Odamda uchraydigan irsiy kasalliklar. Reproduktiv salomatlik. 10 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Odamda uchraydigan irsiy kasalliklar. Reproduktiv salomatlik. 10 - sinf

Загружено в:

02.10.2019

Скачано:

0

Размер:

1712.97265625 KB

25-§. Odamda uchraydigan irsiy kasalliklar. Reproduktiv salomatlik 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Reproduktiv salomatlikka inson salomatligini asrash va mustahkamlashning asosiy tarkibiy qismi sifatida e’tibor qaratiladi. Respublikamizda reproduktiv salomatlikni asrash bo‘yicha qator me’yoriy hujjatlar qabul qilingan. Reproduktiv (lot. re-tiklanish, takrorlanish ma’nosida, produco – yarataman).

• Reproduktiv salomatlik – bu reproduktiv tizim va uning faoliyatiga bog‘liq barcha masalalar borasida faqat kasallik va kamchiliklar yo‘qligi bo‘libgina qolmay, balki to‘liq jismoniy, aqliy va ijtimoiy muvaff aqiyatlar holati hamdir.

• Har bir o‘quvchi reproduktiv salomatlikka salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni bilishi, ularni e’tibordan chetda qoldirmasligi lozim. Qarindoshurug‘lar o‘rtasida nikoh, erta homiladorlik, alkogol, narkotik moddalarni iste’mol qilish, chekish va uning homilaga ta’siri, ekologiya va ijtimoiy holat reproduktiv salomatlikka salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillar sirasiga kiradi.

• Reproduktiv salomatlik nafaqat ayolning, balki erkakning ham o‘zidan sog‘lom zurriyot qoldira olish davridagi salomatligidir. Ayniqsa, bu borada o‘smir yigit-qizlarning salomatligiga jiddiy e’tibor qaratish zarur. Bunda asosiy e’tibor oila farovonligini ta’minlash, ularda ijobiy psixologik iqlimning hukm surishi, onalar va bolalar salomatligini saqlash, oilalarning tom ma’noda mustahkamligini ta’minlash kabilar nazarda tutiladi.

• Reproduktiv salomatlikka kuchli tahdid soladigan omillardan biri irsiy kasalliklar sanaladi. Naslda irsiy kasalliklar uchramasligining oldini olish maqsadida nikohlanadigan yoshlar tibbiy-genetik konsultatsiyadan o‘tishi qonun bilan belgilangan.

• Tug‘ma kasalliklarni irsiy kasalliklardan farq etish zarur, tug‘ma kasalliklar homilaning rivojlanishidagi buzilishlar, masalan, onaning homiladorlik davrida og‘ir infeksiya kasalliklariga chalinishi, chekish va alkogol ichimliklarini qabul qilinishi, oiladagi notinchlik, asab buzilishi, ichki va tashqi muhitning zararli omillari ta’sirida vujudga keladi, aksari hollarda nasldan naslga o‘tmaydi.

• Gen kasalliklari va ularning kelib chiqish sabablari. Odam hujayrasidagi xromosomalar: autosom va jinsiy xromosomalarga ajratiladi. Autosoma xromosomalaridagi genlar mutatsiyasi oqibatida quyidagi kasalliklar vujudga keladi:

• Autosoma xromosomalar soni ning o‘zgarishi tufayli chiqadigan kasallikka misol qilib, «Daun sindromi»ni olish mumkin. «Daun sindromi»ning kelib chiqishiga 21-juft gomologik xromo somaning bittaga ortib ketishi, ya’ni trisomik holatda bo‘lishi sababchidir. «Daun sindromi»ga uchragan shaxslar kariotipida xromosomalar soni 47 ta bo‘ladi. Bu kasallik autosoma xromosomalarning o‘zgarishi nati jasida vujudga kelganligi sababli, ayol va erkaklarda uchraydi.

• Bu kasallikka chalingan bemor larga xos belgilar quyidagilardan iborat: bemorning boshi nisbatan kichik, yuzi va peshonasi keng, ko‘zlari kichik, birbiriga yaqin joylashgan, og‘zi yarim ochiq, aqli zaif, bepusht bo‘ladi. «Daun sindromi» ning kelib chiqishiga asosiy sabab, ota-onaning chekishi, alkogol yoki narkotik moddalar ning iste’mol qilishi nati jasida, jinsiy hujayralarning meyoz bo‘linishida 21-juft xromosomalarning o‘z juftidan to‘liq ajralishi sodir bo‘lmaganligi sababli, yo tuxum hujayra, yo spermatozoid da 23 ta xromosoma o‘rniga 24 ta xromosoma bo‘ladi.

• Klaynfelter sindromi kasaliga duchor bo‘lgan shaxslarda jismoniy, aqliy jihatdan o‘zgarishlar paydo bo‘ la di. Ularda qo‘l va oyoqlar haddan tashqari uzun bo‘ladi. Yelka chanoqqa nisbatan tor bo‘lib jinsiy bezlarning rivojlanishi buziladi. Balog‘atga yetish davridan boshlab, bir qadar aqliy qoloqlik yuzaga keladi. Bu kasallik o‘rta hisobda yangi tug‘ilgan 500 ta o‘g‘il boladan bittasida uchraydi.

• Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoda chaqaloqlarning 5 foizi tug‘ma va irsiy xastaliklar bilan tug‘ilmoqda. Homiladorlik davrida turli o‘tkir yuqumli kasalliklarni boshdan kechirish, endokrin va surunkali xastaliklar, bo‘lajak onalarning noto‘g‘ri ovqatlanishi, ayollar organizmida yod, foliy kislotasi, tuz tanqisligi, ekologik omillar, jumladan, ayrim dori preparatlarini qabul qilish buning asosiy sabablaridir.

Похожие

Hujayra tiriklikning irsiy birligi. 10 - sinf

Evolutsiyani harakatlantiruvchi kuchlari. Irsiy o‘zgaruvchanlik. 10 - sinf

Irsiy (genotipik) o‘zgaruvchanlik. 9 - sinf

Odam genetikasining o‘rganish usullari. 9 - sinf

Genetika va inson salomatligi. 10 - sinf