Zoologiya fani va uning vazifalari. 7- sinf - Зоология - Учебники (по школьные предметы)

Zoologiya fani va uning vazifalari. 7- sinf

Загружено в:

08.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2119.8310546875 KB

7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017. 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.1-§. Zoologiya fani va uning vazifalari1-§. Zoologiya fani va uning vazifalari

• Zoologiya – hayvonlarni o‘rganadigan fan. Zoologiya ( zoon – hayvon, logos – fan) – hayvonlarning tuzilishi, hayot kechirishi, ko‘payishi va rivojlanishini o‘rganadigan fan. Hayvonlarning xilma- xilligi va tarqalishi, tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati, kelib chiqishini o‘rganish zoologiyaning vazifasiga kiradi.

• Zoologiya bir qancha fanlardan tarkib topgan. Ulardan bir guruhi hayvonlarning tuzilishi, ko‘payishi, rivojlanishi, yer yuzida tarqalishini, boshqalari alohida guruhlarini o‘rga nadi.

• Zoologiya – eng qadimiy fan. Zoologiyaga oid eng qadimgi asarlarni eramizdan 4 asr oldin buyuk yunon olimi Arastu yozgan. Uning asarlarida 500 ga yaqin hayvon turiga tavsif be rilgan. Arastu

• 16–17-asrlarda yashagan golland olimi Anton Levenguk mikroskopda ko‘rinadigan hayvonlarni kashf etgan. Anton Levenguk

• Shved olimi Karl Linney 18-asrda hayvonlarni tur, urug‘, turkum va sinflarga ajratib o‘rganishni taklif etgan. Karl Linney

• Ingliz olimi Ch. Darvin 19-asr o‘rtalarida hayvonlarni o‘rganish orqali o‘zining olamshumul evolyutsion ta’limotini yaratdi. Zoologiya tibbiyot, chorvachilik va xalq xo‘jaligining boshqa sohalari bilan bog‘liq. Ch. Darvin

• Zoologiya fanining rivojlanishiga o‘zbekistonlik olimlar ham katta hissa qo‘shishgan. D. N. Kashkarov birinchilar qatorida hayvonlar ekologiyasini o‘rganishni boshlab berdi. L. M. Isayev va P. F. Borovskiy olib borgan tadqiqotlar O‘rta Osiyoda rishta, bezgak paraziti va leyshmaniya kabi xavfli parazit hayvonlarning tugati lishi uchun asos bo‘ldi. T. Z. Zohidov, O. P. Bogdanov va boshqa olimlar umurtqali hayvonlarni; A. M. Muhammadiyev, V. V. Yaxontov, A. T. To‘laganov, J. A. Azimov, M. A. Sultonov, S. N. Alimuhamedov umurtqasiz hayvonlarni o‘rganishgan.

• Hayvonlarning xilma-xilligi va yashash muhiti. Yer yuzida hayvonlarning 2 mln ga yaqin turi tarqalgan. Quruqlik, havo, tuproq, suv havzalari hayvonlar uchun asosiy yashash muhiti hisoblanadi. Parazit hayvonlar uchun esa odam, hayvon va o‘simlik organizmi yashash muhiti bo‘ladi. Hayvonlarning tuzilishi va hayot kechirishi xususiyatlari muayyan muhitga moslashgan. Masalan, suv hayvonlarining gavdasi suyri shaklda, oyoq lari eshkakka aylangan. Quruqlikda yashovchi hayvonlarning tanasi yapaloq, oyoqlari yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Yashash muhiti tarkibiy qismlarini tashkil etuvchi namlik, harorat, yorug‘lik va boshqalar ekologik omillar deyiladi. • Hayvonlarning gavda o‘lchami har xil bo‘ladi. Ular qatorida og‘irligi 150 tonnaga yetadigan gigant kitlardan tortib faqat mikroskopda ko‘rinadigan, uzunligi millimetrning o‘ndan bir, hatto yuzdan bir ulushiga teng keladigan turlari ham bor.

