logo
  1. Главная страница
  2. Учебники (по школьные предметы)
  3. Человек и его здоровье
  4. Organizmning ichki muhiti. 8 - sinf

Organizmning ichki muhiti. 8 - sinf

Загружено в:

07.10.2019

Скачано:

0

Размер:

1911.7861328125 KB
Скачать
8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 201411-§. Organizmning ichki muhiti Qon va uning funksiyasi • Qon haqida fikr yuritishdan oldin organizmning ichki muhiti haqida tushunchaga ega bo‘lish zarur. Qon organizm ichki muhitining bir qismi hisoblanadi. Organizmning ichki muhitiga hujayra ichidagi va hujayra tashqarisidagi suyuqlik kiradi. Hujayra tashqarisidagi suyuqlik, o‘z navbatida, hujayralararo va tomirlar ichidagi (qon va limfa) suyuqliklarga bo‘linadi. • Qon hujayra tashqarisidagi suyuqlikning tarkibiy qismi bo‘lib, uning miqdori tana massasining o‘rtacha 7% ini tashkil qiladi. • Organizmning ichki muhiti, suyuqliklarning miqdori, kimyoviy tarkibi, osmotik bosimi va barcha fizik- kimyoviy xususiyatlari nisbiy doimiydir. Bu nisbiy doimiylik xususiyati gomeostaz deb atalib, u hujayralar va to‘qimalarning normal ish faoliyati uchun qulay sharoit hisoblanadi. • Biror organning ish faoliyati buzilsa (kasallik tufayli), ichki muhitning nisbiy doimiyligi ham buziladi. Masalan, oshqozon-ichak, jigar, buyrak kasalliklarida ichki muhitning doimiyligi buziladi. Natijada hujayra ichidagi, hujayra oralig‘i va qon suyuqligining miqdori hamda kimyoviy tarkibi o‘zgaradi. Bu esa, o‘z navbatida, barcha organlarning ish faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, kasallik belgilari yana ham kuchayishiga sabab bo‘ladi. Ichki muhitning o‘zgarishiga tashqi muhit sharoiti ham ta’sir ko‘rsatadi. Ma’lumki, O‘rta Osiyoning issiq iqlim sharoitida yoz oylarida ko‘p terlash, nafasning tezlashuvi natijasida organizm ko‘p suyuqlik yo‘qotadi. Bu esa hujayra ichidagi, hujayralararo va qon suyuqliklari miqdorining kamayishiga, ularning kimyoviy tarkibi o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. • Shuning uchun suvga biroz tuz qo‘shilsa yoki mineral suv iste’mol qilinsa, ichki muhit suyuqliklarining miqdori o‘zgarmaydi. • Shuningdek, suv tarkibining doimiyligi ham saqlanadi. • Qon quyidagi muhim vazifalarni bajaradi: • Qonning tashuvchilik vazifasi. Oshqozon-ichaklarda hazm bo‘lgan oziq moddalar (oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, mineral tuzlar, vitaminlar, suv) qon va limfa tomirlariga so‘rilib, qon orqali hujayralarga yetkaziladi. Shuningdek, qon o‘pkadan kislorod qabul qilib, hujayralarga olib boradi. Hujayralarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan qoldiq (zaharli) moddalar va karbonat kislota qonga o‘tadi. Bu moddalar qon orqali ayirish va nafas olish organlariga yetkazilib, tashqariga chiqarib yuboriladi. • Qon barcha to‘qima va organlar funksiyasini gumoral yo‘lbilan boshqarilishida ishtirok etadi. Endokrin bezlarda sintez qilingan gormonlar — biologik faol moddalar qonga o‘tib, u orqali to‘qima va organlarga yetkaziladi va ular nerv sistemasi bilan birga, nerv-gumoral boshqarilishini ta’minlaydi. • Qon organizmni himoya qilish (immunitet) funksiyasini bajaradi. Qon tarkibidagi leykotsitlar (oq qon tanachalari) organizmga kirgan mikroblarni yutish, parchalash va eritib yuborish xususiyatiga ega. Bundan tashqari, qon zardobida maxsus oqsil zarrachalari — antitelolar bo‘lib, ular mikroblarni bir-biriga yopishtiradi va eritib yuboradi. Shunday qilib, qonning immunitetlik funksiyasi organizmning har xil yuqumli kasalliklardan saqlanishiga yordam beradi. • Qon tana haroratining nisbiy doimiyligini saqlashda ishtirok etadi. Qonning uzluksiz harakati orqali moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik energiyasi tananing barcha qismlariga tarqalib, tana harorati doimiyligini ta’minlaydi. • Qonning fizik-kimyoviy xossalari. Qonning solishtirma massasi suvnikiga nisbatan biroz kattaroq — 1,050—1,060 ga teng. Qon plazmasining solishtirma massasi 1,025—1,034, shaklli elementlarining solishtirma massasi 1,090 ga teng. • Ma’lumki, suvning yopishqoqligi 1,0 deb qabul qilingan. Qonning yopishqoqligi 5,0 ga teng. Qonning yopishqoqligi suvnikiga nisbatan yuqori bo‘lishi tarkibidagi oqsil moddalar va shaklli elementlar, ayniqsa, eritrotsitlar miqdoriga bog‘liq. • Qonning osmotik bosimi 7,6—8,1 atm ga teng. Uning 60 % ini qonda erigan natriy xlorid tashkil etadi. Osh tuzining 0,9 % li eritmasi odam va barcha issiqqonli hayvonlar uchun fiziologik eritma bo‘lib hisoblanadi. Bundan yuqori konsentratsiyali eritmasi qon uchun gipertonik, past konsentratsiyali eritmasi qonga nisbatan gipotonik eritmadir. Qon kuchsiz ishqoriy reaksiyaga ega — pH=7,4. Savol va topshiriqlar • Organizmning ichki muhiti va uning tarkibiy qismlari haqida so‘zlab bering. • Gomeostaz nima? • Issiq iqlim sharoiti organizmning ichki o‘zgarishiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? • Qon qanday funksiyalarni bajaradi? • Qonning fizik-kimyoviy xossalarini ayting.

Похожие

Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf
Vitaminlar. 8 - sinf
Energiya almashinuvi. 8 - sinf
Bosh miya. 8 - sinf
Qon guruhlari. 8 - sinf