“Flash dasturi yordamida geometrik masalalarni tayyorlash”

Загружено в:

26.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1511.5 KB

Скачать

“Flash dasturi yordamida geometrik masalalarni tayyorlash” 1

Kirish 3-5 I- bob MACROMEDIA FLASH DASTURI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT 6-30 1.1 Grafik dasturlarni yaratish 6-10 1. 2 Macromedia Flashda animatsiya yaratish 10-19 1. 3 Montaj stoli va uning xususiyatlari 19-23 1. 4 Xususiyatlar inspektori 23-30 II- bob MACROMEDIA FLASH DASTURI YORDAMIDA GEOMETRIK MASALALARNI TAYYORLASH 31-48 2.1 Flash dasturida foydalanuvchi interfeysni, ish parametrlarini sozlash. 30-33 2 . 2 Planimetriya va stereometriya bo‘limiga doir masalalarni tayyolash. 33-49 Xulosa 50-51 Foydalanilgan adabiyotlar 52 Kirish Mustaqillik sharofati bilan Vatanimizda olamshumul o‘zgarishlar yuz berdi. Milliy qadriyatlar qayta tiklandi. Ismoil al-Buxoriy, Muhammad al-Xorazmiy, Amir Temur kabi buyuk siymolarning hayoti qoldirgan me’rosini o‘rganishga yo‘l ochildi. Diyorimiz qiyofasi butunlay yangilandi. Xalqning turmush tarzi, fikrlashi va tafakkurida ijobiy o‘zgarishlar 2

paydo bo‘ldi. Iqtisodiy, ma’naviy hayotda xalqning turmush tarzi, ongida yuz bergan o‘zgarishlar, yangiliklarni, yoshlarni hayotga, ishlab chiqarishga tayyorlash amaliyotida aks ettirish oliy ta’limning bosh vazifasi bo‘lib qoldi. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimovning 2001-yil Oliy Majlisning 5-sessiyasida so‘zlagan nutqida axborot texnologiyalari va kompyuterlarni jamiyat hayotida, kishilarning turmush tarzida, maktab va oliy o‘quv yurtlariga jadallik bilan olib kirish g‘oyasi ilgari surilgan edi. Prezidentimiz tashabbusi bilan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 25-mayda qabul qilingan 230-sonli 2001-2005-yillarda kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish ,,Internetning xalqaro tizimlariga keng kirib borishni ta’minlash“ dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora tadbirlar to‘grisidagi qarori qabul qilindi. Oradan bir yil o‘tgach ya’ni 2002-yil 30-mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezdentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot komunikatsiya texnologiyalarni joriy etish to‘g‘risida”gi farmonini amalga oshirish yuzasidagi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 6-iyundagi 2002-2010-yillarda kompyuterlashtirish va axborot komunikatsiya texnologiyalarni rivojlantirish dasturi” to‘g‘risidagi qarori e’lon qilindi. Bulardan ko‘rinadi ta’limni rivojlantirish hozirgi kunning dolzarb muammosiga aylangan. Endigi asosiy vazifa axborot-texnologiyalari va kompyuterlash bo‘yicha yoritilgan natijalar umumlashtirib ularni hayotga albatta keng joriy qilishdan iborat. Kompyuterning jamiyat, xalq xo‘jaligi ta’lim-tarbiya sohasidagi ahamiyati beqiyosdir. U ta’lim tizimini ma’muriy boshqarishdan tortib, alohida maktab, kasb hunar kollejlari, oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishgacha, guruh jamoalarida o‘quv predmetlarini o‘rganishni tashkil qilishdan tortib, talabalarning individual mashg‘ulotlarini tashkil etishgacha bo‘lgan muammolarni qamrab oladi. HTML hujjatni chiroyli ko‘rinishda rasmiylashtirish uchun animatsiyalardan foydalaniladi. Animatsiyalar xar xil formatlarga ega bo‘lib, hozirda ko‘p qo‘llaniladiganlardan biri GIF formatli animatsiyadir. Ma’lumki, animatsiya kadrlar ketma- ketligidan hosil bo‘ladi. Kadrlarda tasvirlar joylashtiriladi. GIF formatli animatsiyaning kadrlardagi tasviri GIF formatda bo‘ladi. Demak, GIF formatli animatsiyalar kichik hajmga egadir. GIF animatsiyalarni yaratish uchun bir qancha maxsus dastur vositalari mavjud. Masalan, Macromedia ColdFusion Server v5.0, Macromedia Generator Developer Edition 3

v2.0, MS Liquid Montion, 3D Studio Max, Gif Animatior, Uleand Cool3D, Ulead Gif Animator, Babarosa Gif Animatior, EZ-Motion v1.1.0, MoHo v 4.5, Macromedia Flash va boshqalar. Animatsiyalarni yaratishda bu dasturiy uskunalarning har birining o‘ziga xos o‘rni bor. Tasvirlarni animatsiya qilishda Macromedia Flash eng yaxshi dastur vositalaridan biridir. Flash texnologiya yoki uni boshqacha nom bilan muloqotli veb-animatsiyalar deb atashadi. Bu texnologiya Macromedia kompaniyasi tomonidan yaratilgan bo‘lib, ma’lumotlarni multimedia ko‘rinishda taqdim eta oladigan, juda muhim texnologik jarayonlarni o‘z ichiga olgan dastur vositasidir. Flash dastur vositasining asosiy elementi sifatida vektorli grafika qo‘llanilib, uning asosida multimedianing hamma elementlari, ya'ni ovoz, harakat, ob’yektlar bilan muloqotni amalga oshiradigan imkoniyatlari mavjud. Flash texnologiyada yaratiladigan hujjatlarning o‘lchami minimal darajada bo‘lib, ular kompyuter ekranining o‘lchamiga bog‘liq emas, bu esa Internet-loyiha yaratish uchun asosiy talablardan biridir. Ushbu bitiruv malakaviy ish im ning mavzusi “Flash dasturi yordamida geometrik masalalarni tayyorlash” deb ataladi. Flash dastur vositasining asosiy elementi sifatida vektorli grafika qo‘llanilib, uning asosida multimedianing hamma elementlari, ya’ni ovoz, harakat, ob’yektlar bilan muloqotni amalga oshiradigan imkoniyatlari mavjud. Flash texnologiyada yaratiladigan hujjatlarning o‘lchami minimal darajada bo‘lib, ular kompyuter ekranining o‘lchamiga bog‘liq emas, bu esa Internet-loyiha yaratish uchun asosiy talablardan biridir.Geometriya fanida ko‘rgazmali qurollar tayyorlashda Macromedia Flash dasturini imkoniyatlaridan samarali foydalanish va undan dars mashg‘ulotlarida foydalanish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri deb qarash mumkin. B itiruv malakaviy ishining maqsadi. Geometriya fanini o‘tishda talabalarga tushinarli bo‘lishi uchun ko‘rgazmali qurollar o‘rniga animatsion vertual stend yaratish, turli dasturiy ta’minotlarni yaratishda ma’lumotlar bazasini shakllantirish va ulardan foydalanishga ba’zida animatsion dasturlarga ehtiyoj sezilib qoladi. Mana shu nuqtai nazardan, Macromedia Flash dasturidan foydalanish haqida chuqur tasavvurga ega bо‘lish 4

va uning amaliy tatbiq doirasini kengroq о‘rganish ushbu tadqiqotning asosiy maqsadini belgilaydi. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishimda qiziqarli geometrik masalalarni tayyorlash jarayonida Macromedia Flash dasturini imkoniyatlarini ko‘rsatish, shu bilan bir qatorda geometriya fanini o‘tishda talabalar uchun ko‘rgazmali qurollar yaratishda Macromedia Flash dasturining imkoniyatlaridan foydalanib animatsion ko‘rinishdagi multimedia imkoniyatlarini qo‘llab virtual stendlar yaratishdan iborat. Bu esa o‘z navbatida talabalar yoki foydalanuvchilar о‘rtasida dars jarayonida ular tomonidan tо‘plangan bilimlarni yanada oshirish va undan samarali foydalanishda ishning amaliy ahamiyati kattadir. Mazkur bitiruv malakaviy ishi kirish va xulosadan tashqari ikkita bobdan tarkib topgan bо‘lib, bunda birinchi bob “Macromedia Flash dasturi haqida umumiy ma’lumot” deb nomlanib, grafik dasturlarni yaratish, Macromedia Flashda animatsiya yaratish, montaj usuli va uning xususiyatlari, xususiyatlar inspektori, foydalanuvchi interfeysni sozlash haqidagi beshta bо‘limni о‘z ichiga oladi. Ikkinchi bob esa “Macromedia Flash dasturi yordamida geometrik masalalarni tayyorlash” deb nomlanib, unda geometriya fanining planimetriya bo‘limiga doir masalalarni tayyorlash nazarda tutilgan bo`lib, tanlangan mavzuga doir bir nechta masalalar tayyorlab ko‘rsatilgan. I-BOB. MACROMEDIA FLASH DASTURI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT . 1.1.Grafik dasturlarni yaratish Flash MX dasturini ishga tushirish . Dastur standart holda yuklanadi. Ya’ni Пуск → Программы → Macromedia→ Macromedia Flash MX tanlanadi. 5

1-rasm. Flash MX ni ishga tushirish. Dastlab Flash MX yuklanganda foydalanuvchiga ish maydoni (Ish maydoni konfigurasiyasini tanlash) uchun quyidagi uchta yo‘nalish taklif qilinadi va imkoniyatiga qarab ulardan biri tanlanadi: Designer — dizaynerlar uchun, ayrim foydalanuvchilar Flash MX uchun esa grafik redaktor sifatida ham ishlatishi mumkin; Developer — Dastur mahsuloti yaratuvchilari uchun, ayrim foydalanuvchilar uchun esa Flash MX dan veb-saytlar tayyorlash maqsadida ham ishlatishi mumkin; General —Kengaytirilgan varianti. 2-rasm. Ish maydoni konfigurasiyasini tanlash muloqat oynasi. Shular asosida ish oynasiga o‘tiladi. Endi ish oynasidagi asosiy tashkil etuvchilar bilan tanishib chiqamiz. Flash MX oynasining tashkil etuvchilari. Bosh qismi (sarlavha) satri: 6

