Undov belgisining ishlatilishi 5-sinf - Лингвистика - Учебники (по школьные предметы)

Undov belgisining ishlatilishi 5-sinf

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

13281.388671875 KB

15-SINF ONA TILI DAR SLIGI A SOSIDA TAYYORLANDI

2125-dars. UNDOV BELGISINING ISHLATILISHI

3Topshiriq. Erkin Vohidov ijodiga mansub ushbu matnni o‘qing.

4So‘z – zabarjad, so‘z – gavhar, oltin. Zargarlikning mashaqqati ko‘p! So‘zni baytga qadashdan oldin Kaftingga qo‘y, to‘yib qara, o‘p! Ona tilimni sevmasam, so‘zlariga mahliyo bo‘lmasam, hayratl anmasam, menga shoirlik qayda edi?! Oftob chiqdi, quyosh chiqdi, kun chiqdi, Mehr-u, shams-u xurshidi gardun chiqdi. Olimlar! Topib bering-chi, qaysi tilda quyoshning 10dan ortiq ismi bor?! Qaysi tilda osmonni kamalak ranglaridek 7 xil nom bilan ataydilar?! Osmon, falak , samo, charx , gardun, fazo, ko‘k … Bular daf’atan xayolga kelganlari, xolos! Arsh, davvor, minu singari kam ishlatiladigan xos so‘zlar ham sanalsa, ro‘yxat yana uzayadi. Ha, boylikda beqiyos ona tilimiz bor! (“ So‘z latofati ” asaridan )

5Lug‘at: zabarjad – yashil rangli qimmatbaho tosh; gavhar – sayqallangan olmos; mehr, shams, xurshid – quyosh; daf’atan – to‘satdan; gardun – dunyo, osmon(Jurnaldan)

6Munosabat bildiring.  So‘zlarning ma’nodoshligiga diqqat qiling. Tilimizda shunday so‘zlar ham borligini bilarmidingiz?  Matnda nima sababdan undov belgisi ishlatilgan, so‘roq va undov belgisining qo‘shaloq holda ishlatilishi sababini bilasizmi?

7His-hayajon (shodlik , qo‘rquv, g‘azab, ajablanish, achinish, do‘q, yalinish, hayrat va h.k.) bilan aytilgan gaplar undov gap hisoblanadi. Ulardan so‘ng undov belgisi qo‘yiladi. Ko‘klamo yim, ko‘kingdan ber bir chimdim! ( M. Yusuf ) Undov so‘zlar bir gapga teng bo‘lsa, ularda ham undov belgisi ishlatiladi. Ofarin! – dedi Mamat bobo. ( T. Murod ) Ba’zan nutqimiz qaratilgan shaxs – undalmalar ham alohida ta’kid bilan aytilsa, ulardan keyin undov belgisi qo‘yiladi. She’rim! Yana o‘zing yaxshisan! ( U. Nosir )

8431-mashq. O‘tkir Hoshimovning “Dunyoning ishlari” asaridagi hikoyalarda qo‘llangan undov belgilariga diqqat qiling. Qo‘yilish sababini qoidaga tayanib izohlashga harakat qiling.

91. . Ishqilib, boshqa yulduz uchmasin! 2. Mana shu shovullagan sukunat ichida dilni titratadigan iztirobli nido yangraydi: Ilhaq! Is’hoq! 3. Oyiii! – dedi Xo‘ja umidsiz, ojiz tovushda. 4. O‘rtoqlaring oldida ayt! – dedi sinf rahbarimiz. 5. Xudo xohlasa, olgan molini qaytarib beradi, eshon oyi! 6. Uff! Isib ketdim! 01 16 0515 2A 1D 1D

10Xabar-darak , buyruq mazmunidagi gaplarni ohangini o‘zgart irish, undov so‘zlar qo‘shish orqali ham his-hayajon (undov) gapga aylantirish mumkin: Bahor fasli chiroyli. → Eh, bahor fasli chiroyli! O‘zingdan kattani hurmat qil. →O‘zingdan kattani hurmat qil! So‘roq gaplar ba’zan kuchli hayajon bilan aytilsa va javob talab qilmasa, ulardan keyin so‘roq va undov belgilari qo‘shaloq holda (?!) qo‘yiladi: Aytgil, do‘stim, nima qildik vatan uchun?! (I. Mirzo)

11 432-mashq. Adabiy parchalarni ko‘chiring. Tinish belgilarining qo‘sha loq qo‘llanishi ko‘proq qanday mazmunli gaplarda uchraydi? 1. Nechun kerak bo‘ldi senga ko‘z yoshim, Nechun kerak , rubob, senga shuncha g‘am?! (Abdulla Oripov) 2. “Saralab yemoq – faqirning ishi, qo‘yni boqib qo‘yibdimi?!” – dedi o‘rtancha botir. (“Uch og‘a- ini botirlar” ertagidan) 3. “Fanorga tegmasanglar, bir narsa bo‘ladimi?!” – mayin bir tovush bilan gapirdi ota. (Oybek) 4. Biz baxtiyor bo‘lgaymiz xo‘b,

12 O‘ta kuchli hayajon bilan aytilgan gaplar oxiriga undov belgisi qo‘shaloq holda (!!!) qo‘yiladi: Yovuzlik Yer yuzidan butkul yo‘qolsin!!!

13Uyga vazifa

14433-mashq. Ushbu jumlalarni davom ettirib, undov va so‘roq gaplar hosil qiling. 1. Yolg‘on gapirish … 2. Uy ishini vaqtida qilmaslik… 3. Soatlab kompyuter o‘yinlarini o‘ynash … 4. Kelajakdagi rejalarimni..2C 24 01 10 11 17 1C 04 2C 34

15Adabiyot darsligingizdan so‘roq va undov belgisi qo‘llangan 6 ta gap topib, daftaringizga yozing. Tinish belgilarining qo‘yilish sabablarini tushunib, sharhlashga harakat qiling.

16E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!

Похожие

So’roq belgisining ishlatilishi 5-sinf

Qo’shtirnoqning ishlatilishi 5-sinf

Nuqta va vergulning ishlatilishi 5-sinf

Maqollar 5-sinf

Iboralar 5-sinf