Hajm – haykaltaroshlik asosi. Odam haykalini yasash 5 - sinf - Изобразительное искусство - Учебники (по школьные предметы)

Hajm – haykaltaroshlik asosi. Odam haykalini yasash 5 - sinf

Загружено в:

20.05.2022

Скачано:

0

Размер:

1271 KB

5-sinf tasviriy san’at darsligi asosida 6-mavzu:Hajm – haykaltaroshlik asosi. Odam haykalini yasash

Haykaltaroshlik san’atining qadimgi namunalari xalqlar tarixini, turmush tarzini o‘zida aks ettirgan. Eramizdan avvalgi V–IV asrlardagi haykaltaroshlar yog‘och, tosh, marmarga ishlov berishni mukammal o‘zlashtirganlar, shuningdek, bronzani eritib quyish texnologiyasini yo‘lga qo‘yishgan. Marmar haykallarni odam tanasining rangi singari bo‘yaganlar.

Yog‘ochdan ishlangan ayrim haykallar ustiga odam tanasining rangini beradigan ﬁl suyagidan ishlangan yupqa plastinkalar yopishtirilgan. Haykallar shu darajada qoyilmaqom qilib ishlanganki, ular tirikdek, nafas olayotgandek tuyuladi. Eramizdan avvalgi V asrga kelib haykaltaroshlar odam gavdasining harakat qilib turgan holatlarini tasvirlashni o‘rganganlar

Ular odamlarning yugurayotgan, nayza otayotgan yoki jang qilayotgan holatini tasvirlab ko‘rsatganlar. Mashhur yunon haykaltaroshi Mironning « Disk otuvchi » asari har tomonlama mahorat bilan yaratilgan, uni ko‘rgan kishi hayratga tushadi. Yunon tarixida keltirilishicha, Afrodita go‘zallik va muhabbat ramzidir.

Buni Afroditaga bag‘ishlangan haykallarda ko‘ramiz. Ular naﬁsligi, go‘zalligi bilan tomoshabinni o‘ziga rom qiladi. Bu o‘rinda, ayniqsa, « Milos Afroditasi » haykali alohida diqqatga sazovordir.

Eng qadimgi xalqlardan hindlar o‘zlarining dini, e’tiqodi bo‘lmish Buddaga oid minglab haykallar yaratganlar. Mikelanjelo Buonarotti haykaltaroshlik, me’morchilik, rassomlik janrlarida ijod qilib, badiiy jihatdan go‘zal asarlar yaratgan. Uyg‘onish davrining buyuk san’atkori Mikelanjelo 1475-yil 6-martda Florensiya yaqinidagi Kapreze shaharchasida dunyoga kelgan.

Uning yoshligi Florensiyada o‘tdi. 13 yoshida u ﬂorensiyalik Domeniko Girlandayo ustaxonasiga o‘qishga kiradi. Mikelanjeloning birinchi mustaqil ishlagan asari « Zina oldidagi Madonna » (1492- y. Florensiya, Buonarotti muzeyi), « Kentavrlar jangi » (1494-y. Florensiya, Buonarotti muzeyi), Rimda yaratilgan « Pyete » (Isoga aza tutish. 1498–1501-yillar) haykallari unga haqiqiy shon-shuhrat keltiradi.

Mikelanjelo tomonidan 1504-yilda yaratilgan va Florensiyaning bosh maydoniga o‘rnatilgan, bahaybat « David » haykali « zamonaviy antik grek va rim haykallarining shon-shuhratini olib qo‘ya olgan asardir », bu asarida tabiatning eng go‘zal mo‘jizasi – odam qomati ekanligini, uning takrorlanmas go‘zalligini, kuch-qudratini ifoda etishga erishgan.

Mustaqillik davri haykaltaroshlik san’atining mahobatli janrida ishlangan ilk tarixiy asarlar sifatida Chirchiq shahrining markaziy shoh ko‘chasida va poytaxtimizning Milliy bog‘ida o‘rnatilgan ulug‘ shoir Alisher Navoiy obraziga ishlangan yodgorliklarni (E.Aliyev, N. Bandeladze, V. Degtyarov, 1991-y.), 2001-yilda Navoiy shahri markazida ulug‘ shoirning 560 yilligi munosabati bilan A.Rahmatullayev va P.Podosinnikov tomonidan yaratilgan Alisher Navoiyning haykali, Toshkent shahrining gavjum xiyoboni markaziga o‘rnatilgan Amir Temurning mahobatli otliq haykali (I.Jabborov, K.Jabborov, 1993-y.), Sohibqironning ona yurti Shahrisabz va Samarqand shahrida o‘rnatilgan Amir Temurning mahobatli haykallari (I.Jabborov, K.Jabborov 1996-y.), Farg‘ona va Quva shaharlarida o‘rnatilgan Ahmad al-Farg‘oniyning mahobatli haykallari (I.Jabborov, K.Jabborov 1998-y.), Xorazmda Jaloliddin Manguberdi yodgorligi (I.Jabborov 1998-y.), Andijon shahriga o‘rnatilgan «Zahiriddin Muhammad Bobur» (J.Mirtojiyev 1993-y.), Toshkent shahrida o‘rnatilgan «Abdulla Qodiriy» (J.Mirtojiyev 1994-y.). Andijon shahrida o‘rnatilgan «Cho‘lpon» (J.Mirtojiyev 1997-y.), Termiz shahrida bunyod etilgan epik qahramon Alpomishning ramziy haykali (A.Rahmatullayev, K.Norxo‘rozov, U.Mardiyev, P.Podosinnikov), Namangan shahrida bunyod etilgan «Zahiriddin Muhammad Bobur» (M.Rahmonberdiyev 1998-y.) haykallarini qayd etish joizdir.

