Qonning tomirlar bo‘ylab harakatlanishi. 8 - sinf - Человек и его здоровье - Учебники (по школьные предметы)

Qonning tomirlar bo‘ylab harakatlanishi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

11176.28125 KB

17- §. Qonning tomirlar bo‘ylab harakatlanishi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014

Qon oqish tezligi, puls

• Gemodinamika qonuniga muvofiq, qon aylanishi sistemasining yuqori qismida, ya’ni yurakka yaqin tomonida bosim baland va qonning oqish tezligi arteriya qon tomirlarida yuqori bo‘ladi. Quyi qismida esa bosim past va qonning oqish tezligi ham past bo‘ladi.

• Qon oqishining o‘rtacha chiziqli tezligi aortada 40 sm/s, arteriyalarda 40—10 sm/s; arteriolalarda — 10—0,1 sm/s, kapillarlarda — 0,1 sm/s, venalarda — 0,3 —0,5 sm/s gacha sekinlashadi.

• Tinch holatda katta odam tanasi bo‘ylab qon bir marta aylanib chiqishi uchun 25—30 s vaqt ketadi. Jismoniy mehnat va sport bilan shug‘ullanganda yurakning qisqarishlar soni ko‘payadi, qon oqishi tezlashadi va uning odam tanasini aylanib chiqishiga sarflanadigan vaqt qisqaradi.

• Tomir urishi (puls). Qon tomirlari devorining ritmik ravishda to‘lqinlanib turishi tomir urishi, ya’ni puls deb ataladi. Arteriya qon tomirlari devorining to‘lqinlanishi arterial puls, vena qon tomirlari devorining to‘lqinlanishi vena pulsi deb ataladi.

• Arterial puls — bu yurakning chap qorinchasi qisqarganda undagi qonning aortaga va undan esa o‘rta va mayda arteriya tomirlariga yuqori bosim ostida chiqarilishi natijasida tomir devorining tebranishidan hosil bo‘ladi. • Odatda, puls bilakning pastki qismidagi arteriya tomirida, ya’ni kaftusti sohasidagi tomirda sanaladi. Bundan tashqari, tananing boshqa sohalaridagi arteriya tomirlarida ham pulsni sanash mumkin

• Qon bosimi qonning tomirlar devoriga ko‘rsatgan bosim kuchidan yuzaga keladi. Qon bosimi ham pulsga o‘xshab ikki xil bo‘ladi: arterial va vena bosimi. Odatda, yurak-qon tomir sistemasining faoliyati, asosan, arterial bosimni o‘lchash yo‘li bilan baholanadi. • Arterial bosim ikki xil: maksimal va minimal bo‘ladi. Maksimal bosim yurakning chap qorinchasi qisqarganda qonning aortaga va boshqa arteriya tomirlariga yuqori bosim bilan chiqarilishi natijasida hosil bo‘ladi. Maksimal bosim yurak qorinchasi qisqargan (sistola) vaqtda hosil bo‘lganligi uchun sistolik bosim deb ham ataladi. Minimal bosim yurakning chap qorinchasi kengaygan vaqtda aorta va boshqa arteriya tomirlarida bosimning kamayishi natijasida yuzaga keladi. Minimal bosim yurak qorinchasi kengaygan (diastola) vaqtda yuzaga kelganligi uchun diastolik bosim deb ham ataladi. Qon bosimi sfigmomanometr yoki tonometr asbobi yordamida yelka arteriyasida o‘lchanadi.

• Odatda, arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi gipertoniya, pasayishi gipotoniya deb ataladi, ya’ni maksimal bosim 125—130 mm dan ko‘tarilsa va minimal bosim 85 mm dan oshsa gipertoniya deb ataladi. Maksimal bosim 110 mm dan va minimal bosim 70 mm dan pasaysa gipotoniya deb ataladi. • Yurak va qon tomirlar faoliyati nerv -gumoral yo‘l bilan boshqariladi. Simpatiknerv yurak faoliyatini tezlashtiradi, parasimpatik nerv, aksincha, yurak faoliyatini sekinlashtiradi. Shunday qilib, bu ikkala nerv yurak ishini muvozanatga solib turadi. • Yurak va qon tomirlar faoliyati gumoral yo‘l bilan ham boshqariladi. Buyrakusti bezining miya qismida ishlab chiqariladigan adrenalin gormoni, xuddi simpatik nervga o‘xshab, yurak ishini tezlashtiradi va arterial bosimni oshiradi. Gipofiz bezining orqa bo‘lagidan ishlanib chiqadigan vazopressin gormoni ham qon tomirlarini toraytirib, bosimni oshiradi.

Savol va topshiriqlar • Tomir urishi qanday paydo bo‘ladi? • Qon bosimi qanday hosil bo‘ladi va qaysi asbob yordamida o‘lchanadi? • Odamning qanday holatlarida arterial bosim o‘zgaradi? • Yurak va qon tomirlar faoliyati qaysi nervlar orqali boshqariladi?

Похожие

Qonning tarkibi va shaklli elementlari. 8 - sinf

Vitaminlar. 8 - sinf

Energiya almashinuvi. 8 - sinf

Bosh miya. 8 - sinf

Qon guruhlari. 8 - sinf