Qushlarning xilma-xilligi voha va cho‘l qushlari. 7- sinf - Зоология - Учебники (по школьные предметы)

Qushlarning xilma-xilligi voha va cho‘l qushlari. 7- sinf

Загружено в:

08.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2280.2744140625 KB

46-§. Qushlarning xilma-xilligi: voha va cho‘l qushlari 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.

• Voha qushlari. Shahar va qishloqlarimizdagi bog‘ va xiyobonlar, dalalar va o‘tloqlarda xilma-xil qushlar orasida chum chuqsimonlar ko‘pchilikni tashkil etadi.

• Chumchuqsimonlar turkumi. Bu turkumga qaldirg‘och, go‘ngqarg‘a, chug‘urchiq, bulbul, chumchuq va boshqa qushlar kiradi. Ularning erkagi yirik va rangli bo‘lishi, ovozi va boshidagi tojga o‘xshash patlari bilan urg‘ochilaridan ajralib turadi. Chumchuqsimonlar barcha qushlar turining deyarli yarmini o‘z ichiga oladi

• Qaldirg‘och tanasining orqasi ko‘kimtir-qora, qorin tomoni oq, peshana va bo‘yni qizg‘ish-qo‘ng‘ir; qanotlari ingichka va uzun; uzun dumi ikkiga ajralgan bo‘ladi. Uning oyoqlari kalta va kuchsiz rivojlangan; yassi va qisqa tumshug‘i juda keng ochiladi. Qaldirg‘och tumshug‘i yordamida havoda uchayotgan hasharotlarni tutadi.

• Qaldirg‘och ayvon peshtoqi yoki shift ostidagi to‘sinlarga, ba’zan devorga ham so‘lagi bilan aralashtirilgan loydan uya quradi. Uyaga 4–6 ta tuxum qo‘yib, urg‘ochisi bosadi. Bolalarini hasharotlar bilan oziqlantiradi. Qaldirg‘ochlar deyarli butun kunni havoda o‘tkazadi. O‘ljasini ham havoda tutadi. Uchib ketayotgan qaldirg‘och suv yuzasiga tegib o‘tib, cho‘miladi va suv ichadi.

• Chumchuqsimonlardan eng yirik turlari go‘ngqarg‘a, zog‘cha va olaqarg‘a hisoblanadi. Go‘ngqarg‘a qishlash uchun shimoliy hududlardan o‘lkamizga uchib keladi; mart oylarida esa uchib ketadi. Qish kezlari go‘ngqarg‘alar zog‘chalar bilan birga katta gala hosil qiladi. Bunday gala baland daraxtlarning shoxida tunaydi.

• Chumchuqsimonlarning ko‘pchilik turlari – hamma narsalarni yeydigan parrandalar. Masalan, chug‘urchiqlar ko‘pin cha dalalardagi hasharotlarni terib yeydi, ammo pishiqchilik davrida rezavor mevalarni cho‘qiydi. Ko‘pchilik donxo‘r qushlar bolalarini hasharotlar bilan oziqlantiradi. Chumchuqsimon qushlardan ayniqsa hasharotxo‘rlar qishloq xo‘jaligiga katta foyda keltiradi. Ular juda ko‘p miqdorda zararkunanda hasharotlarni qiradi. Qaldirg‘ochning bitta oilasi yoz mavsumida 1 mln ga yaqin hasharotlarni qiradi. Ayrim chumchuqsimonlar (masalan, chumchuqlar, chug‘urchiqlar) pishiqchilik davrida meva va donlarni yeb, birmuncha ziyon keltiradi.

• K a p t a r s i m o n l a r t u r k u m i. Shahar va qishloqlarimiz ko‘chalari va xiyobonlarida ko‘k kaptar va musicha ko‘p uchraydi. Ko‘k kaptar to‘kilgan donlar, yovvoyi o‘tlarning urug‘ini terib yeydi; jarliklar, qoyalar, tashlandiq imorat va baland binolarning chordoqlariga uya quradi. Ko‘k kaptar xonaki kaptar zotlarining nasl boshi hisoblanadi.

