Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi. 10 - sinf

Загружено в:

02.10.2019

Скачано:

0

Размер:

1920.8603515625 KB

36-§. Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi36-§. Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 201710 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Siz avvalgi mavzuda tur tushunchasi bilan tanishdingiz. Haqiqatan ham, tur bir-biriga o‘xshaydigan, bir-biri bilan chatisha oladigan organizmlar yig‘indisidan iborat murakkab bo‘lgan tuzilmadir. U mazkur tur tarqalgan, nisbatan kichik, alohida arealda yashaydigan populatsiyalarga – kichik tabiiy guruhlarga bo‘linib ketadi. Bir populatsiya ikkinchi populatsiyadan nisbatan alohidalashgan bo‘ladi.

• Populatsiya – tur areali ma’lum hududni egallagan, bir-biri bilan erkin chatisha oladigan yoki boshqa populatsiyalardan nisbatan alohidalashgan, bir turga kiruvchi organizmlar guruhi. Populatsiya doirasida organizmlar oila, gala, poda bo‘lib yashaydilar. Lekin ular turg‘un holatda bo‘lmay, tashqi muhit ta’sirlari ostida tarqalib ketishi yoki bir-biri bilan qo‘shilib ketishi mumkin.

• Populatsiyadagi individlar soni ham turlicha bo‘ladi. Ayrim hasharotlarning populatsiyalari yuz minglab, hatto millionlab individlardan iborat bo‘lsa, ayrim populatsiyalarda individlar soni juda oz bo‘ladi. Masalan, Uzoq Sharqda tarqalgan yo‘lbars populatsiyasi 300–400 ta individdan iborat.

• Populatsiyani tashkil etuvchi individlar o‘rtasida murakkab o‘zaro munosabatlar mavjud. Individlar oziq resurslari, yashash joyi uchun o‘zaro raqobatda bo‘lishlari yoki aksincha dushmandan birgalikda himoyalanishlari mumkin.

• Jinsiy ko‘payish tufayli populatsiya doirasida to‘xtovsiz genlar almashinuvi sodir bo‘ladi. Populatsiyalar o‘rtasida mavjud alohidalanishlar tufayli har xil populatsiyalarga mansub organizmlarning o‘zaro chatishish ehtimoli kamayadi.

• Populatsiya darajasida sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar evolutsiyaning tezligi va yo‘nalishini belgilaydi. Yangi turlarning paydo bo‘lish jarayoni populatsiya genofondining o‘zgarishidan boshlanadi. Populatsiya genofondining o‘zgarishiga olib keladigan jarayonlar .

• Mutatsiyalar irsiy o‘zgaruvchanlikning asosiy manbayidir. Bir necha millionlab individlardan tashkil topgan populatsiyalar genofondidagi har bir gen avlodlarda mutatsiyalarga uchrashi mumkin. Bu mutatsiyalar kombinativ o‘zgaruvchanlik tufayli nasldan naslga beriladi.

• Mutatsiyalar gen, xromosoma, genom va sitoplazmatik xillarga bo‘linadi. Mutatsiyalarning ko‘pchiligi zararli bo‘ladi va tabiiy tanlanish orqali bartaraf etiladi. Ayrim mutatsiyalar organizm uchun shu konkret sharoitda foydali bo‘lishi mumkin.

• Genlar dreyfi – genetik-avtomatik jarayonlar – bir necha avlodlar davomida gen allellarining populatsiyada uchrash ehtimolining tasodifi y o’zgarishi ya’ni populatsiyalardagi individlar orasida tasodifi y kombinativ o‘zgaruvchanlikning yuzaga kelishidir. Kichik populatsiyada ayrim individlar o‘zining genotipidan qat’i nazar, tasodifi y sabablarga ko‘ra avlod qoldirishi yoki qoldirmasligi mumkin.

• Populatsiya to‘lqini populatsiya ni tashkil etgan individlar so nining davriy o‘zgarib turish hodi sasidir. Sizlar o‘z kuzatishingiz orqali ob- havo qulay bo‘lgan yillari ayrim hayvon, o‘simlik turiga kiruv chi organizmlarning ko‘payib ketishi, hayot uchun noqulay bo‘lgan yillarda esa keskin kamayib ketishini bilasiz.

• Individlar sonining ortishi ular orasida kasalliklarning tarqalishiga va individlar sonining kamayishiga sabab bo‘ladi. Populatsiya tarkibidagi organizmlarning son jihatdan ortib ketishi yoki nihoyatda kamayib ketishi populatsiya to‘lqini deb ataladi

• Alohidalanish. Tabiatda populatsiyalarning aralashib ketishiga geog rafi k, biologik, ekologik va boshqa alohi dalanishlar to’sqinlik qiladi. Alo hidalanish har xil populatsiyalar individlarining qisman yoki to‘liq cha tishmasligidir. Populatsiyalar orasida genlar oqimi bo‘lib turganda, ularda genetik farqlar to‘plan maydi.

• Alohidalanishning turli shakllari uzoq muddat davomida har xil allellarga ega organizmlarning erkin chatishishini bartaraf etadi, ya’ni reproduktivalohidalanish ga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida alohidalashgan organizm guruhlari bir-biridan farq qilishga, yangi turlarning paydo bo‘lishiga olib keladi.

Savol va topshiriqlar • Populatsiya deb nimaga aytiladi? • Populatsiya genofondidagi genlarning tasodifi y o‘zgarishi nima deyiladi? • Populatsiya to‘lqini nima? • Populatsiya genofondi qaysi jarayonlar natijasida o‘zgaradi? • Organizmlarda alohidalanish xillarini aytib bering.

Похожие

Evolutsiyaning sintetik nazariyasi. 10 - sinf

Hujayra tiriklikning irsiy birligi. 10 - sinf

Hayotning tur va populatsiya darajasi. tur tushunchasi. Tur mezonlari. 10 - sinf

Turning populatsion strukturasi. 11 - sinf

Turning populatsion strukturasi (davomi). 11 - sinf