Tasvir bilan ishlash uchun asboblar paneli: Arrow Tool (ko‘rsatkich), bu to‘q rangdagi ko‘rsatkich yordamida ish maydonidagi biror ob’yektni yoki uning biror qismini yo bo‘lmasa bir nechta ob’yektlarni bitta guruh bo‘yicha ajratish, joriy qilish orqali qayta ishlash mumkin; Subselection Tool (Biror maydonni ajratib olish), Bunda shu maydondagi ob’yektlarni tahrirlash, shaklini o‘zgartirish, boshqa joyga ko‘chirish uchun ajratib olinadi; bine Tool (to‘g‘ri chiziq) — turli yo‘nalishda to‘g‘ri chiziq chizish, yasash mumkin; Lasso Tool (qirqib olish), Bu yordamida ish maydonidagi biror sohani qirqib, ajratish hisobiga boshqa joyga ko‘chirish, o‘chirish, nushasini olish mumkin. Bunda o‘sha sohada joylashgan ob’yektlar qismi unda qoladi; Pen Tool (pero) — Turli yasama shakllarni nuqtalar orqali yaratib olish, oldin yaratilgan va keyingi yaratilgan nuqtalar birlashtirilsa shunga mos shakl hosil bo‘ladi; Yozuv yozish maydonini yaratish orqali unga kerakli matn kiritiladi; Oval Tool (Oval) — Standart holdagi doira shaklidagi geometrik shakllarni yaratish. Uni ikkita komponent tashkil etadi: Uning qirrasi, va bo‘yaladigan ichki sohasi; Rectangle Tool (To‘rtburchak) — Nomiga mos geometrik shakllar yaratadi; Pencil Tool (qalam) — Turli chiziqlarni yasash, chizish; Brush Tool (mo‘yqalam) — qalin shaklli chiziqlarni chizish,yasash; Free Transform Tool (Transformasiya qilish uchun), Bu uskuna yordamida biror ob’yektni yoki uning biror qismini yo bo‘lmasa bir nechta ob’yektlar guruhini tanlash orqali uning shaklini turlicha o‘zgartirish mumkin, buni tanlashdan oldin Arrow uskunasi tanlab 7

qo‘yiladi; Fill Transform (Rangni transformasiya qilish), ob’yekt rangining soyasi bilan ishlash; Ink Bottle Tool, ob’yekt qirralariga rang berish; Paint Bucket Tool (rang qutisi), ob’yekt ichiga rang berish; Dropper Tool (Pipetka), ob’yektning holatiga qarab rang berish; Eraser Tool (Lastik) — Bu oddiy grafik muharrirlarda mavjud bo‘lgan o‘chirgich; View (Vid) bo‘limida: (qo‘lcha), ish maydonini siljitish; (Masshtab), Ish maydonini kengaytirish yoki kichraytirish; Colors(Ranglar), bo‘limida: Stroke Color (Rang konturi), chiziqqa rang berish; Fill Color (Rang soyasi), sohaga rang berish; Default Colors (Ixtiyoriy ravishda rang berish); No Color (Rangsiz), rangsiz ko‘rinishga keltirish; Swap Colors (Rangni almashtirish). Options (Opsii) bo‘limida har bir tanlangan uskunaning qo‘shimcha hususiyatlari paydo bo‘ladi. Hozirgi kunda Web sahifalarni yaratishda turli grafika turlaridan keng miqyosda samarali ravishda foydalaniladi. Lekin bular ichida rastrli grafika o‘zining qulayligi jihatidan oldingi o‘rinlardan birini egallagan. Rastrli grafikada ko‘plab format turlari qo‘llaniladi. Ularga GIF(grapics interchange format – ma’lumotlarini almashinuvi uchun grafik format), JPEG(Join Photografic Experts Graup – Tasvirlar bo‘yicha mutaxassislarni birlashgan guruhi) va PNG(Portable network Graphics – ko‘chirma grafik format) va shu kabi formatlarni keltirish mumkin. 8

Rastrli grafikani ishlatishda tasvir nuqtalar majmuasidan iborat bo‘ladi. Bu nuqtalar bir-biri bilan bog‘liq bo‘lmaganligi uchun ushbu nuqtalar har biriga rangi va koordinatasi berilishi kerak. Oddiy holda agar ikki xil rangli tasvir ishlatilsa u holda har bir pikselni tasvirlash uchun har pikselga bunday razryadlardan 8 ta kerak bo‘ladi. Juda ham murakkab fotorealistik rangli tasvirlar 1 pikseliga 24 razryad talab qiladi. Rastrli tasvirlarni yana bir kamchiligi shundan iboratki, tasvir sifati piksel o‘lchamiga bog‘liq, u esa o‘z navbatida monitorni imkoniyati bilan belgilanadi. Shuning uchun bir xil ko‘rinishdagi rasm turli monitorda har xil ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari rastrli tasvirni o‘lchamini o‘zgartirish juda ham murakkab. Chunki bunday tasvirni kattalashtirish piksellar sonini o‘sishiga olib keladi. Kompyuter grafikasi sohasidagi mutaxassislar tomonidan juda murakkab rastrli tasvirlar piksellar “ko‘paytirishi” yoki o‘chirish algaritmlari ishlab chiqilgan, lekin ular doim ham ushbu masalani hal qilishda etarlicha samara bermaydi. Grafikaning yana bir turi bu vektorli grafikadir. Vektorli grafika bu tasvirni rasmda joylashuvi matematik formulalar bilan berilgan egri chiziqlar majmuasi yordamida namoyish etish usulidir. Masalan, istalgan doirani tasvirlash uchun uch-to‘rt raqam kerak bo‘ladi. Radius markazi koordinatalari va chiziq qalinligi. Shuning uchun vektorli grafika rastrli grafikaga nisbatan bir qancha qulayliklarga ega: - Vektorli tasvirlarni belgilovchi matematik formulalar kompyuter xotirasida rastrli tasvir piksellarga qaraganda kamroq joy egallaydi; -tasvir (yoki uning ayrim qismlarini) sifatini yo‘qotmasdan chegaralanmagan kattalashtirish imkoniyati mayjud; -tasvirni bir platformadan ikkinchisiga ko‘chirish qulay. Albatta vektorli tasvirni o‘z kamchiligi ham mavjud. Masalan, fotorelastik tasvirni vektorli formatdan namoyish qilish murakkabroq. Flash yaratuvchilari bunga ham yechim topishgan. Macromedia Flash dasturi yordamida Web sahifalar tuzishda siz nafaqat vektorli balki rastrli tasvirlarni ishlatishingiz ham mumkin. 1.2. Macromedia Flashda animatsiya yaratish. Macromedia Flash dasturida animatsiya ikki xil bo‘ladi: kadrli va avtomatik. Avtomatik animatsiya shakllar geometriyasini o‘zgarishi yoki boshqaruv kadrlar o‘zgarishi 9

asosidagi animatsiya turlariga bo‘linadi. Bu turdagi animatsiyani yaratish uchun biz bitta boshqaruv kadrni yaratamiz va unga belgi qo‘yamiz. Masalan boshqaruv kadrda aylana chiziladi va u grafik tasvir belgi turiga F8 yoki Vstavka menyusida Преобразоват ь в символ buyrug‘ yordamida o‘tkaziladi. Yoki Ctrl+F8 buyrug‘ini tanlab yangi belgi yaratamiz va belgilar kutubxonasi yordamida uni boshqaruv kadrga qo‘shamiz. Macromedia Flashda ishni osonlashtirish va rolik o‘lchamlari yaxshilash uchun simvol tushunchasi kiritilgan. Simvol quyidagicha bo‘lishi mumkin. Grafika (Graphic), tugma (button), animatsion rolik (movie clip), tovush (sound). Bu imkoniyat yatarilgan ob’yektlardan bir necha marta foydalanish imkonini beradi. Endi belgi joylashgan boshqaruv kadrni sichqonchaning o‘ng tomonidagi tugmasi yordamida tanlab Great motion tweening yoki Вставить menyusining shu nomli buyrug‘ini tanlaymiz. Shu harakatlar natijasida boshqaruv kadr rangi ko‘k rangga o‘zgaradi. Endi sichqoncha bilan yangi kadrni tanlaymiz va F6 ni buyrug‘ini tanlaymiz. Natijada kadrda ko‘k rangli boshqaruv kadr hosil qilinadi. Birinchi boshqaruv kadrdan ikkinchi boshqaruv kadrgacha kadrlar ko‘k rangda avtomatik hosil qilinadi. Oxirgi harakatimiz bu ikkinchi boshqaruv kadrdagi belgini o‘zgartirish(cho‘zish, aylantirish, kattalashtirish yoki kadrdagi joylashishini o‘zgartirish). Endi klaviaturadagi Enter tugmasini bosamiz va biz yaratgan animatsiyani ko‘rishimiz mumkin. Macromedia Flashda animatsiya yaratish. Bu turdagi animatsiyani yaratish uchun biz boshqaruv kadrlar o‘zgarishi asosidagi yaratilgan animatsiya hosil qilamiz. Faqat endi oxirida ikkinchi qatlamdagi belgini butunlay o‘chirib uning o‘rniga kvadrat chizamiz. Shu harakatimizdan keyin kadrlar rangi normal ranga qaytadi. Keyin birinchi va ikkinchi boshqaruv kadrlaridagi grafik tasvir belgisini Ctrl+F8 yoki Изменить menyusidagi Разделить отдельно buyrug‘i yordamida alohida shakllarga bo‘lib chiqamiz. 10

1-rasm.Macromedia Flash dasturi. 2- rasm . Ishchi soha . Endi avval birinchi boshqaruv sichqoncha chap tugmasi bilan tanlab stoyanka ( Proprtill ) yoki Ctrl + F 3 yoki Okno menyusini shu nomli buyrug ‘ ini tanlaymiz . Natijada muloqot oynasi hosil qilinadi va unda Tweening sohasida Motions o ‘ rniga Shape holatini tanlaymiz . Natijada boshqaruv kadr rangi yashil ranga o ‘ zgaradi . Endi ikkinchi boshqaruv kadrni ham sichqoncha bilan tanlab animatsiya turini Motiondan Shapega o ‘ zgartiramiz va oxirida Enter tugmasini bosamiz va qaralyotgan animatsiyani ko ‘ rishimiz mumkin . Bunda yopiq doirani pleerda harakatga kelish animatsiyasini ko ‘ ramiz . 11

