Qalqonsimon, qalqon orqa va ayrisimon bezlar. 8 - sinf - Человек и его здоровье - Учебники (по школьные предметы)

Qalqonsimon, qalqon orqa va ayrisimon bezlar. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2317.1640625 KB

8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 20148-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 201435-§. Qalqonsimon, qalqon orqa va ayrisimon bezlar35-§. Qalqonsimon, qalqon orqa va ayrisimon bezlar

• Qalqonsimon bez. Bu bez bo‘yinning oldingi qismida joylashgan bo‘lib, hiqildoqni oldingi va yon tomonlaridan yopib turadi. Uning massasi chaqaloqda 1 g, 5—10 yoshli bolalarda 10 g, kattalarda 25—30 g gacha bo‘ladi.

• Qalqonsimon bez tiroksin gormonini ishlab chiqaradi. Tiroksinning 65% dan ko‘prog‘i yod moddasidan iborat. Bu gormon organizmda moddalar almashinuvi jarayoni normal o‘tishida muhim rol o‘ynaydi. U yurak ishining gumoral yo‘l bilan boshqarilishida ishtirok etadi. Tiroksin bolalarning o‘sishi va rivojlanishida, asab tizimi funksiyasining normal takomillashuvida katta ahamiyatga ega.

• Gipotireoz, ya’ni qalqonsimon bez funksiyasining pasayishi bola tug‘ilgandan keyin turli yoshlarda va, hatto, katta odamda ham ayrim sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin. Kasallikning og‘ir ko‘rinishlarida bemorning tanasi shishadi, aqliy faoliyati zaiflashadi, ya’ni esda saqlash, o‘zlashtirish qobiliyati pasayadi.

• Endemik buqoq. Ba’zi joylarda, ayniqsa, buloq suvidan foydalaniladigan joylarda suv va tuproq tarkibida yod moddasi kam bo‘ladi. Shuning uchun bu joylarda yashovchi aholi o‘rtasida endemik buqoq ko‘p uchraydi. Bu kasallikda qalqonsimon bezning hajmi kattalashib, bo‘yinning oldingi qismida shish (buqoq) hosil bo‘ladi.

• Tireotoksikoz qalqonsimon bez funksiyasining kuchayishi, tiroksin gormoni normadan ko‘p sintezlanishi natijasida sodir bo‘ladigan kasallikdir. Uni aniqlagan olimning nomi bilan Bazedov kasalligi deb ham yuritiladi. Bu kasallikda qalqonsimon bezning hajmi kattalashib, ba’zan bo‘yinning oldingi sohasi bo‘rtib chiqadi. Bemorda ko‘zning chaqchayishi, ko‘p terlash, asabiylashish, uyqusizlik, ozish, yurak o‘ynashi holatlari sodir bo‘ladi.

• Kasallik o‘z vaqtida davolanmasa, bemor asabiylashadi, juda ozib ketadi. Kasallikning og‘ir turida bemor jarrohlik yo‘li bilan davolanadi (qalqonsimon bezning bir qismi olib tashlanadi). • Qalqon orqa bezi. Bu bez to‘rtta bo‘lib, qalqonsimon bezning orqa yuzasiga yopishib turadi. Ularning umumiy og‘irligi 100—150 mg ni tashkil qiladi. • Qalqon orqa bezlaridan paratgormon gormoni ishlab chiqariladi. Bu gormon odam organizmida kalsiy-fosfor almashinuvini tartibga solib turadi. Gormon kam ishlab chiqarilsa, nerv-muskul tizimining qo‘zg‘aluvchanligi ortib, odamning qovoqlari, lablari pirpirab uchadi, qo‘llari qaltiraydi. Gormon juda kamayib ketsa, soch to‘kiladi, suyaklar yumshab, egiluvchan, mo‘rt bo‘lib qoladi, nerv- muskul sistemasining qo‘zg‘aluvchanligi ortib ketib, odam tanasining umumiy qaltirashi, ya’ni tutqanoq (tetaniya) holati yuzaga keladi.

• Qalqon orqa bezlarining funksiyasi ortib, paratgormon ishlab chiqarilishi ko‘paysa, nerv-muskul sistemasining qo‘zg‘aluvchanligi pasayib, tana muskullari bo‘shashib qoladi, odam umumiy holsizlanadi, tez charchaydi. • Ayrisimon bez. Bu bez to‘sh suyagining orqa yuzasida joylashgan. Uning massasi chaqaloqlarda 12 g bo‘lib, to balog‘atga yetish davrigacha, ya’ni 14—15 yoshgacha kattalashib, 30—40 g ga yetadi. So‘ngra bezning hajmi asta- sekin kichiklasha boradi. • Ayrisimon bez timozin gormonini ishlab chiqaradi. U bolalarning o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, jinsiy bezlar funksiyasini pasaytirib, bolaning me’yorida balog‘atga yetishishida ishtirok etadi. Bundan tashqari, timozin limfotsitlar hosil bo‘lishini kuchaytirib, organizmning immunitet xususiyatini oshiradi.

Savol va topshiriqlar • Qalqonsimon bezning joylashishi va tuzilishini ayting. • Tiroksin gormoni qanday vazifani bajaradi? • Qalqonsimon bezning funksiyasi pasayishi va kuchayishi natijasida qanday kasalliklar sodir bo‘ladi? • Qalqon orqa bezlarining joylashishi va funksiyasini tushuntiring. • Ayrisimon bez qayerda joylashgan va qanday ahamiyatga ega?

Похожие

Buyrakusti, me’daosti va jinsiy bezlar. 8 - sinf

Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf

Nutq va fikrlash. 8 - sinf

Vitaminlar. 8 - sinf

Uyqu va uning ahamiyati. 8 - sinf