13-14-mavzu Oktant va epyur haqida umumiy tushuncha 8-sinf

Загружено в:

28.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1945.5 KB

Скачать

8-sinf chizmachilik darsligi asosida 13-14-mavzu:

Jismning fazodagi holatini aniq bilish uchun fazo o'zaro perpendikular H, V va W proyeksiyalar tekisliklari ishtirokida sakkizta qismga ajratiladi. Hosil qilingan apparat oktant (oxta - yunoncha sakkiz, lotincha - sakkizlik) deb ataladi. H, V, W proyeksiyalar tekisliklari qisqacha H, V va W tizimi deyiladi.

Oktant va epyur. Gorizontal tekislik H ning (13.1-chizma, a) o'rtasidan uni kesib o'tadigan perpendikular frontal tekislik V o'tkaziladi (13.1-chizma, b). Ikkala H va V tekisliklarga perpendikular bo'lgan uchinchi profil tekislik W ulaming o'rtasidan o'tkazilsa (13.1-chizma, d), fazoni shartli ravishda sakkiz qismga bo'luvchi oktant hosil bo'ladi.

H va V tekisliklaming o'zaro kesishgan chizig'i x bilan, H va W laming o'zaro kesishish chizig'i y bilan, V va W laming o'zaro kesishish chizig'i z bilan belgilanadi. x, y, z laming boshi, ya'ni ulaming o'zaro kesishish nuqtasi 0 bilan belgilanadi. Ox, Oy, Oz lar koordinata o'qlari, 0 koordinata boshi deyiladi. Birinchi oktant misolida epyur hosil qilamiz.

V tekislikni o'z o'mida qoldirib, H ni x o'qi atrofida pastga, ya'ni V ning ostiga, W ni z o'qi atrofida, ya'ni V ning o'ng yoniga V bilan bitta tekislik hosil qilguncha aylantiriladi (13.2-chizma, a). Shunda uchala H, V, W tekis lik bitta tekislik ko'rinishiga o'tadi va u epyur deb ataladi. Epyur fransuzcha so'z bo'lib, tekis chizma degan ma'noni anglatadi. Tekisliklarni chegaralovchi chiziqlarsiz tasvirlash qabul qilingan (13.2-chizma, b).

Nuqtani bitta, ikkita va uchta tekislikka proyeksiyalash. Fazodagi A nuqta orqali H ga perpendikular nur (yordamchi chiziq) o'tkazilsa, A nuqtaning H dagi proyeksiyasi A' hosil bo'ladi (13.3-chizma, a). H ga perpendikular qilib V tekisligi o'tkazilib, unga ham A dan perpendikular nur o'tkazilsa, u bilan kesishib, A nuqtaning V dagi proyeksiyasi A" ni hosil qiladi (13.3-chizma, b), H va V larga perpendikular qilib W tekislik o'tkazilsa, birinchi oktant hosil bo'ladi. Bu yerda ham A dan W ga perpendikular nur o'tkazilsa, A ning W dagi A'" proyeksiyasi aniqlanadi (13.3-chizma, d). V da nuqtaning A" proyek-siyasini aniq belgilash uchun A' dan H tekisligida x ga perpendikular chiziq o'tkazilib, Ax topiladi va undan x ga tik shiziq chizilsa, A'" dan V ga o'tka-zilgan perpendikular chiziqda A" belgilanadi. W dagi A m ni aniq belgilashda A' dan y ga, A" dan z ga perpendikularlar chizib, Ay, Az lar topiladi va ulardan foydalanilib A" aniqlanadi. Epyurda y ikkiga ajratilishida Oy va Oy lar o'zaro tengligini saqlab qoladi.

$H - gorizontal proyeksiyalar tekisligi; V - frontal proyeksiyalar tekisligi; W - profil proyeksiyalar tekisligi; A' - A nuqtaning gorizontal proyeksiyasi; A" - A nuqtaning frontal proyeksiyasi; A'" - /I nuqtaning profil proyeksiyasi va AA\ AA", AA m lar proyeksiyalovchi nurlar deyiladi. Epyurda A' A" ± x, A" A m ± z, A' A m ± y lar proyeksiyalarni bog'lovchi chiziqlar deyiladi (13.3-chizma, e). Bundan keyin epyur o'rniga tekis chizma deb yuritamiz.$

Har qanday buyum geometrik shakllardan tuzilganligi ma'lum. O'z navbatida, geometrik shakllar to'g'ri yoki egri chiziqlardan tashkil topgan bo'lib, to'g'ri chiziq ikkita nuqta orqali o'tkaziladi. To'g'ri chiziq nuqtalar bilan chegaralangan bo'lsa, u to'g'ri chiziq kesmasi ham deyiladi. To'g'ri chiziq proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan parallel, perpendikular, og'ma bo'lishi mumkin.

To'g'ri chiziq faqat bitta proyeksiyalar tekisligiga perpendikular bo'lsa, masalan, gorizontal proyeksiyalovchi (14.1-chizma, a), AB±V- frontal proyeksiyalovchi (14.1-chizma, b), AB±W - profil proyeksiyalovchi chiziq deyiladi (14.1-chizma, d). To'g'ri chiziq qaysi proyeksiyalar tekisligiga per pendikular bo'lsa, o'sha tekislikka nuqta ko'rinishida, qolganlariga o'zining haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi (14.1-chizma, a, b, d). 14.1- chizma, e da proyeksiyalovchi to'g'ri chiziqlarning chizmalari berilgan.

$To'g'ri chiziq faqat bitta proyeksiyalar tekisligiga parallel bo'lsa, o'sha tekislikka haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi, qolganlariga esa, qiya bo'lgan-ligi uchun qisqarib proyeksiyalanadi (14.2-chizma, a, b, d). To'g'ri chiziq qaysi tekislikka parallel bo'lsa, o'sha tekislik nomi bilan ataladi, ya'ni AB\\H - go-rizontal (14.2- chizma, a), AB\\V - frontal (14.2-chizma, b), AB\W - profil (14.2-chizma, d) chiziqlar deyiladi. Agar to'g'ri chiziq proyeksiyalar tekisliklariga og'ma vaziyatni egallagan bo'lsa, unday to'g'ri chiziq - umumiy vaziyatdagi to'g'ri chiziq deyiladi. 14.3-chizmada umumiy vaziyatdagi AB to'g'ri chiziq kesmasining H, V va W da proyeksiyalanishi ko'rsatilgan bo'lib, uning proyeksiyalari haqiqiy uzunligiga nisbatan o'zgarib (qisqarib) tasvirlangan.$

13-14-mavzu Oktant va epyur haqida umumiy tushuncha 8-sinf

28.09.2022

0

1945.5 KB

Похожие