash ishlarini amalga oshirish;  “Mag‘oki Attori” masjidini restavratsiya qilish. “Mag‘oki ko‘rpa” masjidini restavratsiya qilish va obodonlashtirish;  “Ulug‘bek” madrasasi ichkari qismidagi stalaktitani qayta tiklash, paydo bo‘lgan yoriqlarni ta’mirlash va obodonlashtirish;  “Chor Bakr” majmuasini mukamal ta’mirlash va obodonlashtirish;  “Sitorai Moxi Xossa” majmuasini mukamal ta’mirlash va obodonlashtirish;  Salomxonadagi ayvonni mukammal ta’mirlash va bo‘yash, suhbatxona va minorani mukammal ta’mirlash, hovuz atrofini obodonlashtirish;  Shofirkon tumanidagi “Xo‘ja Muhammad Orif ar-Revgariy” ziyoratgohini restavratsiya qilish;  Buxoro shahridagi “Labi Hovuz” majmuasida joylashgan “Nodir Devonbegi” va “Ko‘kaldosh” madrasalarida o‘zbek milliy musiqasi, Buxoro shoshmaqomi, Buxoro folklor turkum qo‘shiqlari asosida teatrlashtirilgan kontsert dasturlar uyushtirishni yanada kengaytirish;  Buxoro shahridagi “Labi Hovuz” majmuasidan “Samarqand darvozasi”ga qadar bo‘lgan ko‘chani yo‘llarini ta’mirlash va obodonlashtirish;  Sayyohlarning dam olishi va baliq ovlashlariga qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida, Peshko‘ tumani (“Peshko‘ baliq” MChJ) “Qoraqir” suv 67

havzasida 1 gektarlik sun’iy havza tashkil etib, yurta uylarini qurish.  Xorijiy sayyohlar uchun transport xizmati sifatini yaxshilash maqsadida, Eski shahar, Ko‘xna va boqiy Buxoro majmuasi bo‘ylab “elektro-kara”larni qatnovini joriy etish;  Viloyatimizga tashrif buyurayotgan xorijiy va mahalliy sayyohlarni sonini yanada oshirish maqsadida, Buxoro shahrida «Ipak va ziravorlar» festivalini yuqori saviyada tashkil qilish;  Viloyatimizga tashrif buyurayotgan xorijiy va mahalliy sayyohlarni sonini yanada oshirish maqsadida, Buxoro shahrida har yili 31-avgustda «Qovun sayli» tadbirini xar yili avgust oyida o‘tkazish;  Viloyatimizga tashrif buyurayotgan xorijiy va mahalliy sayyohlar sonini yanada oshirish maqsadida Buxoro shahrida 30- noyabr oyida Abu Ali ibn Sino tavalludiga bag‘ishlangan ilmiy-amaliy anjumanini yuqori saviyada tashkillashtirish;  Turistik salohiyatini ommaviy axborot vositalari orqali targ‘ib qilish va xorijiy davlatlarning ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha “Axborot” va “Davr” informatsion dasturlari hamda viloyat teleradio-kompaniyalari orqali turizm sohasi rivoji borasidagi doimiy chiqishlar qilish, respublika va viloyat gazetalarida maqolalar berib borish;  Viloyat turistik salohiyatini ko‘rsatuvchi ijtimoiy rolik tayyorlash va uni muntazam ravishda viloyat va respublika telekanallari orqali efirga uzatib borish;  Yilning aprel oyida Toshkent shahrida o‘tkaziladigan “O‘zbek Xalqaro Turistik Ko‘rgazmasi” hamda oktyabr oyida o‘tkaziladigan «Toshkent Xalqaro Turistik Yarmarkasi»larida Buxoro viloyatining turistik salohiyatini ko‘rsatib turuvchi stendda sayyohlarga xizmat ko‘rsatuvchi madaniy meros ob’ektlari ma’muriyati, teatr, muzey, restoran, kafe, milliy oshxonalar, hunarmandlar va esdalik sovg‘alari shaxobchalari, tabiiy qo‘riqlanadigan hududlar ma’muriyati, 68