Ko ‘ rishimiz mumkin ikkala animatsiyalarda ham ikkita boshqarish kadrlar o ‘ rtasidagi masofa kadrlarni kompyuter o ‘ zi avtomatik yaratgan va animatsiya to ‘ g ‘ ri chiziq bo ‘ yicha harakatlanadi . Ammo bizga harakat trayektoriyasi bo ‘ yicha bajarilishi kerak bo ‘ lsa , u holda nima qilish kerak ? Bunday animatsiyalarni hosil qilish uchun bizning qatlamimiz ustida maxsus harakat trayektoriya qatlamini yaratish kerak bo ‘ ladi va shu qatlamda qalam bilan qiyshiq trayektoriya chizig ‘ ini chizamiz . Natijani ko‘rish uchun Enter tugmasini bosamiz. (3-rasm). 3-rasm.a) kadr hosil qilish. Insert Layer buyrug‘i yordamida yangi qatlam yaratamiz va Pencil instrumentini faollashtiramiz. Yaratilgan chiziqni sakrayotgan koptok uchun yo‘l sifatida foydalanamiz. Chiziqni tanlaymiz va Edit copy (Ctrl+C) buyrug‘i yordamida buferga olamiz. Shu bilan birga avtomatik animatsiyalarda foydalanish mumkin bo‘lgan yana bir effekt mavjud bu – maska qatlamdir. Maska qatlami uchun asosiy qatlam ustida yangi bo‘sh qatlam yaratamiz. Shu qatlamning sichqonchaning chap tugmasi bilan bosib, Maska Mask buyrug‘ini tanlaymiz. Natijada qatlam ko‘k ranga o‘zgaradi va ikkala qatlamlar o‘zgarishlardan himoyalanadi. Maska qatlamdan shu himoyani o‘chirib boshqaruv kadrda bir nechta to‘rtburchaklar Enter tugmasi bosamiz va natijani ko‘ramiz.(4-rasm) 12

4-rasm. b) animatsiyani hosil qilish. Usul ob’yekt xususiyatlarni boshqarish uchun xizmat qiladi. Eng oddiy foydalanish sifatida koordinata o‘zgarishlarini keltirishimiz mumkin.Yangi fayl yaratamiz va aylana chizamiz. Paint Bucket(u) instrumenti yordamida oq-qora gradiant bilan uning ichini bo‘yaymiz. Maska qatlamdagi boshqaruv kadrni Motion tweening animatsiyalahtirilsa harakatlantirish effekti yanada chiroyli bo‘ladi. Macromedia Flashdagi animatsiya “multik”da ishlatiladigan ob’yektlarni xossalarini o‘zgartirishga asoslangan. Masalan ob’yekt yo‘qolishi yoki paydo bo‘lishi, joylashuvini rangini va boshqalarni ko‘rishimiz mumkin. Flashda ob’yektlarni animatsiyalashni 3 ta turli mexanizmi ko‘zda tutilgan: Kadrma-kadrli (“klassik”) animatsiya bu usulda muallif bo‘lg‘usi “multik”ni har bir kadrni o‘zi yaratadi yoki boshqa joydan import qiladi. Namoyish ketma-ketligini o‘zi yaratadi. Avtomatik animatsiya (tweened animatsiya) bu usulda muallif multifatsiya kadrlarini faqat birinchi va oxirgisini yaratadi. Oraliq kadrlarni esa Macromedia Flash avtomatik tarzda o‘zi yaratadi. Tweened animatsiyani ikki xil turi mavjud: ob’yektni ko‘chirishga asoslangan animatsiya va transformatsiyasiga asoslangan animatsiya. 13

Senariyga asoslangan animatsiya, Senariy Flashning dasturlash tilida (bu til Action Script) deb nomlanadi. Ob’yektni hatti-harakatini berilishidir. Bu tilni sintaksisini Web hujjatlarda ishlatiladigan boshqa senariy tillariga (Java Script va VB Script) o‘xshab ketadi. Ushbu mexanizmlarni har biri o‘zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Masalan tweened animatsiya ikki afzallikka ega: -birinchidan muallif har bir kadrni alohida yaratish zarurati kutilgan; -ikkinchidan bunday “multik”ni tashkil etish uchun Macromedia Flashda faqat birinchi va so‘ngi kadrni saqlash kifoya. Bu esa o‘z navbatida bunday filmni hajmini kam bo‘lishini ta’minlaydi. Shu bilan birga tweened-animatsiyani faqat kadrlar interaktiv bo‘lishi mumkin. Ko‘pgina standart amallar filmini biror bir elementiga Action Scriptda dasturlashdan foydalanmay berilishi mumkin. Standart amallarga masalan filmni namoyishini boshlash va to‘xtashish, ovozini yoqish yoki o‘chirish kabilar kiradi. Hammasi bo‘lib standart amallarning o‘nga yaqin turlari mavjud. Agar zarurat tug‘ilgan taqdirda murakkab senariylar tuzilishi mumkin. Masalan u yoki bu holat yuz berishi, so‘ngra kerakli amal bajarilishiga o‘tish. Lekin bunday senariylarni yoqish yoki o‘chirish yaratish dasturlashdagi bilimlarini boshlash va to‘xtatish kerak bo‘ladi. Flash filmlarni ishlatilish bir necha usullarni taqdim etadi. Siz filmni syujeti va foydalanuvchi bajargan amaldan qat’iy nazar to‘xtamaydigan amalni yaratishingiz mumkin. Alternativ variant animatsiya va tovushni sinxromlash. Bundan tashqari Macromedia Flash tugmachalariga tovush ishlatishingiz mumkin. Bu esa tugmalarni interaktiv qiladi. Tovush bilan ishlashni yana bir varianti - Action Script senariylardan foydalanib tovushni boshqarish. Macromedia Flash dasturida tovushni qo‘shishni ikki xili mavjud. Hodisaviy boshqariladigan (event sound) va oqimli (stream sound). Macromedia Flash tovush bilan ishlashda yaratuvchilar uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: -tovush sifati va eksporti qilinayotgan filmni optimal birlashuvini tanlash maqsadida tovushli ma’lumotlarni qo‘shish ko‘rsatgichlarini boshqarish muallif alohida tovush yoki 14

filmdagi barcha tovushlar uchun qo‘shish ko‘rsatgichini tanlashi mumkin. Bundan tashqari siz tovushni o‘zgartirish uchun turli qo‘shimcha effektlardan foydalanishingiz mumkin. Flash filmlarni ishlatish variantlari. Yuqorida ta’kidlab o‘tilgandek Macromedia Flashning asosiy vazifasi grafika va animatsiya bo‘lgan interaktiv Web-sahifalarni yaratishdan iboratdir. Flash yaratuvchilari uning yordamida olingan filmlarni ishlatilishini yana ikki boshqa variantlarini ham ishlab chiqishgan. Birinchidan Flash filmlarini mustaqil (Web brauzerda bog‘liq bo‘lmagan holda) namoyish etilishi, ikkinchisi esa Flash filmlarini boshqa formatlarga o‘tkazilishidir. Flimlarni flash yordamida yaratish va tahrirlash vaqtida muallif FLA formatiga ega fayllar bilan ishlaydi. Bu Macromedia Flash muharririni ichki (shaxsiy) formatidir va u faqat Macromedia Flash dasturida tushunarlidir. Web-brauzer yordamida namoyish etish uchun mo‘ljallangan filmlar SWF formatiga o‘tkazib olishi zarur. Yuqorida ta’kidlab o‘tilgandek, ushbu format brauzerlari (Internet Explirer, Netcape va Opera) so‘ngi versiyalarida namoyish etilishi mumkin yoki maxsus Macromedia Flash Pleer yordamida ham namoyish etilishi mumkin. Ushbu Flash Pleer Macromedia Flash muharriri tarkibiga mustaqil dastur sifatida kiradi va SWF fayllar muharririsiz ham Flash Pleerda namoyish etilishi mumkin. Shu bilan birga filmni barcha funksional va interaktiv imkoniyatlar saqlanib qoladi. Flash filmlarini”avtonom” namoyish etilishi ikkinchi variant bu-Universial Media Pleerdan foydalanishdir. Buning uchun Flash film AVI formatida eksport qilinishi kekrak. Lekin bu holda filmni hajmi ayrim hollarda yuz barobar ortib ketishi mumkin. Macromedia Flashda ishni osonlashtirish va rolik o‘lchamlarini yaxshilash uchun simvol tushunchasi kiritilgan. Simvol quyidagicha bo‘lishi mumkin. Grafika (Graphic), tugma (button), animatsion rolik (movie clip), tovush (sound). Bu imkoniyat yatarilgan ob’yektlar bir necha marta foydalanish imkonini beradi. Flash filmlarini AVI formatiga o‘tkazilishi ularning interaktivligini yo‘qolishiga olib keladi. Shuning uchun ushbu variant keng tarqalmagandir. Flash filmlarini namoyish etishni yana bir turi mavjuddir. Bu variant Flash filmni animatsiyalashgan GFI formatiga o‘tkazishdir. Bu holda eksportni ikki turi mavjud: har bir foydali animatsiyani bir kadrga mos keluvchi GFI fayllar to‘plami ko‘rinishida yoki bir animatsiyalangan fayl ko‘rinishidadir. Ekportning ikkinchi varianti afzalroqdir. Chunki 15

boshqa bir dastur yordamida kadrni “yig‘ishga”qaraganda bu variantga fayl hajmi kichikroq bo‘ladi. Dasturlash tillarida ob’yekt faqat shu ob’yektga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan atributlar (xususiyatlar) to‘plami va usullar ro‘yxati bilan ifodalanadi. Har bir sinf ob’yektlari uchun o‘z atributlar va usullar to‘plami belgilangan. Masalan “tugma” ob’yekti uchun atributlar sifatida ishlatilishi mumkin. Flash filmlarni grafik formatlarga o‘tkazish. Yuqorida sanab o‘tilgan Flash filmlarni eksportiularning dinamikasini (u yoki bu darajada) saqlanishini ta’minlaydi. Lekin zarur bo‘lganda Flashdan oddiy grafik muhariri sifatida ham fordalanish mumkin. Uning yordamida yaratilgan tasvir so‘ng biror bir grafik format (vektorli yoki rastrli)ga o‘tkazilishi mumkin. Shu bilan Flash filmga boshqa grafik formatlardan berilgan tasvirlarni qo‘shish (import qilish) imkoniyatiga ega. Action Scriptda Button va Movie clip sinflari ob’yektlari orasida bo‘ysunish munosabatlarini aniqlash juda qiyin: ular bir filmdan ikkinchisiga o‘tganda va hatto sahnadan sahnaga o‘tganda ham o‘zgarishi mumkin. Masalan bir sahnada tugma klip tugmani “jonlantirish” uchun ishlatiladi. Movee sinfini boshqa ob’yektlarini (text field) dan boshqa Button va Movee clip ob’yektlariga nisbatan bo‘ysungan deyish mumkin. Chunki ular Button va Movee clip ob’yektlari tarkibiga kirishi mumkin, lekin aksincha bo‘lmaydi. E’tibor bering Action Scriptda kadrlar uchun ham, film sahnasi uchun ham mos ob’yektlari sinfi yaratilmagan. Gap shundaki, Action Script filmining ushbu elementlari xususiyatlarini o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaydi. Siz senariy yordamida faqatgina kadrga nomi yoki raqami orqali murojaat qilishingiz mumkin . Web-sahifalar yaratish. Macromedia Flash dasturida filmlarni namoyish etilishini turli usullari mavjudligiga qaramasdan bugungi kunda bu texnologiyani qo‘llanishining asosiy yo‘nalishi bu chiroyli va dinamik Web sahifalar yaratishidadir. Flash filmni brauzerda-namoyish etilishini ikki usuli mavjud: -uni SWF formatida saqlash so‘ng sichqoncha yordamida fayl znachogini bu fayl saqlanadigan katologidan brauzer oynasiga o‘tkazish. -flash filmni HTML formatiga eksport qilish so‘ng oddiy usul bilan brauzerda ochish. 16