Ilhom Jabborov 1945-yili Chust tumanining Olmos qishlog‘ida tavallud topgan, O‘zbekiston Badiiy akademiyasining haqiqiy a’zosi. Haykaltaroshlik an’analari akademik I. Jabborov va X. Husniddinxo‘jayev, Y. Shapiro, E. Aliyev, J. Quttimurodov, A. Rahmatullayev, M. Obloqulov, D. Ro‘ziboyev, T. Tojixo‘jayev, A. Xotamov, G‘. Normurodov, U. O‘roqov, T. Esonov, M. Rahmonberdiyevlar tomonidan muvaffaqiyatli davom ettirilmoqda. San’atning nozik tomonlari plastik orqali mahobatli haykaltaroshlikning kompozitsion qoidalari asosida ko‘rsatilmoqda.

Bronzadan ishlangan sakkiz metrli Amir Temur haykali ko‘lami jihati dan ham o‘rnatilgan maydonga mos tushgan. Ushbu haykalni haykaltarosh I. Jabborov arxitektor V. Akopjanyan bilan hamkorlikda ishlagan. Amir Temur ot jilovini mahkam ushlab turganining ham ramziy ma’nosi bor.

Bu otning emas, buyuk bir mamlakatning jilovidir. Uning o‘y-ﬁkri mamlakatda osoyishtalik, tinchlik bo‘lsin, yurt gullab-yashnasin, deb turganday... Sharqning buyuk shoiri, mutafakkiri va daho san’atkori Nizomiy Ganjaviyning byusti Toshkent davlat pedagogika universitetining oldi maydonida joylashgan (1148–1209). Uni haykaltaroshlar I. Jabborov va K. Jabborovlar ishlagan. Haykaltaroshlik an’analarini davom ettirgan Yakov Shapiro esa, 70-yillar oxiri, ayniqsa, 80- yillarda O‘zbekistonda ko‘pgina relyeﬂar mualliﬁ, Kosmonavtlar xiyobonidagi haykaltaroshlik kompleksi « Jonibekov » haykali, Sietl shahri uchun ishlangan loyihasi bilan (eskizi Bobur istirohat bog‘i qoshida o‘rnatilgan) ko‘pchillikka tanilgan.

ODAM HAYKALINI YASASH Odam gavdasini to‘la ishlash uchun, haykal 20 sm dan ortiq bo‘lsa, uning bo‘shliqda joylashish o‘lchamlari hisobga olinib, simdan gavdaning nisbatlari hisobga olinib, sxematik karkasi tayyorlab olinadi. Avval «G» harﬁ ni eslatuvchi temir ushlagich karkas tayyorlanadi. Temir ushlagichning pastki tomoni dumaloq yoki uchburchak shaklida bo‘lib, uni oldindan tayyorlangan taxtachaga mahkamlanadi. Odam gavdasi karkasini tayyorlashda yelkadan chanoq (tos) suyagigacha bo‘lgan oraliq uchburchak shaklida qilinadi.

Ana shu uchburchakning o‘rtasidan yuqoriga tik sim chiqarib, gavdaning bosh qismi boshlanadigan joyda tugib qo‘yiladi. Karkasning tayanch oyoq qismi taxtachaga mustahkamlanadi.

Karkaslarga loyni yopishtirish, mustahkamlash uchun yog‘ochdan tayyorlangan bolg‘achalardan, ayrim hollarda to‘rtburchak reykalardan foydalanish o‘rinli hisoblanadi. Haykaltaroshlik mashg‘ulotlarida plastilin, loy va shamotdan haykallar yasash uchun qattiq yog‘och va simdan tayyorlangan steklar ishlatiladi. Ulardan ortiqcha loyni olish hamda kichik va nozik detallarni ishlash uchun foydalaniladi. Tayyorlangan steklarga loy va plastilin yopishib qolmasligi uchun avval ular jilvirlanib, keyin esa, alif yoki lok bilan yaxshilato‘yintiriladi. Mashg‘ulotlar jarayonida ko‘proq steklar bilan emas, qo‘l barmoqlari bilan ishlash lozim, chunki qo‘l hajm, harakatni his etish, uni tasvirlay olish malakalarini shakllantirishda asosiy vazifani bajaradi.

Похожие

«RAQQOSA» haykalini ishlash. 4- sinf

Harakatdagi odam, sportchi gavdasini grafik va haykaltaroshlik usulida tasvirlash 6-sinf

5-mavzu O'zbekistonning amaliy bezak san'atida ramziy shakllar 7-sinf

O'rta asrlar san'atida usul va yo'nalishlar 6-sinf

Mayda plastika haykaltaroshligi 6-sinf