dam olish oromgohlari, madaniyat va istirohat bog‘lari va boshqa ko‘ngilochar maskanlarni ham jalb etish;  Buxoro shahrining turistik-ekskursion xaritasini yaratish;  Buxoro shahridagi “Sitorai Moxi Xossa” sanatoriyasida mehmonlarga qulay shart-sharoitlar yaratish hamda xorijdan ko‘proq sayyohlarni jalb etish maqsadida, mahalliy va xorijiy OAVlari orqali reklama-targ‘ibot qilish, viloyatda tibbiyot turizmini tashkil etish;  Buxoro viloyatida o‘tkaziladigan madaniy-ko‘ngilochar tadbirlar (ko‘rgazma, yarmarka, ijodiy jamoalar chiqishlari va h.k.) dasturini boyitish, tegishli yillik taqvimni tasdiqlash va uni turistik kompaniyalar orasida tarqatish;  Sayyohlik salohiyatini ochib beruvchi bosma va elektron targ‘ibot materiallarini ishlab chiqish va salohiyatli sayyohlar e’tiboriga havola etish choralarini ko‘rish. Xorijiy jamoatchilikka Buxoro viloyatining sayyohlik salohiyati va imkoniyatlarini keng tanishtirishga yo‘naltirilgan faol targ‘ibot va tashviqot ishlarini o‘tkazish;  Viloyatning sayyohlik salohiyati bilan tanishtirish maqsadida chet el davlatlarining respublikamizdagi elchilari va elchixonalarining mas’ul diplomatlari uchun Buxoro viloyatiga tashriflar tashkillashtirish. Xorijiy sayyohlik tashkilotlari va sohaviy ommaviy axborot vositalari vakillari uchun “info-turlar”ni tashkillashtirish;  Buxoro viloyatida turizmni hamda turistik infratuzilmani yanada rivojlantirish va sayyohlarga qulay shart-sharoitlarni yaratish maqsadida Buxoro viloyatining quyidagi turistik ob’ektlarida optik tolali kabel tortib, Ishternet tarmog‘iga ulanish uchun Wi-Fi zonasini tashkil qilish, jumladan: - Buxoro shahridagi “Poyi Kalon” -“Labi Hovuz”, “Toqi Zargaron” - “Toqi Telpakfurushon” 69

- “Sarrafon” tarihiy-madaniy va savdo majmualarida - “Somoniylar” nomidagi istirohat bog‘ida - “Ibn Sino” favvoralar xiyobonida - “Qo‘xna va boqiy Buxoro” madaniyat markazida, - “Ark” qo‘rg‘onida - “Sitorai Moxi Xosa” saroyida - Buxoro xalqaro aeroportida - Buxoro avtovokzalida; - Kogon shahridagi Buxoro temir yo‘llar vokzalida; - Kogon tumanidagi “Bahovuddin Naqshband” tarixiy-madaniy majmuasida.  Turizm sohasida elektron savdoni joriy etish maksadida, avia va temir yo`l chiptalarini, mexmonxona xonalarini, tarixiy va madaniy ob’ektlar xamda muzeylarga, parklarga kirish biletlarini oldindan bronlashtirish va sotib olish maxsus saytini yaratish;  Tarixiy voqealar va yodgorliklar tavsifining video roliklari konkursi (mini filmlar) o‘tkazish. Xorijiy va respublikamizning yetakchi turistik kompaniyalari bilan hamkorlikda har yili viloyatda 10 tadan yangi turistik kompaniya tashkil etish. Buxoro viloyatidagi ziyoratgoh va me’moriy majmualar bilan tanishtirish maqsadida, «Mahalla» jamg‘armasi viloyat bo‘limi, «Kamolot» YoIH viloyat kengashi, viloyat Kasaba uyushmalari tashkilotlari bilan hamkorlikda barcha viloyatlaridan mahalliy yosh turistlar sayohatini tashkil etish;  Shofirkon tumandagi “Vardonze” tarixiy yodgorligini turistik yo‘nalishga kiritish va yodgorlik hududini obodonlashtirish ishlarini amalga oshirish hamda yodgorlikka boradigan yangi yo‘l loyihasini tayyorlash’  Buxoro viloyatidagi “Yetti Pir” bo‘yicha turistlar oqimini ko‘paytirish maqsadida, “Xo‘ja-Abduxoliq G‘ijduvoniy”, “Xo‘ja Muhammad Orif arRevgariy”, “Xo‘ja Mahmud Anjir-fag‘naviy”, “Xo‘ja Azizon, Xo‘ja 70

