logo
  1. Главная страница
  2. Учебники (по школьные предметы)
  3. Ботаника
  4. Botanika 5 sinf. So'z boshi. 5 - sinf

Botanika 5 sinf. So'z boshi. 5 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2175.5 KB
Скачать
Botanika 5. So’z boshi 5-sinf botanika darsligi asosida . 201 5. • Ma’lumki, ona tabiatni rang-barang o‘simliklar olamisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Yer yuzida o‘simlik turlari juda keng tarqalgan. Bu o‘simliklarni jazirama cho‘llardan tortib, to baland tog‘lar cho‘qqisigacha bo‘lgan turli tuproq va iqlim sharoitida uchratish mumkin. O‘zbekistonda tabiiy holda o‘sadigan yuksak o‘simliklarning 4500, O‘rta Osiyoda 8000, Yer yuzida esa 500 000 dan ortiq turi borligi aniqlangan. • O‘simliklarning turli sharoitda o‘sishi tabiatshunoslik darslaridan sizga ma’lum. O‘simliklar o‘sishda joy tanlamaydi. Ular suvsiz, qumli va sho‘rxok cho‘llarda, hamisha qor va muzliklar bilan qoplanib yotadigan joylarda, inson qadami yeta olmaydigan g‘oyat baland tik qoya-toshlarda, g‘orlar ichkarisida va suv ostida ham o‘saveradi. Tabiatda dengiz, daryo, ko‘l va kanallarda, shuningdek, botqoqliklarda o‘sadigan o‘simliklar ham kam emas. O‘simliklar uzoq yillar davomida turli sharoitda o‘sishga moslashgan. • Tabiatshunoslik darslarida olgan bilimingiz siz uchun yangi fan – biologiyaning bir bo‘limi – botanikani yanada mukammal o‘rganishingizda katta yordam beradi. • Botanika – yunoncha «botane» – ko‘kat, o‘t, o‘simlik degan ma’noni bildiradi. Bu fan o‘simliklarning paydo bo‘lishi, hayoti, tashqi va ichki tuzilishi, rivojlanishi, yer yuzida tarqalishi, tabiat bilan bog‘liqligini, ulardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish usullarini o‘rganadi hamda o‘rgatadi. • O‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishini mukammal o‘rganganimiz sari tabiatni asrab-avaylashimiz zarurligini to‘liqroq anglab boramiz. Madaniy o‘simliklarni to‘g‘ri parvarish qilishni bilishimiz esa ulardan yuqori hosil olish imkonini beradi. • Biz yashab turgan jonli tabiatni o‘simliklar olamisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Yashil o‘simliklar barcha tirik mavjudot uchun hayot manbayi hisoblanadi. Ulardan hayvonlar, qushlar, hasharotlar hamda suvda yashovchi hayvonlar oziq sifatida foydalanadi. O‘simliklar havodagi kislorodni boyitadi. Kislorod bilan esa barcha tirik organizmlar nafas oladi. O‘simliklar tuproqning unumdorligini oshiradi va uni yemirilishdan saqlaydi. • O‘simliklarning odamlar hayotida tutgan o‘rni benihoya katta. Ulardan odamlar uchun oziq-ovqat, kiyim-kechak, qurilish mat eriallari, uy-ro‘zg‘or buyumlari va boshqa narsalar tayy orlanadi. Ta’kidlash joizki, so‘nggi yillarda, ayniqsa, xalq tab obatida ishl atiladigan dorivor o‘simliklarga bo‘lgan talab yanada orta boshl adi. Tabiatda o‘zi va mevasi iste’mol qilinadigan o‘simliklar juda ko‘p. Rovoch, qulupnay, malina, ukrop, do‘lana, tut, olxo‘ri va hokazo o‘simliklarni bunga misol qilib keltirish mumkin. Aksariyat o‘simlik turlar i – shuvoq, yantoq, beda, sebarga, izen, keyreuk, saksovul, jav dar kabilar chorva mol lari uchun to‘yimli ozuqa hisoblanadi. • O‘rta Osiyo hududida ham tabiiy o‘simliklar juda qadimdan o‘rganib kelinmoqda. O‘rta Osiyo, shu jumladan hozirgi O‘zbekiston o‘simliklariga oid ma’lumotlarni bundan bir necha yuz yillar ilgari yashagan mashhur allomalarimizning asarlarida uchratamiz. Jumladan, Abu Rayhon Beruniy (973–1048) tabobatga bag‘ishlangan “ К itob as-Saydana fi ttibb” nomli asarida diyorimizda o‘sadigan juda ko‘p dorivor o‘simliklar haqida ma’lumotlar bergan. Abu Rayhon Beruniy (973–1048) • Abu Ali ibn Sino (980– 1037) “Tib qonunlari” va “Kitob ush-shifo” nomli asarlarida O‘rta Osiyoda o‘sadigan ko‘pgina dorivor o‘simliklarni aniq tasvirlab, ularning shifobaxshlik xususiyatlarini to‘liq ko‘rsatgan. Abu Ali ibn Sino (980–1037) • O‘zbekistonning tabiatdagi o‘simliklarini har tomonlama o‘rganish ishida O‘zRFA Botanika (hozirgi o‘simlik va hayvonot olami genofondi instituti) institutining xodimlari tomonidan nazariy va amaliy ahamiyatga ega ilmiy izlanishlar olib borilgan va ularning natijalarini aks ettiruvchi ko‘p tomli asarlar nashr etilgan. Bu ishda olimlarimizdan: akad. Q.Z. Zokirov, A.M. Muzaffarov, Y.P. Korovin, I.I. Granitov, F.N. Rusanov, professorlardan M.M. Orifxonova, S.S. Saxobiddinov, O‘.P. Pratov va boshqalar ilmiy izlanishlar bilan bir qatorda darslik va boshqa asarlar yozishda o‘zlarining katta hissalarini qo‘shib kelishmoqda. • Hozirgi kunda respublikamizda o‘sadigan o‘simliklardan oqilona foydala nish va ularni muhofaza qilishga jiddiy e’tibor berilmoqda. O‘zb ekistonda yo‘qolish xavfi ostida bo‘lgan o‘simlik turlari O‘z bekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga kiritilgan. O‘z bekistonda «Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi» tashkil etilgan. Tabiatni muhofaza qilish, uni asrab-avaylash, boyliklarini ko‘paytirish har bir kishining muqaddas burchidir. Hech shubha yo‘qki, mak tab o‘quvchilari ham bu ishga o‘zlarining munosib hissalarini qo‘shadilar. TABIATNI ASRANG! TABIATNI ASRANG!

Похожие

Kurtak. 5 - sinf
O'g'itlar. 5 - sinf
Novda. 5 - sinf
O‘simlik to‘qimalari. 5 - sinf
O‘simliklarning hayotiy shakllari. 5 - sinf