Biosfera biomassasi. 11 - sinf - Биология - Учебники (по школьные предметы)

Biosfera biomassasi. 11 - sinf

Загружено в:

04.10.2019

Скачано:

0

Размер:

2394.6650390625 KB

28-§. Biosfera biomassasi 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• Biosferadagi barcha tirik organizmlar: hayvonlar, o‘simliklar, mikroorganizmlarning umumiy massasi biomassa deb ataladi. Yer sayyorasining biologik massasi o‘rtacha 2423 milliard tonnani tashkil etadi. Quruqlik va okeanlar biomassalari bir-biridan farq qiladi

Sayyora tirik modda biomassasi (quruq modda hisobida) Organizmlar Tirik modda biomassasi Qit’alar Dunyo okeani mlrd t % mlrd t % Yashil o‘simliklar 2400 99,2 0,2 6,3 Hayvonlar va mikroorganizmlar 20 0,8 3,0 93,7 Jami 2420 100 3,2 100

• Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, biosferadagi tirik organizmlarning asosiy qismi quruqlikda, ya’ni qit’alarda jamlangan (98,7% dan ko‘proq). Okean biomassasi katta emas, 0,13% ga teng. Quruqliklarda o‘simliklar biomassasi katta bo‘lsa (99%), okeanda esa hayvonlar biomassasi 93% dan ko‘proqni tashkil etadi.

• Agar hayvon va o‘simliklarni o‘zaro taqqoslasak 2400 mlrd t o‘simlik va 3 mlrd t hayvonot olamiga to‘g‘ri keladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, Yer yuzidagi tirik biomassani asosan yashil o‘simliklar tashkil etadi. Geterotrof organizmlar biomassasi o‘rtacha 1% ni tashkil qiladi.

• Quruqlik biomassasi. Qutblardan ekvatorga tomon borgan sari quruqlik biomassasi ortib boradi. Shu bilan bir qatorda o‘simlik turlari soni ham ortadi. Yo‘sinlar va lishayniklardan iborat tundra (500 ga yaqin tur) ignabargli va keng bargli o‘rmonlar bilan, ular esa o‘z navbatida dashtlar (2000 ga yaqin turlar), subtropik o‘rmonlar (3000 dan ko‘proq turlar) bilan almashinadi.

• Hayvon turlarining xilma- xilligi o‘simliklarning biomassasiga bog‘liq bo‘lib, ekvator tomon hayvon turlari soni ortib boradi. Turlar soni ko‘p, ya’ni hayot zich bo‘lgan joylarda hamkorlikda yashashga moslanishlar paydo bo‘ladi. Turlar bir-biri bilan oziq zanjirlari orqali bog‘langan biotsenozlarda hayot zichligi ortib boradi.

• Dunyo okeani biomassasi. Dunyo okeani Yer yuzining 2/3 qismini egallaydi. Okeanlarda biomassa notekis tarqalgan bo‘lib, uni asosan suvning yuza qatlamidagi plankton organizmlar tashkil etadi.

• Okeanda fotosintez jarayoni 100 m gacha bo‘lgan yuqori qatlamlarda uchraydigan produtsentlar ishtirokida sodir bo‘ladi. Fotosintezning 1/3 qismi okeanda kechadi. Okeanlardagi hayvonlarning oziqlanishida planktonlarning ahamiyati juda katta. Suvo‘tlari va sodda organizmlar bilan mayda qisqichbaqasimonlar oziqlanadi.

• Okeanlarda, ayniqsa okean tubida organik qoldiqlarni anorganik moddalarga parchalovchi bakteriyalar ko‘p. O‘simlik va hayvon qoldiqlari asta-sekin okean tubiga cho‘kadi. Ularning ko‘pchiligi kremniy, ohak moddadan iborat qobiq bilan yoki ohak chig‘anoq bilan qoplangan bo‘lib, okean tubida cho‘kindi jinslarni hosil qiladi.

• Dengiz va okeanlardan neft qazib olish, uni tankerlar orqali tashish kabi inson faoliyati dunyo okeanini ifloslanishiga sabab bo‘lmoqda. Dengiz va okean suvlarining ifloslanishining oldini oladigan chora-tadbirlarga rioya qilish muhim.

• Tuproq biomassasi. Tuproq nafaqat o‘simliklar o‘sishi uchun zarur muhit hisoblanadi, balki xilma-xil tirik organizmlarga ega biogeotsenoz hamdir. Tuproq biomassasini tuproqda yashovchi tirik organizmlar tashkil qiladi va aynan shular tuproqning shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi.

• Tuproq biomassasi qutblardan ekvator tomonga ortib boradi. Yomg‘ir suvlari, erigan qorlardan hosil bo‘ladigan suvlar tuproqni kislorod va mineral tuzlar bilan to‘yintiradi. Erigan moddalarning ma’lum miqdori tuproqda qolsa, ko‘proq qismi esa daryolarga, ular orqali esa dengiz va okeanlarga chiqarib tashlanadi.

• Tuproq orqali yerosti suvlari doim bug‘lanib turadi, tuproqda to‘xtovsiz gaz almashinuvi sodir bo‘ladi. Tunda harorat pasayganda atmosfera gazlari siqilishi tufayli havoning bir qismi tuproqqa o‘tadi. Tuproqqa o‘tgan kislorod o‘simlik va hayvonlar tomonidan nafas olish jarayoniga sarflansa, azot gazi azot fiksatsiyalovchi bakteriyalar tomonidan o‘zlashtiriladi.

• Insonning xo‘jalik faoliyati, pestitsidlar (o‘simlik zararkunandalari, kasallik qo‘zg‘atuvchilariga qarshi qo‘llaniladigan kimyoviy vosita) biosferada muhim tarkibiy qismi bo‘lgan tuproq organizmlarining yoppasiga nobud bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

Похожие

Biosfera chegaralari. 11 - sinf

Biosfera evolutsiyasi. Noogenez. 11 - sinf

Biosfera evolutsiyasi. Biogenez. 11 - sinf

Biosfera darajasining xususiyatlari. Biosfera haqida ta’limot. 11 - sinf

Inson biosfera omili sifatida. Inson faoliyatining biosferaga ta’siri. 11 - sinf