Muhammad Bobo Samosiy”, “Xo‘ja Said Amir Qulol”, “Xo‘ja Bahouddin Naqshband” ziyoratgohlarini va ularga olib boradigan yo‘llarni ta’mirlash; Yuqorida keltirilgan loyihalarning amalga oshirilishi yosh sayohatchilarimiz uchun yilning to`liq davrida sayohat qilishlari uchun imkoniyat yaratadi. Shu loyiha asosida quyidagi festival va karnavallarning yil solnomasini taklif qilish mumkin(7-jadval). 7-jadval.Buxoro hududida yoshlar turizminiga ixtisoslashgan festival va karnavallar yil solnomasi: № Festivallar Sana Manzil 1. Yangi yil bazmi – “Azim Buxoro oqshomi” 30.12- 12.01 Buxoro shahar hokimligi, Boqiy Buxoro ansambli, Ark qo`rg`oni, Samoniylar bo`gi 2. Yangi kun yangi zamon- Navro`zi olam muborak 18.03- 30.03 Eski shahar, Samoniylar bo`gi, Boqiy Buxoro ansambli, 3. Avliyolar makoni- qadim Buxoro( afsonalarga boy festivallar ) 25.04- 12.05 Yetti pir ziyoratgohi va Buxoro viloyatidagi avliyolar manzilgohlari 4. Ipak va ziaravorlar 26.05- 30.05 Ark qo`rg`oni, Samoniylar bo`gi, Eski shahar 4. Bolalarga quvonch ulashaylik - Yosh musavvirlar tanlovi - Chachchi ig`tirochi - Eng shirin suhandon - Kim epchil - Yosh Enshiteyn - Yosh aktyor 28.05- 12.06 Samoniylar bo`gi, Boqiy Buxoro ansambli,Semurg` sport majmuasi, Buxoro san’at kolleji 5. O`zbegim meva sabzovotlari 20.06- 22.06 Samoniylar bo`gi, Boqiy Buxoro ansambli, 6. Obi nobot shirinliklar ( eng qo`li shirin 30.06- 05.07 Eski shahar ansambli, Buxoro Turizm kolleji 71

shirinlikpaz ) 7. Hayvonot olamiga sayohat 10.07- 15.07 Jayron ekomarkazi, Og`itma ko`li, Zamonbobo madaniy markazi, Qora dengiz,Qora qir 8. Milliy hunarmadchilik namoyishlari 20.07- 28.07 Eski shahar, Kamolot YoIH 9. Milliy folklor ijodiy namunalari- Sharq ohanglari 28.07- 01.08 Boqiy Buxoro ansambli, Kamolot YoIH 10. Milliy liboslar namoyishi 02.08- 05.08 Nodirdevonbegi maqrasasi, Kamolot YoIH 11. Milliy o`yinlar 06.08- 16.08 Ark qo`rg`oni,Nafis sport majmuasi 12. Tarix zarvaraqlari 17.08- 20.08 Buxoro muzeylari Karnavallar 1. Yoshlar karnavali 20.08- 28.08 Eski shahar majmuasi 2. Qovun sayli-shirin qovunlar mamlakati 30.08- 31.08 Samoniylar bog`i 3. Yosh olimlar 02.09- 05.09 Buxoro Davlat universiteti, Buxoro turizm kolleji 4. O`zbegim an’analari 10.09- 20.09 Buxoro turizm kolleji, Eski shahar majmuasi 5. O`tmishga qaytib- Buxoro afsonalari 22.09- 25.09 Eski shahar majmuasi, Ark qo`rg`oni Manba: Tadqiqotlar natijasida muallif ishlanmasi. Ushbu karnaval va festivallarni tashkillashtirsak,yosh qatlam nuqtai nazaridan yurtimizga o`rta yoshdagi sayyohlar va talaba yoshlarni ham jalb qilishimiz mumkin. Bunday festival va karnavallarga yurtimizning yo`qolib ketayotgan an’analarini tiklabgina qolmay,balki iqtisodiy daromadimizni bir necha martaga oshirishga xizmat qiladi. Yuqoridagi festival va karnavallar dasturi ilovada keltirilgan. 72

XULOSA Yoshlar chet el safarlariga hordiq chiqarish, do`stlar va qarindoshlarnikiga tashrif buyurish, ilm olish, biznes, va boshqa maqsadlarda otlanishadi. Ularning ko`pchiligi uchun bu sayohatlar xorijiy mamlakatdagi ilk taassurotlar va haqiqiy sarguzashtarni namoyon etadi. Yosh avlodning o`zlari yashayotgan mamlakatlaridan turli turistik destinatsiyalariga oqimlari global darajada katta turistik oqimni tashkil etishi bilan turizm iqtisodiyotida xarakterlidir. Yoshlar turizmining shiddatli oqimi yoshlarning turizmga bo`lgan ehtiyojining hajmi, tanlangan destinatsiyagacha bo`lgan masofa hamda uning nufuzini qamrab oladi. Sayohat destinatsiyalariga aylangan asosiy mamlakatlarni tadqiq qilish anchayin qiyinchiliklar tug`diradi. BTT (WTO) va ko`plab milliy turistik tashkilotlar tomonidan sayohat sanoati hujjatlari yaxshi yuritilsada, sayohatchilarningyoshi to`g`risidagi ma`lumotlar yetarli darajada emas. Yoshlarning sevimli destinatsiyalari umumjahon yoshlar turizmi ko`rsatkichlari va har bir mamlakatning turistik strategiyasidan kelib chiqib yuritilishi kerak. Har bir hududda turizm rivojlanishi hududdagi turistik resurslarga bevosita bog’liq bo’ladi. Bu turistik resurslar turizmni tashkil etish asosi bo’lib sanaladi. Hududda turizmni yuqori cho’qqiga olib chiqish esa turistik resurslarni har tomonlama 73