Flash filmlarni Web sahifa elementlari sifatida ishlatish turli tumandir.Bulardan ayrimlari quyida keltirilgan: -sahifani estetik ko‘rinishini oshirish uchun mo‘jallangan “oddiy”animatsiya; -foydalanuvchi harakati (sichqonchani siljitish tugmani bosishga bog‘liq bo‘lgan animatsiyalashgan tugma, bunday tugma giperssilka yordamida ishlatilishi mumkin yoki biror bir vazifani bajarishi mumkin); -Web-sahifa foydalanuvchilardan biror-bir ma’lumotni qabul qilishga mo‘ljallangan forma ko‘rinishidir; -reklama banneri. Flash filmlarda tovushni ishlatishni bir necha usullarini taqdim etadi. Siz filmni syujeti va foydalanuvchi bajargan amaldan qat’iy nazar to‘xtamaydigan amalni yaratishingiz mumkin. Alternativ variant animatsiya va tovushni sinxromlash. Bundan tashqari Macromedia Flash tugmachalariga tovush ishlatishingiz mumkin. Bu esa tugmalarni interaktiv qiladi. Flash filmni yaratish asosiy sxemasi. Birinchi o‘rinda Macromedia Flash Web- sahifalarni yaratish uchu mo‘ljallanganligiga qaramay u bilan ishlash vaqtida teg, atribut, sahifa va shunga o‘xshash terminlarni siz kamdan kam uchratasiz. Shuning uchun Macromedia Flashni o‘rganishda avval uning terminalogiyasini tushinib olish kerak. Flashda tovushni qo‘shishni ikki xili mavjud. Hodisaviy boshqariladigan (event sound) va oqimli (stream sound). Macromedia Flash dasturi tovush bilan ishlashda yaratuvchilar uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: -bo‘linuvchan tovush kutubxonalari yaratish yani bir kutubxonadagi tovushni bir necha filmlarda foydalanish imkoniyatidir; -tovush sifati va eksporti qilinayotgan filmni optimal birlashuvini tanlash maqsadida tovushli ma’lumotlarni qo‘shish ko‘rsatgichlarini boshqarish muallif alohida tovush yoki filmdagi barcha tovushlar uchun qo‘shish ko‘rsatgichini tanlashi mumkin. Bundan tashqari tovushni o‘zgartirish uchun turli qo‘shimcha effektlardan foydalanish mumkin. Film kadrlarini almashish dinamikasi vaqt diagramasi (Timelene) yordamida ta’riflanadi. Vaqt diagramasini parametrlari sifatida kadrlar almashinish chastotasi ob’yekt harakatini boshlash va yakunlash va boshqa parametrlarni ko‘rsatish mumkin. Filmda bir 17

necha xil turli ob’yektlardan foydalanish mumkin. Har birining holati boshqasidan mustaqil ravishda o‘zgarishi yoki umuman o‘zgarmay qolishi mumkin. Filmni turli elementlarini harakatini ta’riflashni osonlashtirish uchun ularni yupqa halqa bilan solishtirishadi. Bunday varaqlarni bir nechasini bir to‘plamga yig‘ilsa ma’lum sahna namoyon bo‘ladi. Sahna (Scene)-bu Flashni yana bir terminlaridan biridir. Har bir sahna qavatlarini ma’lum bir to‘plamidan iboratdir. Sodda filmlar uchun bir qavatdan iborat sahnani yaratish va ta’riflash kifoyadir. Murakkab filmlar uchun bir necha turli ko‘rinishdagi sahnalar yaratish kerak bo‘ladi. Bir sahnadan ikkinchisiga o‘tish vaqti diagrammasi balki boshqa bir mexanizmlardan foydalanib amalga oshiriladi. Oddiy holda, film sahnalari ma’lum ketma- ketlikda, ularni tartib raqami bo‘yicha bajariladi. Filmni murakkabroq usulda tuzishda Action Script tilidan foydalaniladi. Murakkab filmni yaratishda muhim rolni yana bir tushuncha klip (clip yoki Movie clip). Klip bu-simvolni maxsus turidir. U o‘ziga xos mini filmdir. Bu film uhun xususiy vaqt diagrammasi va xususiy parametrlar (masalan, kadrlar chastotasi) o‘rnatilgan. Klipdan ko‘p marotaba foydalanish uchun filmni boshqa bir elementlari singari kutubxonasiga joylashtirish mumkin. Filmni har bir elementi klipni ichida ham ishlatilishi mumkin. Agar film ichidagi aktivlashtirishni ba’zi qo‘shimcha shartlarini berish uchun Action Script tili vositalaridan foydalanish mumkin. Klipda interaktiv elementlarni (masalan, tugma) ham qo‘shish mumkin. Flash filmlarni yaratish ketma-ketligi . Windows dasturlarini ko‘pchiligini ishga tushirganda ushbu dastur bilan ishlash uchun “zagatovka” (bo‘sh hujjat) avtomatik ravishda yaratiladi. Masalan Word muharirini oynasi ochilganda unda bo‘sh hujjat ochiladi. Bu hujjatga matn kiritish, grafika qo‘shish, shrift ko‘rinishini o‘zgartirish va boshqa amallarni amalga oshirish mumkin. Yangi hujjat uchun o‘rnatilgan parametrlar qo‘llaniladi. Hujjatingiz sizga ma’qul bo‘lgan ko‘rinishda bo‘lishi uchun parametrlarni kerakli ko‘rsatgichlarini o‘rnatib qo‘yish talab qilinadi. Macromedia Flash juda qulay interfeysga ega bo‘lsa ham, Flash filmlarni yaratish juda murakkab ishdir. Shuning uchun film yaratishning har bir qadamidan so‘ng natijani tekshirish lozim. Flash filmni alohida sahnasini ham butun filmni tekshirish imkoniyatini beradi. Agar tekshirish muvafaqiyatli 18

o‘tgan bo‘lsa natijani diskda saqlashni unutmang. Chunki Flashda avtomatik saqlash funksiyasi mavjud emas. Ish sohasi asboblar paneli. Ish sohasi xoxlagan sichqonchani o‘ng tugmasi bosilganda kontekst menyusi ochiladi. Bu menyu ish sohasi va filmni parametrlarini o‘zgartirish uchun asosiy buyruqlardan iborat. Bunday buyruqlar 20 tadan ortiqroqdir. Hozircha ulardan bittasi SCENE (sahna)ga to‘xtab o‘tamiz. Bu buyruqni tanlaganda nomi Scene nomli panel paydo bo‘ladi. Bu panel film sahnalari bilan ishlash uchun mo‘ljallangan. Uning yordamida siz quyidagilarni amalga oshirishingiz mumkin. -filmlar sahnalari ro‘yxatini ko‘rish, sahnalarni ro‘yxatdagi joylashuvi ularni filmda paydo bo‘lish ketma ketligi mosdir; -filmni xoxlagan sahnasiga (bu sahnani ro‘yxatdan tanlab)otish; -tanlangan sahnani nusxasini olish, buning panelni pastki qismidagi tugma bosiladi, nusxa ro‘yxatga sahna orginalidan keyin joylashtiriladi; -yangi (bo‘sh)sahna qo‘shish, sahna ro‘rxatga tanlangan sahnadan keyin joylashadi; -tanlangan sahna o‘chiriladi. 1.3. Montaj stoli va uning xususiyatlari. Montaj stoli va uning xususiyatlari. Ish sohasini markaziy qismida montaj stoli joylashgan. Uni keyinchalik qisqa bo‘lish uchun faqat ish stol deb ataymiz. Ish stol ob’yektlari xususiyatlarini paneli va boshqalar. Masalan aksariyat Windows-dasturlarida (ofis paketlar va boshqalar) insterumentlar paneli tarkibini boshqarish buyruqlari View(vid) menyusiga kiradi. Macromedia Flashda esa bu buyruqlar Window menyusda joylashtirilgan. Tahrirlanayotgan ob’yektlar xususiyatlar paneli ham boshqacharoq ko‘rinishga ega. Lekin bu turdagi yangiliklar unchalik ham qiyinchilik tug‘dirmaydi. Va bir nechta ish seanslardan so‘ng ular tabiiydek tuyiladi. Shunday qilib, Macromedia Flash MX muharirining ish joyi bilan tanishib chiqamiz. Foydalanuvchi interfeysini tashkil etish. Muharrir foydalanuvchi interfeysni tashkil etish umumiy holda barcha Windows-dasturlar kabi standart ko‘rinishga egadir. O‘sha 19

menyular to‘plami, o‘sha asosiy buyruqlar joylashtirilgan instrumentlar paneli va boshqalar. Notanish bo‘lgan vaqt diagrammasidir. U ham bo‘lsa hozirgacha Macromedia Dreamweaver bilan notanish bo‘lgani uchundir. Muharrirni ilk marotaba ishga tushirilganda asosiy oyna ustidan qo‘shimcha diolog oynasi ustidan Welcome so‘zi paydo bo‘ladi. Bu oyna sizga ish joyini o‘zingizga ma’qul ko‘rinish bo‘yicha sozlash imkonini beradi. Bu juda ham foydali funksiyadir (interfeysni sozlash bo‘yicha masalalarni shu bobning “foydalanuvchi ishini tashkil etish vositalari qismida” ko‘rib o‘tiladi). Shuning uchun hozirgacha Welcome oynasini berkitib turing, keyinchalik Help menyusidagi Welcome buyrug‘idan chiqarilishi mumkin. Macromedia Flash MX ning oynasining muhim elemenlari.(6-rasm) 5-rasm.Properties menyusi. 6-rasm. Macromedia Flash MX ning oynasi . Oddiy animatsiyalashgan filmda Macromedia Flash vaqt diagrammasi kadrlarni aniq ketma ketlikda namoyish qiladi. Filmni necha marta ko‘rsangiz ham ular o‘zgarmaydi, interaktiv filmda foydalanuvchilar (yoki tomoshabin) filmni biror bir qismiga yoki 20

