17-18-mavzu Metall va uning qotishmalari. Qora va rangli metallar 5-sinf - Техника и технология - Учебники (по школьные предметы)

17-18-mavzu Metall va uning qotishmalari. Qora va rangli metallar 5-sinf

Загружено в:

19.04.2023

Скачано:

0

Размер:

4154.5 KB

Metall va uning qotishmalari. Qora va rangli metallar 5-sinf texnologiya darsligi asosida 17-18-mavzu:

Ikki yoki undan ortiq metallning suyuq holatdagi bir jinsli aralashmasi yoki bu aralashmadan hosil bo‘lgan mahsulot qotishma deb ataladi. Qotishmalarning xossalari sof metallarning xossalaridan yaxshiroq bo‘ladi. Shuning uchun qotishmalar mashina detallari va umuman, konstruksion materiallar uchun asosiy xomashyo hisoblanadi.

Bitta metall bilan metall xususiyatlariga ega bo‘lgan ikki yoki undan ortiq mahsulot qorishmasi metall qotishma deyiladi. Asosiy tarkibi metall, qolgan qismi yarim metallardan iborat bo‘lgan qotishmalar ham metall qotishmalar guruhiga kiradi. Barcha metallar 2 ta katta guruhga bo‘linadi (9-shakl): 1. Qora metallar. Bu guruhga temir va uning qotishmalari (cho‘yan va po‘lat) kiradi. 2. Rangli metallar. Bu guruhga temir va uning qotishmalaridan boshqa barcha metallar kiradi. Rangli metallar guruhi ham o‘z navbatida 4 ta turga bo‘linadi: og‘ir, yengil, qimmatbaho va nodir.

9-shakl

Yaqin kelajakda rangli metallar va ularning qotishmalari ko‘p sohalarda temir qotishmalari o‘rnini bosishi lozim. Buning asosiy sababi temir qotishmalarining 30 % gacha miqdori korroziya (zanglash) oqibatida yo‘q bo‘lib ketishidir.

Metallar tashqi ko‘rinishi va o‘ziga xos belgilariga k о‘ ra bir-biridan farq qiladi (10-shakl). 10-shakl

Temir Temir tabiatda eng koʻp tarqalgan element. Sof temir oq tusli yaltiroq metall ko‘rinishida bo‘ladi. Nam havoda yoki kislorodli suvda tezda quriydi, egiluvchan metall. Issiqlik va elektrni yaxshi о‘ tkazadi. Texnikada temir va uning rudalari qora metallar deb ataladi. Texnik sof temir elektromagnitlar oʻzaklari va elektr mashinalari yakorlari, akkumulatorlar plastinalari uchun materialdir.

Temir zamonaviy texnika uchun eng zarur metallardan biri. Lekin sof temir yumshoq boʻlgani uchun kam ishlatiladi. Temir birikmalari sanoat, qishloq xoʻjaligi va qurilish ishlarida keng qoʻllaniladi.

Ch о‘ yan Choʻyan har xil buyumlar (qozon, santexnika qurilmalari, meʼmorlik bezaklari va boshqalar) qu yish uchun ishlatiladigan moʻrt materialdir. Choʻyan oq, kulrang, bolgʻalanuvchan, mustahkamligi yuqori, maxsus, olovbardosh turlarga boʻlinadi. Quymalar olish uchun ishlatiladigan kulrang ch о‘ yan quymakorlik choʻyani deb ham ataladi.

P о‘ lat Poʻlatning rangi kulrang b о‘ lib, toblanganda uning qattiqligi va mustahkamligi ortadi, bolgʻalanuvchan boʻlib qoladi. Ishlatilishiga qarab, qurilish va mashinasozlik, asbobsozlik va boshqa sohalarda asosiy material hisoblanadi.

Mis Mis rangli metall hisoblanadi. Qadimda mis rudasi Kipr orolidan qazib olingan, shuning uchun u orolning nomi bilan “ Cuprum ”, ya’ni mis deb atalgan. Mis tabiatda nisbatan kam tarqalgan b о‘ lib, pushti-qizil rangga ega. U yumshoq va yopishqoq, bolgʻalanuvchan, yaxshi egiluvchanlikka ega, elektr tokini va issiqlikni yaxshi о‘ tkazadi, korroziyaga chidamli, ammo m о‘ rt metalldir. Mis issiqlik va elektr tokini juda yaxshi oʻtkazadi, bu jihatdan faqat kumushdan keyinda turadi.

Mis ochiq havoda qorayadi, nam havoda koʻkaradi. U, asosan, sulfidli mis rudalaridan olinadi. Mis elektr simlari, elektr asboblar va uskunalar ishlab chiqarishda, badiiy buyumlar tayyorlashda, teri sanoatida, sunʼiy ipak olishda, oʻsimlik zararkunandalariga qarshi mikrooʻgʻit sifatida va tibbiyotda ishlatiladi.

Aluminiy Aluminiy lotincha “ alumen ” – “achchiqtosh” so‘zidan olingan. Aluminiy oq kumush rangli metall b о‘ lib, tabiatda sof holda uchramaydi. Aluminiy qayishqoq, oson presslanuvchan, bolg‘alanuvchan, qoliplanadigan, cho‘ziluvchan, yumshoq, juda egiluvchan, unga ishlov berish oson, yuqori quvvatli, elektr va issiqlik о‘ tkazuvchan, korroziyaga chidamli. Bu metalldan samolyotsozlik, radio va elektrotexnika, rangli metallurgiya hamda boshqa sanoat tarmoqlarida keng foydalaniladi. Undan uy-ro‘zg‘or uchun asbob-uskunalar va boshqa ko‘pdan ko‘p buyumlar tayyorlanadi.

5-amaliy mashg‘ulot. Metall va uning qotishmalari xususiyatlarini o‘rganish. Jihozlar: chilangarlik dastgohi, metall va metall qotishmalari namunalari. Ishni bajarish tartibi: 1. О‘ qituvchi tomonidan taqdim qilingan metall va metall qotishmalari namunalarini olish. 2. Berilgan namunaning rangini aniqlash. 3. Namunalarning tashqi k о‘ rinishidan kelib chiqib, ularning xususiyatlarini aniqlash. 4. Metall yoki metall qotishmasi nomini aniqlash. 5. Metall yoki metall qotishmasining q о‘ llanilish sohalarini aniqlash. 6. Kuzatishlar natijalarini jadvalga yozib chiqish.

Похожие

Metall va yupqa simlardan har xil buyumlar yasash 5-sinf

47-48-mavzu Elektr dvigatellar (motorlar). Batareyalar va ularning turlari 5-sinf

Loyiha ishi va uning bosqichlari. Harakatlanuvchi sodda mexanizmlarni loyihalash va yasash 5-sinf

Dazmol va dazmollash usullari 5-sinf

Modellashtirish va andaza tayyorlash 5-sinf