Ovqatlanishning inson hayotidagi ahamiyati. Dasturxon tuzash 5-sinf - Техника и технология - Учебники (по школьные предметы)

Ovqatlanishning inson hayotidagi ahamiyati. Dasturxon tuzash 5-sinf

Загружено в:

19.04.2023

Скачано:

0

Размер:

2275 KB

5-sinf texnologiya darsligi asosida 27-mavzu:

Taomning inson organizmi uchun ahamiyati qanday? Pazandachilik – amaliy san’at sohasida ham, fan sohalari rivojlanishida ham o‘ziga xos o‘rin va ahamiyatga ega. Pazandachilik nafaqat texnologiya, balki tarix, kimyo, biologiya, fizika fanlari bilan ham chambarchas bog‘liq. Dasturxonga tortiladigan taom ilmiy asosda tayyorlanishi, nafosat bilan bezatilishi lozim. Masalliqni lazzatli va foydali taomga aylantirish pazandaning mahoratiga bog‘liq. Taom tayyorlashda pazandachilik san’ati ro‘yobga chiqadi. Uni tayyorlash ilmining o‘ziga xos texnologiyasi mavjud. Pazandachilik san’ati insoniyatning eng qadimgi faoliyatlaridan biri bo‘lib, uning rivojlanishi har doim jamiyatning iqtisodiy ravnaqiga aloqador bo‘lgan. Ovqatlanish inson hayot kechirishining muhim vositasi, sihat-salomatligi va uzoq umr ko‘rishining garovidir.

Ovqatlanish inson organizmi uchun juda katta ahamiyatga ega. Odam ovqatlanishga muntazam ehtiyoj sezadi. Kam ovqat yeyish ham, ko‘p ovqat yeyish ham organizmda turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri ovqatlanish tartibiga rioya qilish esa salomatlik uchun juda muhim. Ovqat tarkibida inson organizmiga foydali turli moddalar bor. Yog‘, oqsil, uglevod va vitaminlar shular jumlasiga kiradi. Inson doimiy harakat natijasida kerakli miqdorda energiya sarflaydi. Sarflangan energiya o‘rnini esa oziq-ovqat mahsulotlari egallaydi. Oziq-ovqat mahsulotlarini to‘g‘ri isteʼmol qilish orqali organizm oziqlanadi hamda sog‘lom rivojlanadi. Bir maromda bir xil ovqatlanish organizm uchun zarardir. Kunlik ovqatlanish ratsionini turli foydali vitaminlar bilan boyitib borish hamda bir kunda besh marta: ertalabki nonushta, ikkinchi nonushta, tushlik, tushdan keyingi yengil ovqatlanish, kechki taom bilan belgilash tavsiya etiladi.

Yodda tuting! 10–13 yoshlаr оrаlig‘idа insоn оrgаnizm i tеz rivоjlаnаdi. М uskul vа suyaklаrning o‘sishi uchun ko‘prоq go‘shtli vа sutli m аhsulоtlаrni istе’m оl qilish tаvsiya etilаdOziq-ovqat mahsulotlarini uyquga ketishdan 2–2,5 soat oldin isteʼmol qiling. Kechki taomni isteʼmol qilish vaqtini 18.00 dan 19.00 gacha qatʼiy belgilang.

Yog‘, oqsil, uglevod va vitaminlarning inson hayotidagi ahamiyati Oqsillar – organizm hujayralari va to‘qimasining asosini tashkil qiladi. Oqsillar tuxum, sut va sut mahsulotlari, go‘sht, baliq, shuningdek, o‘simlik mahsulotlari – loviya, bug‘doyning undirilgan doni, dengiz o‘tlari, oq loviya, non, xamirli makaron mahsulotlari, jigarrang guruch, yong‘oqda mavjud bo‘ladi. O‘simlik oqsillari kerakli oziqlar bilan organizmni to‘liq ta’minlay olmaydi, shuning uchun inson albatta go‘sht iste’mol qilishi kerak. Organizmda oqsilning yetishmasligi insonni og‘ir kasalliklarga olib keladi. Oqsil moddalarini saqlashning qaysi usuli bo‘lmasin (muzlatish va eritish, uzoq muddat issiqlikda qayta ishlash, konservalash), ularning oziqlik qiymatini pasaytiradi. Oqsillarga ega bo‘lgan foydali tabiiy mahsulotlar – qaynatilgan go‘sht, yangi baliq, tuxum, parranda go‘shti, donli, dukkakli o‘simliklar, mevalar, sabzavotlar.

Uglevodlar – organizmni kuch-quvvat bilan ta’minlovchi manba hisoblanadi va mushaklarimizning (muskul) ishlashiga yordam beradi. Ular meva va rezavorlarda, sabzavotlar hamda asal, yorma un mahsulotlari, kartoshka, makaronlarda mavjud. Ayniqsa, xom sabzavotlardagi uglevodlar taomning yaxshi hazm bo‘lishiga ko‘mak beradi. Yog‘lar – uglevodlar singari quvvatning manbayi sanaladi. Yog‘lar hayvonlar (mol, qo‘y, to‘ng‘iz, parrandalar va hokazo) va o‘simliklar (kungaboqar, zaytun, makkajo‘xori, paxta, yong‘oq kabilar)dan olinadi. Yog‘lar taom ta’mini yaxshilaydi va insonni to‘q saqlaydi. Biroq ular organizmdan tez chiqib ketmaydi, unda to‘planadi. Yog‘ni ortiqcha iste’mol qilish semirishga olib keladi.

