Hujayraning elementar tarkibi. 9 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Hujayraning elementar tarkibi. 9 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2476.833984375 KB

19- §. Hujayraning elementar tarkibi 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

• Hujayra tarkibiga jonsiz tabiatda uchraydigan kimyoviy elementlardan 70 taga yaqini kiradi. Ular ko‘pincha biogen elementlar deb ataladi. Bu tirik va jonsiz tabiatning umumiyligini ta’kidlovchi dalillardan biridir. Biroq tirik va jonsiz tabiatdagi kimyoviy elementlarning o‘zaro nisbati turlicha bo‘ladi.

• Tirik organizm tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementlar miqdoriga qarab bir necha guruhga bo‘linadi. Bular: makroelementlar (C, o, H, N, P, S, K, Na, Ca, Mg, Cl, Fe) va mikroelementlar (Zn, Cu, J, F, Co, Mo, Cr, Mn, B) dir. Hujayra massasining 98% ni to‘rtta element: vodorod, kislorod, uglerod va azot tashkil qiladi. Ular makroelementlar deb ataladi.

• Bu barcha organik birikmalarning asosiy tarkibiy qismlari hisoblanadi. Bulardan tashqari biologik polimerlar (yunonchada: “poli” — ko‘p, “meros” — qism) hisoblangan oqsil va nuklein kislotalar tarkibida yana fosfor va oltingugurt ham uchraydi. Hujayra tarkibida birmuncha kam miqdorda oltita element: kaliy, natriy, kalsiy, magniy, temir va xlor ham mavjud.

• Ularning har biri hujayrada muhim vazifalarni bajaradi. Masalan, Na, K va Cl hujayra membranalari orqali turli xil moddalarni o‘tkazishni ta’minlaydi. Nerv hujayralarida hosil bo‘ladigan qo‘zg‘alishlarini o‘tishi ham shu elementlar yordamida amalga oshi riladi. Ca va P suyak to‘qimalarini hosil qilishda ularning mustahkamligini ta’minlashda ishtirok etadi.

• Barcha qolgan elementlar (rux, mis, yod, ftor, kobalt, marganes, molibden, bor va boshqalar) hujayrada juda kam miqdorda uchraydi ya’ni hujayra massasining 0,02 %ga yaqin qismini tashkil etadi. Shu ning uchun ular mikroelementlar deb ataladi. Biroq ular ham hayotiy mu him ahamiyatga ega.

• Mikroelementlar biologik faolligi yuqori bo‘l gan moddalar-gormonlar, fermentlar, vitaminlar tarkibiga kiradi. Masa lan, qalqonsimon bez tomonidan ishlab chiqariladigan tiroksin gor moni tarkibiga yod elementi kiradi. U ning yetishmasligi tiroksin hosil bo‘lishini kamaytiradi, natijada bez gipofunksiyaga uchraydi va buqoq kasall igi rivojlanadi.

• Ruh bir qator fermentlarning tarkibiga kiradi. Jinsiy gormonlarning faolligini oshiradi. Kobalt B 12 vitamini ning zaruriy tarkibiy qismidir. Bu vitamin qon hosil bo‘lishida muhim ahamiyat kasb etadi.

Savol va topshiriqlar • Biogen elementlar deb nimaga aytiladi? • Makroelementlarga nimalar kiradi? • Mikroelementlar deb nimalarga ataladi? • Yod elementi qanday gormon tarkibida uchraydi?

Похожие

Hujayraning hayot sikli. 10 - sinf

Hujayraning genetik elementlari. 10 - sinf

Biosferaning tarkibi. 11 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf