Hayvon va o‘simlik seleksiyasi asoslari. 9 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Hayvon va o‘simlik seleksiyasi asoslari. 9 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

1652.1064453125 KB

9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 201461- §. Hayvon va o‘simlik seleksiyasi asoslari61- §. Hayvon va o‘simlik seleksiyasi asoslari

• Seleksiyaning asosiy vazifasi — odamlarning oziq ovqat, estetik va texnik talablarini to‘liq qondiruvchi yuqori mahsuldor hayvon zotlari, o‘simlik navlari va mikroorganizmlar shtammlarini yaratishdan iboratdir. Zot yoki nav (toza liniya) deb, odam tomonidan sun’iy ravishda yaratilgan orga nizmlar populatsiyasiga aytiladi. Bular barqaror va qimmatli biologik hamda xo‘jalik xossalariga ega bo‘lib, nasldan naslga o‘tadi. Har bir zot va nav o‘ziga xos xususiyatga, ya’ni reaksiya normasiga ega.

• Masalan, tovuqlarning oq leggorn zoti ko‘p tuxum beradi. Yashash sharoitlari va oziqa bilan ta’minlanishi yaxshilansa tuxum berishi ortadi, ammo uning massasi amalda oshmaydi. Fenotip (shu jumladan mahsuldorlik ham) ma’lum sharoitlarda namoyon bo‘ladi, shu sababli iqlim sharoitlari agrotexnik usullari va boshqarish har xil bo‘lgan hududlar uchun moslashgan zot yoki nav yaratilishi zarur. Tanlash va duragaylash seleksiyaning asosiy usullaridir.

• O‘simlikshu noslikda chetdan changlanuvchi o‘simliklarga nisbatan ko‘pincha yalpi tanlash usuli qo‘llaniladi. Bunday tanlashda ekinzordan faqat kerakli sifatga ega bo‘lgan o‘simliklar ajratib olinadi. Kelgusi yili bu urug‘lar ekilib, o‘simlik orasidan ham ma’lum belgiga ega bo‘lganlarini tanlab olish takrorlanadi.

• Bu usulda olingan nav genetik nuqtai nazardan bir xil bo‘lmaydi va shuning uchun tanlashni vaqti vaqti bilan qayta rib turish kerak. Individual, ya’ni yak ka tanlashdan ekinzordan qimmatli belgiga ega ayrim o‘simliklar tanlanadi va ulardan yangi avlod olinadi. Yakka tanl ash orqali toza liniyalarni genetik jihatdan bir xil organizmlar guruhi oli nadi. Tanlash yo‘li bilan madaniy o‘sim liklarning juda qimmatli navlarini yaratishga muvaffaq bo‘lingan

• Chorvachilikda avlodlar soni kam bo‘lganligi sababli xo‘jalik jihatdan foydali bo‘lgan belgilarga qarab yakka tanlash duragaylash keng qo‘llaniladi. Qishloq xo‘jalik hayvonlarida bir zotga mansub hayvonlarni o‘zaro chatishtirish yoki bir biridan uzoq, ya’ni begona zot yohud turga mansub hayvonlarni chatishtirish olib boriladi.

• Begona zotlarni chatishtirish bir necha foydali bel gilar kombinatsiyasini hosil qilish maq sadida amalga oshiriladi. Bunday duragaylash keyinchalik qat’iy tanlash bilan qo‘shib olib borilganda zotning xususiyatlarini yaxshilashga imkon yaratadi.

• Hayvonlarning har xil zotlarini yoki o‘simliklarning navlari hamda turlararo chatishtirishda hosil bo‘lgan birinchi avlod duragayi hayotiy xususi yatl ari bir muncha yuqori bo‘lishi va kuchli rivojlanishi bilan farq qiladi. Bu hodisa duragay kuchi yoki geterozis deyiladi. Bunda ko‘pchilik genlar geterozigotali holatga o‘tadi va dominant genlarning qulay o‘zaro ta’siri vujudga keladi.

• Hozirgi zamon seleksiyasining erishgan yutuqlaridan biri — duragaylarning turlararo bepushtligini bartaraf qilish yo‘llarini ishlab chiqish bo‘ldi. Dastlab bu usulni o‘tgan asrning 20 yillarida rossiyalik olim G.D. Karpyechenko ka ram bilan turpni chatishtirishda qo‘llashga muvaffaq bo‘ldi. Inson tomonidan yaratilgan bu yangi o‘simlik karamga ham, turpga ham o‘xshamagan. Ularning mevasi 2 qismdan iborat bo‘lib, yarmi karamga, yarmi turpga o‘xshardi.

• Keyinchalik esa bug‘doy bilan bug‘doyiq duragayini olishga muvaffaq bo‘lindi. Bu duragay asosida bug‘doyning yangi donli yem xashak navi yaratildi, u bir mavsumda 3—4 marta o‘rib olinadi, 300 —450 s/ga yashil massa beradi. Bir biridan uzoq turlarni duragaylash yo‘li bilan yana yangi donli va yem xashakbop o‘simlik — bug‘doy bilan javdar duragayi olindi.

• Bu dura gay tritikale deb ataladi. Bug‘doy va javdarning eng yaxshi xususiyatlarini to‘plagan bu o‘simlik yuqori hosildor, ko‘p miqdorda yashil massa to‘playdi va yuksak darajadagi oziqlik sifatiga ega. O‘simlikshunos likda ko‘pincha organik moddalarning bir muncha faol sintez qiluvchi, hosildorligi yuqori, katta o‘lchami bilan farqlanadigan poliploid o‘simliklar ham olinadi ( 74—75 rasmlar). Beda, qand lavlagi, javdar, grechixa, moyli o‘simliklarning poli ploidli navlari keng tarqalgan.

Savol va topshiriqlar • Zot va nav deb nimaga aytiladi? • Seleksiyaning qanday asosiy usullarini bilasiz? • Duragaylash qaysi maqsadlarda ishlatiladi? • Poliploid navlarning qaysi jihatlarini bilasiz?

Похожие

Mikroorganizmlar seleksiyasi. 9 - sinf

O‘simlik hujayrasining o‘ziga xos tuzilishi. 9 - sinf

Nasldan naslga o‘tishning sitologik asoslari. 9 - sinf

O‘simlik va hayvonot olamini muhofaza qilish. 11 - sinf

Irsiyat va o‘zgaruvchanlik. 9 - sinf