o’rganish, baholash, imkoniyatlar va kamchiliklarni tahlil etish muhim ahamiyatga ega va bu ishlarni amalga oshirish “O’zbekturizm” Milliy kompaniyasi mas’uliyatiga topshirilgani bejiz emas. Umuman olganda menejment har bir korxona va hudud rivoji uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Menejmentning barcha yo’nalishlardagi asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: sohaning yuqori samaradorligiga erishishi, tabiiy potensiallardan to’g’ri foydalana olish, sohaning sifatli va unumli boshqarilishiga erishishdir. Bitiruv malakaviy ishini yozish davomida turizmda yoshlar turizmining o’rni haqida quyidagilarni bilib oldim: boshqaruvchining asosiy vazifasini aniqlash, ishchi – xodimlar bilan ish olib borishda zamonaviy boshqaruv uslublaridan foydalanish, kadrlarni samarali faoliyatida yangi jihatlarni aniqlash va ro’yobga chiqarish, turizm rivojlanishiga samarali ta’sir etuvchi boshqaruv usullaridan foydalanish, boshqaruv jarayonlarini tashkil etgan holda sifat va samaraga erishish. Barcha boshqaruv organlari singari “ O’zbekturizm “ MK si butun O’zbekiston turizmini boshqarishda va turistik hududlarda turizmni rivojlantirishda quyidagi asosiy vazifalarni amalga oshiradi: - Turizm sohasida davlatning yagona siyosat yuritilishini ta’minlash; - Yoshlar turizmini rivojlantirish uchun davlat dasturini realizatsiya qilish; - Mintaqalararo va sohalararo turizm faoliyatini koordinatsiyalash; - Turistik xizmatlar infrastrukturasini shakllantirish; - Yoshlar turizmiga invistitsiyalarni jalb qilish; - Turizm sohasining reklama va axborot siyosatini shakllantirish; - Yoshlar turizmini qo’llab – quvvatlash; - Turistik faoliyatni standartlashtirish va litsenziyalash; - Turistik hisobot sohasini shakllantirish; - Turizm sohasida yuqori malakali kadrlarni tayyorlash kabilardan iborat; 74

Buxoro turistik hududi haqida gap ketganda, Buxoro O’zbekistonning turistik markazlaridan biri hisoblanadi. Buxoro tashrif buyuradigan chet ellik sayyohlarning aksariyat qismi bu Yevropalik nafaqaxo’rlar va o’rta yoshlilar hisoblanib, ular asosan turoperatorlar xizmatidan foydalanadi. Ular Buxoroning tarixiy obidalari, muzeylarni, shahar atrofidagi yodgorliklarni tomosha qilish uchun kelishadi va bu shaharga kelgan turistlar o’rtacha ikki kunlarini shu yerda o’tkazishadi. Turistik mavsum davrlari – bahor va kuz fasllariga to’g’ri keladi. Buxoroda katta mehmonxonalardan tashqari, kichik oilaviy mehmonxonalar ancha keng tarqalgan. Buxoroga tashrif buyuradigan turistlar o’z mablag’larining 40 % mehmonxona, 30 % estalik xarajatlari, 10 % ovqatlanishga va qolgan mablag’larini transport va boshqa xarajatlarga sarflashi aniqlangan. Bu esa shahar budjeti va aholi turmush faravonligiga ijobiy ta’sir o’tkazmoqda. Buxoro turistik hududini tahlil qilish davomida hali bu hudud turizmida bir qator qo'lga kiritilmagan yutuqlar borligi aniqlanib, bu ishlarni amalga oshirishda xorij tajribasi muhim ahamiyat kasb etishi va buni amalga oshirishda Kipr turizm tashkiloti va Kipr tajribasi bilan solishtirish tavsiya etildi. Bunga asosiy sabab Kiprning jahon turizmi industriyasida o’z o’rni va yuqori mavqega ega ekanligi hamda bu yerda turizm davlat iqtisodiyotining tayanchi bo’lib, turizmning rivojlanishida Kipr turizm tashkiloti tomonidan puxta o’ylangan siyosat va boshqaruvning to’g’ri yo’lga qo’yilganligi turtki berdi. Yoshlar dam olish tashkilotining maxsus xususiyatlari bu sayohatchilarning transport va turar joylarning turiga va qulayligiga munosabatini bildiruvchi bardoshlilik xarakteriga munosabat bildirish mumkin, boshqacha qilib aytganda, hamma narsa sayohatchining shaxsiy ehtiyojlariga bog'liq. Ba'zi odamlar kam hashamatli mehmonxonalarda yashashni afzal ko`rishadi, lekin bir vaqtning o'zida esa barcha go'zal joylar va muzeylarni tomosha qilishni xohlashadi, lekin kim uchundir qulaylik birlamchi ahamiyatga ega. 75

