Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi. 10 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

935.8798828125 KB

4-§. Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Tirik organizmlarning asosiy xossalaridan biri kimyoviy tarkibining birligidir. O‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlarning barcha hujayralari kimyoviy tarkibiga ko‘ra bir-biriga o‘xshaydi, bu esa organik olamning birligidan dalolat beradi. Barcha tirik organizmlar tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementlar biogen elementlar deyiladi.

• Tirik organizmlardagi miqdoriga ko‘ra hujayra tarkibiga elementlar makroelement va mikroelementlarga ajratiladi. Makroelementlarni 2 guruhga birlashtiriladi. Birinchi guruhga element larning 98% ini tashkil etuvchi C, O, H, N kiradi.

• Bu elementlar tirik organizmlar tarkibiga kiruvchi organik birikmalar, masalan, oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar, uglevodlarni hosil qiladi. Ikkinchi guruhga S, P, Ca, Na, K, Cl, Mg, Fe kiradi. Bu elementlar 1,9% ni tashkil etadi. Miqdori 0,001% dan kam elementlar mikroelementlar deyiladi. Ular biologik faol moddalar – ferment, gormon va vitaminlar tarkibiga kiradi.

Kislorod (O) • Suv va organik birikmalar tarkibiga kiradi. Hujayrada nafas olish jarayonining aerob bosqichida ishtirok etadi

Uglerod (C) • Barcha organik birikmalar tarkibiga kiradi

Vodorod (H) • Suv va organik birikmalar tarkibiga kiradi. Energiyaning bir turdan boshqa turga o‘tishida ishtirok etadi

Azot (N) • Aminokislotalar, oqsillar, nuklein kislotalar, ATF, xlorofi ll, vitaminlar tarkibiga kiradi

Kobalt (Co) B 12 vitamini tarkibiga kiradi

Ftor (F) Tish emali tarkibiga kiradi

Ionlar hujayrada muhim funksiyalarni bajaradi. • K + , Na + , Ca 2+ kationlari organizmlarning qo‘zg‘aluvchanlik xu susiyatlarini ta’minlaydi; • Mg 2+ , Mn 2+ , Zn 2+ , Ca 2+ kationlari fermentlar faoliyati uchun zarur; • fotosintez jarayonida uglevodlarning hosil bo‘lishi xlorofi ll tarkibiga kiruvchi Mg 2+ ga bog‘liq; • kuchsiz kislota anionlari hujayra ichki muhitining doimiyligini – buferlikni ta’minlaydi. • Hujayra ichki muhitining kuchsiz ishqoriy holatda doimiy saqlash xususiyati buferlik deyiladi. Hujayra ichida H 2 PO 4 - va HPO 4 2- anionlari, hujayralararo

• Hujayra tarkibiga kiruvchi birikmalar. Hujayra tarkibiga kiruvchi birikmalarni ikki guruhga: anorganik moddalar va organik moddalarga birlashtirish mumkin (1-sxema).

• Hujayraning anorganik birikmalari. Hujayraning hayot faoliyatida mineral tuzlar ham muhim ahamiyatga ega. Mineral tuzlar hujayrada kationlar (K + , Na + , C a + 2 , Mg +2 ), anionlar (Cl – , HCO 3 – , HPO 4 2- , H 2 PO 4 – ) yoki kristall holda uchraydi.

• Suvning hujayradagi funksiyalari nihoyatda ko‘p. Ko‘p hujayrali organizmlar tana massasining 80% ini suv tashkil qiladi. Hujayradagi suv ning miq dori, shu hujayradagi moddalar almashinuvining intensivligiga bog‘liq bo‘la di.

• Suvning biologik funksiyalari uning fi zik- kimyoviy xususiyatlari bilan belgilanadi. Suv molekulasi kislorod atomi va u bilan kovalent bog‘lar orqali bog‘langan ikkita vodorod atomidan tashkil topgan. Suv molekulasining bir tomoni musbat, ikkinchi tomoni esa manfi y zaryadlangan bo‘lib, dipol – ikki qutbli molekula deyiladi

• Suv hujayrada muhim erituvchi hisoblanadi. Suv molekulalari qutbli bo‘lgani uchun unda qutbli moddalar yaxshi eriydi. Suvda yaxshi eriydigan moddalarni gidrofil moddalar deyiladi

Savol va topshiriqlar: • Hujayra tarkibiga kiruvchi elementlarning ahamiyatini izohlang. • Suvning hujayradagi funksiyalarini aytib bering. • Mineral tuzlarning hujayra faoliyatidagi ahamiyatini izohlang. • Hujayraning buferlik xususiyatini ta’minlovchi sistemalarni ayting.

Похожие

Ontogenez – tirik organizmlarning individual rivojlanishi. 10 - sinf

Tirik organizmlarning oziqlanishga ko‘ra turlari. 10 - sinf

Organizmlarning jinsiy ko‘payishi. 10 - sinf

Tirik organizmlarning o‘ziga xos xususiyatlari. 9 - sinf

Organizmlarning ko‘payishi. Jinssiz ko‘payish. 10 - sinf