• Hayvonlarning ahamiyati. Hayvonlar tabiatda va inson faoliyatida katta ahamiyatga ega. Ko‘pchilik hayvonlar yashil o‘simliklar bilan oziqlanadi. Ular o‘txo‘r hayvonlar deyiladi. Boshqa hayvonlarni yeydigan hayvonlar yirtqich; odam, boshqa hayvon va o‘simlik to‘qimalarida yashaydigan hayvonlar esa parazit hisoblanadi. • O‘txo‘r hayvonlar o‘simliklar va ularning qoldiqlarini maydalab, chirishini tezlashtiradi. Ular faoliyati tufayli o‘simlik uchun zarur bo‘lgan mineral moddalar to‘planadi; tuproq unum dorligi oshadi. Hayvonlar orasida hayvonlar murdasi, organik qoldiqlar va mikroorganizmlarni suvdan filtrlab oziqlanadigan turlari ko‘p uchraydi. Bunday hayvonlar tabiiy sanitarlar deyiladi. Ular yer yuzini va suv havzalarini ifloslanishdan saqlaydi.

• Uy hayvonlari faqat go‘sht va sut beribgina qolmasdan, sanoat uchun mo‘yna, ipak va boshqa mahsulotlar ham beradi. Arilar, kapalaklar o‘simliklarni changlatib, ular hosildorligini oshirishga yordam beradi. Hasharotxo‘r va yirtqich hayvonlar, qushlar, ko‘rshapalaklar, baqalar o‘rmon va qishloq xo‘jalik zararkunandalarini qirib, foyda keltiradi. • Hayvonlar orasida odamlar, chorva mollari va o‘simliklarga ziyon keltiradigan turlari ham ko‘p uchraydi. Qon so‘ruvchi hasharotlar va kanalar parazitlik qilish bilan birga, o‘lat, terlama, bezgak kasalliklarini tarqatadi. Atoqli vatandoshimiz Abu Ali ibn Sino o‘zining «Tib qonunlari» asarida kasallik paydo qiladigan hayvonlardan saqlanish haqida yozib qoldirgan.

• Hayvonlarni muhofaza qilish. Odamlar qadimdan yovvoyi hayvonlarni ovlashgan; ularning go‘shti, terisi va boshqa mahsulotlaridan foydalanishgan; hayvonlarni qo‘lga o‘rgatishgan; ulardan uy qo‘riqchisi va ishchi kuchi sifatida foydalanishgan. Keyinchalik aholi sonining ortib borishi, ov qurollarining tobora takomillashuvi, hayvonlar uchun zarur bo‘lgan tabiiy sharoitning buzilishi ta’sirida Yevropa turi (qoramollar nasl boshi), tarpan (otlar nasl boshi), Stellerov sigiri (dengiz hayvoni) yo‘q bo‘lib ketdi; Prjevalskiy oti, zubr, bizon, jayron, xongul kabi hayvonlar uchun qirilib ketish xavfi tug‘ildi. Bu hol hayvonlar va ular yashaydigan muhitni muhofaza qilishni talab etadi. • Respublikamiz hududida noyob va soni kamayib borayotgan hayvonlarni asrab qolish va ko‘paytirish maqsadida Badayto‘qay, Qizilqum, Zarafshon, Surxon va Hisor davlat qo‘riqxonalari, Chotqol biosfera qo‘riqxonasi, bir qancha milliy bog‘lar va buyurtma qo‘riqxonalar tashkil etilgan. O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi»ning so‘nggi 2016-yilgi nashriga noyob va soni kamayib borayotgan hayvonlarning 205 turi kiritilgan.

Savol va topshiriqlar • Zoologiyaning rivojlanishida K. Linney xizmatlari nimadan iborat? • Yashash muhiti va uning omillari nimadan iborat? • Oziqlanishiga binoan hayvonlar qanday guruhlarga ajratiladi? • Qanday hayvonlar tabiiy sanitarlar deyiladi? • Qanday hayvonlar yirtqich deyiladi? • Qanday hayvonlar parazit deyiladi? • Hayvonlar sonining keskin kamayib borish sabablari nimadan iborat?

Похожие

Parrandachilik. 7- sinf

Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari. 7- sinf

Toshbaqalar va timsohlar turkumlari. 7- sinf

Baliqlarning ko‘payishi va rivojlanishi. 7- sinf

Infuzoriyalar va sporalilar sinflari. 7- sinf