TRDQ tarkibida: O’zbekiston Respublikasi viloyat markazlaridagi sayohat va ekskursiya boshqarmalari, Respublika ilmiy – o’quv konsalting markazi, Samarqand, Buxoro, Xorazmda TRDQ mintaqaviy bo’limlari, joylardagi yirik mehmonxona komplekslari ish olib borishini qo`yga qo`yish kerk. Undan tashqari izlanishlar natijasida quyidagi taklifalarni berib o`taman:  Ichki turizmni rivojlantirish, ayniqsa sayyohlik mavsumi sust bo‘lgan davrda yosh sayyohlar: maktab o‘quvchilari, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari talabalari uchun tanishtiruv turlarini tashkil etish maqsadida Farg‘ona vodiysi, Toshkent shahri va respublikamiz viloyatlaridan Buxoro viloyatiga dam olish kunlarida mahsus turlarini uyushtirish kabi loyihalarni o`z ichiga oladi.  Viloyat boy tarixi va madaniyati bilan yoshlarni tanishtirish, viloyatda ichki turizmni yanada rivojlantirish va yoshlarni turizm sohasiga bo‘lgan qiziqishini oshirish maqsadida, maxsus grafik asosida maktab, litsey va kollej o‘quvchilari hamda oliy o‘quv yurtlari talabalarini Buxoro shahrining diqqatga sazovor joylariga sayohatini uyushtirish;  Viloyatning tarixiy obidalarini va uning buyuk siymolarini jahonga ko‘rsatish hamda turistik salohiyatimiz to‘g‘risida chet ellik sayyohlarga batafsil ma’lumotlar berish maqsadida, jahon talablari va andozalari asosida o‘zbek, rus, ingliz, frantsuz, italyan, xitoy, arab tillarida TRDQ Buxoro mintaqaviy bo‘limining www.visitbukhara.uz hamda www.visitbukhara.com elektron saytlarini yaratish;  Buxoro viloyatidagi barcha tarixiy ob’ektlarning hamda Buxoro shahrining umumiy ko‘rinishini 3D formatidagi video va foto lavhalarini yaratish orqali sayyohlar uchun interaktiv virtual sayohatni tashkillashtirish;  Viloyatning sayyohlik salohiyati bilan tanishtirish maqsadida chet el davlatlarining respublikamizdagi elchilari va elchixonalarining mas’ul diplomatlari uchun Buxoro viloyatiga tashriflar tashkillashtirish. Xorijiy sayyohlik tashkilotlari va sohaviy ommaviy axborot vositalari vakillari uchun 76

“info-turlar”ni tashkillashtirish;  Yoshlar turizm oqimini oshirishda ishlab chiqilgan karnaval va festivallarni uyushtirish, bu tadbirlar haqida xalqaro turistik tashkilotlar gama’lumotlar yetkazish kerak. ANNOTATION to the bachelor qualification theme “ The opportunity to develop youth tourism in Uzbekistan ” Bukhara State University Tourism faculty The Department of Tourism 3-1Tur- 13 group student Amanov Sherzod The peak of the issue. Tourism economy comes with the impact to the twenty-first century, the world biggest into the socio-economic sphere. The statistic of the World Tourism Organization shows us that tourism is the world's 10% of turnover production and services. The next 20 years, the development of international tourism is exported in the world market of goods and services. That is the growth of tourism services exports 8% of total world trade in services increased to 30-35%. International tourism is a particularly important role in the direction of youth tourism. "Youth tourism" under the concept of common objectives based on the 77