sahnasiga o‘tish uchun klaviaturadan, sichqonchadan yoki ikkalasidan foydalanish ob’yektlarning joyini o‘zgartirishi, ma’lumotlar kiritish, shuningdek boshqa interaktiv operatsiyalarni bajarish imkoniyatiga ega. Flash filmni interaktivligi unga senariylarning kiritilishi hisobiga bo‘ladi. Flash MX asosiy oynasining strukturasi. Qulaylik tug‘dirish uchun instrumentlar paneli to‘rt qismga bo‘lingan. Tolls (instrumentlar) bu qismga konkret instrumentini tanlash uchun tugmalar joylashtirilgan. Bu insterumentlar ikki qismga bo‘linadi: tanlash va chizish instrumentlari Macromedia Flashni avvalgi versiyalarga nisbatan, chizish instrumentlar ayrim parametrlarni o‘rnatish xususiyatlar inspektori paneli yordamida ham amalga oshirish mumkin. Agar zarurat tug‘ilsa instrumentlar panelini oyna va chegaradan “uzish”va joylashtirish mumkin. Ish oblastini yuqorisida bu oblastga tegishli bo‘lgan instrumentlar paneli joylashtirilgan. Bu panelda quyidagi interfeys elementlari joylashgan: -strelkali tugma,bu tugma butun sahnani tahrirlash butun rejimga qaytish imkonini beradi. Bu tugma faqat agar siz alohida elementni tahrirlash rejimida bo‘lsangiz ishlaydi; -taxrirlanayotgan sahna nomi yozilgan maydon filmlarni sahnalariga avtomatik ravishda Scene nomi va sahna tartib raqami berilgan; -taxrirlanayotgan simvol nomi yozilgan matn maydoni. Agar simvol o‘z ichiga boshqa simvollardan tashkil topgan bo‘lsa u holda ichma ich joylashgan simvolni tahrirlashga o‘tilsa, panelda simvollar nomidan iborat zanjir yoziladi; -sahnani tanlash tugmasi ; -simvolni tanlash tugmasi ; -simvolni tanlash tugmasi, bu tugma bosilganda film simvollardan iborat ro‘yxatli menyu ochiladi; -ish oblasti masshtabini tanlash ro‘yxati bu ro‘yxatdagi ko‘rsatkichlarni o‘zgartirish mumkin. Shu bilan birga stolni o‘zi ham ma’lum filmga tegishlidir. Siz biror bir filmni tahrirlash uchun ochsangiz yoki yangi fayl yaratayotgan bo‘lsangiz, Macromedia Flash 21

oynasida ish stoli va u bilan bog‘liq vaqt diagrammasi paydo bo‘ladi. Agar tahrirlanayotgan fayl bo‘lmasa stol ham ko‘rinmaydi. Bu Flash hujjatli interfeys MDI (Multi document interfeys)texnologiyasidan foydalanishda izohlanadi. Bunday ish modeli bir asosiy oyna ichida bir nechta fayllar qo‘shimcha oynalar tahrirlash uchun ochish imkoni borligini bildiradi. Clien/Server sinfi ob’yektlari XMLtilida yozilgan hujjatlar (Web sahifalar) bilan ishlashga mo‘ljallangan. Ushbu ob’yektlarning matn obyektiga qo‘llanishi mumkin; MDI bir qancha qulayliklarni yaratadi, bir filmdan boshqasiga sichqoncha yordamida elementlarni ko‘chirib o‘tishdir. Ob’yektni boshqa bir filmga ko‘chirib o‘tilganda yoki nusxa olinganda, bu ob’yektni barcha xususiyatlari saqlanib qoladi. Masalan tugma ko‘chirilganda u bilan bog‘liq amallar ham saqlanadi. Vaqt diagrammasini tashkil etish. Ish oblastini yuqori qismida vaqt diagrammasi paneli joylashgan. Ish stoli kabi vaqt diagrammasi ham filmning aniq bir sahnasida tegishli bo‘ladi. Shu bilan birga stolni o‘zi ham ma’lum filmga tegishlidir. Siz biror bir filmni tahrirlash uchun ochsangiz yoki yangi fayl yaratayotgan bo‘lsangiz, Flash oynasida ish stoli va u bilan bog‘liq vaqt diagrammasi paydo bo‘ladi. Agar tahrirlanayotgan fayl bo‘lmasa stol ham ko‘rinmaydi. Shunday qilib, umumiy holda vaqt diagrammasi panelida quyidagi elementlar namoyon bo‘lishi mumkin: -filmning ayni vaqtdagi sahnasining qavatlari ta’rifi bu ta’rif o‘ziga xos bir nechta ustunchalardan qavatlar nomi va ularni atributlari ko‘rsatiladi, vaqt diagrammasining bu qismi “Animatsiyalar yaratish” bo‘limida ko‘rib o‘tiladi. -kadrlar shkalasidan iborat vaqt diagrammasi “ o‘qish kallagi” va sahnani har bir qavati uchun vaqt diAgrammasi oynasini holat satri. Bu satrda, filmni bir nechta parametrlari to‘g‘risida ma’lumot va ish stolidagi animatsiya kadrlarni boshqarish tugmasi bo‘ladi. Flash filmlarni ishlatilish bir necha usullarni taqdim etadi. Siz filmni syujeti va foydalanuvchi bajargan amaldan qat’iy nazar to‘xtamaydigan amalni yaratishingiz mumkin. Alternativ variant animatsiya va tovushni sinxromlash. Bundan tashqari Macromedia Flash 22

tugmachalariga tovush ishlatishingiz mumkin. Bu esa tugmalarni interaktiv qiladi. Bundan tashqari Flashda tugmachalarga tovushni vaqt diagrammasini elementlarini ko‘rib chiqamiz. Kadrlar shkalasidan boshlaymiz. Shkala sahnaning barcha qavatlari uchun umumiydir. Kadrlar shkalasida kadrlar nomeratsiya o‘sish tartibi ko‘rsatilgan. Nomeratsiya qadami 5 ga teng. Alohida qavatni vaqt diagrammasi kadrlar ketma ketligini grafik tasviri ko‘rinishida bo‘ladi. Vaqt diagrammasida kadrlar tasvirdan juda ko‘p ma’lumot olishi mumkin. Masalan kadrlar tasvirdan qaysi qavatdan animatsiyani qay usuli qo‘llanganligini bilish mumkin. 1.4. Xususiyatlar inspektori. Ko‘chish-twened-animatsiyani asosiy kadrlar strelkali chiziq bilan birlashtirilgan qora nuqtalar bilan belgilanadi. Nuqtalar orasidagi masofa och ko‘k rangda bo‘ladi. Strelkali chiziq barcha oraliq kadrlarni almashtiradi. Transformatsiya twened – animatsiya uchun asosiy kadrlar strelkali chiziq bilan birlashtirilgan qora nuqtalar bilan birlashtiriladi. Nuqtalar orasida masofa och zangori rangda fonda bo‘ladi. Sektli chiziq oxiri yakunlovchi kadr yo‘qligini bildiradi. Qora nuqta va undan keyin kulrang kadrlar ketma ketligi bolgan asosiy kadr, ushbu asosiy kadrni o‘zgarmasligini bildiradi. Kichik “а” harfi bu kadrda Action paneli yordamida birdan bir amal berilganligini bildiradi. Qora nuqtalar biror tasvirlangan asosiy kadrlarning uzilmas ketma ketligi kadrma kadr animatsiyani bildiradi. Sariq belgicha bu kadr film kadrlar o‘rtasida navigatsiya qilish uchun ishlatiladigan nomlangan belgini o‘z ichida olishini bildiradi va sariq belgicha yonida uning nomi ko‘rinib turadi. Vaqt diagrammasini ko‘rinishi tanlangan formatga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu formatlarni tanlash Frame Viev menyusi yordamida amalga oshiriladi. Bu menyu buyruqlari vaqt diagrammasining barcha qatorlariga ta’lluqlidir. Macromedia Flashda tovush bilan ishlovchilar uchun quyidagi imkoniyatlar yaratilgan: -bo‘linuvchan tovush kutubxonalari yaratish ya’ni bir kutubxonadagi tovushni bir necha filmlarda foydalanish imkoniyatidir. 23

-tovush sifati va eksporti qilinayotgan filmni optimal birlashuvini tanlash maqsadida tovushli ma’lumotlarni qo‘shish ko‘rsadgichlarini boshqarish muallif alohida tovush yoki filmdagi barcha tovushlar uchun qo‘shish ko‘rsatgichini tanlashi mumkin. Bundan tashqari siz tovushni o‘zgartirish uchun turli qo‘shimcha effektlardan foydalanishingiz mumkin. Bundan tashqari siz tovushni o‘zgartirish uchun turli qo‘shimcha effektlardan foydalanishingiz mumkin. Birinchi guruhdagi buyruqlar kadr yacheykasi o‘lchamini gorizontal yo‘nalishda o‘rnatishini bildiradigan quyidagi variantlar mavjud: -Tiny (juda mayda); -Small (mayda); -Normal (oddiy); -Medium (o‘rta); -Large (yirik). Large formatini tovush parametrlarni ko‘rish uchun ishlatish maqsadga muvofiqdir. Short (qisqa) bu buyruq kadr yacheykasi o‘lchamini vertical yo‘nalish bo‘yicha kichiklashtirishni bildiradi. Bunday o‘zgarish vaqt diagrammasining chap qismi formatiga ta’sir qiladi. Uchinchi guruhga ham yagona buyruq keltirilgan. Tinted Frams (bo‘yalgan kadrlar). Ushbu punkt tanlanganda animatsiyani turlizillari uchun kadrlarning rangli indekatsiyasi ishlatiladi. Macromedia Flashda ishni osonlashtirish va rolik o‘lchamlarini yaxshilash uchun simvol tushunchasi kiritilgan. Simvol quyidagicha bo‘lishi mumkin. Grafika (Graphic), tugma (button), animatsion rolik (movie clip), tovush (sound). Bu imkoniyat yaratilgan ob’yektlar bir necha marta foydalanish imkonini beradi. Flash filmlarini AVI formatiga o‘tkazikishi ularning interaktivligini yo‘qolishiga olib keladi. Shuning uchun ushbu variant keng tarqalmagandir. Flash filmlarini namoyish etishni yana bir turi mavjuddir. Bu variant Flash filmni animatsiyalashgan GIF formati ga o‘tkazishdir. Bu holda eksportni ikki turi mavjud har bir foydali animatsiyani bir kadrga mos keluvchi GFI fayllar to‘plami ko‘rinishida yoki bir animatsiyalangan fayl ko‘rinishidadir. Eksportning ikkinchi varianti afzalroqdir. Chunki boshqa bir dastur yordamida kadrni “yig‘ishga” qaraganda bu variantga fayl hajmi kichikroq bo‘ladi. Dasturlash tillarida ob’yekt faqat shu ob’yektga qo‘llanishi 24

