Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari. 7- sinf - Зоология - Учебники (по школьные предметы)

Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari. 7- sinf

Загружено в:

08.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2307.005859375 KB

54-§. Qo‘lqanotlilar va kemiruvchilar turkumlari 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.

• Qo‘lqanotlilar turkumi. Qo‘lqanotlilar – uchishga moslashgan sutemizuvchilar. Ularning oldingi oyoqlari o‘zgarib, qanotga aylangan. Oldingi oyoqlari suyaklari oralig‘iga hamda orqa oyoqlari bilan tanasining ikki yoni o‘rtasiga yupqa teri parda tortilgan. Bu parda hayvon uchganida ko‘tarish yuzasini hosil qiladi. Lekin oldingi oyoqlarining birinchi barmog‘i hamda ke yingi oyoqlarining panjasi erkin bo‘ladi. Ular qo‘nganida bu panjalari bilan g‘orlarning devoriga, daraxtlar tanasiga yopishib oladi yoki ularga asta-sekin chirmashib chiqadi.

• Ko‘rshapalaklarning ko‘zlari ojiz bo‘lib, yaxshi ko‘rolmaydi. Lekin ular tunda ham biron narsaga urilmasdan ucha oladi; hasharotlarni og‘zi bilan tutib oladi. Ko‘rshapalaklarning fazoda mo‘ljal olish xususiyati ularning ultratovush tarqa tishi va uni qabul qilishi bilan bog‘liq. Uchayotgan hayvon burni va og‘zidan uzuq-yuluq ultratovush chiqaradi. Tovush uning yo‘lida uchraydigan obyektdan aks-sado singari qaytadi. Uning qulog‘i ana shu qaytgan tovush to‘lqinlarini qabul qilganligi tufayli o‘z o‘ljasini topadi yoki to‘siqni sezadi. Ko‘rshapalaklar qon so‘ruvchi va zararkunanda hasharotlarni qirib, foyda keltiradi. Ko‘r shapalaklarni aholi yashay digan joylarga jalb qilish uchun pana joylarni buzmaslik va yangi pana joylar yaratish zarur.

• Kemiruvchilar turkumi. Kemiruvchilarning yirtqich (qoziq) tishlari bo‘lmaydi. Kurak tishlari esa yirik va o‘tkir bo‘ladi. Qattiq oziqni o‘tkir kurak tishlari bilan uzib olib, oziq tishlari yordamida ezib maydalaydi. Ularning kurak tishlari doimo yedirilib turadi, lekin o‘tmaslashmaydi. Chunki kurak tishlarining orqa tomonida emali bo‘lmaydi. Yuqori va pastki kurak tishlar bir-biriga ishqalanishi tufayli charxlanib o‘tkirlashadi. Kurak tishlar hayvonning hayoti davomida o‘sib turadi.

• Kemiruvchilar – keng tarqalgan, xilma-xil, juda serpusht hayvonlar (106-rasm). Ko‘pchilik turlari bir yilda bir necha marta bolalaydi. Shuning uchun ayrim yillari ularning soni juda tez ko‘payib ketib, katta ziyon yetkazadi. Turarjoylar yaqinida sichqonlar va kalamushlar, cho‘llarda yumronqoziqlar ko‘p uchraydi. Yumronqoziqlar koloniya bo‘lib, inlarda yashaydi. Tog‘ etaklarida va cho‘llarda yirik kemiruvchilardan biri – jayra yashaydi. Uning tanasi uzun ninalar bilan qoplangan.

• Ko‘pchilik kemiruvchilar – zararkunanda hayvonlardir. Sichqonlar va kalamushlar omborxonalarda saqlanayotgan don va oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat mollarini kemirib, katta zi yon keltiradi. Kalamushlar o‘lat kasalligini ham tarqatishi mumkin. • Kemiruvchilardan foydalilari ham bor. Ondatra, nutriya, sug‘ur, yumronqoziq va tyinlar mo‘yna uchun ovlanadi. Ondatra va nutriya qimmatli mo‘yna beradi. Ularning vatani Amerika hisob lanadi. Respublikamizda ham bu hayvonlar ko‘paytiriladigan mo‘ynachilik xo‘jaliklari tashkil etilgan. Tog‘larda ko‘k sug‘ur uchraydi. Uning terisi boshqa sug‘urlarnikiga nisbatan yuqori baholanadi; yog‘idan xalq tabobatida dori-darmon o‘rnida foydalaniladi. Hozir soni juda kamayib ketganligi tufayli ko‘k sug‘ur «Qizil kitob»ga kiritilgan.

Savol va topshiriqlar • Qo‘lqanotlilar qanoti qanday tuzilgan? • Ko‘rshapalaklar havoda qanday mo‘ljal oladi? • Kemiruvchilarning tishlari qanday tuzilgan? • Kemiruvchilar qanday hayot kechiradi? • Kemiruvchilar odam faoliyatida qanday ahamiyatga ega? • Qaysi kemiruvchilar qo‘lda boqiladi?

Похожие

Toshbaqalar va timsohlar turkumlari. 7- sinf

Dengiz sutemizuvchilari kurakoyoqlilar va kitsimonlar turkumlari. 7- sinf

Parrandachilik. 7- sinf

Baliqlarning ko‘payishi va rivojlanishi. 7- sinf

Infuzoriyalar va sporalilar sinflari. 7- sinf