indivisibility of the individual or group of young people in the company, which represents the rest of the journey. But today, young people encounter a number of problems: the tourist services and the cost of the tours; the visa regime; the low quality of tourism services provided to young people; the youth of tourism facilities is the not enough and others. The current features of modern youth tourism -youth tourism to look at the world as a learning tool. According to them it is estimated that tourism is one of the ways to expand their worldview. Young people to be engaged with cultural tourism at the same time helps against crime, abuse of alcohol. Life violations increased pessimism flow and allows you to join groups. This is one of the most important issues of today. About 60 percent of the country's population is young people and they have a great potential with the tourism. And improving of youth tourism is the main issue. The future of the tourism industry especially in the hands of young people. .. The purpose of this final bachelor thesis. Developing effective ways of youth tourism in the hotels of Bukhara. The task of the work : to achieve the purpose of final qualifying works for the following functions: - to examine the theoretical bases of youth tourism; - to examine the status of the development of youth tourism in Russia and Cyprus; - to analyze of the development of youth tourism in Uzbekistan hotel management; - to predict the development of youth tourism in Bukhara hotels. But what is Youth travel and Youth tourism? Do they fit this industry mould? To answer these questions we need to define a tourist and tourism. Tourism - the 78

business of providing and arranging holidays and services for young people who are visiting a place. Clearly, there is confusion and controversy surrounding the definitions of travel and tourism. Are they the same or are tourists only seeking pleasure whereas travellers may also be on business? How far must one travel from home to be a tourist/traveller? Does paying for a room make one a tourist? ... And so forth. From the viewpoint of economic development and/or economic impact, a visitor, nominally called a tourist, is someone who comes to an area, spends money, and leaves. We employ an economic framework to be comparable with the concept of ‘industry,’ which is an economic term. The reasons for the visit, length of stay, length of trip, or distances from home are immaterial. Thus, we define a tourist as a person travelling outside of his or her normal routine, either normal living or normal working routine, who spends money. This definition of visitor/tourist includes: • People who stay in hotels, motels, resorts, or campgrounds; • People who visit friends or relatives; • People who visit while just passing through going somewhere else; • People who are on a day trip (do not stay overnight); and • An ‘all other’ category of people on boats, who sleep in a vehicle of some sort, or who otherwise do not fit the above. Young tourist activities in Uzbekistan range from outdoor activities, such as rock - climbing , to exploration of its rich archeological and religious history. In 2005, 240,000 tourists from 117 countries visited Uzbekistan. The industry earned US$30 million (90.9% of forecast). Overall, the tourism sector served 621,700 people and rendered services for 40.6 billion soums (73.1% of forecast). The industry earned 598.4 million soums. Each autumn, the Uzbek travel industry holds an International Tourism Fair. Unfortunately the country still has a legacy of complicated, Soviet-style visa requirements, which puts it at a disadvantage in a competitive market for international tourists. The main airport at Tashkent is often 79

cited as one of the worst in the world from the point of view of passengers, who experience hectic conditions, long delays, and bureaucratic frustrations. Hospitality - an activity aimed at the development ( construction and renovation ) Hotel - rooms with furnished rooms for short-term tourist accommodation designed and equipped to provide guests with a range of services associated with travel : accommodation, accommodation , information and consumer services, leisure and etc.Today Hospitality performs key functions in the tourism industry.Modern hotels offer consumers not only accommodation and food services , but also a huge variety of entertainment , transport, communications, the services, as well as sports , medical services, beauty salons , etc. Of course , a set of services varies depending on the class of hotel.Such a variety of services dictated by high competition in the hotel industry . Hotel owners are forced to monitor changing customer preferences and try to fully satisfy them. Therefore, the success of the hotel business depends largely on compliance with customer needs and service quality. In Russia, the hotel business has not so much developed as in the West, even if considered separately Moscow and St. Petersburg . Basically , hotel complexes represented the old buildings in which it is impossible to maintain a European level. Service leaves much to be desired. However, in recent years the situation has begun to change for the better. Began large-scale construction of high class hotels , not only in the capital but also in the regional centers . Become more strict requirements for personnel, general services is the aim for European standards. This is largely due to the rise of the economy in our country , as well as increased levels of welfare.Advantour.com offers booking hotels in Bukhara and other cities of Uzbekistan. Booking via the Internet your chosen hotel in Bukhara viewing features, compare prices In Bukhara common private hotels . Most of them are located in the Old Town , near the main historical complex Bukhara - Labi- Hauz . Bukhara small 80