mumkin bo‘lgan atributlar (xususiyatlar) to‘plami va usullar ro‘yxati bilan ifodalanadi. Har bir sinf ob’yektlari uchun o‘z atributlar va usullar to‘plami belgilangan. Masalan “tugma” ob’yekti uchun atributlar sifatida ishlatilishi mumkin. So‘ngi to‘rtinchi guruh ikki buyruqdan iborat: -previev (Avvaldan ko‘rish) -bu buyruq qo‘llanilganda vaqt diagrammasida animatsiyani asosiy kadrlarini kichik ko‘rinishi namoyon bo‘ladi; -previev in Context-bu buyruqni har bir asosiy kadrda ikki va undan ortiq ob’yektlarni o‘zgartirib tursa ishlatilishi maqsadga muvofiq. Negaki bu buyruq vaqt diagrammasidan kadr yacheykasiga sahnani barcha joyini topshiriladi. Lekin bu holda kadr tasvirini Previev buyrug‘i ishlatiladigandan ham kichikroq bo‘ladi. Dasturlash tillarida ob’yekt faqat shu ob’yektga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan atributlar (xususiyatlar)to‘plami va usullar ro‘yxati bilan ifodalanadi. Har bir sinf ob’yektlari uchun o‘z atributlar va usullar to‘plami belgilangan. Masalan “tugma” ob’yekti uchun atributlar sifatida ishlatilishi mumkin. Ish oblastidan pastki qismida xususiyatlar inspektori paneli joylashgan, agar ish sohasida biror bir obtekt tanlanmagan bo’lsa yoki ob’yektlar umuman bo‘lmasa u holda xususiyatlar inspektori formati avtomatik ravishda o‘zgaradi. Butun hujjat uchun xususiyatlar inspektori formati ko‘rsatilgan. Aniq ob’yekt-bu mos sinfning exzemplyaridir. Bir sinfning ikki ekzemplyari bir biridan atributlar qiymatlari bilan farq qilishi mumkin. Ob’yekt ustida harakatlarni ifodalash shuningdek ob’yektning bo‘ysunganligini ko‘rsatish uchun odatda “nuqtali usul” qo‘llaniladi. Xususiyatlar inspektori paneli quyidagi elementlardan tashkil topgan bo‘ladi: -document (hujjat) matn maydoni, bu maydonda tahrirlanayotgan fayl nomi aks ettiriladi. -size tugmasi, bu tugma ish stolini joriy o‘lchamini ko‘rsatadi. Bu tugma bosilsa qo‘shimcha Document Properties (hujjatlar xossalari dialog oynasi) ochiladi. Uning yordamida ish stoli o‘lchamini o‘zgartirish va qo‘shimcha parametrlarni o‘rnatish mumkin; -background (fon) tugmasi, bu tugma bosilganda film fonini tanlash uchun rang palitrasi oynasi ochiladi. 25

$-frame rate (kadrlar tezligi) matn maydoni. Bu maydon yordamida animatsiyani kadrlari almashish chastotasi o‘rnatilishi mumkin (chastota sekund kadr-frame per second fps bilan o‘rnatiladi); -So‘roq belgisi tushirilgan tugma, HTML-hujjat formatiga kontecs\t ma’lumotnomani chaqirishi uchun xizmat qiladi; -Yulduzcha tasviri tushirilgan tugma, bu tugma bosilganda Assibility (Dostupnost) paneli bo‘ladi. Bu panel filmning barcha elementlariga qo‘shimcha parametrlar o‘rnatish uchun xizmat qiladi. Shuni aytib o‘tish lozimki, xususiyatlar inspektori ham boshqa panellar ham konteks bog‘langandir. Ya’ni ular yordamida boshqa ob’yekt haqida ma’lumot olish uchun ularni yangidan ochish shart emas, muharrir oynasida sizga kerakli ob’yektni tanlasangiz bo‘ldi. Flash dasturida animatsiyalar yaratish dasturi Shape Tweening usuli. Usul asosan ob’yekt formasi bir turdan ikkinchi turga o‘zgarishga asoslangan. 1. Birinchi marta Oval instrumenti yordamida aylana chizib olamiz. Ellips emas balki aylana hosil bo‘lishi uchun Shift tugmasi birbalikda bosib tortiladi. 2. Arrow elementini ishlating va timeline bo‘limidan 30-kadrni tanlang. Bosh menyusidan Insert Keyframe (F6) buyrug‘ini bajaramiz. Bu harakat bilan siz 30-kadrni kalit kadrga aylantirdik. E’tibor bering leneyka ustida kulrang rangda bo‘yalib qoladi. 3. 30-kadrda Rectangli (R) instrumenti yordamida aylananing chap qismida to‘tburchak chizing. Arrov instrumentini tanlaymiz va aylanani belgilangan holda DELETE tugmasi yordamida o‘chirib tashlaymiz. 4. Sichqoncha tugmasini 1-30 kadrlar orasida ikki marta ishlatamiz va hosil bo‘lgan paneldan Tweening bo‘limini tanlaymiz. Shape holatini o‘rnatamiz. 5. Kadrda kursorni o’rnatgan holda ENTER tugmasini bosamiz va hosil bo‘lgan animatsiyani ko‘ramiz. Oxirgi natijani ko‘rish uchun esa Control>Test Movie (CTRL+ENTER) buyrug‘ini bajaramiz. Motion Tweening usulini yaratish uchun quyidagi usul ob’yekt xususiyatlarini boshqarish uchun xizmat qiladi. Eng oddiy foydalanish sifatida koordinata o‘zgarishini keltirishimiz mumkin. 26$

Animatsion simvol yaratish. Macromedia Flashda ishni osonlashtirish va rolik o‘lchamlarini yaxshilash uchun simvol tushunchasi kiritilgan. Simvol quyidagicha bo‘lishi mumkin. Grafika (Graphic), tugma(button), animatsion rolik(movie clip), tovush(sound). Bu imkoniyat yatarilgan ob’yektlar bir necha marta foydalanish imkonini beradi. Flash filmlarini AVI formatiga o‘tkazilishi ularning interaktivligini yo‘qolishiga olib keladi. Shuning uchun ushbu variant keng tarqalmagandir. Flash filmlarini namoyish etishni yana bir turi mavjuddir. Bu variant Flash filmni animatsiyalashgan GFI formati ga o‘tkazishdir. Bu holda eksportni ikki turi mavjud: har bir foydali animatsiyani bir kadrga mos keluvchi GFI fayllar to‘plami ko‘rinishida yoki bir animatsiyalangan fayl ko‘rinishidadir. 1) Movie klip tayyor animatsiyadan foydalanamiz. Buning uchun Shift tugmasini bosib turgan holda birinchi va oxirgi kadrni tanlaymiz. So‘ngra Edit>Copy Frames yordamida kadrlar nusxasini olamiz. 2) File New buyrug‘i yordamida yangi simvol yaratamiz. Hosil bo‘lgan muloqot oynasida Movie Clip holatini tanlaymiz va Name maydoniga unikal nom kiritamiz: ball clip. 3) Yaratilgan Movie clip holatini tanlaymiz, birinchi kadrda kursorni o‘rnatamiz va oldin nusxalangan kadrlarni Edit>Paste>Frames (CTRL+ALT+V) buyrug‘ida qo‘yamiz. Yuqoridagi Scene 1 belgisini tanlang. 4) Window>Library (CTRL+L) buyrug‘i yordamida Library panelini ishlatamiz. E’tibor bergan bo‘lsangiz, panelda ikkita ob’yekt bo‘lib, birinchi ob’yekt ball clip –Movie clip va ikkinchi ob’yekt –ball –Graphic. 5) Shuni bilish lozimki ball –clip animatsiyadan biz uni ob’yekt sifatida bir necha foydalanishimiz mumkin. Paneldan ob’yektni tanlab, sichqoncha yordamida ishchi oynaga olib tashlaymiz va CRTL+ENTER ni bosamiz. Action Script da ob’yektlarni yaratish va boshqarish . Dasturlash tillarida ob’yekt faqat shu ob’yektga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan atributlar (xususiyatlar) to‘plami va usullar ro‘yxati bilan ifodalanadi. Har bir sinf ob’yektlari uchun o‘z atributlar va usullar to‘plami belgilangan. Masalan “tugma” ob’yekti uchun atributlar sifatida ishlatilishi mumkin.Ish oblastidan pastki qismida xususiyatlar inspektori paneli joylashgan, agar ish oblastida biror 27

bir obtekt tanlanmagan bo’lsa yoki ob’yektlar umuman bo‘lmasa u holda xususiyatlar inspektori formati avtomatik ravishda o‘zgaradi. Butun hujjat uchun xususiyatlar inspektori formati ko‘rsatilgan. Aniq ob’yekt-bu mos sinfning ekzemplyaridir. Bir sinfning ikki ekzemplyari bir biridan atributlar qiymatlari bilan farq qilishi mumkin. Ob’yekt ustida harakatlarni ifodalash shuningdek ob’yektning bo‘ysinganligini ko‘rsatish uchun odatda “nuqtali usul” qo‘llaniladi. Ob’yekt ustidagi harakatlarni ifodalash shuningdek ob’yektning bo‘ysinganligini ko‘rsatish uchun oddatda “nuqtali usul”qo‘llaniladi. Masalan button 1 tugmasiga On Prees usulini qo‘llash kerakligini ko‘rsatish uchun Button 1 on Prees konstruksiyasi ishlatiladi.Agar Button 1 tugmaning Clip 2 ga tegishligini ko‘rsatish kerak bo‘lsa unda yozuv quyidagicha ko‘rinishga ega bo‘ladi; Clip 2 Button 1. Action Script da qo‘llaniladigan ob’yekt modeli boshqa senariylar tillari ob’yekt modellariga ko‘p jihatdan o‘xshaydi (masalan: Java Script). Shu bilan birga ba’zi farqlar ham mavjud. Ulardan asosiysi Action Script da ob’yektlar iyerarxiyasi Web brauzer oynasida tasvirlangan HTML hujjatiga nisbatan emas,balki Flash pleerga nisbatan quriladi. Yuqorida aytib o‘tilgandek, istalgandek senariyda mavjud Flash pleer asos ob’yekt hisoblanadi. Keyingi darajada ob’yektlarning 4 sinfi joylashgan. -Movie (Film ob’yektlari); -Core (Yadro ob’yektlari); -Cleent /Server (Bajarishning klient-server muhiti ob’yektlari); -Authoring (Ishlab chiqish muhiti ob’yektlari); Movie sinfi ob’yektlari senariyda film elementlari orasidagi elemntlari orasidagi munosabatlarni (ya’ni film tuzilishini) tasavvur qilish va shuningdek, film elementlari parametrlari va harakatini boshqarish imkonini beradi. Ushbu sinfga xususan quyidagi ob’yetklar kiradi: -button (tugma)-senariyda ifodalovchi ob’yekt, bunday ob’yekt uchun, masalan kiritish fokusini o‘rnatish tartibi dinamik tarzda o‘zgarishi mumkin; -movie clip (klip)- senariyda klipni ifodalovchi ob’yekt. Bunday ob’yektni ifodalash uchun, masalan ichki kliplar soni dinamik tarzda o‘zgarishi mumkin; 28

