1-mavzu Chizmachilik kursiga kirish 8-sinf - Черчение - Учебники (по школьные предметы)

1-mavzu Chizmachilik kursiga kirish 8-sinf

Загружено в:

28.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1348 KB

8-sinf chizmachilik darsligi asosida 1-mavzu:

Har bir fanning paydo bo'lish tarixi uning qanchalik muhim ahamiyatga ega ekanligidan, qadimiyligidan, jamiyatning taraqqiyotiga qo'shayotgan hissasidan kelib chiqqan holda qadrlanadi. Ibtidoiy odamlar o'z his-tuyg'ularini g'orlardagi devorlarga, tog'lardagi qoyalarga turli tasvirlar chizish orqali muhrlashga harakat qilishgan. Bu chizgi-tasvirlar chizmachilikning ibtidoiy boshlanishi hisoblanib, o'sha davrdagi odamlarni fikr yuritishga majbur qilib, ongini rivojlantirishga turtki bo'lgan va mantiqiy fikrlash yordamida o'zining fazoviy tasavvur qilish qobiliyatini o'stirish orqali odam qiyofasiga kirgan. Demak, insoniyat tarixida ilk bor yaratilgan fan chizmachilik (chizmalar chizish) hisoblanadi.

Qadimda misrliklar turar joylar, saroylar, ibodatxonalarni qurishda eng oddiy usul bilan bo'lsa-da, bu inshootlarning shakl va o'lchamlarini tasvirlay olganlar. Qadimgi zamon papiruslari, qoyalarga cho'kichlab ishlangan rasmlar, devorlardagi naqqoshlik, xattotlik san'ati va shunga o'xshash tasvirlar o'sha davr xalqlarining chizma sohasidagi birinchi tushunchalarini aks ettiradi. Sha-harlarning saqlanib qolgan qoldiqlari, binolarning plan va fasadlari hamda turli hujjatlar buning dalilidir. Chizmachilik faniga oid dastlabki ma'lumotlar eramizdan 300 yil muqaddam paydo bo'lgan. Rim me'mori va muhandisi Mark Vitruviy (miloddan avvalgi I asrning ikkinchi yarmi) tekislikda binolarning plan va fasadlarini chizishni ishlab chiqqan. O'zbekistonda Quyimozor va Oqtomda arxeologlar tomonidan qazish ishlari olib borilganda eramizdan oldingi 2-1-mingyilliklarga taalluqli odamning olddan va yonidan ko'rinish tasviri topilgan. VI-VII asrga oid kumush idishda binoning me'moriy fasadi tasvirlangan.

VII asrdan XV asrgacha O'rta Osiyoda fanning barcha sohalarida katta ilmiy yutuqlarga erishilgan. Masalan, mashhur olim Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) yunon olimi Ptolemey tomonidan bayon qilingan ba'zi masalalar aniq emasligini chizmalar orqali isbotlab bergan. U o'z asarlarida turli mamlakatlar, dengiz va tog'lar, katta daryo va ko'llarning xaritalarini tasvirlagan. Olimning chizgan xaritalaridan ba'zilari bizgacha yetib kelgan. Abu Nasr Forobiy (873-950) o'zining geometrik yasashlarga doir asarida konstruktiv geometrik masalalarni yechishni bayon etgan. Ayniqsa, o'zgarmas pargor yordamida geometrik masalalar yechishni chizmalar orqali batafsil ba yon etgan. Abu Rayhon Beruniy (973-1048) shar ichida besh xil muntazam ko'pyoqliklar yasash mumkinligini chizmalar orqali isbotlab bergan.

Bular noriy - to'rt-yoqlik (tetraedr), orziy - oltiyoqlik (geksaedr), havoiy - sakkizyoqlik (oktaedr), falakiy - o'nikkiyoqlik (dodekaedr), moiy - yigirmayoqlik (ikosaedr)lardir (1.1-chizma). O'rta Osiyoda chizmachilikning muqarrarligini Abu Rayhon Beruniyning «Jismlar ko'lami fazoda uch tomonga: birinchisi uzunlik, ikkinchisi kenglik, uchinchisi chuqurlik yoki balandlik bo'ylab yo'nalgan bo'ladi.

Jismning mavhum cho'zilishi (proyeksiyasi) emas, balki mavjud cho'zilishi (haqiqiy katta- ligi) shu uch chiziq bilan aniqlanadi. Bu uch tomonning chiziqlari vositasida jism olti yoqqa ega bo'lib, shuncha yoqlari bilan u fazoda chegaralanadi. Bu olti yoqlar markazida bir jonivor turgan bo'lib (1.2-chizma), uning yuzi shu yoqlardan biriga qaragan, deb xayol qilinsa, u yoqlar uning old, orqa, o'ng, chap, ust va ost tomonlari bo'ladi)) 1 , degan fikrlaridan bilib olish mumkin. Bu esa, aynan zamonaviy to'g'ri burchakli (ortogonal) proyeksiyalash usulining o'zginasidir (22-§ ga qarang). 1.2- chizma.