private hotels , located in a private one-or two-storey houses of Bukhara , typical for their internal quadrangle . Travelers will appreciate the exotic oriental design, characteristic of private hotels Bukhara. This hotel B & B, where the morning breakfast , and lunch and dinner are prepared to order visitors. In Bukhara, there is also a business hotel located in the city center . They are built in the style of modern hotels in these modern facilities , a wide range of services provided.Promotion of small family businesses and innovation - an important factor in the stability of the economy ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasining “Turizm to’g’risida”gi qonuni –O’zbekistonning yangi qonunlari. Toshkent, 2015. (12; 16; 38- betlar) 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995 yil 2 iyundagi 1162 raqamli ”Buyuk Ipak yo’li”ni qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora – tadbirlar to’g’risidagi” farmoni. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasining tashkil topishi” to’g’risidagi farmoni № PF – 49/559. 2016 - yil 2- dekabr. 4. 2017-2021-yillar O’zbekistonda turizmni rivojlantirishni jadallashtirish dasturi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 02.12.2016 yildagi PF – № 4861 farmoni.-lex.uz 81

5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining №346 1998 yil 8 avgustda qabul qilingan “Turistik tashkilotlarning faoliyatini takomillashtirish” to’g’risidagi farmoyishi. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 17 maydagi “Xizmat ko’rsatish va servis sohasini 2006 – 2010 yillarda rivojlantirish haqida”gi PQ – 325 – sonli qarori. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 21 maydagi “O’zbekiston Respublikasida 2010 yilga qadar xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish bo’yicha qo’shimcha chora – tadbirlar haqida”gi PQ – 640 – sonli qarori. 8. “Turizm faoliyatini lisenziyalash to’g’risida”gi Nizom 2013. 9. “Mamlakatimizni modernizasiya qilish yo’lini izchil davom ettirish – taraqqiyotimizning muhim omilidir” Prezident I. A. Karimovning O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 21 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi, 2013 yil 7 dekabr. 10. Alieva M.T. “Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti” darslik, Toshkent, TDIU 2009 yil. ,45-b. 11. Kamilova F.K., Taisheva I.M., Sayfutdinov SH.S. “Turizm industriyasi”. O’quv qo’llanma. Toshkent. TDIU 2007 yil.89-b. 12. Komilova F.K “Mukammal turizm g’oyasi”. “Iqtisodiyot va ta’lim” № 2, 2003 yil. (23-26 betlar) 13. Komilova F.K. “Turizm sohasining rivojlanish istiqbollari”. “Iqtisodiyot va ta’lim” № 1, 2004 yil. (67-71 betlar) 14. NazarovaG. Komilova F.“O’zbekistonda turizm imkoniyatlarini kengaytirish. O’zbekiston iqtisodiy axborotnomasi. Jurnal.” 2000 yil. (18-21 betlar) 15. Saidov A. F. “Turizm tinchlik va farovonlik timsoli” Toshkent, 2007 yil. 82

16. “O’zbekistonda turizmni rivojlantirish” maqolalar jamlanmasi, “Turizm yo’nalishida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish yo’llari” mavzusi. Latipov.Sh.K, Yuldashev.K.Sh. 2010 yil.112b. 17. Kozirev V. M., Zorin I. V., Surin A. I. i dr. Menedjment turizma. Ekonomika turizma. Uchebnik. -M: Finansi i statistika, 2004. 223b. 18. Samoylenko A. A. Geografiya turizma: Uchebnoe posobie. – Rostov n Donu: «Feniks». 2006. (223-230 betlar) 19. Dolfsma W. The process of new service development: Issues of formalization and appropriability. International Journal of Innovation Management, 2004, № 8(3), 1-19. 20. Enz, C.A. and Siguaw, J.A. Revisiting the best of the best: innovations in hotel practice.Cornell Hotel and Restaurant Quarterly, 2003, № 44, 115-123. 21. Gyuracz-Nemeth P., Friedrich N., Clarke A. Innovation in special hotels - as a key to success. Proceedings of International Conference “Management, Knowledge and Learning”, Croatia, 2013. 22. Hjalager, Anne-Mette, “A review of innovation research in tourism”, Tourism Management, 2010, № 31(1), 1–12. 23. Kamilova F.K. Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish sharoitida turizm xizmatlari marketingini takomillashtirish. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy jurnali. №1, 2011.78-b. 24. Mamatqulov X.M. Tuxliyev I.S. Xalqaro turizm. Darslik. Toshkent. 2009-yil. 25. Martínez-Ros E. & Orfila-Sintes F. Innovation activity in the hotel industry.Technovation,2009, № 29 (9), 632-641. 26. Olsen M.D., Connolly D.J. Antecedents of technological change in the hospitality industry. Tourism Analysis, 1999, № 4 (1), 29–46. 83