-mouse (sichqoncha)-senariyda sichqoncha ko‘rsatgichini ifodalovchi ob’yekt, u ko‘rsatgich ko‘rinishi va uslubini boshqarish imkonini beradi. -key (klaviatura)-senariyda filmni boshqarish uchun ishlatiladigan klavishlarni ifodalovchi ob’yekt. -color (rang)-senariyda klip palitrasini va mos holda ushbu palitra o‘zgarishini imkonini beruvchi ob’yekt. -sound (tovush)-senariyda tugma yoki klip bog‘langan tovushli simvolni ifodalovchi ob’yekt. -stage (stol)-ishchi stoli ba’zi parametrlarini boshqarish uchun mo‘ljallangan ob’yekt. -text Ficed (matn maydoni)-senariydagi dinamik Action Skript da Button va Movie clip sinflari ob’yektlari orasida bog‘lanish munosabatlari juda qiyin, ular bir filmdan ikkinchisiga oladi va hatto sahnadan sahnaga o‘tganda ham o‘zgarishi mumkin. Masalan, bir sahnada tugma klip tarkibida kirsa, ikkinchisiga klip tugmani “jonlashtirish” uchun ishlatilishi mumkin. Movie sinfini ob’yektlarini (Text Fieldan boshqa) Button va Movie klip ob’yektlariga nisbatan bo‘ysingan deyish mumkin. Chunki ular Button va Movie klip ob’yektlari tarkibiga kirishi mumkin. Lekin aksincha emas. E’tibor bering, Action Skriptda kadr uchun ham film sahnasi uchun ham mos ob’yektlar sinfi yaratilmagan. Gap shundaki, Action Skriptda filmning ushbu elementlarini xususiyatlarini o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaydi. Siz senariy yordamida faqatgina kadrga uning nomi yoki raqami orqali murojat qilishingiz shuningdek, uning yuklangan yoki yuklanmaganligini tekshirishingiz mumkin. Qoidaga ko‘ra kadr yoki sahna harakatlar va usullar parametrlari sifatida ishlatiladi. Cori sinfi ob’yektlari film ob’yektlari bilan ishlash uchun mo‘ljallangan va yordamchi rolini bajaradi. Agar film ob’yektlari boshqarishda (xususiyatlarni o‘zgartirish) standart usullar yetmasa, ular qo‘lash mumkin. Cori ob’yektiga xususan quyidagi ob’yekytlar kiradi: -matn (matematika)-senariyda sonli kattaliklar bilan ishlash qo‘laniladigan ob’yekt. Action Skript tili boshqa sinflardan farqli ravishda Matn ob’yektida qo‘llanishi cos usuli yordamida cosinus bevosita matn usuli yordamida qiymatini olish mumkin. 29

-number (raqam)-raqamli qiymatli ba’zi maxsus operatsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan ob’yekt, masalan uning yordamida ba’zi diopozonlarda ko‘proq sonlarni aniqlash mumkin. -string (satr) senariyda satrlar bilan ishlash uchun qo‘llaniladigan ob’yekt. -date (sana) senariyda calendar sanalari va vaqt bilan ishlash uchun qo‘llaniladigan ob’yekt. Client/server sinfi ob’yektlari XML tilida yozilgan hujjatlar bilan ishlash uchun mo‘ljallangan. Ushbu ob’yektlarning ba’zilari XML hujjatlarini yuklanishi qayta ishlanishi va yuborilishini taminlasa boshqalari- sokketlar orqali bog‘lanishga xizmat qiladi. Action Script shu orqali Flash filmlari saqlaydigan XML hujjatlarini serverli qayta ishlashni qo‘llashni amalga oshiriladi. 30

II-bob. MACROMEDIA FLASH DASTURI YORDAMIDA GEOMETRIK MASALALARNI TAYYORLASH. 2.1. Flash dasturida foydalanuvchi interfeysni, ish parametrlarini sozlash. Foydalanuvchi ishini tashkil etish vositalari. Macromedia Flash MX tarkibiga kiruvchi foydalanuvchi ishini tashkil etish vositalari ushbu dastur bilan ishlashni o‘rganish vaqtini kamaytirish uchun ishlash qulayligini va ish unumdorligini oshirishga mo‘ljallangandir. Birinchi maqsadga yetishish uchun rivojlangan yordam sistemasi, bu sistema bir necha shakllardan tashkil topgan: -HTML formatiga interaktiv ma’lumotlar sistemasi; - HTMLsahifalar ko‘rinishidagi interaktiv kitob; -10 qismli Flash film ko‘rinishidagi Intraktiv darslar; -Web orqali operativ texnik ta’minot; Flash filmlari to‘plami, misollar to‘plami bu misollar nafaqat Macromedia Flashning imkoniyatlarini ko‘rsatadi, balki yangi filmlar yaratish uchun prototip bo‘lib ham hisoblanadi. Foydalanuvchining ish unumdorligi ish muhitning qanchalik qulay tashkil etilganligiga bog’liqdir. Macromedia Flash yaratuvchilarning barcha yaratgan qulayliklarga qaramay baribir hamma foydalanuvchilar talablarini qondirish qiyindir. Shuning uchun Flash yaratuvchilari foydalanuvchilar muharrirning o‘zi uchun qulay bo‘lgan ko‘rinishini o‘rnatish imkonini yaratishgan. Foydalanuvchi interfeysni sozlash. Foydalanuvchi ish muhitini sozlashni ayrim spektrlari avvalgi bo‘limda aytib o‘tilgandek, boshqalari kabi ma’lumot berilmadi.Juda ko‘p ishlatuvchi parametrlarga quyidagilar kiradi: -ekranda joylashgan instrumentlar panellari tarkibi va formatini o‘zgartirish; -ish stolidagi tasvirlarni namoyish etish masshtablarini o‘zgartirish; -klavishalar belgilash. 31

Instrumentlar paneli tarkibini o‘zgartirish. Birinchi ya’ni boshida aytib o‘tilgandek, ish muhitini konfiguratsiyasini avtomatik tanlash imkoniyati bu- Macromedia Flash MX ning yangiliklardan biridir. Ko‘p hollarda bu imkoniyat juda ham foydalidir. Bu yerda uch xil konfiguratsiya nazarda tutilgan: -dizayner uchun; -yaratuvchi uchun; -hamda universal konfiguratsiya; Konfiguratsiyani sozlash rejimga o‘tish uchun quyidagilarni bajarish kerak: 1.Asosiy oynani Window menyusida Penel Sets (panellar to‘plami)buyrug‘ini tanlang. 2.Ochilgan menyuda kerakli variantni tanlang.Universal konfiguratsiyaga Default Layout punkti tegishlidir. Kerakli konfiguratsiyani tanlagandan so‘ng,ortiqcha panellarni berkitish yoki yetishmaydiganlarni yoqish orqali ko‘rsatilsa bo‘ladi. Barcha panellar ro‘yxati asosiy oynani Window menyusida joylashtirilgan. Panellar o‘z xoxishi bo‘yicha joylashtirganingizdan so‘ng siz tanlagan konfiguratsiyani keyingi ish seanslarida foydalanish uchun saqlab qo‘yish mumkin. Konfiguratsiyani saqlash uchun quyidagilarni bajarish kerak: Window menyusida Save panel buyrug‘ini tanlang. Foydalanuvchini ish unumdorligi ish muhitining qanchalik qulay tashkil etilganligiga bog‘liqdir. Macromedia Flash yaratuvchilarning yaratgan beach qulayliklariga qaramay bari bir hamma foydalanuvchilar talablarini qondirishi qiyindir. Bunday foydalanuvchi tayyorgarlik darajasi aniq filmni o‘ziga xos tomonlari va boshqa o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Shuning uchun Flash yaratuvchilarni foydolanuvchilar muxarririning o‘zi uchun qulay bo‘lgan ko‘rinishini o‘rnatish imkoni yaratilgan. Barcha yaratilgan konfiguratsiyalar Panel Sets menyusiga kiritiladi. Shuning uchun siz bir nechta konfiguratsiya variantlarini yaratgan va saqlagan bo‘lsangiz ularni birortasini tanlash uchun Panel Sets menyusiga kirish lozim. 32

Flash MX ish parametrlarini sozlash. Ish muhitini parametlari bilan bir qatorda foydalanuvchi muharirni boshqa ish parametrlari ham o‘rnatish mumkin. Bunday ish maxsus dialog oynasi yordamida amalga oshiriladi. Bu oynada Edit menyusiga tarkibida kiruvchi Pereferences (Parametrlarni o‘rnatish) buyrug‘i tanlanganda paydo bo‘ladi. Pereferences oynasi beshta bo‘limdan iborat: General (umumiy parametrlar), Editing (Tahrirlash parametrlari), Clipboard (almashish buferi parametrlari), Warnings (ogohlantirish) va Action Script Editor (Action Script muharirini parametrlari). Work Area (ish oblasti): ushbu buyruq tanlangan bo‘lsa ish stolini qismi sifatida ishlatilishi mumkin. Xususan bu yerda chizish,u yerda kalit animatsiya kadrlarini yaratishda simvollarni ko‘chirib o‘tish mumkin. Ish oblastida ob’yektlarni jonlantirish misolida ko‘rsatilgan. Bu rejimda boshlang‘ich va yakunlovchi kalit kadrlar ish stoli tashqarida bu rejimni o‘rnatish hand instrumentini ishlatishda ham kerak bo‘ladi. 2.2. Planimetriya va Stereometriya bo‘limiga doir masalalarni tayyolash. Geometrik masalalarni tayyolashda Macromedia Flash, Delphi dasturi va web texnologiya usullardan foydalanib quyidagi ko‘rinishda tayyorladim. 2.1-rasm. Geometrik masalalarni tayyolashning Flashdagi umumiy ko‘rinishi. 33