Vitaminlar – bizning yashashimiz uchun zarur vositalar sanaladi. Ular organizmning turli kasalliklarga qarshilik ko‘rsatishini kuchaytiradi va uning immunitetini ko‘taradi. Vitaminlar inson organizmiga hayvonlar va o‘simliklardan olingan oziq-ovqatlar orqali o‘tadi. Mineral moddalar – oziq-ovqatlarning barcha turlariga oz bo‘lsa-da kiradi. Hammasi bo‘lib 30 dan ortiq minerallar va mikroelementlar mavjud, ularsiz organizmning to‘laqonli faoliyati bo‘lishi mumkin emas.

Suv – tiriklikning dastlabki manbayi. U ham yuqorida tilga olinganlar qatori oziq-ovqatning muhim komponentlaridan biri hisoblanadi. Suv oziq-ovqatlarning singishi, qoldiqlarning (zararli moddalarning) chiqishi va tanada mo‘tadil haroratni ushlab turish uchun hayotiy zaruratdir. Inson organizmiga faqat toza suvning kirishi juda muhim.

Inson organizmi uchun foydali oziq-ovqat mahsulotlari turlari quyidagilardan iborat:

SOG‘LOM OVQATLANISH VITAMINLAR JADVALI

Dasturxon bezash Rasmlarda berilgan dasturxonlarga qarab ularning oila a’zolariga, mehmonlarga yoki bayram tantanasiga mo‘ljallanganligini aytib bera olasizmi?

Dasturxon tuzash ham bir san’at. Dasturxon bezaydigan inson ma’naviy dunyoqarashi go‘zal, didli, farosatli, chaqqon va ozoda bo‘lgani yaxshi. Oila a’zolari uchun boshqa, mehmonlarga, to‘ylarga tuzaladigan dasturxon alohida bo‘lishi kerak. Dasturxon tuzashda ikki qoidaga rioya qilish zarur: 1. Moddiy sharoitlarni hozirlash. 2. Ma’naviy sharoitlarni hozirlash.

Moddiy sharoitlarni hozirlashga – tanlanadigan joy qishda issiq, yozda salqin bo‘lishi, mehmon soniga qarab joyning tanlanishi, ovqatlanish anjomlari (idish- tovoq, choynak-piyola, qoshiq-sanchqi, stol-stul)ning yetarli miqdorda mavjudligi misol bo‘ladi. Ma’naviy sharoitlarni hozirlashga esa – tanlangan joyning tozaligi, gullar, suratlar, dekorativ jihozlar va texnik vositalar bilan bezatilganligi, mehmondo‘stlik, xushmuomalalik madaniyati kabi tartiblarga rioya qilish kiradi. Dasturxon nechog‘liq chiroyli bezatilsa va unga qo‘yilgan taomlar lazzatli, ko‘rkam bo‘lsa mezbonning madaniyatliligini ifodalaydi. Dasturxon ertalabki nonushta, tushlik hamda kechki ovqatga bo‘linadi. Nonushta dasturxoniga yaxna taomlar, qaymoq, somsa, non, meva-chevalar qo‘yiladi. Tushlik va kechki ovqatlarda shularga qo‘shimcha sifatida suyuq yoki quyuq taomlar, salatlar, qovun-tarvuz tortiladi.

Nonushta dasturxonini tuzash tartibi. Dasturxonga o‘tirishda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak: 1. Dasturxonga o‘tirishdan oldin qo‘lni yaxshilab yuvish. 2. Dasturxon atrofida kattalarga hurmatda, kichiklarga izzatda bo‘lish. 3. Dasturxon ustida suhbat me’yordan oshib ketmasligi. 4. Suhbatlashish vaqtida ovozni balandlatmaslik, qattiq kulmaslik. 5. Taomni me’yorida iste’mol qilish. 6. Suyuq va quyuq taomni iste’mol qilishda qoshiq, sanchqi, pichoqdan to‘g‘ri foydalanish. 7. Og‘iz va qo‘lni artganda faqat salfetkadan foydalanish. Qiziqarli ma’lumot Pazandachilik ming yillik tarixga ega. VIII asrda Rimda mashhur pazanda Apitsiy tomonidan pazandachilik san’ati maktabiga asos solingan. Taom tayyorlash mas’uliyatli va sharaf li vazifa hisoblangan. Aksariyat oshpaz va pazandalar o‘zlarining kasbiy mahoratlari bilan mag‘rurlangan. Ilmiy pazandachilik asoslari XIX asr oxirlarida ishlab chiqilgan.

Похожие

Oila iqtisodiyotining inson hayotidagi o‘rni 5-sinf

Pardozlash ishlari 5-sinf

Duradgorlik buyumlari detallarini 5-sinf

Polimer loydan suvenir yasash 5-sinf

Yumshoq simlarga ishlov berish 5-sinf