Tabiiy tanlanish va uning turlari. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Tabiiy tanlanish va uning turlari. 10 - sinf

Загружено в:

02.10.2019

Скачано:

0

Размер:

3949.63671875 KB

42-§. Tabiiy tanlanish va uning turlari 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Yashash uchun kurash ko‘pchilik organizmlarning halok bo‘lishi, ba’zilarining esa yashab qolishi bilan bog‘liq holda ro‘y beradi. Individual o‘zgaruvchanlik organizmda uch ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Ularning bir xillari organizm uchun foydali, ikkinchi xillari organizmlar uchun befarq, uchinchilari esa zararli bo‘ladi. Odatda zararli o‘zgaruvchanlikka ega organizmlar shaxsiy taraqqiyotning turli bosqichlarida halok bo‘ladilar.

• Organizm uchun befarq o‘zgaruvchanlik ularning yashovchanligiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Foydali o‘zgaruvchanlikka ega individlar tur ichidagi, turlararo yoki abiotik muhitning noqulay sharoitlariga qarshi kurashda birmuncha afzalliklarga ega bo‘lganligi sababli yashab qoladi. Yashash uchun kurashda foydali belgi, xossalarga ega organizmlarning yashab qolishi, shunday belgi,xossalargaegabo‘lmaganlariningnobud bo ‘ lishi tabiiy tanlanish deb ataladi.

• Tabiiy tanlanish – organizmlar evolutsiyasining asosiy harakatlantiruvchi omili. Ch. Darvin fi kricha, tabiiy tanlanish – yashash uchun kurashning natijasi bo’lib, foydali individual o’zgarishlarga ega bo’lgan organizmlarning yashab, nasl qoldirishi, yaʼni moslashgan formalarning yashab qolishi, foydasiz o’zgarishlarga ega bo’lgan organizmlarning qirilib ketishi, ya’ni moslashmagan formalarning nobud bo’lishidan iborat biologik jarayon.

• Ch. Darvin tabiiy tanlanish jarayonini sun’iy tanlash bilan taqqosladi. Agar sun’iy tanlanishni inson olib borsa, tabiiy tanlanishni tabiat boshqaradi. Sun’iy tanlanishni o‘tkazishda inson doimo o‘z manfaatlarini ko‘zlaydi. Shu sababli sun’iy tanlash tufayli chiqarilgan nav va zotlarda inson manfaati uchun xizmat qiladigan belgi-xossalar yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Tabiiy tanlanishda esa inson manfaati emas, balki organizm manfaatlari birinchi o‘rinda turadi.

• Hozirgi vaqtda tabiiy tanlanishning 3 turi farqlanadi: 1) harakatlantiruvchi; 2) stabillashtiruvchi; 3) dizruptiv.

• Stabillashtiruvchi tanlanish. Bu tanlanish populatsiyaning o‘zgaruvchanligini kamaytiradi, turg‘unligini oshiradi. Har bir populatsiyaning hayoti muhitga bog‘liq. U yashab qolish uchun doim muhit sharoitiga moslanishi kerak.

• Fenotipi keskin o‘zgar gan formalarning halokatga uchrashi tabiiy populatsiyalarda bir necha bor kuzatilgan. Masalan, G. Bempes tomo nidan chumchuqlar ustida o‘t kazilgan kuzatishni olish mumkin. U qattiq qor bo‘ronidan so‘ng chalajon chumchuqlarning 132 tasini daladan laboratoriyaga olib kelgan. Ularning 72 tasi tirilgan. Bempes o‘lik va tirik qolgan chumchuqlarning qanotini o‘lchab ko‘rgan.

• Hasharotlar yordamida changla na digan o‘simliklar gulining yirik-maydaligi va shakli, shamol yordamida changlanadigan o‘simliklar gulinikiga nisbatan o‘zgarmas. Hasharotlar yorda mida changlanadigan gullarning tuzilishidagi turg‘unlik o‘sim liklar va ularni changlatuvchilarning birgalikdagi evolutsiyasi bilan bog‘liq.

• Stabillashtiruvchi tanlanish ta’siri odamlarda ham uchraydi. Normal odamlar hujayrasida 44 ta autosoma va 2 ta jinsiy xromosoma borligini bilasizlar. Agar ayolning urug‘langan tuxum hujayrasida 44 ta autosoma va bitta Y xromosoma bo‘lsa, boshqacha aytganda X xromosoma yetishmasa, u holda homila ona qornida 2–3 oydan so‘ng rivojlanmay qoladi va tabiiy abort ro‘y beradi.

• Harakatlantiruvchi tanlanish. Tabiiy tanlanishning bu turi populatsiya dagi irsiy o‘zgaruvchanlik chegarasini kengay tiradi. Harakatlanti ruvchi tanla nish o‘z gar gan muhit sharoitida eski reaksiya normasi o‘rniga yangi reaksiya normasini vujudga keltiradi hamda uni mustahkamlaydi.

• Darvin besh yillik safar chog‘ida kuchli shamol tez-tez bo‘ladigan okean orollarida uzun qanotli hasharotlar kam, rudiment qanotli va qanotsiz hasharotlarning ko‘pligini uchratgan. Olimning izohlashicha, bunday orollarda qattiq shamol bo‘lishi tufayli normal qanotli hasharotlar unga bardosh bera olmasligi sababli shamol ularni uchirib, halok etgan.

• Mutatsiyalar oqibatida kelib chiqqan rudiment qanotli va qanotsiz hasharotlar mutlaqo havoga ko‘tarilmay, turli yoriq, kavaklarga yashirinib olganlar. Bu jarayon ko‘p ming yillar davom etishi tufayli irsiy o‘zgaruvchanlik va tabiiy tanlanish okean orollarida hasharotlarning normal qanotlilarning kamayishiga, rudiment qanotli va qanotsiz individlarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan. Organizmlarning yangi belgi-xossalarining hosil bo‘lishi va rivojlanishini ta’minlaydigan tabiiy tanlanish xili harakatlantiruvchi tanla nish deb ataladi

• Dizruptiv tanlanish. Ba’zi hollarda muayyan joyda tarqalgan bir tur ga mansub organizmlar orasida bir- biridan farq qiluvchi ikki va undan ortiq indi vidlar guruhi uchrashi mumkin. Bu tabiiy tanlanishning yana bir alohi da shakli bo‘lgan dizruptiv tanlanish natija sidir

Savol va topshiriqlar • Yashash uchun kurashni qanday izohlaysiz? • Tabiiy tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering. • Harakatlantiruvchi tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering. • Stabillashtiruvchi tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering. • Dizruptiv tanlanishni evolutsiyadagi rolini tushuntirib bering.

Похожие

Yashash uchun kurash va uning turlari. 10 - sinf

Tirik organizmlarning oziqlanishga ko‘ra turlari. 10 - sinf

Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi. 10 - sinf

Hayotning hujayra darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. 10 - sinf

Hayotning molekula darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. 10 - sinf