Abu AH ibn Sino (980-1037) o'zining «Aqllar me'yori» asarida oz kuch sarf qilib, og'ir yuklarni yuqoriga ko'tarish, qattiq jismlarni bo'laklash, jismlarni tekislash va boshqa maqsadlar uchun ishlatiladigan mexanik asboblar besh xil ekanligini yozadi. Bular o'q, richag, chig'ir (blok), vint va pona hisoblanadi. Olimning ta'riflagan mexanik asboblaridan ba'zilari 1.3-chizmada tasvirlangan. Mirzo Ulug'bek (1394-1449) yulduzlar xaritasini juda aniqlik bilan chiz-gan mashhur astronom olim ekanligi butun dunyoga ma'lum.

Buyuk musavvir Kamoliddin Behzod (1455-1536) miniaturalaridan birida me'mor qo'lida qurilish plani bilan tasvirlangan. Rassom o'z asarlarida qo'llagan «perspektiva» qiyshiq burchakli aksonometriya hisoblanadi va u ijodi bilan qiyshiq burchakli aksonometriyaga asos solgan. O'rta Osiyo olimlari o'z asarlarida chizmalar chizish asboblari: jazvar (chizg'ich), juptak (reysfeder), mas-tura (lekalo), pargor yoki suvu (sirkul)dan foydalanganlar. Yuqorida aytib o ' tilgan allomalarimiz yashagan davr « Sharq Renessansi » nomi bilan atalgan bo ' lib , inqirozga uchragan Yevropa ilm - fan va madaniyatini uyg ' otishga turtki bo ' lgan . Shundan so'ng u davr «Yevropa Renessansi» deb atala boshlagan. Chizmalarga handasa (geometriya), tarh (plan), tarz (fasad), reja jadvali (pro-yeksiya yoki chizma) degan nomlar beril-gan. Demak, O'rta Osiyoda chizmachilik o'ziga xos handasa fani bilan birga uyg'unlashgan holda rivojlangan.

Chizma standartlari qonun kuchiga ega. Chizmalarni standartlashtirish bilan chizmalarni chizishda xilma-xillikka barham beriladi. Natijada chizmalarni taxt qilishda bir xillikka erishiladi, chizmalar qayerda, qachon va kim tomonidan chizilganidan qat'i nazar, to'g'ri tushunilishi ta'minlanadi. 1.4-chizmada o'quv ustaxonalarida dars paytida yasaladigan kursining chizmasi va yordamchi tasvir sifatida uning yaqqol tasviri ham berilgan. Ba'zida narsaning konstruksiyasi sodda bo'lsa, uning yaqqol tasvirini o'lchamlari bilan berish kifoya qiladi (1.5-chizma).

Chizmachilik qurollari. Chizmachilik buyumlari va asboblariga gotovalniy, chizg'ich, uchburchakliklar, lekalolar, reysshina, transportirlar kiradi. Chizma chilik jihozlariga chizmachilik stollari, chizmachilik taxtalari, chizmachilik mexanizmlari; chizma ashyolariga esa chizma qog'ozi, qalam, o'chirg'ich, tush, qog'ozqadagichlar kiradi. Qalamlar va ularni ishga tayyorlash. Chizmachilikda ishlatiladigan qalamlar uch xil - yumshoq, qattiq, o'rtacha qattiq qalamlarga bo'linadi. Yumshoq qalamlar yumshoqligiga qarab M, 2M, 3M; qattiq qalamlar qat-tiqligiga qarab T, 2T, 3T; o'rtacha qattiqlikdagi qalamlar esa CT yoki TM bilan belgilanadi. Boshqa mamlakatlarda tayyorlangan «KOH-I-NOOR» rusumli qalamlar-ning yumshoqlari B, 2B, 3B; qattiqlari H, 2H, 3H; o'rtachasi HB bilan belgilanadi. Chizmalar T yoki 2T qalamda chiziladi. Chizmaning ustidan bostirib chizish uchun TM yoki M rusumli qalam ishlatiladi.

