Primatlar turkumi. Sutemizuvchilarning ahamiyati. 7- sinf - Зоология - Учебники (по школьные предметы)

Primatlar turkumi. Sutemizuvchilarning ahamiyati. 7- sinf

Загружено в:

08.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2353.607421875 KB

58-§. Primatlar turkumi. Sutemizuvchilarning ahamiyati 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.

• Primatlar, ya’ni maymunlar – sutemizuvchilar orasida eng yuksak tuzilgan hayvonlar («primatlar» so‘zi ham «birinchilar» ma’nosini anglatadi). Bu turkumga 200 dan ortiq tur kiradi. Ko‘pchiligi qalin tropik o‘rmonlarda yashaydi. Barmoqlari uzun, ikkala oyoqlaridagi bosh barmog‘i boshqa barmoqlarga qarama-qarshi qo‘yilgan. Barmoqlarning bunday joylashishi ularga shoxlarni mahkam ushlab turishga hamda mayda narsalarni tutib turishga imkon beradi. Ularning barmoqlarida boshqa hayvonlardagi singari changal emas, balki yassi tirnoqlar bo‘ladi. Oyoqlari yurish bilan birga ozig‘ini ushlash, junlarini tozalash va tarash vazifasini ham bajaradi. Tanasining yuzi va qo‘l-oyoq kaftlarida jun bo‘lmaydi.

• Maymunlarning ko‘zlari boshining oldingi tomonida joylashganligidan ular birdaniga ikki ko‘zi orqali qaraydi. Shuning uchun ular buyumning hajmini, ungacha bo‘lgan masofani va rangini boshqa hayvonlarga nisbatan juda yaxshi aniqlaydi. Ko‘zning bu xususiyati shoxdan shoxga sakrab hayot kechiradigan maymunlar uchun ayniqsa katta ahamiyatga ega. Maymunlarning barmoqlari, junsiz kafti va tovoni asosiy tuyg‘u a’zosi hisoblanadi.

• Bosh miyasi boshqa sutemizuvchilarnikiga nisbatan ancha yirik. Bosh miya katta yarimsharlarida burmalarning ko‘p bo‘lishi tufayli fe’l-atvori ham murakkab va xilma-xil bo‘ladi. Ular gala bo‘lib yashaydi. Kuchli erkagi galada boshchilik qiladi. • Tropik Amerikada yashaydigan maymunlarning burun kataklari keng, dumi uzun bo‘lganidan ular keng burunli maymunlar deyiladi. Ular dumlari bilan xuddi oyoqlari singari daraxt shoxlariga osilib turishi mumkin. O‘rgimchak maymun uzun oyoq va qo‘llari yordamida daraxtlarga ilakishib olganligidan unga shunday nom berilgan.

• Afrikada va Janubiy Osiyoda yashaydigan tor burunli maymunlarning burun teshigi tor bo‘lib, tog‘ay to‘siq bilan ikkiga ajralgan; dumi daraxtda osilib yurishda ahamiyatga ega emas. Bir qancha turlarining dumi kalta yoki butunlay bo‘lmaydi. • Primatlar orasida odamsimon maymunlar eng yirik va yuksak tuzilgan. Ularga Afrika qit’asida yashaydigan gorilla va shimpanze , Kalimantan va Sumatra orollarida tarqalgan orangutan kiradi. Ularning dumi bo‘lmaydi; oldingi oyoqlari hamda panjasining orqa tomoniga biroz tayangan holda orqa oyoqlarida harakat qiladi. Bosh miyasi kuchli rivojlanganligi tufayli turq-atvori ham juda murakkab bo‘ladi.

• Ularning xotirasi kuchli bo‘lib, sodda mehnat qurollarini yasash va ulardan foydalanishni biladi. Shimpanze cho‘plar yordamida asalarilar uyasiga kiradigan teshiklarni kengaytiradi; daraxtdan sindirib olingan novda yordamida tor teshiklardan hasharotlarni kovlab oladi, mayda cho‘plar yordamida tishlarini tozalaydi, tovush va imo-ishoralar yordamida o‘zaro mu loqot qiladi. Ular yuz muskullari yordamida ichki kechinmalarini, ya’ni qo‘rquv, hayajon, achchig‘lanishi yoki xursandli gini ifodalay oladi. Bu jihat dan ular odamlarga o‘xshaydi.

• Sutemizuvchilarning ahamiyati. O‘txo‘r sutemizuvchilar o‘simliklar va boshqa hayvonlar hayotida katta ahamiyatga ega. Ularning teza- gi go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar, pashshalar, chuvalchanglar, zamburug‘lar va bakteriyalar uchun oziq bo‘ladi. Go‘ng parchalanganida tuproq o‘simliklar uchun zarur oziq moddalarga boyiydi. Olmaxon, o‘rmon kalamushlari, dala sichqonlari, to‘ng‘izlar va boshqa sutemizuvchilar o‘simliklar urug‘ining tarqalishiga yordam beradi. Tuproqda yashovchi sutemizuvchilar (ko‘rsichqon, yumronqoziq) in qazib, tuproqni yumshatadi. Hasharotxo‘rlar (ko‘r shapalak, tiðratikan) zararkunanda va kasallik tarqatuvchi hasha rotlarni qiradi. Yirtqichlar kasallangan hayvonlar va ular o‘laksasi bilan oziqlanganidan tabiiy sanitarlar hisoblanadi.

• Sutemizuvchilar odam hayotida ham katta ahamiyatga ega. Yovvoyi sutemizuvchilar mo‘ynasi (ondatra, tulki) va go‘shti (sayg‘oq) uchun ovlanadi. Sutemizuvchilardan kalamushlar, sichqonlar, yumronqoziqlar oziq-ovqat mahsulotlarini yeydi va kasallik tarqatadi. Yirtqich sutemizuvchilar gijjalarni yuqtiradi. • Inson uchun qimmatli bo‘lgan, noyob yoki yo‘qolib borayotgan sut emizuvchilarni saqlab qolish maqsadida maxsus qo‘riqxonalar tashkil etiladi; ularning ro‘yxati «Qizil kitob»ga kiritiladi. “O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobi”ga sutemizuvchilarning 24 turi kiritilgan

Savol va topshiriqlar • Primatlarning yuksak tuzilishi belgilari nimalardan iborat? • Tor burunli maymunlar qanday hayot kechiradi? • Keng burunli maymunlar qayerda tarqalgan? • Odamsimon maymunlarning qaysi belgilari odamga o‘xshaydi? • Sutemizuvchilar inson hayotida va tabiatda qanday ahamiyatga ega?

Похожие

Pardaqanotlilar turkumi asalarilar. 7- sinf

Ikki qanotlilar turkumi. 7- sinf

Sutemizuvchilarning ko‘payishi, rivojlanishi va kelib chiqishi. 7- sinf

Sudralib yuruvchilarning xilma-xilligi tangachalilar turkumi. 7- sinf

To‘liq o‘zgarish bilan rivojlanadigan hasharotlar tangachaqanotlilar turkumi.. 7- sinf