5-mavzu O'zbekistonning amaliy bezak san'atida ramziy shakllar 7-sinf - Изобразительное искусство - Учебники (по школьные предметы)

5-mavzu O'zbekistonning amaliy bezak san'atida ramziy shakllar 7-sinf

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2295.5 KB

7-sinf tasviriy san’at darsligi asosida 5-mavzu:O ' z b e k i s t o n n i n g a m a l i y b e z a k s a n ' a t i d a r a m z i y s h a k l l a r

O'zbekistonning amaliy bezak san'atini go'zal naqsh bezaklarisiz tasawur etib bo'lmaydi. Bu san'at turi namunalarining eng oddiyidan tortib o'ta murakkablarida ham, o'lcham jihatidan mo'jazlaridan tortib to mahobatli namunalarida ham ramziy ma'no kasb etgan shakllarni ko'rishimiz mumkin.

Bunday nafis bezaklarni bolalar o'yinchoqlarida, beshik, sandiq, kursi, stol, xontaxta, quticha, shaxmat taxtasi, otning egarlari, choyshab, belbog', so'zana, palak, kashta, gilam, zargarlik buyumlari, zardo'zlik va shu kabi badiiy hunarmandlik namunalarida ko'rishimiz mumkin.

O'zbek ustalarining amaliy bezak san'atiga oid asarlarida xalq madaniyati va turmush tarzi o'z aksini topgan. San'atning bu turi juda qadimiy bo'lib, asrlar osha rivojlanib, takomillashib kelgan. Bizning davrimizda ham amaliy bezak san'ati rivojlanib, shuhrati dunyoga mashhur bo'lib bormoqda. Bu san'at namunalari Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent kabi shaharlardagi muzeylarning doimiy ko'rgazmasi ekspozitsiyasidan joy olgan.

O'zbekistonning amaliy bezak san'atida rang va naqsh ramziyligi alohida o'rin tutadi. Qaysi bir tasvirni olmaylik, uning zaminida, albatta, biror bir ramziy ma'no bor. Hozir faqat zardo'zlik san'atining tarixi va unda qo'llaniladigan ramziy shakllar xususida to'xtalib o'tamiz.

Zardo'zlik o'zbek xalqining keng tarqalgan amaliy bezak san'at turi bo'lib, markazi Buxoro shahri bo'lgan. Tarixiy manbalaming guvohlik berishicha, uning dastlabki namunalari ilk o'rta asrlar (eramizning VI -VII asrlari) ga tegishli bo'lgan. Zardo'zlik san'ati XIX asrning oxirlarida Buxoro amirligining poytaxti Buxoro shahrida rivoj topdi.

Buxorolik mashhur ustalar Usta Salim, Usta Olimjon Majidov, Usta Fayzullo G'aybullayevlar yaratgan zardo'zlik buyumlari hozirgi kunda dunyoning bir qator muzeylarida saqlanadi. O'zbekiston Davlat san'at muzeyi, O'zbekiston Xalq amaliy san'ati muzeylarining ekspozitsiyalari orasida ham zardo'zlik san'ati namunalari bor. XX asrning ikkinchi yarmiga kelib bu san'at turi mamlakatimizning boshqa hududlarida ham rivojlana boshladi.

Bugungi kunda kelin-kuyovlar, to'ybolalar, yubilyarlar, ulkan yutuqqa erishgan sportchilarga zarchopon kiydirish odat rusiga kirib bormoqda. Zardo'zlik san'atida qo'llaniladigan ramziy shakllar ham insonlar hayoti bilan chambarchas bog'liq. Undagi naqsh elementlaridan bodom, uzum, uzum gajagi, paxta, buta, daraxt, turli shakldagi gullar, ko'za va undagi buta, zirk butasi (turunj), kungaboqar, majnuntol, novda va yaproq kabilarning shakllari stilizatsiyalashtirilgan (badiiylashtirilgan) ko'rinishda qo'llaniladi.

Amaliy bezak san'atida, ayniqsa, zardo'zlikda majnuntol kashtasi tasviri ko'p qo'llaniladi (20-rasm). Chunki u baxt-iqbol ramzi hisoblanadi. Uning biroz cho'zinchoqroq shakli - qalampir tasviri esa yomon ko'zdan asrash maqsadida qo'llaniladi. Anor esa to'kinchilik, ezgulikning ramziy tasviri sifatida ishlatiladi. Gulsafsar - osoyishtalik va umrboqiylik, to'lqinsimon gul poyasi - boylik va farovonlik, novda va yaproqlar uyg'onishni anglatadi.

20-rasm. Majnuntol kashtasi. XIX asrning ikkinchi yarmi.

22-rasm. Amaliy san'atda qo'llaniladigan naqsh elementlari tabiatdan olinadi. 23-rasm. Kungaboqar va bodom tasviri qo'llanilgan naqshli hoshiya. XIX asr oxiri.

Yuqorida eslatib o'tilgan ramziy shakllar ko'proq amaliy bezak san'atining zargarlik turida ishlatiladi. O'zbekiston naqsh ramzlari haqidagi ma'lumotni keyingi mavzuda davom ettiramiz. Endi o'rgangan ramziy shakllardan mustaqil naqsh kompozitsiya ishlang. Kompozitsiyani so'zana, palak yoki zardevorga moslab tuzing.

Ramziy ma'no kasb etuvchi tabiiy shakllarni stilizatsiyalash namimalarini 21-rasmdan diqqat bilan kuzating. 21-rasmdagi kungaboqar va bodom tasviridan ham kompozitsiyaning o'zgacha variantini ishlash ustida o'ylab ko'ring,

Topilgan ramziy shakllardan so'zana uchun naqsh ishlang. So'zananing foni, ya'ni naqshlar tushiriladigan mato to'q rangda bo'lishini unutmang. Ko'p hollarda qora mato tanlanadi. Shuning uchun bu vazifani guash bo'yog'ida bajargan ma'qul.

Qiz bolalar zardo'zlik namunasi uchun kompozitsiya tuzib, uni mustaqil tarzda tikishlari mumkin. U kichkina to'n, qiyiq, do'ppi kabi uncha murakkab bo‘lmagan buyumlar bo'lishi maqsadga muvofiqdir. Yodingizda tuting, zardo'zlik buyumlari sifatli, qalin matolarga tikiladi. Odatda, baxmal, velyur kabi materiallar tanlanadi.

Похожие

8-mavzu Amaliy bezak san'atida shakl va mazmun 7-sinf

7-mavzu Amaliy bezak san'atining obrazli tizimi 7-sinf

10-mavzu O'zbekistonning me'moriy yodgorliklari 7-sinf

4- mavzu Tasviriy san'atda ramziy belgi va geraldika 7-sinf

9-mavzu Dizayn san'ati 7-sinf