Qalamni ishga tayyorlash . Qalamning ochilgan yog ' och qismining uzun - ligi 25-30 mm , grafitining uzunligi 8-10 mm bo ' lishi lozim (1.6- chizma , a ). Qalam uchi grafitini may da qum ( jilvir ) qog ' ozdan (1.6- chizma , b ) foydalanib , unga ishqalab o ' tkirlanadi . Sirkulda ingichka chiziqlarni chizish uchun 1.6- chiz ma , d da ko ' rsatilgandek qalamning sterjenini bir tomonlama qumqog ' ozga ishqalab o ' tkirlanadi . Chizilgan chizmaning ustidan bosib chizishda qalam uchi kurak shaklida tayyorlanadi (1.6-chizma, e). Hozirgi vaqtda chizmalar chizishda turli yo'g'onlikdagi grafit sterjenli qalamlardan foydalanilmoqda. Ingichkaroq sterjenlardan ingichka chiziqlarni, yo'g'onroq sterjenlardan kontur chiziqlarni chizishda foydalanish mumkin.

O'chirg'ich (rezinka). Chizmachilikda, asosan, yumshoq o'chirg'ichlar ishlatiladi (1.7-chizma). Ortiqcha chiziqlarni o'chirish paytida chizma chap qo'l bilan bosib turiladi va o'chiriladi.

Chizg'ich. Chizma chizishda chizg'ichning millimetrlangan qirrasidan foy- dalaniladi. Chizg'ichning ikkala chizma chiziladigan qirralari silliq va to'g'ri bo'lishi kerak. Uchburchakliklar. Chizmachilik darslari uchun 45°x45°x90° va 30°x60°x90° burchakli ikkita uchburchaklik bo'lishi tavsiya etiladi. Uchburchak- likning to'g'ri burchagi aniq yasalganligi quyidagicha tekshiriladi. Uchbur- chaklikning bir tomonini chizg'ichning to'g'ri qirrasiga qo'yib (uchburchak-likning 1-holati, 1.8-chizma, a), vertikal kateti bo'yicha chiziq chiziladi, so'ng-ra chizg'ichning vaziyatini o'zgartirmasdan, ya'ni chizg'ichni qo'zg'atmasdan uchburchaklikni boshqa tomoni bilan qo'yiladi (2-holat, 1.8-chizma, b). Shunda uchburchaklikning kateti oldingi chizilgan chiziqqa ustma-ust tushsa (1.8-chiz ma, b), 90° li burchak aniq yasalgan hisoblanadi. Agar uchburchaklikning kateti oldin chizilgan chiziq bilan ustma-ust tushmasa (1.8-chizma, d), 90° li burchak xato hisoblanadi. Uchburchaklik noto'g'ri ishlangan bo'lib, uning tomonini qumqog'ozga ishqalab to'g'rilash mumkin.

Gotovalniy (chizmachilik asboblari to'plami). Aylanalarni chizadigan, chiziqlami o'lchaydigan, chizmalami tushlaydigan va boshqa ishlami bajarish uchun qo'llaniladigan asboblar to'plami gotovalniy deyiladi (1.9-chizma).

Chizmachilik sirkuli. Chizadigan (1.10-chizma, a) va o'lchaydigan (1.10-chizma, b) sirkullar bo'ladi. Chizadigan sirkul aylana va aylana yoylari-ni chizishda ishlatiladi. Aylana yoki ulaming yoylarini chizishga kirishishdan oldin sirkulning grafit sterjenini va ignasining uchlarini baravar qilib olish kerak (1.11-chizma, a). Ulaming noto'g'ri joylashishi 1.11-chizma, b da ko'rsatilgan. Rejalash sirkuli yoki o'lchagich. O'lchamlarni o'lchash chizg'ichidan chizmaga va chizmadan o'lchash chizg'ichiga ko'chirish uchun rejalash sirku-lidan, ya'ni o'lchagichdan foydalaniladi. 1.10-chizma, b da o'lchagich sirku li ko'rsatilgan. Sirkulga qalam o'rniga igna o'rnatilsa, o'lchash sirkuli hosil bo'ladi (1.10-chizma, d).

Chizma qog'ozi. DS 597 ga binoan yuqori sifatli B rusumli va oddiy 0 rusumli chizma qog'ozlari ishlab chiqariladi. B rusumli qog'oz uzoq vaqt saqlanadigan muhim chizmalami chizishga mo'ljallangan. 0 rusumli qog'oz uzoq vaqt saqlanishi talab qilinmaydigan chiz malami chizishda ishlatiladi. Ish o'rnini tashkil qilish. Ish o'mi avvalo yaxshi yoritilgan bo'lishi kerak. Ishning sifati va unumi, asosan, shunga bog'liq.

Похожие

19-20-mavzu Ko'pyoqliklarning yoyilmalari 8-sinf

16-mavzu Tekis shakllarning proyeksiyalari 8-sinf

9-10-mavzu Geometrik naqsh - girih chizish 8-sinf

21-22-mavzu Aylanish sirtlari shaklining yoyilmalari 8-sinf

29-30-mavzu Detalning frontal dimetrik proyeksiyasi 8-sinf