Ish mazmunini Delphi dasturida yozilishi unit asos; interface; uses; Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls, Buttons, ExtCtrls, jpeg, ComCtrls, OleCtrls, SHDocVw; type Tas1 = class(TForm) SpeedButton1: TSpeedButton; SpeedButton2: TSpeedButton; SpeedButton3: TSpeedButton; WebBrowser1: TWebBrowser; SpeedButton4: TSpeedButton; WebBrowser2: TWebBrowser; SpeedButton9: TSpeedButton; SpeedButton10: TSpeedButton; SpeedButton11: TSpeedButton; SpeedButton6: TSpeedButton; ComboBox1: TComboBox; ComboBox2: TComboBox; procedure SpeedButton4Click(Sender: TObject); procedure SpeedButton1Click(Sender: TObject); procedure FormCreate(Sender: TObject); procedure SpeedButton2Click(Sender: TObject); procedure SpeedButton10Click(Sender: TObject); procedure SpeedButton11Click(Sender: TObject); procedure ComboBox1Change(Sender: TObject); procedure ComboBox2Change(Sender: TObject); procedure SpeedButton9Click(Sender: TObject); private 34

${ Private declarations } public { Public declarations } end; var as1: Tas1; S:STRING; implementation {$R *.dfm} procedure Tas1.SpeedButton4Click(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’mundarija\Mundarija.mht’; webbrowser1.Navigate(S); end; procedure Tas1.SpeedButton1Click(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’reklama\reklama.swf’; webbrowser1.Navigate(S); end; procedure Tas1.FormCreate(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’reklama\reklama.swf’; webbrowser1.Navigate(S); s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’reklama\2\WWW.HTM’; webbrowser2.Navigate(S); end; 35$ $procedure Tas1.SpeedButton2Click(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’muallif\m.htm’; webbrowser1.Navigate(S); end; procedure Tas1.SpeedButton10Click(Sender: TObject); begin WebBrowser1.GoBack; end; procedure Tas1.SpeedButton11Click(Sender: TObject); begin WebBrowser1.GoForward; end; procedure Tas1.ComboBox1Change(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); if ComboBox1.Text=‘1’ then S:=S+’Mundarija\PL\f1.swf’; if ComboBox1.Text=‘2’ then S:=S+’Mundarija\PL\f2.swf’; if ComboBox1.Text=‘3’ then S:=S+’Mundarija\PL\f3.swf’; if ComboBox1.Text=‘4’ then S:=S+’Mundarija\PL\f4.swf’; if ComboBox1.Text=‘5’ then S:=S+’Mundarija\PL\f5.swf’; webbrowser1.Navigate(S); end; 36$ $procedure Tas1.ComboBox2Change(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); if ComboBox2.Text=‘1’ then S:=S+’Mundarija\ST\figura.htm’; if ComboBox2.Text=‘2’ then S:=S+’Mundarija\ST\f2.swf’; if ComboBox2.Text=‘3’ then S:=S+’Mundarija\ST\f3.swf’; webbrowser1.Navigate(S); end; procedure Tas1.SpeedButton9Click(Sender: TObject); begin s:=ExtractFilePath(Application.ExeName); S:=S+’Mundarija\adabiyot.mht’; webbrowser1.Navigate(S); end; end. Mualliflar bo‘limi html tilida quyidagicha tayyorlandi. <html> <head> <meta http-equiv="Content-Language" content="en-us"> <meta name="GENERATOR" content="Microsoft FrontPage 5.0"> <meta name="ProgId" content="FrontPage.Editor.Document"> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1252"> <title>New Page 1</title> </head> <body bgcolor=#crccccc> <bgsound src="2.mid " loop=2> 37$

<p align=center> <img border="0" src="M.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="U.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="A.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="L.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="L.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="I.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="F.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="L.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="A.GIF" width="50" height="50"><img border="0" src="R.GIF" width="50" height="50"></p> <p align=center> <img border="0" src="22.GIF" width="80" height="80"></p> <script language="JavaScript1.2"> /* Typing Text Script- Last updated: 99/06/17 © Dynamic Drive (www.dynamicdrive.com) For full source code, installation instructions, 100’s more DHTML scripts, and Terms Of Use, visit dynamicdrive.com */ var it=0 function initialize(){ mytext=typing.innerText var myheight=typing.offsetHeight typing.innerText=‘‘ document.all.typing.style.height=myheight document.all.typing.style.visibility="visible" type it() } function typeit(){ typing.insertAdjacentText("beforeEnd",mytext.charAt(it)) if (it<mytext.length-1){ it++ 38

set Timeout("typeit()",25) } else return } if (document.all) document.body.onload=initialize </script><h2><font color=blue><span id="typing" style="visibility:hidden" align="center"> <b>     QDU fizika- matematika fakulteti 4-kurs <br>       43- guruh talabasi Qurbonova Hilola <br> <br>       QDU fizika- matematika fakulteti <br>       "Amaliy matematika va informatika " <br>       kafedrasi katta o‘qituvchisi Safarov Laziz <br> <br> </b></font></span> </body> </html> 39

3-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 1-misolning ko‘rinishi. Bunda foydalanuvchi o‘xshash figuralarni bir biriga mos qo‘yib to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri javobni oladi. 4-rasm . Planimetriya bo‘limidagi 1-misolning dasturi. 40

5-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 2-masalaning ko‘rinishi. 6-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 2-masalaning dasturi. 41

7-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 3-masalaning ko‘rinishi. 8-rasm. Planimetriya bo‘limidagi u chinchi masalaning dasturi. 42

9-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 4-masalaning ko‘rinishi. 10-rasm. Planimetriya bo‘limidagi 5-masalaning ko‘rinishi. 43

Stereometriya bo‘limiga doir masalalarni tayyorlash. Bu bo‘limda geometriya faning stereometriya bo‘limiga doir bir nechta masalalar Flash dasturi yordamida vertual stend ko‘rinishida tayyorlangan.Va har bir masala qanday tayyorlanganligi ketma ketligi keltirilgan. 11-rasm. Stereometriya bo‘limidagi 1-masalaning ko‘rinishi. Stereometriya bo‘limidagi 1-masalaning dasturi <html> <head> <meta http-equiv="Content-Language" content="en-us"> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1252"> <title>KONUS</title> <base target="rtop"> </head> <body> <p align="left"> </p> <p align="left"> </p> <p align="left"> </p> <p align="left"><b><font size="5"><a target="rbottom" href="konus.swf">KONUS</a></font></b></p> <p align="left"><b><font size="5"><a target="rbottom" href="piramida.swf"> PIRAMIDA</a></font></b></p> <p align="left"><b><font size="5"><a target="rbottom" href="cilindr.swf">SILINDR</a></font></b></p> 44

$<a target="rbottom" href="sfera.swf">SFERA</ a> <a target="rbottom" href="kes_pir.swf">KESIK PIRAMIDA </a> </body> </html> <html xmlns:v="urn:schemas-microsoft-com:vml" xmlns:o="urn:schemas-microsoft- com:office:office" xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40"> <head> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1252"> <link rel="File-List" href="ff2.files/filelist.xml"> <title>Новая страница 2</title> <base target="rbottom">  </head> <body> <!--[if gte vml 1]><v:shapetype id="_x0000_t136" coordsize="21600,21600" o:spt="136" adj="10800" path="m@7,l@8,m@5,21600l@6,21600e"> <v:formulas> <v:f eqn="sum #0 0 10800"/> <v:f eqn="prod #0 2 1"/> <v:f eqn="sum 21600 0 @1"/> <v:f eqn="sum 0 0 @2"/> <v:f eqn="sum 21600 0 @3"/> <v:f eqn="if @0 @3 0"/> <v:f eqn="if @0 21600 @1"/> <v:f eqn="if @0 0 @2"/> <v:f eqn="if @0 @4 21600"/> <v:f eqn="mid @5 @6"/> <v:f eqn="mid @8 @5"/> <v:f eqn="mid @7 @8"/> <v:f eqn="mid @6 @7"/> 45$

<v:f eqn="sum @6 0 @5"/> </v:formulas> <v:path textpathok="t" o:connecttype="custom" o:connectlocs="@9,0;@10,10800;@11,21600;@12,10800" o:connectangles="270,180,90,0"/> <v:textpath on="t" fitshape="t"/> <v:handles> <v:h position="#0,bottomRight" xrange="6629,14971"/> </v:handles> <o:lock v:ext="edit" text="t" shapetype="t"/> </v:shapetype><v:shape id="_x0000_s1028" type="#_x0000_t136" alt="GEOMETRIK FIGURALAR" style=‘width:585pt;height:30.75pt’ fillcolor="red" strokecolor="blue"> <v:shadow on="t" color="#b2b2b2" opacity="52429f" offset="3pt"/> <v:textpath style=‘font-family:"Times New Roman";v-text-kern:t’ trim="t" fitpath="t" string="GEOMETRIK FIGURALAR"/> </v:shape><![endif]--><![if !vml]><img border=0 width=785 height=45 src="ff2.files/image001.gif" alt="GEOMETRIK FIGURALAR" v:shapes="_x0000_s1028"><![endif]></p> </body> </html> <html> <head> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1252"> <title>Новая страница 3</title> </head> <body> </body> </html> <html> <head> <title>Новая страница 1</title> </head> <bgsound src="g1.mid" loop=1> <frameset cols="150,*"> <frame name="left" scrolling="no" noresize target="rtop" src="ff1.htm"> <frameset rows="20%,*"> <frame name="rtop" target="rbottom" src="ff2.htm"> <frame name="rbottom" src="ff3.htm"> </ frameset > < noframes > < body > < p > Bu sahifa ramkani hosil qiladi .</ p > </body> 46

$</noframes> </frameset> </html> 12-rasm.Stereometriya bo‘limidagi 2-masalaning ko‘rinishi. Stereometriya bo‘limidagi 2-masalaning dasturi on(rollOver){ f11._visible=true; n1.text="Prizma"; } on(rollOut){ f11._visible=false; n1.text="Yo‘q"; } on(rollOver){ f22._visible=true; n1.text="Silindr";} on(rollOut){ f22._visible=false; n1.text="Yo‘q"; } 47$ $on(rollOver){ f33._visible=true; n1.text="Konus";} on(rollOut){ f33._visible=false; n1.text="Yo‘q"; } on(rollOver){ f44._visible=true; n1.text="Pramida";} on(rollOut){ f44._visible=false; n1.text="Yo‘q"; } on(rollOver){ f55._visible=true; n1.text="Sfera";} on(rollOut){ f55._visible=false; n1.text="Yo‘q"; } 13-rasm.Stereometriya bo‘limidagi 3-masalaning ko‘rinishi. 48$ 14-rasm. Stereometriya bo‘limidagi 3-masalaning dasturi 49

“Flash dasturi yordamida geometrik masalalarni tayyorlash”

26.09.2019

0

1511.5 KB

Похожие