• Musichalar ko‘pincha oziq axtarib odamlar yashaydigan uylarga ham kirib qoladi. Ular har xil don, sabzavot va mevalar ning urug‘lari bilan oziq lanadi; juft bo‘lib yashaydi; yil davo mida 5 marta bola ochadi. • Cho‘l qushlari. Ochiq dasht va cho‘llarda pana joy topish qiyin. Bu joylarda yashaydigan qushlar yerdan oziq qidiradi; yerga tuxum qo‘yib, bola ochadi. Cho‘l qushlarining oyoqlari va bo‘yni uzun va baquvvat, patlari yer rangida bo‘ladi. Bu hol ularga dushmanlaridan oson qochib qutulishiga va ularni uzoq dan payqashga yordam beradi.

• Tuvaloqlar turkumi. Tuvaloqlar – yirik, tez yuguradigan qushlar, O‘zbekistonda uchraydigan yo‘rg‘a tuvaloq ning patlari yer rangida bo‘lganidan uzoqdan ko‘zga tashlanmaydi. U yovvoyi o‘sim liklar bargi, novdasi, urug‘ lari, yer osti tuganaklari, har xil hasharotlar, kaltakesaklar va mayda kemiruvchilar bilan oziqlanadi; juft bo‘lib yashaydi. Urg‘ochisi tuproq ustidagi chuqurchaga bir nechta tuxum qo‘yib bosib yotadi. Yo‘rg‘a tuvaloq noyob qush sifatida “O‘zbekiston Respublikasinig Qizil kitobi”ga kiritilgan.

• Tuyaqushsimonlar turkumi. • Tuyaqushlar – eng yirik qushlar bo‘lib, qanotlari patlari yelpig‘ich hosil qilmaydi; toj suyagi ham bo‘lmaydi. Ular uch maydi, am mo kuchli va uzun oyoq lari yordamida tez yuguradi. Oyoqlari ikki barmoqli. Tovoni qalin teri bilan qoplanganidan issiq qumda ham oyoqlari qizib ketmaydi. Tuyaqushlar yovvoyi o‘simliklar urug‘i, yirik hasharotlar bilan oziqlanadi. Afrika tuyaqushining bo‘yi 3 m ga, vazni 100 kg ga boradi.

• U soatiga 60–70 km tezlikda yugura oladi. Tuyaqushlar Afrika dashtlarida kichik gala bo‘lib yashaydi. Erkak tuyaqush tumshug‘i bilan yerni kovlab uya yasaydi. Urg‘ochisi uyaga 4– 9 ta tuxum qo‘yadi. Tuxumlarining vazni 1,5 kg ga yetadi. Tuxum larni kunduzi urg‘ochisi, kechasi erkagi bosib yotadi. Urg‘ochisining patlari qo‘ng‘ir-kulrang tusda bo‘lganidan cho‘l manzarasida uzoqdan ko‘zga tashlanmaydi. Erkak tuyaqushning patlari qora bo‘lib, dumi va qanotlarining uchida oq patlar bor. Tuyaqushlardan Afrikada Afrika tuyaqushi, Janubiy Amerikada nandu , Avstraliyada emu tarqal gan.

Savol va topshiriqlar – Vohalarda qanday qushlar ko‘proq uchraydi? – Qaldirg‘och havo muhitiga qanday moslashgan? – Chumchuqsimonlar qanday foyda keltiradi? – Cho‘l va dasht qushlari yashash muhitiga qanday moslashgan? – Tuvaloqlar qanday hayot kechiradi?

Похожие

O‘rgimchaksimonlarning xilma-xilligi. 7- sinf

Parazit chuvalchanglarning xilma-xilligi. 7- sinf

Sudralib yuruvchilarning xilma-xilligi tangachalilar turkumi. 7- sinf

Baliqlarning xilma-xilligi tog‘ayli baliqlar sinfi. 7- sinf

Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning ko‘payishi, rivojlanishi va xilma-xilligi. 7- sinf