Energiya almashinuvi. 8 - sinf - Человек и его здоровье - Учебники (по школьные предметы)

Energiya almashinuvi. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

13140.185546875 KB

29- §. Energiya almashinuvi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014

Sarflanishi, ahamiyati

• Moddalar almashinuvida, ya’ni oqsillar, yog‘lar va uglevodlarning kislorod bilan oksidlanib parchalanishi natijasida energiya hosil bo‘ladi. Bu energiya organizmda barcha fiziologik jarayonlarning to‘xtovsiz davom etishi uchun sarflanadi. Jumladan, yurak, o‘pka, jigar, buyrak, me’da-ichaklar, tana muskullari hamda boshqa to‘qima va organlarning ish bajarishini, yoshlarda esa, o‘sish va rivojlanishning normal o‘tishini ta’minlaydi.

• Oziq moddalar parchalanishidan hosil bo‘ladigan energiyaning uchdan ikki qismi to‘qima va organlar hayotiy jarayonlarining normal o‘tishi va ish bajarishi uchun, uchdan bir qismi esa tana haroratining doimiyligini ta’minlash uchun sarflanadi.

• Energiya sarfi. Odam organizmida kecha-kunduz davomida sarflanadigan energiya uch qismdan iborat: • Asosiy moddalar almashinuvini ta’minlash uchun sarflanadigan energiya. Bu energiya ertalab – nahorda va kechasi odam qimirlamay yotgan vaqtda nafas olishi, yuragi, buyraklari, jigari va boshqa hayotiy muhim organlari normal ishlab turishini ta’minlash uchun sarflanadi. Tana massasi 70 kg bo‘lgan odam uchun bir kecha-kunduzda asosiy moddalar almashinuvini ta’minlashga sarflanadigan energiya miqdori 1680 kkal ga teng.

• Ovqatni hazm qilishga sarflanadigan energiya. Iste’mol qilingan ovqatni hazm qilish uchun me’da-ichaklar, jigar, me’daosti bezi kabi organlarning ishi kuchayadi va ular energiya sarflaydi. • Odam bir kecha-kunduzda bajaradigan ishiga sarflanadigan energiya. Bu energiyaning miqdori har bir odamning kasbiga, ko‘p yoki oz harakatlanishiga bog‘liq. Aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilar kam energiya sarflaydi. Jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchilar, sportchilar ko‘p energiya sarflaydi.

• Sog‘lom, katta yoshli odamda bir kecha-kunduzlik ovqatdan hosil bo‘ladigan energiya miqdori sarflanadigan energiya miqdoriga teng bo‘lishi kerak. Organizmda hosil bo‘ladigan energiya miqdori sarflanadigan energiya miqdoriga nisbatan ko‘p bo‘lsa, odam semiradi. Aksincha, iste’mol qilingan ovqatdan hosil bo‘ladigan energiya sarflanadigan energiyaga nisbatan kam bo‘lsa, odam tanasidagi yog‘ parchalanib, energiya hosil qiladi. Bunday jarayon bir necha kun, hafta davom etsa, odam ozadi. • Shuni ta’kidlash lozimki, yoshlarda iste’mol qilingan ovqatdan hosil bo‘ladigan energiya miqdori sarflanadigan energiyaga nisbatan ko‘proq bo‘lishi lozim. Chunki, ma’lum miqdordagi energiya yosh organizmning o‘sishi va rivojlanishi uchun sarflanadi. • Odam organizmida sarflangan energiya miqdorini aniqlashning bir necha usullari mavjud. Shulardan, asosan, ikkitasi, ya’ni vositasiz va vositali kalorimetriya usullari ko‘proq qo‘llaniladi.

• Ratsional ovqatlanish . Odamning sog‘lom va baquvvat bo‘lishida, yoshlarning normal o‘sishi va rivojlanishi, ish qobiliyatining yaxshi bo‘lishida ratsional ovqatlanish muhim ahamiyatga ega. Ovqat odam organizmida ikkita muhim funksiyani bajaradi: • Ovqatning energetik funksiyasi, ya’ni ovqat moddalari organizmda kislorod yordamida oksidlanib, energiya hosil qiladi va bu energiya to‘qima hamda organlarning normal ishlashi, tana harorati doimiyligini ta’minlash, odamning harakatlanishi, ish bajarishi uchun sarflanadi. • Ovqatning plastik funksiyasi shundan iboratki, uning tarkibidagi moddalar, ayniqsa, oqsil hujayra va to‘qimalarning tarkibiy qismiga kiradi, ya’ni hujayralarning eskirgan qismlari yangilanishini va hujayralar bo‘linib ko‘payishini ta’minlaydi.

• Ratsional ovqatlanish qoidalari. Ovqatlanishning ilmiy asosda ratsional tashkil etilishi uchta qoidaga asoslanadi: • Ovqatlanishning miqdor qoidasi. Bir kecha-kunduzgi ovqatdan organizmda hosil bo‘ladigan energiya miqdori sarflanadigan energiya miqdoriga teng bo‘lishi kerak. • Ovqatlanishning sifat qoidasi. Bir kecha-kunduzgi ovqat tarkibidagi oqsillar, yog‘lar va uglevodlar, mineral tuzlar, suv, vitaminlarning miqdori odam organizmining shu moddalarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishi kerak. • Ovqatlanishning uchinchi qoidasi ovqatlanish rejimidir. Bir kecha-kunduzgi ovqat miqdori to‘rt qismga bo‘lingan holda iste’ mol qilinishi kerak. Masalan, maktab o‘quvchilarining ovqatlanish rejimi ularni ertalabki yoki kechki smenada o‘qishiga qarab quyidagicha tashkil etilishi mumkin:

• — ertalabki nonushta — bir kecha-kunduzgi ovqat kaloriyasining 25—30 % ini tashkil etadi (soat 7–7:30 da); • — tushki ovqat — bir kecha-kunduzgi ovqat kaloriyasining 35—40 % ini tashkil etishi kerak (ertalab o‘qiydiganlar uchun maktabdan keyin, ya’ni soat 14—15 da; kunning ikkinchi yarmida o‘qiydiganlar uchun soat 12— 12:30 da); • — kechki ovqat — bir kecha-kunduzgi ovqat kaloriyasining 15—20 % ini tashkil etadi (soat 19—20:00 da). • Yuqorida ko‘rsatilgan uch marta asosiy ovqatlanishdan tashqari, qo‘shimcha ovqatlanish ham ko‘zda tutiladi. Bu bir kechakunduzgi ovqatning 10 —15 % ini tashkil etadi.

Savol va topshiriqlar • Organizmda energiya almashinuvi deganda nimani tushunasiz? • Organizmda hosil bo‘ladigan energiya nimalarga sarflanadi? • Odam organizmida ovqat qanday funksiyani bajaradi?

Похожие

Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf

O‘pka va to‘qimalarda gazlar almashinuvi. 8 - sinf

Vitaminlar. 8 - sinf

Bosh miya. 8 - sinf

Qon guruhlari. 8 - sinf