Ildiz turlari va tizimlari. 5 - sinf - Ботаника - Учебники (по школьные предметы)

Ildiz turlari va tizimlari. 5 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3623.5 KB

9-§. ILDIZ TURLARI VA TIZIMLARI 5-sinf botanika darsligi asosida . 201 5.

• Ildizlar shakli va o‘lchami jihatidan bir-biridan keskin farq qiladi. O‘simliklarning turiga, tuproq-iqlim sharoitiga qarab ildizlar kalta, uzun, ingichka yoki yo‘g‘on, yassi yoki yumaloq va boshqa shakllarda bo‘ladi.

• Ayrim daraxtlarning ildizi 50–60 m gacha yetishi mumkin. Masalan, yong‘oqning yon ildizlari atrofga 20–30 m gacha tarqaladi. Qumda o‘sadigan juzg‘unning ildizlari juda uzun va ingichka bo‘lib, asosan yon tomonga qarab o‘sadi. Yantoq ildizi, aksincha, pastga tomon o‘sib, 30 m gacha chuqur kirib boradi.

• Ildizlar, odatda, asosiy, yon va qo‘shimcha ildizlarga bo‘linadi. Murtakdagi boshlang‘ich ildizning bevosita o‘sishidan asosiy ildiz hosil bo‘ladi. Asosiy ildiz shoxlanib yon ildizlar hosil qiladi.

• Bir tup o‘simlikdagi asosiy, yon va qo‘shimcha ildizlar yig‘indisi ildiz tizimi (sistemasi) deyiladi. Ildiz tizimining o‘lchami va tuzilishi o‘simliklar turiga, ildizining shoxlanishiga, qo‘shimcha ildizlarga hamda tuproq unumdorligiga bog‘liq.

• Ildiz tizimi tuzilishiga ko‘ra: o ‘ q ildiz va popuk ildizga bo‘linadi

• Murtakdagi boshlang‘ich ildiz ri- • vojlanishi jarayonida o‘sishda davom etsa, undan o‘q ildiz tizimi hosil bo‘ladi. Bun day moslashish ko‘pchilik ikki urug‘pallali o‘simliklarga xos.

• O ‘ q ildiz tizimi uzun va yo‘g‘onroq bo‘lib, undan yon ildizlar o‘sib chiqadi. Bu ildiz tizimi ikki urug‘pallali o‘simliklarga xos bo‘lib, uni do‘l ana, na’m atak, saksovul va mad aniy o‘simliklar (olma, o‘rik, nok, qovun, tarvuz, g‘o‘ za, no‘xat, loviya, mosh va terak ka bilar) misolida ko‘rish mumkin.

• Endi ikki urug‘pallali o‘simliklarga mansub g‘o‘zaning ildiz tizimi bilan tanishamiz. Chigitning murtakdagi ildizchasidan dastlab asosiy ildiz o‘sib chiqadi. Oradan ko‘p o‘tmay, undan ko‘plab yon ildizlar o‘sib chiqa boshlaydi. O‘z navbatida, yon ildizlardan yanada maydaroq yon ildizchalar rivojlanadi. Natijada asosiy va yon ildizlar o‘sib va ko‘payib ildiz tizimini hosil qiladi. Ildizlar orasida uning yo‘g‘on va uzun, yerga tik kirib boradigan qismi ajralib turadi.

• Ildizlarning shakl o‘zgarishlari (metamorfozi). Ildizlar bajaradigan vazifalariga qarab turlicha shakllarda bo‘ladi. Bunday ildizlar shakli o‘zgargan, ya’ni metamorfozlashgan ildizlar deyiladi. Bularga qizil lavlagi, sabzi, rediska, turp, sholg‘om va boshqalar misol bo‘ladi. Bu ildizlar ovqatga

• ishlatilgan ligi uchun ular ildizmevalar deyiladi (27-rasm). Agar murtakdagi boshlang‘ich ildiz o‘sishda davom etmasa, u hol da bosh lang‘ich poy ada qo‘s himcha ildizlar hosil bo‘ladi. Bu popuk ildiz tizimini hosil qiluvchi bir urug‘pallali o‘simliklarga xos.

• Popuk ildiz tizimi bir-biri ga o‘xshash bo‘lgan bir to‘da mayda ildizlardan tash kil to padi. Uning asosiy ildizi yaxshi rivojl anmaydi. Bunday ildizlar asosan bir urug‘p allali o‘simliklarda uchraydi.

• Bir urug‘pallalilardan bug‘doyning ildiz tizimi tuzilishini ko‘rib chiqamiz. Bug‘doyning murtakdagi ildizchasidan dastlab asosiy ildiz rivojlanadi va oradan ko‘p o‘tmay u nobud bo‘ladi. Shund an keyin murtakdagi poyacha asosidan bir to‘da mayda, bir-biriga o‘xshash qo ‘ shimcha ildizlar o‘sib chiqadi.

• Poyaning yerga yaqin qismid an yoki yerga tegib turgan jo yidan o‘sib chi qa- 28-rasm. digan ildizlar qo ‘ shimcha ildiz tizimi- Makkajo‘xorining ni hosil qiladi. Bunga makkajo‘xori, qo‘shimcha ildizlari. kar toshka, ajriq, qulupnay kabi o‘simliklarning ildiz lari mi sol bo‘ladi

• Demak, ildizlar tuzilishiga ko‘ra, aso siy, yon va qo‘shimcha ildizlarga bo‘linadi. Shuningdek, o‘q va popuk ildiz tizimlari ajra tiladi.

Savol va topshiriqlar • O‘simlik organizmi qanday organlardan tashkil topgan? • Ildiz tuzilishiga qarab qanday turlarga bo‘linadi? • Ildiz tizimi deb nimaga aytiladi?

Похожие

Ildiz turlari va tizimlari. 6 - sinf

Botanika 5 sinf. So'z boshi. 5 - sinf

Tugunak va ildizpoyalar. 5 - sinf

Kurtak. 5 - sinf

O'g'itlar. 5 - sinf