27. Orfila-Sintesa F., Crespi-Cladera R., Martinez-Ros E. Innovation activity in the hotel industry: Evidence from Balearic Islands. Tourism Management, 2005, № 26 (6), 851–865. 28. Otterbacher M., Gnoth J. How to develop successful hospitality innovation, Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 2005, № 46(2), 205-222. 29. Otterbacher M. Innovation management. Handbook of hospitality operations and IT (ed. Peter Jones), Elsevier Ltd., Oxford, 2008 (pp. 340-366). 30. Shodmonov Sh.Sh., Yusupov R.A. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti nazariyasi va amaliyoti. – T.: TDIU, 2007.32b. 31. Richards, G., Wilson, J., Today’s Youth Travellers: Tomorrow’s Global Nomads. New Horizons in Independent, 25p. 32. Youth and Student Travel, International Student Travel Confederation, Amsterdam, 2003,60p. 33. World Tourism Organisation, Youth travel matters – Understanding the Global Phenomenon of Youth Travel,Madrid, 2010. 45p 34. UN WTO Tourism Highlights 2015 Edition. 35. Александрова А.Ю. Международный туризм (учебник). М.: Аспект Пресс, 2002. -470 с. 36. Бабаскин С.Я. Инновационный проект: методы отбора инструмента анализа рисков. Издательство «Дело» АНХ, 2009. - 240 с. 37. Баумгартен Л.В. Стратегический менеджмент в туризме. Учебное пособие. М.: Академия, 2007. – 346 с. 38. Богданов Е.И., Богомолова Е.С., Орловская В.П. Экономика отрасли туризм. Учебник. М.: Инфра-М, 2014. – 312 с. 39. Гончаренко Л.П, Арутюнов Ю.А. Инновационная политика. Учебник. М.: КНОРУС, 2010. – 145-c. 40. Друкер П. Бизнес и инновации. М.: ООО «И.Д.Вильямс», 2007. 84

41. Инновационный тип развития экономики. Учебник. / Под общей редакцией А.Н. Фоломьева. – М.: РАГС, 2008.356-c. 42. Котлер Ф. и др. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Учебник. М.ЮНИТИ, 2004. – 760 с. 43. Новиков В.С. Инновации в туризме. Учебное пособие. М.: Академия, 2010. – 207 с. 44. Стерхова С.А. Инновационный продукт: инструменты маркетинга. Издательство «Дело» АНХ, 2008. – 296 с. Internet saytlari 45. www.world - tourism.org – Butunjahon Turistik Tashkiloti. 46. www.jamiyatgzt.uz - Jamiyat ijtimoiy – siyosiy gazetasi. 47. www.uzbekistonovozi.uz – O’zbekiston ovozi ijtimoiy siyosiy gazetasi. 48. www.uza.uz – O’zbekiston milliy axborot agentligi. 49. www.visitcyprus.com – Kiprning rasmiy turizm veb sayti. 50. www.narod.ru - O’zbekistonning tarixiy obidalari veb sayti. 51. www.infoman.uz – eng so’nggi yangiliklar. 52. www.Uzreports.uz – bussines news of Uzbekistan. 53. www.Uzbektourism.uz – “O’zbekturizm” MK statistik ma’lumotlaridan. 54. www.library.uz – Alisher Navoiy kutubxonasi. 55. www.uzbektourism.uz – “O’zbekturizm MK” veb – sayti 56. www.discovenger.uz – dunyo bo’ylab sayohat 57. www.dreambukhara.org - Buxoro viloyatidagi mehmonxonalar haqida ma’lumot 58. www.tour.uz – O’zbekistondagi mehmonxonalar va turlar sayti 59. www.bukhara.uz – Buxoro viloyati rasmiy veb – sayti 60. www.statistics.uz – yillik statistika ma’lumotlari. 61. www.OrexCA.com – Markaziy Osiyoning turistik onlayn kompaniyasi. 85

Похожие

O`zbekistonda ekologik turizmni rivojlantirishning istiqbolli jabhalari

O’zbekistonda milliy turizm sohasida bundanda yuqori cho’qqilarga erishishi va iqtisodiy o’sishini ta’minlash

Buxoro turizmini rivojlantirishda maxsus turlar taklifining ahamiyati

O’zbekiston turizmi bozorini segmentlash va takomillashtirish yo’llari

O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlari